Bandhan Ane Mukti

Author(s): Harishbhadravijay
Publisher: Navjivan Granthmala

Page 38

(૩) નિધ્ધત્ત ઃ (કટાયેલી સોય જેવું) કર્મ બાંધતા તો બંધાઈ ગયું. તે પછી પશ્ચાતાપ કર્યો વીતરાગ પરમાત્માની આજ્ઞા મુજબ તે પાપનું પ્રાયચ્છિત્ત લીધું. અંતે ચોમાસી ચઉદસે પ્રતિક્રમણમાં મિચ્છા મિ દુક્કડ આપી જીવન ધન્ય કરવા પ્રયત્ન કર્યો. (ઉદા. કાટ ખાયેલી સોયનું પડીકું પ્રયત્ન કરી ખોલ્યું. સોયને પણ થોડા પ્રયત્નથી છૂટી પાડી તે જ રીતે ક્રોધના આવેશમાં ૪-૪ હત્યા કરનાર પાપની આલોચનાથી સિદ્ધાચલ ગિરિરાજ ઉપર અર્જુન માળી તરી ગયો.)
(૪) નિકાચીતઃ ઉપરના ત્રણે કર્મબંધ (પાપ) પરિણામ અનુસાર તાત્કાલીક વિચારોમાં સુધારો થવાથી પ્રાયશ્મિત્તરૂપે તપ-જપાદિ કરવાના કારણે વિખરાઈ જાય પણ પાપ કર્યા પછી તેનો પશ્ચાતાપ કર્યો નથી. પ્રાયશ્મિત્ત કે પ્રતિક્રમણ કર્યું નથી. એ નિકાચીત શ્રેણીમાં પહોંચી જાય. પછી ગમે તેટલી ઉદીરણા કરવાનો પ્રયત્ન કરો તો પણ તેનો છૂટકારો થવાનો નથી. ભોગવવું જ પડે. (ઉદા. કાટ-જંગ લાગેલી સોયના સમૂહને છૂટી પાડવા માટેની મહેનત ન કરતાં અગ્નિમાં જ તે દ્રવ્યને વિસર્જન કરવું હિતકારી સમજવું. અથવા પાર્શ્વનાથ ભ. અને કમઠ વચ્ચે ૧૦-૧૦ ભવ સુધી વેરની પરંપરા ચાલી. એક ક્ષમા આપે છે ને બીજા વેર બાંધે છે.). (૭) કર્મઉદય અને નિમિત્તો (કારણો) :
બાંધેલા કર્મની સ્થિતિ પૂર્ણ થાય ત્યારે ચારે ગતિમાં નિમિત્તના કારણે-સહારે જે રીતે બાંધ્યું હોય તે રીતે કર્મ ઉદયમાં આવે છે. કર્મ બંધ વખત નીચેના નિમિત્તોમાંથી કોઈ એક વિશેષ નિમિત્ત કર્મના ઉદયની સાથે સંકળાયેલું હોય છે.•
(૧) દ્રવ્યઃ કર્મનો ઉદય અનેક દ્રવ્યોમાંથી કોઈ એક દ્રવ્યના નિમિત્તે ભોગવવો પડે. (દા.ત. ઠંડીમાં ઠંડી વસ્તુ ખાવાથી શરદી થઈ. જરૂર કરતાં વધુ ભોજન કરવાથી અજીર્ણ થયું. ઉંદર-બિલાડીની જેમ સાસુ-વહુની વચ્ચે રાગ-દ્વેષ થયા, કષાય થયા.)
(૨) શેત્રઃ કર્મના ઉદય કાળે શરીરમાં કે ઉપાંગમાં મુશ્કેલી ઊભી થવી. (ઉદા. ભડવીરને કેવળજ્ઞાન ઋજુવાલિકા નદી કિનારે થયું જ્યારે સંઘ સ્થાપના અપાપાપુરીમાં થઈ. બહારગામ ગયાને ત્યાં અચાનક આયુષ્ય પૂર્ણ થયું.)
(૩) કાળઃ કર્મના ઉદયે ઘર છોડીને બીજી જગ્યાએ જવાથી હવા-પાણી કે પ્રતિકૂળ વાતાવરણના કારણે અશાતા થઈ. વાતાવરણે ભાવ ભજવ્યો. (ઉદા. જીવન જીવવામાં અકાળે વૃદ્ધાવસ્થા આવી. સાંભળવાનું, ચાલવાનું, જોવાનું આદિ બંધ થયું. કષ્ટદાઈ થયું. • કર્મના બંધની સાથે સાથે કુલ ૨૧ વસ્તુ નક્કી થાય. પ્રકૃતિ-સ્થિતિ-રસ-પ્રદેશબંધ એમ ૪ પ્રકારે બંધ, એજ ૪ પ્રકારે ઉદય, એમ ૪ પ્રકારે ઉદીરણ, એજ ૪ પ્રકારે સત્તા. એમ ૪+૪+૪+૪=૧૬ તથા દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવ અને ભવ. ૧૬+૫=૨૧ વસ્તુ.