Bandhan Ane Mukti

Author(s): Harishbhadravijay
Publisher: Navjivan Granthmala

Page 97

* વિવરણ :
ગુજરાતીમાં કહેવત છે કે, “તાવડી તેરવાનાં માગે” તર્કશાસ્ત્રમાં પણ એક વાતને સિદ્ધ કરવા સમવાયી, અસમવાયી નિમિત્તાદિ કારણોનો સાથ લેવો પડે છે. તેમ વેદનીય કર્મે સુખ-દુઃખની બક્ષીસ આપી. આયુષ કર્મ ભોગવવા માટે સ્થિતિ (વર્ષો) આપ્યા પણ હજી મુળજીભાઈ કુંવારાની જેમ નામકર્મ વિના બધું નકામું. નામકર્મ એક એન્જિન જેવું કાર્ય છે. શરીરમાં અનેક સાધનો ભેગા થાય તો કામ કરે છે.
એક ગતિમાંથી આત્મા બીજા ગતિમાં ભાડેના ઘરમાં જ્યારે રહેવા જાય ત્યારે જન્મતાં જ બધી સાધન સામગ્રી જોઈએ. તે નામકર્મની ૧૦૩ પ્રકૃતિ દ્વારા અપનાવે અને ક્રમશઃ વિકસાવી ભોગવે છે.
આમ શાંત ચિત્તે જોવા-વિચારવા જાઓ તો કર્મગ્રંથમાં નામકર્મનું સામ્રાજ્ય ઘણું વિશાળ, મહત્વનું, અટપટુ ને વિચારણીય છે. તેની પ્રકૃતિ અંગે વિચારીશું તો શુભ૬૨ અને અશુભ-૪૧ છે. બીજી રીતે તેના પિંડપ્રકૃતિ ૧૪(૭૫) પ્રત્યેક પ્રકૃતિ-૮ ત્રસદશક-૧૦ સ્થાવરદશક-૧૦ કુલ-૧૦૩, આ રીતે ૪ વિભાગમાં વહેંચી શકાશે. આ બધી પ્રકૃતિમાંથી કેટલાક જીવોને ઓછી પણ હોઈ શકે છે. પણ નામ કર્મની માયા જીવ માત્રને સ્પર્શે છે, લાગુ પડે છે તેમાં બે મત નથી.
૧૦૩ પ્રકૃતિઓને સર્વપ્રથમ ચાર વિભાગમાં માત્ર નામ સાથે જોઈ લઈએ. (૧) ૧૪ પિંડ પ્રકૃતિ : ૪ ગતિ નામકર્મ નરક, તિર્યંચ, મનુષ્ય અને દેવગતિ નામકર્મ છે.
૫ જાતિ નામકર્મ ઃ એકેન્દ્રિય, બેઈન્દ્રિય, ઈન્દ્રિય, ચઉરિક્રિય અને પંચેન્દ્રિય જાતિનામ કર્મ છે.
૫ શરીર નામકર્મ દારિક, વૈક્રિય, આહારક, તેજસ અને કર્મણ શરીર નામકર્મ છે.
૩ અંગોપાંગ નામકર્મ દારિક, વૈક્રિય, આહારક અંગોપાંગ નામકર્મ છે.
૧૫ બંધન નામકર્મઃ ૧ ઔદારિક દારિક, . દારિક તેજસ, ૩. દારિક કાર્યશ, ૪. દારિક તેજસકાર્પણ, ૫. વૈક્રિય વૈક્રિય, ૬. વૈક્રિય તેજસ, ૭. વૈક્રિય કાર્મા, ૮. વેકિય તેજસ કાર્મણ, ૯. આહારક આહારક, ૧૦. આહારક તેજસ, ૧૧. આહારક કામણ, ૧૨. આહારક તેજસ કાર્મણ, ૧૩. તેજસ તેજસ, ૧૪.તેજસકાર્પણ અને ૧૫. કાર્પણ કાર્મ બંધન નામકર્મ છે.
પસંઘાતન નામકર્મ દારિક, વૈક્રિય, આહારક, તેજસ અને કાર્યણ સંઘાતન નામકર્મ છે.
૭૨