Karikavali Muktavali Vivaran Part 02

Author(s): Chandraguptasuri
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 103

मुक्तावली ।
"
शक्तं पदम् । तच्चतुर्विधम् क्वचिद् यौगिकं क्वचिद् रूढं, क्वचिद् योगरूढं, क्वचिद्यौगिकरूढम् । तथा हि-यत्रावयवार्थ एव बुद्ध्यते तद्यौगिकम् । यथा पाचकादिपदम् । यत्रावयवशक्तिनैरपेक्ष्येण समुदायशक्तिमात्रेण बुद्ध्यते, तद्रूढम् । यथा गोमण्डलादिपदम् । 'यंत्र तु, अवयवशक्तिविषये समुदायशक्तिरप्यस्ति, तद्योगरूढम् । यथा पङ्कजादिपदम् । तथा हि- पङ्कजपदमवयवशक्त्या पङ्कजनिकर्तृत्वरूपमर्थं बोधयति । समुदायशक्त्या च पद्मत्वेन रूपेण पद्मं बोधयति । न च केवलया ऽवयवशक्त्या कुमुदे प्रयोगः स्यादिति वाच्यम्। रूढिज्ञानस्य केवलयौगिकार्थज्ञानप्रतिबन्धकत्वादिति प्राञ्चः।
वस्तुतस्तु समुदायशक्त्युपस्थितपद्मेऽवयवार्थपङ्कजनिकर्तुरन्वयो भवति सान्निध्यात् । यत्र तु रूढ्यर्थस्य बाधः प्रतिसन्धीयते तत्र लक्षणया कुमुदादेर्बोधः । यत्र तु कुमुदत्वेन रूपेण बोधे न तात्पर्यज्ञानं, पद्मत्वस्य च बाधः, तत्र चाऽवयवशक्तिमात्रेण निर्वाह इत्याहुः। यत्र तु स्थलपद्मादावयवार्थबाधः, तत्र समुदायशक्त्या पद्मत्वेन रूपेण बोधः । यदि तु स्थलपङ्कजं विजातीयमेव तंदा लक्षणयैव ।
यत्र तु यौगिकार्थरूढ्यर्थयोः स्वातन्त्र्येण बोधः, तद्यौगिकरूढम् । यथोद्भिदादिपदम् । तत्र हि उद्भेदनकर्त्ता तरुगुल्मादिरपि बुद्ध्यते, यागविशेषोऽपीति ॥८१॥
॥ इति सिद्धान्तमुक्तावल्यां शब्दपरिच्छेदे पदनिरूपणम् ॥
-
००
વિવરણ
પદનું સામાન્યલક્ષણ જણાવીને પદનો વિભાગ કરે છે - शक्तं पदम्... ईत्यादि ग्रंथथी.
-
નિરૂપકતાસંબંધથી
તાદશેશ્વરેચ્છા સ્વરૂપ શક્તિમત્ત્ને ‘પદ’ કહેવાય છે. એ પદ; ચૌગિક, રૂઢ, યોગઢ અને યૌગિકઢ આ ચારભેદથી ચાર પ્રકારનું છે. અર્થાતોૢ કેટલાક પદો કેવલયૌગિક છે. કેટલાક પદો
१००
1