________________
ભૂતકાળે, પૂર્વ ભવે બાંધેલા કર્મ આ ભવે ઉદયમાં જ્યારે આવે છે. ત્યારે સ્ત્રીપુરુષ કે નાના-મોટા, શ્રીમંત-ગરીબનો તેમાં પક્ષપાત થતો નથી. જેવું કર્મ જેણે બાંધ્યું હોય, તેવું તેને ભોગવવું પડે છે. આ વાત મિથ્યાત્વી વિચારવાળા માનતા નથી તેથી તેઓ મનમાન્યું કરી વધારે પાપને નોતરે છે. મિથ્યાત્વના મુખ્ય પાંચ પ્રકાર ભેદ છે. ટૂંકમાં આ એકજ કારણે સંસારીનો સંસાર વધે છે.
૨. અવિરતિ : વિરતિ એટલે પચ્ચક્ખાણ, અ એટલે નહીં જેને પચ્ચક્ખાણ ન હોય તે. પાપના દ્વાર ચોવીશે કલાક જ્યાં ખુલ્લાં હોય તે. આ સંસારમાં અગણિત ભોગવવા યોગ્ય પદાર્થો છે. તેને ભોગવ્યા-વાપર્યા વિના પણ પાપ લાગે છે, તેમાંથી બચવા જ્ઞાની પુરુષોએ સર્વવિરતિ અને દેશવરતિ ધર્મની પ્રરૂપણા કરી છે. જે જીવ સ્વચ્છંદી રીતે જીવવાના મનોરથ સેવતો હોય તે વિરતિ-પચ્ચક્ખાણ-ત્યાગનો વિરોધી હોય તેથી એ વિના કારણે કર્મ બાંધે છે. નાનામાં નાનું લીધેલું પચ્ચક્ખાણ પણ ઘણાં ફળ આપે છે, ઘણાં પાપોથી બચાવે છે.
૩. પ્રમાદ-આળસ ઃ ઈન્દ્રિયના વિષયમાં આસક્ત થવાથી આળસુ થવાય છે. સ્પર્શના-૮, રસના-૫, ઘ્રાણના-૨, ચક્ષુના-૫, શ્રોત્રના-૫ એમ પાંચ ઈન્દ્રિયના ટોટલ ૨૩ વિષયો છે.
આત્માનું અસ્તિત્વ ભૂલી જઈ ઉપેક્ષા, દુર્લક્ષ રીતે જીવન જીવવા જે પ્રેરે. સંસારી જ્ઞાન મેળવવા કે ધન મેળવવા જો આળસ કરે તો તેનું જીવન બરબાદ થાય તેમ ઉપકારી પુરુષોએ ૧૩ કાઠીયા દ્વારા દુર્લભ મનુષ્ય જીવન વેડફાઈ ન જાય તે માટે તેનાથી બચવા-અલગ થવા ઉપદેશ આપેલ છે. ટૂંકમાં પ્રમાદી મનુષ્ય કિંમતી સમયને વ્યર્થ ગુમાવે છે. સુકૃત્યની ઉપેક્ષા કરાવે છે. પાપપ્રવૃત્તિથી બચવાના બદલે તેનામાં ખોવાઈ જાય છે. પ્રમાદની સાથે જીવનમાં અનેકાનેક પ્રકારના દુર્ગુણોનું આગમન થાય છે. અયોગ્ય ખાવું, અનુચિત રીતે જીવવું એ પ્રમાદીને મન સામાન્ય બાબત બની જાય છે. પ્રભુવીરે તેથી જ અપ્રમાદિ એવા ગૌતમસ્વામીને ‘સમયં ગોયમ ! મા પમાએ' એવું વારંવાર કહ્યું હતું.
૪. કષાય : કપ્ એટલે સંસાર, આય એટલે લાભ. જેથી સંસારની વૃદ્ધિ થાય તે કષાય. આત્મા પવિત્ર છે, નિર્મળ છે, શુદ્ધ છે. તેને જે મલીન કરે તેનું નામ કષાય.
૧. અભિગ્રહિક, ૨. અનાભિગ્રહિક, ૩. આભી નિવેશિક, ૪. સાંશયિક, ૫. અનાભોગિક. આનું વિસ્તારથી વર્ણન પેજ-૨૨ ઉપ૨ જુઓ.
આળસના રૂપાંતરે ૧૩ કાઠીયા : ૧ થી ૪ મદ્યાદિને પીવાથી, ૫ વિષયોને ભોગવવાથી, ૬૯ કષાયાદિને કરવાથી, ૧૦ નિદ્રા લેવાથી, ૧૧-૧૨ વિકથા ક૨વા-બોલવાથી, ૧૩ પ્રમાદનું સેવન કરવાથી.
