________________
(૬) ધ્યાન માત્ર સંપૂર્ણ નવકાર મંત્રનું મન-વચન-કાયાની શુદ્ધિથી શુદ્ધ રીતે શ્વાસોશ્વાસના પ્રમાણ સહિત કરવામાં આવે તો ૧૬,૬૩ ૨૬૭ પલ્યોપમનું દેવગતિનું આયુષ્ય સાધક આત્મા બાંધે. એજ રીતે ૫૦૦ સાગરોપમના પાપનો નાશ થાય.
(૭) ધ્યાનના મુખ્ય ૪ પ્રકાર: આર્તધ્યાન, રૌદ્રધ્યાન, ધર્મધ્ય ન અને શુક્લધ્યાન પ્રચલિત છે. તેમાં પણ આર્ત-રૌદ્રધ્યાનના ૬૦ અને ધર્મ-શુક્લા ૪-૪ ભેદો છે. તેનું મુખ્ય કારણ ધ્યાતાની વેશ્યા, વિચારશ્રેણી, પરિણામના ક રણે છે.
(૮) ધ્યાન અને સામાયિકને ઘણો જ નજીકનો સંબંધ છે. ધ્યાનથી જે મેળવવાનું કરવાનું કે આચરવાનું છે તે જ સામાયિકમાં થાય છે. સર્વપ્રથમ રે મિ ભંતે સૂત્રની પ્રતિજ્ઞા લઈ અવિરતિમાંથી વિરતિમાં પ્રવેશ થાય છે. વિનય દ્વારા સમાધિ-સમતા ૪૮ મિનિટ ૨ ઘડી સુધી ટકાવવાની વિચારધારા છે. સામાયિકમાં (૧) પ્રતિક્રમેપાપથી પાછા હટવું, (૨) આત્મ સાક્ષીએ કરેલા પાપોની નિંદા (ખરાબ થયું- કર્યું) કરવી અને (૩) ગુરુની સાક્ષીએ ગૃહા (પ્રગટીકરણ) કરવી. આમ કરવાથી મન હળવું થાય છે ને ધ્યાનમાં આરુઢ થવાય છે. જીવનમાં સમતા વધે છે.
(૯) શ્રાવકે નિત્ય સામાયિકાદિ છે આવશ્યક ક્રિયા કરવી જોઈએ. છેવટે “કરે મિ ભંતે' સૂત્ર પ્રતિજ્ઞારૂપે બોલી સામાયિકમાં અથવા પ્રતિક્રમણમાં છ આવશ્યકની આરાધના (વિધિ દ્વારા) કરી દેનિક કૃત્ય પૂર્ણ કરવામાં આવે છે. બા છે આવશ્યકમાં પણ સામાયિક-કાઉસ્સગ્ગ દ્વારા ધ્યાનની આરાધના ધર્મી આત્મા કરી ધન્ય બને છે.
(૧૦) તંદુલિયો મત્સ્ય દુર્ધાને મરી નરકે ગયો. જ્યારે સમડી (પક્ષી) અંત સમયે નવકાર સાંભળી સમાધિ મરણ પામી રાજપુત્રી થઈ.
(૧૧) કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય મહારાજના ઉપદેશ આપતા હતા ત્યારે તેઓ સાત પાટોની ઉપર બેઠેલા. પાટો કાળજીથી કાઢી લીધી છતાં તેઓને કાંઈ જ તકલીફ ન પડી. આ છે ઉત્કૃષ્ટ કોટીનો ધ્યાન યોગ.
અંતે. ધ્યાન અને તેના અનુભવ કોઈ શબ્દથી જાણવા માગે તો તે અશક્ય છે. સ્વાનુભવથી જ એ જાણી શકાય. શ્રદ્ધા વિના તે વાતોને સ્વીકારવા પણ ક્યારેક મન ના પાડી દે. વ્યવહારમાં વશીકરણ યા નજરબંધી જે થઈ રહ્યું છે તે અવાંતર રીતે ધ્યાનનું જ સ્વરૂપ છે પણ અશુભ ફળ આપનારું છે.
૧૪
