Bandhan Ane Mukti

Author(s): Harishbhadravijay
Publisher: Navjivan Granthmala

Page 20

ગુણાનુરાગી થવું જોઈએ તો જ ગુણી થવાય, તો જ ધ્યાનમાં મગ્નતા-લયલીનતા આવે. પાંચમા ગુણ સ્થાનકથી આગળ વધી ચૌદમાં ગુણ સ્થાનક સુધી પહોંચવા ધ્યાન વધુ કામ આવે છે.
ધ્યાન દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવનો સાથ લઈને કરવું જોઈએ. નિમિત્ત સારા છે પણ ક્ષેત્ર યા સમય પ્રતિકૂળ છે. ઘણાં દુકાનમાં કે મકાનમાં કાંઈ કામ નથી એટલા માટે ધ્યાન કરવા બેસે તો તે અનુચિત છે. જ્યાં સુધી ધ્યાનનું સ્થાન નિશ્ચિત કરવામાં નહિં આવે ત્યાં સુધી તન્મય નહિ થવાય. ભોજન માટે, સુવા માટે, વ્યાપાર કરવા માટે જો નિયત સ્થાન આવશ્યક છે તો તેથી પણ વધારે ધ્યાન માટે એકાંત સ્થળ આવશ્યક છે. તે સ્થળમાં બેસવાથી સાધક સ્વમાં ખોવાય જાય એ નિશ્ચિત છે.
સંસારમાં બાહ્ય પદાર્થો અથવા સાધનો સાધકને ચળવિચળ કરે છે. જો બાહ્ય જગતને ભૂલી જવું હોય તો જ્યાં બાહ્ય પદાર્થો નથી તેવા સ્થળની પસંદગી કરવી જોઈએ. બાહ્ય પદાર્થ અત્યંતર પદાર્થો સુધી જવા નહીં દે. તત્ત્વજ્ઞાનના ચિંતનના સહારે અથવા અંધારાના આલંબનથી અરૂપીમાં રૂપ કલ્પી તેણે ધ્યાન દ્વારા શોધવાનું સહેલું પડશે. આંખ બંધ કરી તેની સાથે મનના વિચારો બંધ કરો, જરૂર કાંઈક સમજાશે-દેખાશે.
ઘણાં આડંબરી માનવો ધ્યાનને પ્રદર્શન કરવાની પ્રવૃત્તિ કરે છે પણ એ દર્શનીય તત્ત્વ નથી. બીજાને આકર્ષવા અથવા બીજાને “હુ ધ્યાની છું' એવું બતાડવા જે કાંઈ કાર્ય થાય છે તે બધું વ્યર્થ છે. શરીરની અંદર એક અદ્રશ્ય અરૂપી શક્તિ છે, તેના દર્શન-અનુભવ માટે લૌકિક વ્યવહાર અસ્થાને છે. જીવનમાં સારા આચાર-વિચારવર્તન હશે તો જીવન શુદ્ધ થશે. જીવન શુદ્ધ થશે તો ધ્યાનમાં પ્રગતિ કરાવશે.
ધ્યાનનો આરંભ સંકલ્પ સાથે હોવો જોઈએ. વજપંજર સ્તોત્ર, મુદ્રાઓ અને આહાન દ્વારા આમંત્રણાદિ તથા શિવમસ્તુની ભાવના ભાવી કોઈપણ અનુષ્ઠાનથી પ્રારંભ કરાય છે. દુષ્કતની નિંદા, સુકૃત્યની અનુમોદના કરવાથી પરિણામની શુદ્ધિ થાય છે અને કાર્યમાં સફળતા-પ્રગતિ યાવત્ સદ્ગતિ સુધી પહોંચી જવાય છે. જો સંકલ્પ અશુદ્ધ તો પરિણામ અશુદ્ધ.
વેપારી વ્યાપાર કરતાં ઘર-પરિવાર, ભૂખ-તરસ વિગેરે બધું ભૂલી જાય તેમ ધ્યાતા (આત્મા) ધ્યાન દ્વારા શરીર અને આત્માને ભિન્ન કરી દે છે. જ્ઞાનના સહારે લોકમાંથી અલોકનું સિદ્ધ અવસ્થાનું ચિંત્વન કરી દે છે.
ધ્યાન એ પ્રવાસ છે. પ્રવાસી જેમ પ્રથમ ઉદ્દેશ્ય નક્કી કરી તેનો રાજમાર્ગ શોધી લે, જરૂરી માહિતી-સાધનો ભેગા કરી લે તેમ ઉત્કૃષ્ટ ભાવનાવાળો ઉત્તમ • સિદ્ધાચલ ગિરિનું છ માસ ધ્યાન ધરે તો રોગ-શોક દૂર જાય.
૧૧.