Bandhan Ane Mukti

Author(s): Harishbhadravijay
Publisher: Navjivan Granthmala

Page 26

_| શ્રી શંખેશ્વર પાર્શ્વનાથાય નમઃ | કથા કર્મની :
કર્મ માત્ર અઢી અક્ષરનો “શબ્દ” છે. પણ તેનું સામ્રાજ્ય ૧૪ રાજલોકમાં, અસંખ્ય દ્વીપસમુદ્રમાં ૮૪ લાખ યોનિમાં જન્મ-મરણ કરતાં જીવ માત્રની સાથે સંકળાયેલું છે. તેથી જ કવિએ કહ્યું છે, “કરમ તારી કથા ન્યારી, બધાને તું નચાવે છે.”
કર્મ શબ્દના અર્થ ઘણાં થાય છે. સંસારી સંસારના વિવિધ કર્તવ્યને કર્મમાં ખપાવે છે. જ્યારે આધ્યાત્મિક મહાપુરુષો કર્મના પોતે જ નિર્માતા, પોતે જ ભોક્તા અને એ કર્મનો ક્ષય કરી મોક્ષ સુધી પહોંચનાર પણ પોતે જ છે એવો અર્થ કરે છે.
તેથી જ કર્મની કથા: (૧) કર્મના નામ, (૨) કર્મબંધ, (૩) કર્મબંધના હેતુ (નિમિત્તો), (૪) કર્મબંધથી બચવાના સ્થાનો, (૫) કર્મબંધની પદ્ધતિ, (૬) કર્મ બંધના પ્રકાર, (૭) કર્મ ઉદય (ભોગવવા) અને નિમિત્તો, (૮) કર્મનો સત્તાકાળ (સ્થિતિ), (૯) કર્મની મૂળ પ્રકૃતિ (ભેદ), ઉત્તર પ્રકૃતિ વિગેરે વિચારોને અહિં ક્રમશઃ રજૂ કરવામાં આવ્યા છે.
જે ક્ષણે જીવને કર્મની વાત સમજાઈ જશે તે ક્ષણથી જીવ દરેક પ્રવૃત્તિમાં સાવધાની રાખશે. ઓછો પાપનો બંધ અને વધુ કર્મનો ક્ષય એ આદર્શ પોતાની નજર સામે રાખશે. પરિણામે એક દિવસ કર્મ રહિત થઈ મોક્ષે જશે.
અનાદિકાળથી આ આત્માને ચારે ગતિમાં ભમવું જો પડયું હોય તો તેનું મુખ્ય કારણ કર્મ છે. એ કર્મસત્તા અકલ્પનીય દુઃખો જીવને આપે છે. આત્મા જ્યારે એનાથી થાકી જશે, કંટાળી જશે, ત્રાસી જશે ત્યારે જ મુક્ત થવાના સ્વપ્ન સેવશે. પછી ધર્મસત્તા તેની મદદે આવશે. પીઠ થાબડશે. સાંત્વન આપશે, મુક્તિનો માર્ગ દેખાડશે. એનો અર્થ એ જ કે, કર્મસત્તા દરેક ક્ષણે પાપનો ગુણાકાર કરે છે. જ્યારે ધર્મસત્તા જીવનમાંથી પાપની બાદબાકી કરે છે, ભાગાકાર કરે છે. થાકેલા પ્રવાસીને ટૂંકો માર્ગ બતાડે છે. પ્રવાસી સુખના માર્ગે જ જો પ્રયાણ કરે તો લેણદારને કર્મનું દેવું ચૂકતે કરી દેવામાં વિલંબન થાય. આ રીતે સંસાર અટવીમાં રઝળતો, ભટકતો, અથડાતો, કુટાતો આત્મા મોક્ષની શાશ્વત નગરીમાં નિશ્ચિત પહોંચી જાય.
મોક્ષ એ શાશ્વત સુખની અલબેલી નગરી છે. ત્યાં જવા જીવને પાસપોર્ટની જેમ યોગ્યતા ઊભી કરવી પડે છે. ત્યાં ગયા પછી પાછા સંસાર સાગરના પ્રવાસે આવવું પડતું નથી. જે કારણે આ આત્મા કર્મનો બંધ કરે છે. કર્મબંધ થાય છે. તેના કોઈ પણ કારણો મોક્ષમાં નથી. આત્માના મૂળ ગુણો પ્રગટ થઈ ગયા પછી જ મોક્ષમાં જવાય છે. જે ગુણોની ઉપર કર્મના વાદળો આવરણરૂપે આવી ગયા હતા. એકમેક