________________
મેળવવા પૂર્ણતાના દ્વાર ખખડાવે છે. પૂર્ણતા એમનમ પ્રાપ્ત થવાની નથી, કાંઈક કરવું પડશે.
નવતત્ત્વ પ્રકરણના સંકલન કરનાર મહાપુરુષ શ્રી ચિરંતનાચાર્યે એક નવિ દૃષ્ટિ કર્મ સાહિત્યને સમજવા આપી છે. જીવતત્વ વિષયનો પ્રારંભ કરી મોક્ષતત્વના છેલ્લા શાશ્વતા વિશ્રામ સ્થાને પ્રાપ્ત કરવાની ઝંખના રાખનારને બાકીના સાત તત્ત્વને ખૂબ સૂક્ષ્મતાથી સમજવા પગદંડી આપી છે. સર્વપ્રથમ જ્યાં સુધી આત્મા (જીવ)મોક્ષન પામે ત્યાં સુધી એનું શું થાય ? આ પ્રશ્નને નજર સામે રાખી અજીવ તત્ત્વને દર્શાવી આત્મા અને શરીરના નાજુક છતાં કામચલાઉ અલ્પકાલીન છૂટા સ્થાનો બતાડ્યા.
નાશવંત શરીર જ્યાં સુધી આત્માની સાથે સંકળાયેલું છે અથવા આત્મા શરીરની અંદર જ્યાં સુધી અરૂપીપો રહે છે ત્યાં સુધી એને શું કરવાનું? અથવા એ શું કરે ? એનો જવાબ ત્રીજા-ચોથા તત્ત્વની સાથે જોઈન્ટ આપ્યો. એટલે કાં તો એ પુણ્યનો વ્યાપાર કરે યા પાપમય પ્રવૃત્તિ કરે. વ્યાપારમાં નફો મેળવે અન્યથા અશુભ પ્રવૃત્તિ દ્વારા ૮૪ લાખ યોનિના ફેરા વધારે.
ત્રીજો પ્રશ્ન એ જ કે વ્યાપાર કે પ્રવૃત્તિ કરવા માટે કઈ વસ્તુ (જ્ઞાન)ની જાણકારી મેળવી પડે? કહેવા-સમજવાનું એજ કે મોક્ષ પ્રાપ્તિ માટે એ કયા ક્ષેત્રમાં પગલા માંડે? સંસારી જીવ પ્રભુતામાં પગલા માંડ્યા પછી સંસાર વધારવાના ક્ષેત્રમાં આગળ વધે. તેમ અહીંચાર તત્ત્વને એ ઉપકારી પુરુષે બે વિનામાં સાંકળી દીધા છે. ગણિતશાસ્ત્રમાં (+) વૃદ્ધિ, (+) ભાગાકાર, ૯) બાદબાકી અને (3) ગુણાકાર દ્વારા વ્યાપારી આલમને કામે ચડાવ્યા છે. બુદ્ધિપૂર્વક કામ કરવાની અને તેમાંથી પાર ઉતરવાની દૃષ્ટિ આપી છે. તેમ આધ્યાત્મિક શાસ્ત્રમાં કલ્પના ગગનમાં વિચરતા અને તથ્ય સુધી પહોંચાડવાની ભાવના ભાવતા જીવોને મહાપુરુષે આશ્રવ-(વધારો), સંવર (ભાગાકાર), નિર્જરા (બાદબાકી) અને બંધ (ગુણાકાર) એમતત્ત્વની બુદ્ધિએ પાપ-પુણ્યની કથાએ સાંકળી છે.
જીવને શિવ થવું છે. આત્માને પરમાત્મા થવું છે, રૂપીને અરૂપી થવું છે યા સંસારીને મુક્તિગામી થવું છે. તો તેને કાંઈક ક્રાંતિકારી પગલાં ભરવા પડશે. અનંતકાળથી આ આત્મા જે રીતે ભાડાના શરીરરૂપી ઘરમાં રહી અવનવું કરે છે તે ચાલુ ચિલે કરાતી પ્રવૃત્તિ સુધારવી પડશે. આજ સુધી જન્મ-મરણનો વધારો કર્યો છે (આશ્રવ) અને જીવન ૯૬
