Book Title: Agam 29 Mood 02 Dashvaikalik Sutra Part 01 Sthanakvasi Gujarati
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
મંગલાચરણ ધર્મમહિમા
ગુજરાતી-ભાષાનુવાદ. ધો મંગાઢ ઈત્યાદિ. જે નરક આદિ દુર્ગતિમાં પડતા પ્રાણીઓને બચાવે અને સ્વર્ગ મોક્ષ આદિ શુભ સ્થાનમાં પહોંચાડે તેને ધર્મ કહે છે.
કહ્યું પણ છે કે- “દુગતિમાં પડતા જીવેની રક્ષા કરે છે અને પછી તેમને શુભ ગતિમાં પહોંચાડે છે, તેથી તે ધર્મ કહેવાય છે. ” અર્થાત દુખેથી છોડાવીને પ્રાણીઓને અનંત સુખની પ્રાપ્તિ જે કરાવે છે, તે ધર્મ છે.
ધર્મ ઉત્કૃષ્ટ મંગલ છે, અહિંસા, સંયમ અને તપ, એ ત્રણ તેનાં લક્ષણ છે.
અહિંસા-હિંસાને ત્યાગ કરવો અર્થાત્ પ્રાણીઓના પ્રાણની રક્ષા કરવી અને તેમના પ્રાણની રક્ષા કરવાની ઈચ્છા રાખવી એ અહિંસા છે. હિંસાના અભાવને અહિંસા કહેવામાં આવે તે અહિંસા અભાવ-રૂપ થઈ જશે. અભાવ કોઈ કાર્યને પ્રતિ કારણ થઈ શકતું નથી, તેથી કરીને અહિંસાથી સ્વર્ગ મોક્ષની પ્રાપ્તિ નહિ થાય. એટલે અહિંસાને ભાવરૂપ (વસ્તરૂપ) માનવી જ ઉચિત છે. અને જે તે વસ્તુરૂપ છે, તે પ્રાણની રક્ષા કરવી એ અહિંસા શબ્દનો અર્થ સિદ્ધ થયો. જેએાજી ની રક્ષા કરવી-કરાવવી એને અહિંસા નથી માનતા તેઓ અહિંસાના યથાર્થ તત્વને જાણતા નથી.
ભગવાને પ્રશ્નવ્યાકરણના પ્રથમ સંવરદ્વારમાં કહ્યું છે કે- “બધા ની રક્ષા (મરતા જીને પિતે અથવા બીજાઓ દ્વારા બચાવવા) અને દયા (હખથી છોડાવવાની ઈચ્છા)ને માટે આ પ્રવચનને ઉપદેશ આપ્યો છે. ”
વાચસ્પત્ય મહાકાશમાં પણ કહ્યું છે કે-“હે ભૂમિસુરષ્ઠ ! પ્રયત્ન વડે પર પ્રાણીઓના કલેશનું નિવારણ કરવાને માટે હૃદયમાં જે ઈચછા ઉત્પન્ન થાય છે તેને દયા કહે છે. ” ના
સંથારગાઈનાની ટીકામાં કહ્યું છે કે- “એ દાન દાન નથી, એ ધ્યાન ધ્યાન નથી, એ જ્ઞાન જ્ઞાન નથી, એ તપ તપ નથી, એ દીક્ષા દીક્ષા નથી, અને એ ભિક્ષા ભિક્ષા નથી કે જ્યાં દયા નથી; અર્થાત્ દયારહિત બધી ક્રિયાઓ મિથ્યા એટલે નિષ્ફળ છે. ” ૨ |
ધર્મરત્નપ્રકરણમાં પણ કહ્યું છે કે –“ધર્મનું મૂળ દયા છે, દયાપૂર્વક કરેલી બધી ક્રિયાઓ સફળ થાય છે, તેથી જીનેન્દ્રના માર્ગમાં દયાવાન જે ધર્મને અધિકારી થઈ શકે છે. ” ૩
ઉક્ત કથનથી એ સ્પષ્ટ થઈ ગયું કે મરતા પ્રાણીને બચાવ એ પણ અહિંસા છે. ભગવતીસૂત્રના પંદરમા શતકમાં ભગવાન શ્રી ગૌતમને કહે છે કે –“હે ગૌતમ ! બાલતપવી વૈશ્યાયન દ્વારા કાઢવામાં આવેલી ઉણ તેજલેશ્યાના તેજને શીતલ તેજલેશ્યાથી શાંત કરીને; મંખલિપુત્ર ગોશાલકની ઉપર દયા કરવા માટે મેં તેને બચા. ”
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર : ૧
