Karikavali Muktavali Vivaran Part 02

Author(s): Chandraguptasuri
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 117

અને એ લક્ષ્યાર્થનો પુરુષાદિ ઉત્તરપદાર્થની સાથે અભેદ સંબંધથી અન્વય થાય છે.
मुक्तावली । द्वन्द्वे तु धवखदिरौ छिन्धीत्यादौ धवः . खदिरश्च विभक्त्यर्थद्वित्वप्रकारेण बुद्ध्येते, तत्र न लक्षणा । न च साहित्य लक्षणेति वाच्यम् । साहित्यशून्ययोरपि द्वन्द्वदर्शनात् । न चैकक्रियान्वयित्वरूपं साहित्यमस्तीति वाच्यम् । क्रियाभेदेऽपि धवखदिरौ पश्य छिन्धीत्यादिदर्शनात्, साहित्यस्याऽननुभावाच्च । अत एव “राजपुरोहितौ सायुज्यकामौ यजेयाताम्' इत्यत्र लक्षणाभावाद् द्वन्द्व आश्रीयते । तस्मात् साहित्यादिकं नाऽर्थः, किन्तु वास्तवो भेदो यत्र तत्र द्वन्द्वः । न च नीलघटयोरभेद इत्यादौ कथमिति वाच्यम् । तत्र नीलपदस्य नीलत्वे, घटपदस्य घटत्वे लक्षणां, अभेद इत्यस्य चाऽऽश्रयाभेद इत्यर्थात् । ____ समाहारद्वन्द्वे तु यदि समाहारोऽप्यनुभूयत इत्युच्यते, तदाऽहिनकुलमित्यादौ परपदेऽहिनकुलसमाहारे लक्षणा, पूर्वपदं तात्पर्यग्राहकम् । न च भेरीमृदङ्ग वादयेत्यत्र कथं समाहारस्यान्वयः ? अपेक्षाबुधिविशेषरूपस्य तस्य वादनाऽसम्भवादिति वाच्यम् । परम्परासम्बन्धेन तदन्वयात् । एवं पञ्चमूलीत्यादावपि ।
परे त्वहिनकुलमित्यादावहिर्न कुलश्च बुद्ध्यते । प्रत्येकमेकत्वान्वयः । समाहारसञ्ज्ञा च, यत्रैकत्वं नपुंसकत्वञ्च 'प्राणितूर्य-(२/४/२)' इत्यादि सूत्रेणोक्तं तत्रैव, अन्यत्रैकवचनमसाध्विति वदन्ति ।।
पितरौ श्वशुरावित्यादौ पितृपदे जनकदम्पत्योः, श्वशुरपदे स्त्रीजनकदम्पत्योर्लक्षणा । एवमन्यत्रापि । ‘घटा' इत्यादौ तु न लक्षणा घटत्वेन रूपेण नानाघटोपस्थितिसम्भवात् ।
: विवरण : ‘धवखदिरौ' इत्याहि छतरेतद्वन्द्वसमास स्थणे विभत्यर्थ - દ્વિત્વના પ્રકારરૂપે ધવ અને ખદિરનો બોધ થાય છે. તેથી
૧૧૪