________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૨૧) જ અન્વયે વ્યતિરેક ગ્રહણ કરાય છે તે પદાર્થ કરાયા પછી જે કાર્યની પ્રતિ પૂર્વવૃત્તિપણું પણ તે કાર્ય પ્રતિ અન્યથાસિદ્ધ હોય છે. ગ્રહણ કરાય છે, તે પદાર્થ પણ તે કાર્યપ્રતિ જેમ-ઘટાદિક કાર્યો પ્રતિ દંડાદિક કરણના અન્યથાસિદ્ધ કહેવાય છે. અર્થાત જે પદાર્થ રૂપસ્પર્શાદિક ગુણોને સ્વતંત્ર અન્વય વ્યતિરેક કાર્યને જનક હોય, તે પદાર્થની પણ જે થતો નથી, અર્થાત-રૂપ હોય તે ઘડે હોય; પૂર્વવૃત્તિ હોય, તે પૂર્વવૃત્તિ તે કાર્ય પ્રતિ રૂપ ન હોય તે ઘડે પણ ન હોય; એવો અન્યથાસિદ્ધ કહેવાય છે. જેમ-ધટરૂપ કાર્યની અન્વય વ્યતિરેક થતો નથી પણ તે રૂપ- પ્રતિ કુલાલ (કુંભાર) ને પિતા અન્યથાસિદ્ધ સ્પર્શાદિક ગુણોના કારણભૂત જે દંડાદિક છે હોય છે. કેમકે કુલાલના પિતાનું ઘટરૂપ તે દંડાદિકનું ગ્રહણ કરીને જ તે રૂપસ્પર્શાદિ કાર્યને જનક કુલાલરૂપ પુત્રની પ્રતિ પ્રથમ ગુણોને અન્વયવ્યતિરેક તે ઘટાદિક પૂર્વવૃત્તિત્વ ગ્રહણ કરાયા પછી તે ઘટરૂપ પ્રતિ ગ્રહણ કરાય છે; અર્થાત–દંડરૂપ | કાર્યની પ્રતિ પૂર્વવૃત્તિપણું ગ્રહણ કરાય છે. હોય તો ઘડે હોય; દંડરૂપ ન હોય તે ઘડે માટે કુલાલ પિતૃત્વરૂપે તે તે કુલાલનો પિતા પણ ન હોય; એ પ્રકારે દંડાદિક કારણને ઘટરૂપ કાર્યની પ્રતિ અન્યથાસિદ્ધ છે. અને અંગીકાર કરીને જ તે રૂ૫ સ્પર્શાદિક ગુણોને કુલાલસ્વરૂપે તો તે કુલાલને પિતા તે ઘટનું અન્વયવ્યતિરેક ગ્રહણ કરાય છે માટે તેનું કારણ જ કહેવાય. દંડાદિક કારણેના રૂપસ્પર્ધાદિક ગુણ તે ઘટાદિ ૫. પંચમ અન્યથાસિદ્ધજે કાર્યની કાર્યો પ્રતિ અન્યથાસિદ્ધ કહેવાય છે. પ્રતિ જે કારણ નિયમથી પૂર્વવૃત્તિરૂપે સિદ્ધ
૩. તૃતીય અન્યથાસિદ્ધ:-જે પદા- છે, તે કારણથી ભિન્ન પદાર્થ (કદાચ કારણથનું પ્રથમ અન્ય કોઈ કાર્યો પ્રતિ પૂવૃત્તિ- ૩પ થયા હોય તોપણ) પણ તે કાર્યની પ્રતિ પણું ગ્રહણ કરાયા પછી જે કાર્યની પ્રતિ અન્યથાસિદ્ધ કહેવાય છે. જેમ ઘટરૂપ કાર્યોની પૂર્વવૃત્તિપણું ગ્રહણ કરાય છે, તે પદાર્થ પણ પ્રતિ નિયમથી પૂર્વવૃત્તિત્વરૂપે સિદ્ધ એવાં જે તે કાર્યની પ્રતિ અન્યથાસિદ્ધ કહેવાય છે. ચ દ્વાલાદિક કારણ છે. તે કારણથી અર્થાત જે પદાર્થ પ્રથમ એક કાર્યનું કારણ ભિન્ન જે રાસ (ગ), કુલાલ પત્નિી આદિ થયા પછી જ બીજા કાર્યનું કારણ ગણાતે પણ ઘરરૂપ કાર્યની પ્રતિ અન્યથાસિદ્ધજ હોય તે પદાર્થ તે બીજા કાર્યનું અન્યથાસિદ્ધ હોય છે. કારણ કહેવાય છે. જેમ–“આકાશ એ ઘટરૂપ અાશા –વરસનિયત[વર્તન કાર્યપ્રતિ અન્યથાસિદ્ધ છે. અહીં, આકાશમાં પુત્ર જામ તમિન્નમન્યથડસિદ્ધિઃા કાર્યોની શબ્દગુણનું સમવાયી કારણપણું છે, એજ તે ઉત્પત્તિથી નિયમે કરીને પૂર્વે હોનાર, તથા આકાશમાં આકાશવ છે. એવા આકાશ અવશ્ય કરીને પ્રાપ્ત, એવાં જે કારણે છે, તે રૂપવડે તે આકાશનું ઘટાદિક પ્રતિ પૂર્વવૃત્તિ. કારણોથીજ તે કાર્યની ઉત્પત્તિને સંભવ પણ કહેવું જોઈએ; પણ તે આકાશનું પ્રથમ હોવા છતાં તે કારણથી જે ભિનેપણ તેનું શબ્દ ગુણની પ્રતિ પૂર્વવૃત્તિપણે ગ્રહણ નામ “અન્યથાસિદ્ધિ છે. જેમ–અવશ્ય કરીને કરાયા પછી જ ઘટાદિકે પ્રતિ પૂર્વવૃત્તિપણું પ્રામ તથા નિયત પૂર્વવૃત્તિ એવાં જે દંડગ્રહણ કરાશે, માટે એ આકાશને ઘટાદિ ચકાદિક કારણો છે, તે દંડચક્રાદિક કારણે પ્રતિ અન્યથાસિદ્ધ છે.
વડેજ ઘટકરૂપ કાર્યની ઉત્પત્તિ સંભવી શકે છે. ૪. ચતુર્થ અન્યથાસિદ્ધ –જે પદાર્થનું એવા દંડાદિક કારણોથી ભિન્નપણું તે દંડરૂપ જે કાર્યોના જનક પ્રતિ પૂર્વવૃત્તિપણું ગ્રહણ (દંડનું રૂપ), દંડવ, રાસભ, આદિકમાં છે.
For Private And Personal Use Only
