Bandhan Ane Mukti

Author(s): Harishbhadravijay
Publisher: Navjivan Granthmala

Page 65

દુર્ગંછા મોહનીય : જેના ઉદયથી જીવને સારી-નરસી વસ્તુ ઉપર દુર્ગંછા થાય. (શ્રીકૃષ્ણ મહારાજાએ મરેલી-સડેલી કૂતરીની દુર્ગંધ સમભાવે સહન કરી.) ૭. પુરુષવેદ : જેના ઉદયથી સ્ત્રીને ભોગવવાની ઈચ્છા થાય.
૮. સ્ત્રીવેદ : જેના ઉદયથી પુરુષને ભોગવવાની ઈચ્છા થાય. ૯. નપુંસક જેના ઉદયથી સ્ત્રી-પુરુષ બન્નેને ભોગવવાની ઈચ્છા થાય.
:
કર્મનો બંધ જ્યારે થાય છે ત્યારે જીવના પરિણામ મુખ્ય ભાવ ભજવે છે. મોહનીય કર્મ જેમ અંતરાય કર્મ બધે લાગુ પડે અસર કરે છે. તેવું અસરકારક છે. સંયમ લેવું હોય, દાન આપવું હોય કે તપ કરવું હોય, દરેક સ્થળે મોહનીય કર્મ નડે છે. તેથી તેના ચાર ભેદ (ચઉઠાણીયા રસ) નડે છે.
કષાયોને શાસ્ત્રમાં ૩ નાગ અને એક નાગણીની ઉપમા આપી છે. એ વાત દેવગતિનો જીવ વસુદેવ અને મનુષ્યગતિનો જીવ નાગદત્તના દ્રષ્ટાંતથી સમજીએ.
તપ-જપના પ્રભાવે દેવગતિને પામેલા બે મિત્રદેવે એક દિવસ પરસ્પર નક્કી કર્યું કે, જે દેવ ચ્યવીને મનુષ્યગતિને પામે તેને ધર્મથી ચલીત થયેલો જોઈ ખાસ બીજા દેવવાસી મિત્રદેવે મનુષ્ય લોકમાં જઈ પોતાના મિત્રને પ્રતિબોધ પમાડવો.
બનવાકાળ એક દેવ ચ્યવીને મનુષ્યગતિમાં ગાંધર્વ નાગદત્ત નામે જન્મ્યો. જીવનમાં આનંદ પ્રાપ્ત કરવા સંગીતના સહારે એ ઘણાં સર્પ ભેગા કરતો હતો. દેવગતિના મિત્રને નાગદત્તની આ બાળક્રિડા જોઈ દુઃખ થયું. નક્કી કર્યા મુજબ મનુષ્ય લોકમાં આવી નાગદત્તની સામે પોતાના ચાર સર્પ બતાડી તેની સાથે સર્પક્રિડા કરાવવા આવ્યાન કર્યું.
દેવગતિના મિત્રે પોતાની સાથે લાવેલા ચાર સર્પનો પરિચય આપતાં કહ્યું કે, પહેલો સર્પ સૂર્ય જેવો લાલ વર્ણવાળો ભયાનક છે. એની દાઢમાં કાતિલ ઝેર (ચંડકોશિક સર્પ જેવું) છે. અગ્નિની જ્વાલા ફેંકનારો કાળમુખી અનેકને મરણને શરણ આપનારો છે. ઘણાં એને દ્વેષી કે ક્રોધી જેવા નામથી ઓળખે છે. બાકીના ત્રણે સર્પને પ્રસંગ આવે તો એ મદદ પણ કરે છે.
બીજો અહં-માન નામનો ૮ મદને યાદ કરાવનાર આઠ ફણાવાળો અજગર છે. જેને એ કરડે તેને બેચેન બનાવી દે છે. પોતાની શક્તિનું તેને ઘણું અભિમાન છે.
ત્રીજી નાગણ છે. સ્વસ્તિકના ચિહ્નવાળી ચંચળ વૃત્તિવાળી છે. સ્ત્રી જાતિની બધી જ કલા જાણે છે. ભલભલા ચતુર પુરુષો તેના દર્શનથી મુંઝાઈ જાય છે. ભલે એ દેખાવમાં સુકોમળ છે પણ એટલી જ ક્રુ૨ છે. તેની પકડમાંથી છૂટવા પ્રયત્ન કરનારો વધુ ફસાઈ જાય છે. તેને બધા માયા-નાગણ એવા નામથી ઓળખે છે.
ચોથો સર્પ એવી જાતિમાં જન્મ્યો છે કે, આખું જગત તેના પ્રભાવ નીચે પરવશ
૪૦