________________
સર્વ પ્રથમ એક વાત વિચારી લઈએ કે, જો પાપથી નિવૃત્તિ લેવી હોય તેનાથી છૂટા થવું હોય, રસ્તે ચાલતાં ગમે ત્યાં અથડાતા એ પાપ કર્મને અડવું ન હોય તો ચોવિશે કલાક અપ્રમાદિ જીવન યા શુભ ઉપયોગ અત્યંત આવશ્યક છે. ક્યારે આત્મા અશુભધ્યાન-ઉપયોગમાં અટવાઈ પાપનો બંધ કરવા બેસી જાય તે કહેવું અશકય છે.* માટે ઉપકારી પુરુષોએ ચિંતન કરી શુભ પરિણામો પ્રગટાવવા પાંચ વિચારો આપ્યા છે.
૧. ચિંતન ઃ સાધક આત્મા ચિંતન કર્યા કરે. આત્મા સિવાયના સર્વ પર પદાર્થોને પર માને મિત્ર ભાવે તેની સાથે વ્યવહાર ન કરે. (નાગાથી સૌ ગાઉ દૂર)
૨. કરણઃ ધર્મક્રિયા ભાવપૂર્વક-ઉપયોગ સહિત કરે. સાવદ્ય આચરણ છોડી નિરવદ્ય આચરણનો સંગ વધુ કરે.
૩. શયન : નિદ્રાના સામાન્ય રીતે પાંચ પ્રકાર છે. તેમાં પ્રથમ પ્રકારની નિંદા શરીરનો ધર્મ સમજી અપ્રમત્ત અવસ્થાએ મર્યાદિત સાધન પૂંજી પ્રમાર્જી ‘કુકડીય પાય પસારણ' રીતે અનિવાર્ય કારણે વાપરે.
૪ ગમન ઃ ઈર્યાસમિતિ પાળવાપૂર્વક કાયાથી ગમાગમણ કરે. મનને આર્તરોદ્રમાં જવા ન દે. વચનને વધુમાં વધુ ગોપવે, જયણા સાચવે. સાવધાનીપૂર્વક ઉઠ
બેસાદિ કરે.
૫. વચન ઃ શાસ્ત્રવચન એક સર્વમાન્ય છે. એમ શ્રદ્ધાથી સ્વીકારે. હિત-મિતપથ્ય-સત્યં વચનનો વચનગુપ્તિ પાળી ઉપયોગ કરે. કષાય ન વધે. જન્મ-મરણ ન વધે તે માટે સાવધાન રહે.” (બાંધી મુઠ્ઠી લાખની, મૌનું સવાર્થ સાધનમ્.)
આટલા પ્રાથમિક પ્રેરણાત્મક વિચારો કર્યા પછી હવે સંવરતત્ત્વ જેને કહેવાય છે. જેના ૫૭ ભેદ છે. એ વિસ્તારથી જાણી લઈએ. આ વિચારો આ ભેદો નવા કર્મબંધ થતા અટકાવે છે. બચાવે છે. જ્યાં સુધી નવા કર્મ બંધ અટકાવીશું નહિં ત્યા સુધી જૂનાં બાંધેલા કર્મ ખપશે નહિ. જૂનાં જે દિવસે ખપી જશે તે દિવસે કેવળજ્ઞાન (કેવળજ્ઞાની થઈ) પદે પહોંચ્યા સમજવું. આશ્રવતત્ત્વ દ્વારા કર્મોનું આગમન થાય છે અને સંવરતત્ત્વ દ્વારા કર્મ જીવનમાં પ્રવેશી શકતા નથી.
જેટલુ આશ્રવ-સંવર તત્ત્વનું મહત્વ છે તેટલું નિર્જરાતત્ત્વ અને બંધ તત્ત્વનું અપેક્ષાએ મહત્વ નથી. જો જીવનમાં નવા કર્મનો બંધ થાય અને કર્મ આવતા અટકી ન જાય તો
♦ `ભ. ઋષભદેવ અને પ્રભુવીરે છદ્મસ્થ કાળમાં અલ્પાતી અલ્પ નિદ્રા લીધી હતી.
* પ્રસન્નચંદ્ર દુર્ધ્યાનના કારણે નકે જવાના હતા પણ બચી ગયા જ્યારે શ્રેણીકરાજા રોદ્રધ્યાનના કારણે નરકે ગયા.
મરીચિના જીવે ઉત્સૂત્ર પ્રરૂપણા કરી જન્મ-મરણ વધાર્યા. નીચ કુળ-ગોત્રનો કર્મ બંધ કર્યો.
૧૦૪
