________________
• નારા સંઘયણઃ જેમાં ફક્ત બંને બાજુ મર્કટ બંધ હોય.
અર્ધનારા સંઘયણ જેમાં એક બાજુ મર્કટ બંધ હોય અને બીજી બાજુથી બે હાડકાં ખીલીમાં જકડાયેલા હોય. કીલિકા સંઘયણઃ જેમાં બંને હાડકાંઓની જોડ ફક્ત ખીલીથી જકડાયેલ હોય. • છેવકું સંઘયણઃ જેમાં હાડકાંઓ એકબીજાને માત્ર અડીને રહ્યા હોય અર્થાત્
એક હાડકામાં બીજું ફસાયેલ હોય. ભરત ક્ષેત્રમાં આજે બધાને આ સંઘયણ હોય છે. જેથી જલદી ફેક્ટર વગેરે થાય છે. દેવ, નારક અને એકેન્દ્રિયને સંઘયણ નામકર્મનો ઉદય હોતો નથી. વિકસેન્દ્રિય અને અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય જીવને છેવા સંઘયણ નામકર્મનો ઉદય હોવાથી છઠું સંઘયણ હોય છે.
સંજ્ઞા પંચેન્દ્રિય જીવને પોતાના કર્મોના અનુસાર ૬ સંઘયણ હોય છે, પહેલું સંઘયા પુણ્ય પ્રકૃતિ છે, બીજાં પાપ પ્રકૃતિ છે.
૮) સંસ્થાન નામકર્મઃ જે કર્મના ઉદયથી જીવને શુભ અને અશુભ સ્વરૂપની આકૃતિ પ્રાપ્ત થાય છે, તે સંસ્થાન નામકર્મ કહેવાય છે. તેના સમચતુરસ્ત્રસંસ્થાન વગેરે ૬ ભેદ હોય છે. • સમચતુરસ્ત્ર સંસ્થાન નામકર્મ ઃ જે કર્મના ઉદયથી જીવને ચારે ખૂણા જેમાં
સમાન હોય, તેવું સંસ્થાન મળે, અથા-પયાપકાસનથી બેસતાં ૧) જમણા ખભાથી ડાબા ઢીંચણ સુધીનું અંતર, ૨) ડાબા ખભાથી જમણા ઢીંચણ સુધીનું અંતર, ૩) બંને ઢીંચણની વચ્ચેનું અંતર અને ૪) લલાટથી બે ઢીંચણના વચ્ચેના મધ્યભાગ સુધીનું અંતર. આ ચારેય અંતર સમાન માપવાળાં હોય, વળી જેમાં બધાં અવયવ શાસ્ત્રમાં કથિત શુભ લક્ષણો સહિત હોય છે. તે સમચતુરસ્ત્ર સંસ્થાન કહેવાય. અને તે, જે કર્મના ઉદયથી મળે, તે સમચતુરસ્ત્ર સંસ્થાન નામકર્મ કહેવાય. • ન્યાગ્રોધ પરિબંડલ સંસ્થાન નામકર્મઃ વડવૃક્ષનો ઉપરનો ભાગ સૌન્દર્યયુક્ત હોય છે અને નીચેનો ભાગ કુશ અને સૌન્દર્ય રહિત હોય છે. એવી જ રીતે જે કર્મના ઉદયથી નાભિના ઉપરનો આકાર શાસ્ત્રોક્ત શુભ લક્ષણોથી સહિત હોય અને નીચેનો આકાર શુભ લક્ષણોથી સહિત ન હોય. • સાદિ સંસ્થાન નામકર્મઃ જે કર્મના ઉદયથી જીવને નાભિના ઉપરનો ભાગ શાસ્ત્રીય લક્ષણોથી રહિત અને નીચેનો ભાગ શાસ્ત્રીય લક્ષણ સહિત હોય.
એમ પૂર્વના સંસ્થાનથી ઉલટું હોય. • કુજ સંસ્થાન નામકર્મ હાથ, પગ, મસ્તક અને ડોકશાસ્ત્રીય લક્ષણથી સહિત
૭૮
