________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૮૯)
નિર્ણય કરાવનાર વિશેષના અભાવથી વક્તાના | શ્રોતા પુરૂષ વક્તાને કહે કે, અમુક માતાતાત્પર્યને અવિષથીભૂત શક્ય અર્થની કલ્પના | પિતાથી ઉત્પન્ન થયેલો તું શી રીતે નિત્ય કરીને તે વક્તા પ્રતિ જે દૂષણનું કથન તેનું હોઈ શકે ! એનું નામ ઉપચારબલ છે. નામ વાછલ છે. ઉપર આપેલું ઉદાહરણ ૨. શબ્દવૃત્તિવ્યના નિષેધદેતુ વાક્છલનું છે.
શબ્દની વૃત્તિને ફેરફાર કરવાથી વક્તાના ૨. સામાન્ય છલ–સામાન્ય અને ! તાત્પયને નિરાસ કરવાના હેતુરૂપને છલ વિશેષ બોમાંથી સંભવે તેવા અર્થના અભિ- ( ઉદાહરણ ઉપચાર છલમાં આવ્યું છે તે જ પ્રાયથી કથન કરેલું જે વચન છે, તે વચનના ? અહીં સમજવું.) અતિ સામાન્ય નથી અસંભવિત અર્થકત્વની
ज કલ્પના કરીને વક્તા પુરૂષ પ્રતિ જે દૂષણનું ! ૩૨૧ માત જે
ગદર–અપરિજિન્નાખ્યવનપરઃ ! અમકથન છે, તેનું નામ સામાન્ય છલ છે. જેમ– ર્યાદ અને અસભ્ય બેલનાર તે જટ. (મેંગ્યકઈ પુરૂષે “ઢાળs વિરાસભ્યના ”- !
પનિષત ટીકામાં રામતીર્થ.). “આ બ્રાહ્મણ વિદ્યાચરણવડે સંપન્ન છે.”
કરવેશદ્યાસમર્થ વેદ ગ્રહણ કરઆવું વચન કહ્યું. આ વચન સાંભળીને પ્રતિવાદી, ‘આ વક્તા પુરૂષ બ્રાહ્મણત્વરૂપ હેતુ | વામાં અસમર્થ તે જડ. વડે વિદ્યાચરણને સિદ્ધ કરે છે, એવી કલ્પના ૨. નવકારત્વે જડત્વા પિતાના રૂપને કરીને તે વક્તા પુરૂષપ્રતિ કહે છે કે, બ્રાહ્મ- પ્રકાશ નહિ કરવાપણું તે જડત્વ. અથવા જે મૃત્વરૂપ હેતુથી વિદ્યાચરણની સિદ્ધિ સંભવતી પોતે જ્ઞાનરૂપ પ્રકાશવાળું ન હોય તે–જાણવાનથી; કેમકે ઉપનયન સંસ્કારથી રહિત વાત્ય રૂપ શક્તિ વગરનું તે જડ. બ્રાહ્મણ વિષે બ્રાહ્મણત્વ છતાં પણ વિદ્યાચર
जनकत्वम्-अनन्यथासिद्धत्वे सति नियચરણને અભાવ જોવામાં આવે છે. એનું સાર્વત્તિત્વમાં જે અન્યથાસિદ્ધ ન હોઇને નામ સામાન્યછલ છે.
નિયમે કરીને પૂર્વકાળમાં રહેતું હોય તે ૩. ઉપચારછલ–શનિવૃત્તિવડે કે લક્ષણ જનક-ઉત્પાદક-ઉત્પન્ન કરનાર. વૃત્તિ વડે પ્રયોગ કરેલા શબ્દમાં તેનાથી
जननम्-जन्म-आद्यशरीरप्राणसंयोगः । બીજી વૃત્તિ વડે જે પ્રતિષેધ તે ઉપચારછલ. શરીર અને પ્રાણનો આદ્ય સંયોગ તે જનન જેમ–“મચા: શક્તિ”—“ માંચડાએ બોલી |
અથવા જન્મ. રહ્યા છે.” એ વચનમાં મચ (માંચડે)
૨. માલ્મિનિમર-આત્મામાં દેહને પદમાં મંચસ્થ પુરૂષ વિષે લક્ષણવૃત્તિના અભિ- | પ્રાયથી વકતા
સંબંધ તે જન્મ. છે. એમ છતાં મચ | 2. અર્જરરીન્દ્રિયાવિધિઃ | પૂર્વે ન પદની શક્તિવૃત્તિને અંગીકાર કરીને શ્રોતા હે;
Rાન ન હોય એવા શરીર અને ઇન્દ્રિયાદિનો સંબંધ પુરૂષ તે વક્તા પુરૂષપ્રતિ કહે છે કે, માંચડા તે જન્મ. નથી બેલ, પુરૂષ બોલે છે, માટે તમારું કહેવું ૪. વાદ નિવારણમ્ ! પિતાના અસત્ય છે. આ ઉપચારછલ છે.
અદષ્ટવડે અવશ્ય પ્રાપ્ત થયેલા શરીરનું ગ્રહણ એ જ રીતે મરું શબ્દની આત્મા વિષે કરવું તે જન્મ. શક્તિવૃત્તિના અભિપ્રાયથી ઉચ્ચારણ કર્યો જે | ગ–કુપરવીવાળમ્ શત્રુને પરા“મટું નિરાઃ” એ શબ્દ છે, તે બહું શબ્દની ભૂખ કરે તે જય. ૨ ઉત્કર્ષ થા–વૃદ્ધિ શરીર વિહુ લક્ષણાત્તિની કલ્પના કરીને પામવી. ૩ પુરાણાદિક શ્રેયસ્કર વિષય પણ
For Private And Personal Use Only
