Bandhan Ane Mukti

Author(s): Harishbhadravijay
Publisher: Navjivan Granthmala

Page 74

(૧૧) પરમાર્થ-પરોપકારની વાતો કરનારની હાંસી કરી. (૧૨) ભણનારને ભણવામાં અંતરાય-વિઘ્ન કર્યા. (૧૩) દાન આપતાં દાતાને ના પાડી. (૧૪) ગીતાર્થ પુરુષોની અવહેલના કીધી. (૧૫) જુઠું અસત્ય વચન બોલ્યા. (૧૬) પારકું દ્રવ્ય (ચોરી વિગેરેનું) રાખ્યું. (૧૭) કોઈની થાપણ ઓળાવી. (ના પાડી) (૧૮) આશ્રીતોને ભૂખ્યા રાખી જમ્યા. (૧૯) ધર્મકાર્યમાં બળહીન (અશક્તિવાન) થયા. (૨૦) ખોટાં લેખ (ચોપડી-લખાણ) લખ્યાં.
(૨૧) પશુ-પક્ષીને પાંજરે પૂર્યા-મૂક્યાં.
(૨૨) અનાથને છેતરી-ભોળવી, દેશ-પરદેશમાં વેચી માર્યા.
આવી પ્રવૃત્તિ કરવાથી આ જીવ અંતરાય કર્મ બાંધે છે. અર્થાત્ કોઈ એવું સ્થળ પ્રાયઃ નથી જ્યાં અંતરાય-રૂકાવટ થતી ન હોય.
હવે આપણે મૂળ વાત ઉપર વિચાર શરૂ કરીએ. મનુષ્ય જીવન સાથે ડગલે ને પગલે અનેક રીતે સંકળાયેલ અંતરાય કર્મ અને તેની પાંચ પ્રકૃતિઓને સમજીએ. દાનાંતરાય, લાભાંતરાય, ભોગાંતરાય, ઉપભોગાંતરાય અને વીર્યંતરાય આ પાંચ તેના નામ છે.
-
(૧) દાનાંતરાય : દાન આપવા માટેની બધી અનુકુળતા હોય, દાન લેનાર પાત્ર પણ હાજર હોય છતાં દાન આપવા-કરવાની જે કર્મના ઉદયે ઈચ્છા ન થાય તે દાનાંતરાયછતી શક્તિએ ઉત્તમ પ્રકારના આરાધનાના કાર્યો કરવા ન છૂટકે કચવાતા મને દાન આપ્યું તો તે પણ અપેક્ષાએ નિરર્થક સમજવું.
રાજા શ્રેણિકે એક દિવસ પોતાની વિશ્વાસપાત્ર કપિલા દાસીને દાનશાળામાં જઈ એક વખત દાન આપી આવવા આજ્ઞા કરી. આજ્ઞાધીન એ દાસી સ્વભાવે અભવિ હોવાથી દાનશાળામાં અનિચ્છાએ ગઈ. દાન પણ આપ્યું પણ શુભ ભાવ-પરિણામ વિના. દરેક ક્ષણે એ જીવે હું દાન આપતી નથી. પણ શ્રેણિક રાજાનો ચાટલો (ચમચો) આપે છે એવા વચન ઉચ્ચારી દાન આપ્યું. આ રીતે દાનાંતરાય કર્મનો બંધ પણ કર્યો.
વ્યવહારમાં રાજાનો ભંડારી કે શેઠનો મુનિમ પણ આજ્ઞા હોવા છતાં, ધન આપી આજ્ઞા પાળવામાં જાણી બુઝીને વિલંબ કરે તો સમજવું કે એ જીવ પણ દાનાંતરાય કર્મ મૈં અંતરાય કર્મ નિવારણ પૂજા.
૪૯