Bandhan Ane Mukti

Author(s): Harishbhadravijay
Publisher: Navjivan Granthmala

Page 41

(૩) નિર્જરા : બંધાયેલા કર્મોને ખપાવવાનું દૂર કરવાનું સાધન તપ. આ સાધન બાહ્ય રીતે ૬ અને અત્યંતર રીતે ૬ છે. જે આત્મા કર્મની નિર્જરા કરી કર્મ ખપાવવા માંગતો હોય તેને વિવિધ પ્રકારના તપ કરવા જોઈએ. “તપશ્ચનિર્જરા” ઉક્તિ અનુસાર તપથી કર્મની નિર્જરા થાય. વસ્ત્ર શુદ્ધ કરવા સાબુ, વાસણ શુદ્ધ કરવા રાખ, સોનાને શુદ્ધ કરવા તેજાબ, પાણીને નિર્મળ-શુદ્ધ કરવા ફટકડી જરૂરી છે. તેમ આત્માને લાગેલા પાપથી મુક્ત થવા તપ જરૂરી છે.
(૪) બંધ: આ પ્રકરણમાં શરૂથી જ કર્મબંધની વાતો થઈ રહી છે. બંધ ને માટે સહેલી ભાષામાં મેલો આત્મા અથવા આત્માની ઉપર કાર્મણ વર્ગણાનું ચોટવું. સંસારમાં કાળી-પીળી-લાલ-લીલી વિગેરે માટી જોવા મળે છે. તેમ આત્માની ઉપર અપેક્ષાએ આવીજ ૮ જાતીની કર્મ વર્ગણા ઓછા વધુ પ્રમાણમાં ચોંટે છે.
નવતત્વમાં જે રીતે વિસ્તારથી ૪- તત્ત્વની ચર્ચા કરી છે. તેની ટૂંકી વાતો જોયા પછી ઉપસંહાર રૂપે છેલ્લા વિભાગને થોડો જોઈ સમજી લઈએ. (૯) કર્મ અને મન :
કર્મને બાંધવામાં મનનો ફાળો મહત્વનો છે. અયોગ્ય-અશુદ્ધ, અસ્થિરઅવિચારી મન ગમે ત્યારે ગમે તે કરી બેસે છે. અને તેથીએ જે પદ્ધતિથી કર્મ ખપાવવાબાંધવામાં આગળ આગળ વધે છે તેને અતિક્રમ-વ્યતિક્રમ-અતિચાર ને છેલ્લે અનાચાર કહેવાય છે. ત્યાં સુધી પહોંચવા શું શું થાય-કરવું વિચારવું પડે છે તે એક સામાન્ય ઉદાહરણથી સમજી લઈએ.
એક શ્રદ્ધાળુ શ્રાવક નવકારસી-ચોવિહાર-પ્રતિક્રમણ, પૂજા-જાપ, સામાયિકાદિ નિત્ય ધર્મ કર્યાનો સંતોષ માને છે. જીવનને સફળ કરવા આ પ્રવૃત્તિને વળગી રહે છે. જે દિવસે નિત્યક્રમમાંથી કાંઈ ઓછું થાય તો તે બેચેન બને છે. આજે પણ શ્રાવકે ચોવિહાર કર્યા છે. ઉનાળાના સખત ગરમીના દિવસો છે. અચાનક રાતના ૧૧ વાગે ગળુ સુકાય છે. ઉંઘવું છે પણ ઉંઘ આવતી નથી. મન ચળવિચળ થઈ ગયું છે. શું કરવું તે સમજાતું નથી. ૧૨ વાગ્યા સુધીમાં તો ગળું સાવ સુકાઈ ગયું. સાથે સુતેલા માણસો પણ જાગી ગયા. શું થયું છે ? પૂછવા લાગ્યા. અવાજ રુંધાયો હોવાથી મોઢેથી બોલાતું નથી ઈશારાથી પાણીની તરસ લાગી છે. તે બતાડવું.
સંસારી સંસારના રસિયા હતા. આટલા માટે શું અકળાઓ છો ઊભા થાઓ ને પાણી પી લો. આખી રાત બીજાની શા માટે બગાડવી? સંસારીની મફતની સલાહ માની લે પાણી પીવા ઊભા થાય તો ચઉવિહાર ભંગ થઈ જાય. પાપ લાગે, શું કરવું કા અતિક્રમ : વ્રત ભંગની ઈચ્છા.
વ્યતિક્રમ ઃ વ્રત ભંગની તૈયારી. અતિચાર : અજાણતાં થઈ જતો વ્રત ભંગ. અનાચાર : જાણી જોઈને થતો વ્રત ભંગ.