________________
૧૦
મહાજનની માનાર્હતા
વિ.સં. ૧૬૬૯ આસપાસના સમયગાળાના ભારતનું દર્શન કરવા પ્રયાસ કરીશું, તો એક તરફ ઔરંગઝેબથી પ્રારંભિત ધર્મવટાળની વૃત્તિ-પ્રવૃત્તિને વેગ આપતા કાજી અને મૌલવીઓનો ધર્મઝનૂની પંજો ઉગ્રતાપૂર્વક ઉગામાયેલો જોવા મળશે. તો બીજી તરફ અંગ્રેજોની મેલી-મુત્સદ્દીને કૂટકપટભરી નીતિની નાગણ પ્રજાને ફસાવવા માયાજાળની ફેણ ફેલાવીને શિકારની શોધમાં ઘૂમી રહી હોય, એમ જણાયા વિના નહિ રહે. આ બે પ્રબળ પરિબળોની સામે મહાજન-સત્તાની સમર્થતા તો કેટલી આંકી શકાય ? ઠીક ઠીક ન ગણ્ય ગણાય, એવી સમર્થતા ધરાવતું હોવા છતાં ‘મહાજન' મોગલ અને અંગ્રેજોની સમક્ષ નમવાની વાત તો દૂર રહી, પણ અણીના અવસરે આ બંને પરિબળોને નાકલીટી તાણીને નમાવવામાં સફળ થતું રહ્યું હોય, તો તે કઈ તાકાત ૫૨ ?
જૈનશાસનના જ્યોતિર્ધરો ભાગ-૩
૫૫
до
