Bandhan Ane Mukti

Author(s): Harishbhadravijay
Publisher: Navjivan Granthmala

Page 63

સંસાર-જગતના સ્વરૂપનું જ્ઞાન દ્વારા સમજ્યા પછી અને દર્શન દ્વારા જાણ્યા પછી તમારું જીવન વેડફાઈ ન જાય, જીવનની દરેક ક્ષણ મૂલ્યવાન બની જાય. તમારા મનનું કોઈ હરણ કરી ન બેસે તે માટે ત્રીજા ચરણમાં મોહનીય કર્મની મુલાકાત લઈ રહ્યા છીએ. મોહનીય કર્મનશ્વર વસ્તુમાં માનવીને લોહચુંબકની જેમ ખેંચી જાય છે. રાગદશાના કારણે યા શરીરાદિના મોહના કારણે આ જીવ ક્ષણીક સુખને પ્રાપ્ત કરવા પ્રયત્ન કરે છે. પણ ક્ષણીક સુખ એ ક્ષણીક જ કહેવાશે. - આ કર્મ સમ્યગુદર્શન અને (સમ્યગુ) ચારિત્રને રોકે છે. તેની મુખ્ય બે પ્રકૃતિ પ્રભેદ ૩+૨=૨૮ આગળના પાનાની ફૂટનોટ મુજબ જાણવા. (૧) દર્શન મોહનીય ના પ્રભેદ-૩ : ૧. મિથ્યાત્વ મોહનીય - જે કર્મના ઉદયથી વીતરાગ કથિત તત્ત્વો પર રૂચિ ન
થાય અને અતત્ત્વો ઉપર રૂચિ (લાગણી) થાય. ૨. મિશ્ર મોહનીય - જે કર્મના ઉદયથી વીતરાગના તત્ત્વો ઉપર રૂચિ પણ થાય
અને અરૂચિ પણ થાય. (રોગી મનુષ્યને ખાવાની ઈચ્છા પણ થાય ને અરૂચિ
પણ થાય.) ૩. સમ્યકત્વ મોહનીય - વીતરાગ કથિત તત્ત્વો ઉપર સંશય (શંકા) થઈ જાય
છે. છતાં એ જીવ સાયિક સમ્યકત્વથી દૂર રહે પણ ક્ષયોપશમિક સમ્યકત્વવાન
હોઈ શકે છે. ટૂંકમાં દર્શન મોહનીય વીતરાગને તેના દર્શનને ઓળખવા ન દે. અનેક વખત શુદ્ધ દર્શનની પ્રાપ્તિ માટે પ્રયત્ન કરે પ્રાપ્ત પણ થાય પરંતુ આગળ વધવા ન દે. સફળ થવા ન દે. (૨) ચારિત્ર મોહનીય - પ્રભેદ-૨૫ :
(૧) સોળ કષાયઃ ક્રોધ, માન, માયા અને લોભ આ ચાર કષાયો (દુર્ગુણો) છે. તેથી જીવ કષાયી થાય. તે પ્રત્યેકના ૧.અનંતાનુબંધી, ૨. અપ્રત્યાખ્યાની, ૩. પ્રત્યાખ્યાની અને ૪. સંજ્વલન એવા ૪x૪=૧૬ ભાંગા છે.*તે કારણે ક્રમશઃ જીવનમાંથી સુકૃત્યો દૂર થાય અને દુષ્કૃત્યોનો પ્રવેશ થાય. એનો અર્થ એ જ કે સંસાર વધે.
અસાર સંસારના ભયંકર સ્વરૂપને વર્ણવતા રત્નચૂડ રાજપૂત્રની કથા પણ આજ રીતે જાણવા જેવી છે. રાજપૂત્ર દેશાવર જઈ પૈસા કમાવવા ઈચ્છે છે. પણ ચાર ધૂતારા તેની ઈચ્છા પૂર્ણ થવા દે એમ નથી. છતાં એ સફળ થાય છે કારણ, સમ્યગુજ્ઞાન અને ત્યાગ ભાવના.
જેમ મોહના કારણે જીવનમાં કષાય જન્મે છે. તેમનોકષાય પણ વિચારોને દુષિત ૩૮