________________
વ્યાપ્યવત્તાનું જ્ઞાન હોવા છતાં સંશયાકારાનુમિતિ પ્રામાણિક નથી મનાતી. તેથી તાદશાનુમિતિના પ્રતિબંધનું નિવારણ કરવા પ્રતિબĀતાવચ્છેદકકોટિમાં મનુમિતિમન્નત્વ આ, જ્ઞાનનું વિશેષણ આપવાની આવશ્યકતા નથી. સમ્પ્રતિપક્ષ સ્થળે સંશયાકાર પણ અનુમિતિ ન થાય એ ઈષ્ટ હોવાથી તેનો પ્રતિબંધ થાય એ ઈષ્ટ જ છે. “ “આ રીતે તદભાવવ્યાપ્યવત્તાજ્ઞાન લૌકિકસન્નિકર્ષાજન્યદોષવિશેષાજન્યજ્ઞાનમાત્રની પ્રત્યે પ્રતિબંધક હોય તો કોટિદ્રયવ્યાપ્યવત્તાના નિશ્ચયથી પ્રત્યક્ષા
ત્મકસંશયરૂપ જ્ઞાન નહીં થાય.” આ પ્રમાણેની શંકાનું સમાધાન કરે છે. યત્ર વ... ઈત્યાદિગ્રંથથી. અર્થાદ્દ જ્યાં કોટિદ્વયની વ્યાપ્યવત્તાના જ્ઞાનમાં અપ્રામાણ્યનો ગ્રહ થાય છે, ત્યાં જ સંશય થાય છે. પરંતુ જ્યાં તાદશ અપ્રામાણ્યગ્રહ નથી ત્યાં સંશય થતો નથી. પ્રતિબંધકીભૂત વિરોધિજ્ઞાન અગૃહીતાપ્રામાણ્યક હોય તો જ તે તદ્વત્તાબુદ્ધિનું પ્રતિબંધક હોય છે. તે સમજી શકાય એવું છે.
મુવતી ! असिद्धिस्तु आश्रयासिद्ध्याद्यन्यतमत्वम् । आश्रयासिद्धिः पक्षे पक्षतावच्छेदकस्याभावः, यत्र काञ्चनमयः पर्वतो वह्निमानिति साध्यते, तत्र पर्वतो न काञ्चनमय इति ज्ञाने विद्यमाने काञ्चनमये पर्वते परामर्शप्रतिबन्धः फलम् ।
- स्वरूपासिद्धिस्तु पक्षे व्याप्यत्वाभिमतस्याभावः । तत्र च ह्रदो द्रव्यं, धूमादित्यादौ पक्षे व्याप्यत्वाभिमतस्य हेतोरभावे ज्ञाते पक्षे साध्यव्याप्यहेतुमत्ताज्ञानरूपस्य परामर्शस्य प्रतिबन्धः फलम् । साध्या. प्रसिद्ध्यादयस्तु व्याप्यत्वासिद्धिमध्येऽन्तर्भूताः । साध्ये साध्यतावच्छे दकस्याऽभावः साध्याप्रसिद्धिः, एतज्ज्ञाने . जाते काञ्चनमयवह्निमानित्यादौ साध्यतावच्छेदकविशिष्टसाध्यव्याप्यवत्ताज्ञानरूपपरामर्शप्रतिबन्धः फलम् । एवं हेतौ हेतुतावच्छेदकाभावः साधनाप्रसिद्धिः, यथा काञ्चनमयधूमादित्यादौ, अत्र हेतुता
૬૧
