Bandhan Ane Mukti

Author(s): Harishbhadravijay
Publisher: Navjivan Granthmala

Page 53

ઉપા. યશોવિજયજી સોપારી ઉછાળી નીચે આવે તેટલા સમયમાં નવા સાત શ્લોકની રચના કરતા હતા.
★ જ્ઞાનાવરણ કર્મના અવાંતર ભેદની વ્યાખ્યા :
જ્ઞાનાવરણ કર્મના મુખ્ય પાંચ ભેદ છે. કારણ કે મતિજ્ઞાન વગેરે જ્ઞાનના પાંચ ભેદ હોવાથી તેને રોકનાર જ્ઞાનાવરણ કર્મના પણ મતિજ્ઞાનાવરણ વગેરે ભેદ હોય છે.
•
૧) મતિજ્ઞાન અને મતિજ્ઞાનાવરણ : ચક્ષુરિન્દ્રિય (આંખ), સ્પર્શેન્દ્રિય કે બીજી કોઈ ઈન્દ્રિય અને મનથી જે જ્ઞાન થાય, તે મતિજ્ઞાન કહેવાય છે. તેને રોકનાર કર્મ મતિજ્ઞાનાવરણ કહેવાય.
૨) શ્રુતજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાનાવરણ : શાસ્ત્ર વાંચવાથી કે શબ્દ સાંભળવાથી તેના અર્થનું જે જ્ઞાન થાય, તે શ્રુતજ્ઞાન કહેવાય છે. અહીંયા વિશેષતા એ સમજવાની છે કે અમુક શબ્દ સાંભળ્યા પછી શ્રવણેન્દ્રિય દ્વારા જે શબ્દ માત્રનું જ્ઞાન થાય, તે મતિજ્ઞાન કહેવાય. આવું જ્ઞાન તો તે ભાષાના અજાણ્યા માણસને પણ થઈ શકે છે. પરંતુ આ શબ્દનો અમુક અર્થ થાય છે. આવું જે ભાષાના જાણકારને જ્ઞાન થાય, તે મુખ્યતઃ શ્રુતજ્ઞાન કહેવાય છે. તેને રોકનાર કર્મ શ્રુતજ્ઞાનાવરણ કહેવાય.
૩) અવધિજ્ઞાન અને અવધિજ્ઞાનાવરણ ઃ ઈન્દ્રિય અને મનની સહાય વગર જ ૨પી દ્રવ્યનું આત્મા જે સાક્ષાત્ જ્ઞાન કરે, તે અવધિજ્ઞાન કહેવાય. દેવ અને નારકને આ જ્ઞાન જન્મથી જ હોય છે. મનુષ્યને અને જાનવરને ગુણના નિમિત્તે આ જ્ઞાન પ્રકટ થાય છે. એને રોકનાર કર્મ અવધિજ્ઞાનાવરણ કહેવાય.
૪) મન:પર્યવજ્ઞાન અને મનઃપર્યવજ્ઞાનાવરણ : મનુષ્ય ક્ષેત્રમાં રહેલા સંક્ષી પંચેન્દ્રિયજીવના મનનું જ્ઞાન થાય, તે મન:પર્યવજ્ઞાન કહેવાય. તેને રોકનાર કર્મ મનઃ પર્યવજ્ઞાનાવરણ કહેવાય.
૫) કેવળજ્ઞાન અને કેવળજ્ઞાનાવરણ ઃ લોક અને અલોક તથા ભૂત-ભવિષ્ય અને વર્તમાન ત્રણેય કાળના દ્રવ્ય, ગુણ અને પર્યાયનું જે સંપૂર્ણજ્ઞાન થાય, તે કેવળજ્ઞાન કહેવાય. તેને રોકનાર કર્મ કેવળજ્ઞાનાવરણ કહેવાય.
૨૮
સુવાકયો :
* જેટલું ચર્મચક્ષુથી જોયું તેથી અનેક ગણું જ્ઞાનચક્ષુથી જુઓ.
* કીડા કે અન્નાની જીવ કાદવમાં સુખ માને જ્યારે જ્ઞાની જ્ઞાનમાં માને. જેના જ્ઞાનાવરણીય કર્મ ઓછા તેનામાં જ્ઞાન ઘણું.