________________
યત્સંબંધાવચ્છિન્નત્વયધર્માવચ્છિન્નોમયામાત્રની વિવક્ષા કરીએ તો ‘ધૂમવાનું વદ્નઃ’ ઇત્યાદિ વ્યભિચારી સ્થળે હેત્વધિકરણ અયોગોલકવૃત્તિસંયોગસંબંધાવચ્છિન્નજલાવચ્છિન્ન
પ્રતિયોગિતાકાભાવીયપ્રતિયોગિતામાં યસંબંધાવચ્છિન્નત્વ હોવા છતાં યુદ્ધર્માવચ્છિન્નત્વ (ઘૂમાવચ્છિન્નત્વ) ન હોવાથી ઉભયાભાવ છે. તેથી સંયોગસંબંધથી મત્વાવચ્છિન્નમાં વહનિવ્યાપકત્વનો પ્રસંગ આવવાથી અતિવ્યાપ્તિ આવશે. તેના નિવારણ માટે ‘સામાન્ય' પદનો નિવેશ છે. ‘ધૂમવાનું વદ્નઃ’ ઇત્યાદિ વ્યભિચારી સ્થળે પ્રતિયોગિતાવચ્છેદકસંયોગસંબંધથી પ્રતિયોગિ (ક્રૂમ)ના અનધિકરણ અયોગોલકવૃત્તિધ્માભાવીયસંયોગસમ્બન્ધાવચ્છિન્નપ્રતિયોગિતા પણ તાદશપ્રતિયોગિતાસામાન્યાન્ત પાતી છે અને તે પ્રતિયોગિતામાં ચસમ્બન્ધાવચ્છિન્નત્વ અને યધર્માવચ્છિન્નત્વ ઉભય હોવાથી તે સંબંધથી તદવચ્છિન્નમાં વનિવ્યાપકત્વનો પ્રસંગ નહીં આવે, જેથી અતિવ્યાપ્તિ પણ નહીં આવે. તાદશપ્રતિયોગિતાસામાન્યાન્ત: પાતી કોઈ પણ પ્રતિયોગિતામાં તાદશોભયાભાવ ન રહે તો પ્રતિયોગિતાસામાન્યમાં તે ન રહેએ સમજી શકાય છે. સહેતુ સ્થળે હેત્વધિકરણમાત્રમાં સામ્યતાવચ્છેદકસંબંધથી સાધ્યતાવચ્છેદકાવચ્છિન્નનો તાદશાભાવ (પ્રતિયોગિતાવચ્છેદકસંબંધથી પ્રતિયોગ્યનધિકરણહેત્વધિકરણવૃત્ત્વભાવ) ન હોવાથી તભિન્નાભાવીયપ્રતિયોગિતામાત્રમાં તાદશોભયાભાવ હોય છે- એ પણ સમજી શકાય છે. યદ્યપિ આ રીતે પ્રતિયોગિતાધર્મિક (તાદશપ્રતિયોગિતાસામાન્ય વિશેષ્ય છે જેનું) ઉભયાભાવ ઘટિત લક્ષણ કરવા છતાં ‘પ્રમેયવનિમાર્ ધૂમાવ્' ઇત્યાદિ ગુરુધર્મસ્વરૂપસાધ્યતાવચ્છેદક સ્થળે અવ્યાપ્તિ આવશે. કારણ કે ‘સંમતિ તો રૌ તવમાવાવ્' આ નિયમથી ગુરુધર્મમાં પ્રતિયોગિતાવચ્છેદકત્વ મનાતું નથી. તેથી પ્રમેયવનિા
૩૪
