________________
* ઉપસંહાર :
અંતરાય કર્મ ઘાતી કર્મની શ્રેણીમાં ચોથું અને કર્મ ગ્રંથની (આઠ કર્મની) અપેક્ષાએ છેલ્લું સ્વીકારાયું છે. આ કર્મ એવા પ્રકારનું છે, કે પોતે ખાય નહિં, ભોગવે નહિં અને બીજા ખાતા-ભોગવતા હોય તો તેની નિંદા કરે. ટૂંકમાં ‘હા’–એટલે સુકૃત્યની અનુમોદના અને ‘ના’ એટલે સુકૃતની ઉપેક્ષા-નારાજગી, નિંદા. આઠ કર્મમાં અપેક્ષાએ અંતરાય કર્મ બાકીના સાત કર્મનો જે જીવ અનુભવ કરતો હોય તો તેઓને રોકી દે છે. અશ્રદ્ધાના કારણે સંકુચિત વિચારના કારણે કર્મને ભોગવે પણ ધર્મના ફળને સ્વીકારે નહિ.
રસોઈમાં મીઠાનો ઉપયોગ ઓછો હોય પણ આખી રસોઈ સ્વાદીષ્ટ થાય. તેમ અંતરાય કર્મના એ શબ્દ પ્રયોગથી નિર્માણ થાય છે. સંસ્કારની કે ધર્મની વૃદ્ધિમાં જો હા અને નાનો ઉપયોગ વિવેકથી કરવામાં આવે તો તેથી પાપનો બંધ નહિં થાય. માટે સંસારની વૃદ્ધિમાં કે સંયમીના જીવનની પ્રગતિમાં આ શબ્દનો પ્રયોગ ઉપયોગપૂર્વક કરવા કાળજી રાખવી. હિતકારી છે.
વાસુદેવ-પ્રતિવાસુદેવ કે બળદેવ ઈતિહાસમાં બળવાન જીવો તરીકે પ્રસિદ્ધિ પામેલા છે. તેઓએ પોતાના બળનો દુરુપયોગ કર્યો જેથી કાળાંતરે લૂલા-લંગડા-બળવિનાના નિર્બળકુળમાં અવતાર પામશે. જે આત્મા પોતાના બળનો (બાહુબલીજીએ મુનિઓની સેવા-સુશ્રુષામાં પોતાના બળનો ઉપયોગ કરી ધન્ય બન્યા. તેમ) સદુપયોગ કરે છે. તે મનુષ્ય જન્મને સફળ કરી ક્રમશઃ મોક્ષગતિને પામે છે. બાકી૯ વાસુદેવ, ૯ પ્રતિવાસુદેવ અને ૯ બળદેવ આયુષ્ય પૂર્ણ કરી નરક ગતિના અતિથિ થાય છે.
એક વિદ્યાપિપાસુ રાજા રોજ એક નવો શ્લોક સાંભળવા માટે પ્રથમ આવનાર યાચકને ૧૦૦ દિનાર બહુમાનરૂપે આપતા હતા. આ રીતે દાન આપવાથી રાજભંડાર ખાલી થશે તે કારણે તેને આ પ્રવૃત્તિ ન ગમી. એક દિવસ રાજાને ઉદ્દેશીને રાજભવનના બિંબ ઉપર સુવાક્યરૂપે લખ્યું, ‘આપત્તિના સમયમાં ધનનું રક્ષણ કરવું જોઈએ.’
રાજાની નજરે આ વાક્ય આવતાં એ સમજી ગયા કે, આ મંત્રીની જ બુદ્ધિ છે. તેથી તેઓએ તેની નીચે જ બીજું સુવાક્ય લખ્યું કે, ‘સજ્જન પુરુષોને આપત્તિ ક્યાંથી ?'
પોતાના પ્રશ્નનો શંકાનો જવાબ આ રીતે રાજાસાહેબે આપેલો જોઈ મંત્રીએ ફરીથી એજ રીતે સુવાક્ય લખ્યું કે, ‘કદાચ ભાગ્ય પલટાઈ જાય તો ?'
રાજાએ મંત્રીને પુણ્યના વાત સમજાવવા માટે ફરી ચોથી લાઈનમાં સુવાક્ય લખાવ્યું કે, ‘સંગ્રહ કરેલું પણ વિનાશ પામે છે.’ માટે જે રીતે દાન આપી જ્ઞાનીનું બહુમાન થાય છે તે સારું છે.
મંત્રીએ તે દિવસથી અશુભ વિચારો ત્યજી સુકૃત્યની અનુમોદના કરવાનું શરૂ કર્યું.
૫૬
