________________
ઘરમાં ખાવા યોગ્ય ભોજન સામગ્રી ઘણી બનાવેલી હોય. છતાં જે જીવ શરીરે તાવ અથવા ડાયાબિટીશાદિથી રોગી હોય અથવા અન્ય કારણોથી એ ખાઈ ન શકે. ખાવા ન પામે આર્તધ્યાન કરે કદાચ ઘરની વ્યક્તિને પણ ખાવા ન આપે.
એક વણિકને ઘણાં દિવસે ઘેબરનું ભોજન કરવાની ઈચ્છા થઈ તે માટે દુકાનમાંથી સિધુ (સામગ્રી) પણ માનસ સાથે ઘરે મોકલીને શ્રીમતિજીને ઓર્ડર કર્યો કે શેઠને ઘેબર ખાવાની ઈચ્છા થઈ છે માટે આ બધુ સિધુ મોકલ્યું છે. તૈયાર કરજો. સ્ત્રીએ ઘણાં ભાવથી ઘેબર બનાવ્યા પણ તે દરમ્યાન જમાઈ અને મહેમાન ઘરે આવી ઘેબરનું ભોજન કરી પાછા પોતાના કામે ચાલી ગયા. સમય થતાં વણિક મોટી આશાએ ઘેબરનું ભોજન કરવા ઘરે આવ્યા પણ ભાગ્યમાં રોટલા જ ખાવા મળ્યા. એક સ્થળે કહ્યું પણ છે કે, ‘દાને દાને પર લીખા હૈ ખાને વાલે કા નામ.’
પૂજાની ઢાળમાં પણ કહ્યું છે કે, ‘જમી જમાઈ પાછો વળીયો જ્ઞાન દશાતવ જાગી.’ (૪) ઉપભોગાંતરાય : જે કર્મના ઉદયથી અનેકવાર ભોગવવા લાયક વસ્તુવસ્ત્ર-દાગીના-મકાન-ફર્નિચરાદિનો ઉપયોગ-ઉપભોગ કરી ન શકે.
ભોગવવા-વાપરવાનું મુખ્ય સાધન શરીર છે. આ શરીર દ્વારા ચેતનાવાન જીવ વિવિધ પ્રકારના એશ-આરામના સાધનો શ્રૃંગારના અલંકારો વિશિષ્ટ પ્રસંગે વાપરે છે, વસાવે છે. પરંતુ ઉપભોગાંતરાય કર્મના ઉદયે છતે સાધને એ વસ્તુ વાપરી ન શકે. પરિવાર હોવા છતાં વિયોગ સહવો પડે.
પવનંજયની ધર્મપત્ની એટલે હનુમાનની માતા સતિ અંજનાસુંદરીને લગ્ન કર્યા પછી ક્ષુલ્લક કારણે પવનંજયે પત્નીને જંગલમાં મૂકાવી દીધી. જોત જોતામાં ૨૨ વર્ષ સુધી પત્નીને પતિનો વિયોગ આભૂષશાદિનો અંતરાય ભોગવવો પડ્યો. જ્યારે એ બાંધેલું કર્મ સંપૂર્ણ ભોગવાઈ ગયું ત્યારે એ જીવો સુખથી રહેવા લાગ્યા. આવા નળદમયંતિ, સતિ સીતાજી, સુરસુંદરી, મમ્માશેઠ આદિના અનેક દાખલાઓ સુવર્ણાક્ષરે ઇતિહાસના પાને લખેલા જોવા મળે છે.
નાગદત્ત શેઠે ઘણાં હોંશથી સાત માળની હવેલી બનાવી. જ્યારે એ હવેલી તૈયાર થઈ ગઈ ત્યારે એ હવેલીમાં જઈ રહેવા-ભોગવવા ન પામ્યા. આયુષ્ય પૂર્ણ થઈ ગયું.
*
(૫) વીર્યંતરાય : જે કર્મના ઉદયથી જીવને શક્તિ પ્રાપ્ત ન થાય. દુર્બળતાનો અનુભવ કરવો પડે. છતી શક્તિએ દુરુપયોગ કે પ્રમાદ કરે.)
અંતરાયકર્મ અંતર્ગત પૂર્વની ચારે પ્રકૃતિઓમાં વીર્યંતરાયનો હિસ્સો ઘણો વધુ જોવા મળે છે. દાન-લાભ-ભોગ-ઉપભોગ શરીર દ્વારા પ્રાયઃ થાય છે, કરવામાં આવે
F પાક્ષિક અતિચારમાં ભોગ-ઉપભોગ નામે સાતમા વ્રતનો અધિકાર આવે છે.
As
