Bandhan Ane Mukti

Author(s): Harishbhadravijay
Publisher: Navjivan Granthmala

Page 56

કર્મનો ઉદય રોજ ખાવા, પિવા, ઉંઘવા દ્વારા અનુભવાય છે.
- ભેગા કરેલા કર્મો (સત્તા) થોડા સમય ઊભા રહેશે. પછી એ કર્મ
-
અનુક્રમે ઉદયમાં આવશે.
(ઉદય-ઉદીરણા) બાંધેલું કર્મ સત્તામાં જ ઘણાં સમય સુધી હતું તે ક્રમશઃ ઉદયમાં આવે.
૪. પ્રદેશોદય
કર્મ ભોગવવા છતાં તેની ખબર પણ ન પડે, સરળતાથી એ કર્મ ભોગવાઈ જાય.
૫. રસોદય - કર્મની ભોગવતી વખતે મન ઉપર ચિંતાદિ કારણે ખોટી અસર થવી. દુઃખી થવું. દર્શનાવરણીય કર્મની પ્રકૃતિ :
સામાન્ય રીતે જ્ઞાનથી ને દર્શનથી જોવાનું કાર્ય ભેગું થાય એટલે આત્મા સત્ય તત્ત્વની નજીક પહોંચી જાય. ત્યાં નથી પહોંચતું તેનું મુખ્ય કારણ જોવાની ઉણપ. કર્મસત્તા જોવાની પ્રવૃત્તિ જે રીતે કરવી છે. તે કરવા ન દે. દર્શનની ૯ પ્રકૃતિમાં પ્રથમ ૪ જોવાની શક્તિમાં વિઘ્ન-અવરોધ કરે છે. જ્યારે બાકીની ૫ પ્રકૃતિ મેળવેલી કે મળેલી શક્તિનો ઉપયોગ કરતાં રોકે છે. એ ૪+૫=૯ પ્રકૃતિ નીચે મુજબ છે.
૧. ક્રિયમાન ૨. સંચિત
૩. પ્રારબ્ધ
-
-
(૧) ચક્ષુ દર્શનાવરણીય ઃ ચક્ષુ અને મન દ્વારા જોવાનું કાર્ય થાય છે તે ચક્ષુદર્શન. તેને આવરણ કરાવનારું કર્મ તે ચક્ષુ દર્શનાવરણીય.
(૨) અચક્ષુ દર્શનાવરણીય : ચક્ષુ સિવાયની બાકીની ૪ ઈન્દ્રિય અને મનથી જે કાર્ય થાય છે તે અચક્ષુદર્શન. તેને આવરણ કરાવનારું કર્મ તે અચક્ષુ દર્શનાવરણીય. (૩) અવધિ દર્શનાવરણીય ઃ ઈન્દ્રિય અને મનની સહાયતા વિના આત્માને સ્વાભાવિક રૂપી દ્રવ્યનું જ્ઞાન થાય છે તે અવધિદર્શન.તેને આવરણ કરાવનારું કર્મ તે અવધિ દર્શનાવરણીય.
(૪) કેવળ દર્શનાવરણીય : કેવળ દર્શન દ્વારા વસ્તુમાત્રનું સામાન્ય દર્શન આત્માને થાય છે. તે ક્રિયામાં રૂકાવટ જે કરે તે.
ઉપરના ચારે કર્મને મતિ-શ્રુત-અવધિ અને કેવળજ્ઞાનની સાથે ગાઢ સંબંધ છે. અર્થાત્ જોવાનું જાણવાનું કાર્ય એક સાથે થાય પણ આ કર્મ તેમાં રૂકાવટ કરી દે છે.* (૫) નિદ્રા : માત્ર ધીમો આવાજ સાંભળી જાગી જવાય તેવી (કૂતરાં જેવી) ઘ. (૬) નિદ્રા-નિદ્રા ઃ કુંભકરણ જેવી ઢંઢોળવા છતાં જલદી ન જાગે તેવી ઉંઘ. (૭) પ્રચલા : બેઠા બેઠા અથવા ઊભા-ઊભા આવતી નિદ્રા-ઉંઘ.
(૮) પ્રચલા-પ્રચલા : ચાલતાં ચાલતાં જે નિદ્રા આવે તે. બળદ-ઘોડાની જેમ. * મન:પર્યવજ્ઞાન વિશેષ બોધ રૂપે થતું હોવાથી દર્શનાવરણથી અલગ પડે છે.
૩૧