Bandhan Ane Mukti

Author(s): Harishbhadravijay
Publisher: Navjivan Granthmala

Page 89

* વિવરણ :
આયુષ્ય એટલે સચેતન અવસ્થા. પ્રાણવાન અવસ્થા, આત્મા અને શરીરનું મિલન, સચેતન અવસ્થાને અમુક સમય સુધી ચલાવવાની વિમા પોલીસી.
જે જીવો ત્રાસ પામવાથી આઘા પાછા જઈ ખસી શકે તેઓને શાસ્ત્રીય પરિભાષામાં ત્રસજીવ' કહેવાય છે. અને જે એકજ સ્થળે ત્રણે ઋતુને સહન કરી એકજ સ્થાને સ્થિર રહે તેઓને “સ્થાવર' કહેવાય છે. તેજ રીતે ૮૪ લાખ જીવયોનીમાં ૪ ગતિ ૫ જાતિ છે કાયમાં વિવિધ રીતે જન્મ ધારણ કરે તેને “જીવ' કહીશું. આ જીવો પોતપોતાની યોગ્યતા અનુસાર ૪ થી ૧૦ પ્રાણવાળા હોય છે અને પૂર્વ ભવે બાંધેલા આયુષ્યને એ ભોગવે છે.
આયુષ્યનો પ્રારંભ જન્મ સમયથી થાય છે. જન્મ- ૧. ઉપપાત, ૨.ગર્ભજ (અંડજ, જરાયુજ, પોતજ) અને ૩. સમૂર્છાિમ પદ્ધતિએ થાય છે. આયુષ્ય જો “અપવર્તનીય હોય તો નિમિત્તથી ખંડીત થાય અને અનપર્વતનીય હોય તો પૂર્ણ-અખંડ ભોગવાય એમ બે પ્રકારનું છે.
આયુષ્યનો બંધ ચાર ગતિ હોવાથી ચાર પ્રકારે થાય છે. તેમ કહેવામાં કાંઈ જ વાંધો નથી. સર્વ સામાન્ય રીતે વર્તમાન ભવના આયુષ્યના ૨/૩ ભાગ ભોગવાઈ જાય ત્યારે પરભવનું આયુષ્ય બંધાય. ક્યારેક છેલ્લી ક્ષણે પણ બંધાય એટલા જ માટે મહિનામાં ૧૦ દિવસ (દર ત્રીજો દિવસ) આરંભ-સમારંભ વિવેકી જીવ ઓછા કરી પરભવના આયુષ્યના બંધ માટે જીવદયાદિ પાળે.
કર્મબંધ મનદંડ-વચનદંડ-કાયદંડથી આત્મા દંડાય, મલિન થાય છે. તેનાથી બચવા માટે મનગુપ્તિ-વચનગુપ્તિ-કાયગુપ્તિથી આત્માને ગોપવી રાખવાનો હોય છે.
આટલી વાતો કર્યા પછી ચાર ગતિનો બંધ કરનાર જીવાત્માના અધ્યવસાય કેવા હોય તે પ્રસંગો પાત જાણી લઈએ.
Tis
s
*re : **--
*--
.
SS sses
JI
:: ::rere
• ૫-ઈન્દ્રિય મનબળ, વચનબળ, કાયદળ, શ્વાસોશ્વાસ અને આયુષ્ય. એમ ટોટલ ૧૦ પ્રાણ હોય છે. + અધ્યવસાય, નિમિત્ત, આહાર, વેદના, પરાઘાત, અકાળ મૃત્યુ, બાળમૃત્યુ વિ. 2 સમડી-તિર્થી જીવે અંત સમયે નવકાર સાંભળી શ્રેષ્ઠી પુત્રી થઈ. સર્પને અંત સમયે સેવક દ્વારા
નવકાર સંભળાવ્યો તો તે જીવ ધરણેન્દ્ર થયો.