________________
42
(૩) વિદ્યકશાસ્ત્રના પ્રમાણ દ્વારા :–ભૌતિક જગતના પ્રત્યેક ભાગમાં જીવની સત્તા સ્વીપદાર્થ સાથે તન્યને સંબંધ સત્ય પ્રતીત કરવામાં આવી છે. થાય છે. વર્ષના સમયમાં દહીંમાં ચેડા જ જીવ જ પદાર્થોને જ્ઞાતા છે, કમેન સમયમાં નાના-નાના કીડાઓ ઉત્પન્ન થાય છે સંપાદક છે. પાસાને લઈ હાર્યા છે અને સામાન્ય લક્ષણ ચૈતન્ય છે. ચૈતન્ચઢાળ નીવડા કીડી જેવા અલ્પકાય પ્રાણીમાં રહેનાર જીવ આ સંસારના દરેક પ્રકારના જીવમાં તન્ય અલ્પ પરિમાણુ-વિશિષ્ટ હોય છે. પ્રદીપની ઉપલબ્ધ થાય છે. પ્રત્યેક જીવ નૈસર્ગિક રૂપે જેમ જીવ સંકોચશીલ અને વિકાસશીલ હોય અનંતજ્ઞાન, અનંત દર્શન, અનંતસામર્થ્ય છે. (કારે દારવિખ્યાં કલીપવંત.૧/ર૬) વગેરે ગુણથી સંપન્ન માનવામાં આવ્યો છે. તાત્વિક દૃષ્ટિએ જીવ અરૂપી છે. તેથી તેનું પરંતુ જેમાં આવરણીય કમેને લીધે આ જ્ઞાન ઇન્દ્રિયો દ્વારા થઈ શકતું નથી પણ સ્વાભાવિક ધર્મોને ઉદય થતું નથી. પિતાનાં સ્વ–સંવેદન પ્રત્યક્ષ તથા અનુમાનને આધારે જ શુભાશુભ કર્મોના પ્રભાવથી જીવના સ્વાભા- તેનું જ્ઞાન થઈ શકે છે. ભાવિક ગુણો પર એક પ્રકારનું આવરણ બૌદ્ધ દર્શન :–બધાં દુષ્કર્મો તથા છવાઈ જાય છે. શુભ કાર્યોનાં અનુષ્ઠાનથી આ દુષ્ટ પ્રવૃત્તિઓનું મૂળ આત્મવાદને માનીને આવરણનું તિરોધાન થાય છે અને આ બુધે આત્મા જેવા પૃથક પદાર્થની સત્તાને ગુણોને સાક્ષાત્કાર જીવને થાય છે. દર્શન, અસ્વીકાર કર્યો છે. માનસિક અનુભવ તથા જ્ઞાન વગેરે ગુણના વિશાળ તારતમ્યને લીધે ભિન્ન પ્રવૃત્તિઓને બુદ્ધ સ્વીકારે છે પણ છના અનંત ભેદ છે. શુભાશુભ કમેને આત્માને તેના સંઘાત (સમૂહ)થી ભિન્ન પદાર્થ ક્ત તથા કર્મ ફળને ભક્તા સ્વયં જીવ છે. માનતા નથી. પ્રત્યક્ષચર માનસ–પ્રવૃત્તિઓને
પર તુ છવામા આવરણીય કમાન લાધ આ પાન વાલા દ્વારા થઈ શકતું નથી પણ સ્વાભાવિક ધમેને ઉદય થતું નથી. પિતાનાં સ્વ–સંવેદન પ્રત્યક્ષ તથા અનુમાનને આધારે જ શુભાશુભ કર્મોના પ્રભાવથી જીવના સ્વાભા- તેનું જ્ઞાન થઈ શકે છે. ભાવિક ગુણો પર એક પ્રકારનું આવરણ બૌદ્ધ દર્શન : બધાં દુષ્કર્મો તથા છવાઈ જાય છે. શુભ કાર્યોનાં અનુષ્ઠાનથી આ દુષ્ટ પ્રવૃત્તિઓનું મૂળ આત્મવાદને માનીને આવરણનું તિરેધાન થાય છે અને આ બુધે આત્મા જેવા પૃથક પદાર્થની સત્તાને ગુણેને સાક્ષાત્કાર જીવને થાય છે. દર્શન, અસ્વીકાર કર્યો છે. માનસિક અનુભવ તથા જ્ઞાન વગેરે ગુણના વિશાળ તારતમ્યને લીધે ભિન્ન પ્રવૃત્તિઓને બુદ્ધ સ્વીકારે છે પણ જેના અનંત ભેદ છે. શુભાશુભ કર્મોને આત્માને તેના સંઘાત (સમૂહ)થી ભિન્ન પદાર્થ કર્તા તથા કર્મ ફળને ભક્તા સ્વયં જીવ છે. માનતા નથી. પ્રત્યક્ષગોચર માનસ-પ્રવૃત્તિઓને
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
