________________
પહેલું 1.
પીઠબબ્ધ સાહિત્યમાં મઝિમનિકા (૧, પૃ. ૧૭૭)માં તેમજ અંગુત્તરનિકાયની કેટલીક કડિકામાં બૌદ્ધ શાસ્ત્રના નીચે મુજબનાં નવ અંગ ગણવાયાં છે.
(૧) સુત (સૂત્ર), (૨) ગે (ગેય), (૩) વેચ્યાકરણ (વ્યાકરણ), (૪) ગાથા (ગાથા), (૫) ઉદાન (ઉદાન), (૬) ઈતિવૃત્તક (ઈયુક્તક), (૭) જાતક ( જાતક ), (૮) અભુતધર્મો (અદ્દભુતધર્મ) અને (૯) વેદલ ( વૈદલ્ય?). - જૈન સાહિત્યમાં ગણધરોએ રચેલાં બાર મૌલિક શાસ્ત્રને માટે
અંગ” સંજ્ઞા યોજાઈ છે એ આપણે પૃ. ૬માં જોઈ ગયા. આમ આ સંજ્ઞા સમગ્ર પ્રાચીન ભારતીય સાહિત્ય પૂરતી વ્યાપક છે.
વેદાંગ સાથે સમ્બધ ધરાવનાર ને એને સ્પષ્ટ કરનાર (૧) પુરાણ, (૨) ન્યાય, (૩) મીમાંસા અને (૪) ધર્મશાસ્ત્ર એ ચારને માટે વૈદિકોએ “ઉપાંગ” સંજ્ઞા વાપરી છે. આમ અણુઓગદ્દાર(રુ. ૪૧ )ની હેમચન્દ્રસૂરિકૃત વૃત્તિ ( પત્ર ૩૬ આ) જતાં યે જણાય છે. બૌદ્ધોએ પિતાના કોઈ ગ્રન્થ માટે “ઉપાંગ” (ઉવંગ) જેવી સંજ્ઞાનો ઉપયોગ કર્યો હોય તો તે મારા ખ્યાલમાં નથી. જેનોએ “ઉવંગ” સંજ્ઞા બાર ઝબ્બે માટે જ છે. “ઉવંગ' એ સંજ્ઞા નિરયાવલિસુફખંધ( પત્ર ૩૪)માં અને એના સંસ્કૃત પર્યાયરૂપ “ઉપાંગ” સંજ્ઞા તત્વાર્થાધિ(આ ૧, ૨૦)ના પણ ભાગ્ય(પૃ. ૯૪)માં નજરે પડે છે.
બાર ઉવગે-તત્વાર્થાધિ(અ. ૧, સૂ. ૨૧)ની ભાષ્યાનુસારિણું હરિભદ્રસૂરિકૃત ટીકા ( પત્ર ૭૬ આ )માં તેમજ સિદ્ધસેનગણિકૃત ટીકા( પૃ. ૯૪)માં ઉપાંગ તરીકે રાજપ્રસેનકીય અને ઔપપાતિક એ બે નામ અપાયાં છે. નિરયાવલિયા (સુ. ૩-૪)માં ઉવંગના પાંચ વર્ગ તે નિરયાવલિયા, કમ્પવાસિયા, પુફિયા, પુચૂલિયા અને વણિહદસા છે એવો ઉલ્લેખ છે. આમ આ આગમ પાંચ ઉવંગ ગણવે છે.
1. Pali Literature and Language કે જે વિહેમ ગાઇગર ( Geiger) દ્વારા રચાયેલી જર્મન કૃતિને બટકૃષ્ણ ઘોષે કરેલે અંગ્રેજી અનુવાદ છે તેના ૧૪ મા પૃષ્ટમાં કહ્યું છે કે આને અર્થ સ્પષ્ટ નથી. ઉત્તર હિન્દના બૌદ્ધ ધર્મમાં એને માટે અનુરૂપ શબ્દ “વૈપુલ્ય” છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
