Bandhan Ane Mukti

Author(s): Harishbhadravijay
Publisher: Navjivan Granthmala

Page 22

પ્રવૃત્તિ છે. આત્માના અનંત જ્ઞાનના ખજાનાને શોધવાની ભાવના જ સંપૂર્ણજ્ઞાનકેવળજ્ઞાન સુધી પહોંચવાનો રાજમાર્ગ છે. સૂક્ષ્મજ્ઞાન, સૂક્ષ્મતામાં રહેલી કડીઓ અણ ઉકેલાયેલા પ્રશ્નોને ખોલી આપવા સમર્થ છે. એ કડીઓ જ બાકીના આત્માના સાતે મૂળ ગુણોને નજીકમાં લાવી પૂર્ણપદ-મોક્ષને આપવા સમર્થ છે. ધ્યાન પ્રગતિ કરે તો તેથી બંધ આંખે ઈચ્છીત વસ્તુ દેખાઈ જાય. માસતુષ મુનિ ૧૨ વર્ષ સુધી ‘મારુષ મા તુષ’ના ઉંડા અર્થને શોધવા ગયા તો તો કેવળી થયા.
કાઉસ્સગ્ગ ધ્યાન કરતાં ૨૨ પરિષહને જીતવાના (સહન કરવાના) હોય છે. તેમજ ધ્યાન અખંડ થાય તે માટે ૧૨+૪=૧૬ આગારો અપવાદોની છૂટ આપવામાં આવી છે. ૧૯ દોષો ત્યાગવાના હોય છે. તો જ ઈચ્છીત ફળ પ્રાપ્ત થાય.
ધ્યાનની વિશાળ સૃષ્ટિ
જૈન ધર્મમાં ‘ઠામિ કાઉસ્સગ્ગ’, ‘અપ્પાણં વોસિરામિ’, ‘મિચ્છા મિ દુક્કડં’નો સૂત્ર પ્રયોગ ધ્યાનને પ્રાયચ્છિત સાથે નીચે મુજબ સાંકળી દીધેલ જોવા મળે છે. હકીકતમાં આત્મા પ્રથમ સામાન્ય જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરે છે. પછી જ્ઞાન જેમ જેમ દ્રઢ થતું જાય તેમ એ જાપ-ધ્યાનમાં મગ્ન બનતા જાય. ટૂંકમાં જ્ઞાન એ પ્રારંભ છે અને ધ્યાન એ પ્રગતિ છે.
(૧) ધ્યાન : સદ્ઘાએ, મેહાએ, ધીઈએ, ધારણાએ, અણુપ્તેહાએ, વજ્રમાણીએ એવી છ ભાવનાથી કરવું જોઈએ. ચૈત્યવંદન ભાષ્યમાં કહ્યું તેમ વર્ણાલંબન (અક્ષર)થી અર્થાલંબન (અર્થ ચિંત્વન)થી અને પ્રતિમાલંબન (આલંબન)થી કરવું જોઈએ.
(૨) અરિહંત પરમાત્માની સન્મુખ કાઉસ્સગ્ગ ધ્યાન ઃ ૧. વંદન કરવા માટે, ૨. પૂજન કરવા માટે, ૩. સત્કાર કરવા માટે, ૪. સન્માન કરવા માટે, ૫. બોધીબીજ સમ્યગ્ દર્શનની પ્રાપ્તિ માટે, ૬. ઉપસર્ગ રહિત ધર્મારાધના કરવા માટે હું કાઉસ્સગ્ગ ધ્યાન કરાય છે. (અરિહંત ચેઈઆાં)
(૩) કાઉસ્સગ્ગ : ૧. મારા આ શરીરને એક જ સ્થાને સ્થિર રાખી, ૨. મૌનપણે, ૩. શુભ ધ્યાનપૂર્વક, ૪. પાપ કરતી કાયાને આત્માથી અલગ કરું છું. (ઈરિયાવહિ)
(૪) કાઉસ્સગ્ગ ધ્યાન કરવાના કારણો ઈરિયાવહિયં સૂત્રમાં ગમગ઼ાગમોથી સંતાણા સંક્રમણે સુધી ૧-૨ પ્રકારો બતાડ્યા છે. તે જ રીતે અભિહયાથી જીવિયાઓ વવરોવિયા સુધી ૧૦ વિરાધનાના પ્રકારો બતાડી તેનાથી બચવા પાછા ફરવા કહેવામાં આવ્યું છે. તે કારણે કુલ તેના ૧૮,૨૪,૧૨૦ ભાંગા પશ થાય છે.
(૫) સંકલ્પ પ્રમાણે શરૂ કરેલ કાઉસ્સગ્ગ ‘નમો અરિહંતાણં' એ પદ ન બોલે ત્યાં સુધી અખંડ કરવામાં આવે છે. ત્યાર પછી પૂર્ણ થયો કહેવાય. (અન્નત્ય)
૧૩