Book Title: Agam 29 Mood 02 Dashvaikalik Sutra Part 01 Sthanakvasi Gujarati
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
જે અનશન આદિ તપ કરે છે તેને ભૂખ-તરસ આદિ પરીષહ થાય છે. પરીષહથી તીવ્ર દુઃખ થાય છે. દુઃખથી ચિત્તને વિક્ષેપ થાય છે. ચિત્તના વિક્ષેપથી અશુભ ધ્યાન થાય છે. અશુભ ધ્યાનથી કનેા અંધ થાય છે. કમ'ખ'ધનથી ચારે ગતિમાં પરિભ્રમણ કરવુ પડે છે. એ રીતે એ માટુ અમંગળ છે. જે પ્રખળ અમ'ગળ છે તે અહિંસા અને સંયમથી યુક્ત થવા છતાં પણ ઉત્કૃષ્ટ મગળ થઈ શકતું નથી. અમૃતમાં વિષ મેળવવાથી શું વિષ અમૃત થઇ શકે છે ? કદાપિ નહિ. તેથી તપને માક્ષનું કારણ માનવુ એ ઉચિત નથી.
ઉત્તર—તપને દુઃખ કહેવું એ ચુકત નથી. તે દુઃખરૂપ નથી કારણ કે એ સાતાવેદ નીય ક` કે જે આત્માના જ એક વિભાવ પરિણામ છે અને પીડારૂપ છે, તેને દુઃખ કહે છે. અનશન આદિ તપ પીડારૂપ પરિણામ નથી, તેથી તેને દુઃખ કહી શકાય નહિ. ખીજી વાત આ છે. શંકાકારે કહ્યું કે તપ માનુ કારણ નથી, કારણ કે તે દુઃખ છે; પરન્તુ અહીં “ તપ માક્ષનું કારણ નથી” એ પ્રતિજ્ઞા છે અને “ કારણ કે તે દુઃખ છે” એ હેતુ છે. હેતુના પ્રયાગ સદા એવા કરવા જોઇએ કે જે પ્રતિવાદીને મતે પણ સિદ્ધ હોય. જો “તે દુઃખ છે” એ હેતુ સિદ્ધ હાત તે શંકાકારનું સાધ્ય સિદ્ધ કરી શકાત, પરંતુ એ સિદ્ધ નથી; કારણ કે પહેલાં બતાવી ચૂકયા છીએ કે તપ એ દુઃખ નથી. એટલે એ હેતુ સ્વરૂપથી જ સિદ્ધ છે. તપ દુઃખરૂપ નથી, બલ્કે દુઃખ ઉપર વિજય મેળવવા એ તપ કહેવાય છે.
અનશન આદિ તપથી થનારા ક્ષુધા આદિ પરીષહ આત્માના વધતા જતા વિશુદ્ધ પરિણામથી જીતાઈ જાય છે. ક્ષુધા એ દુઃખ અવશ્ય છે. પરંતુ તેને તપ કહી શકાય નહિ, મહેકે ક્ષુધા પર વિજય પ્રાપ્ત કરવા એ તપ કહેવાય છે. ક્ષુધાને જીતવી એ દુઃખ નથી પરન્તુ સુખ છે એટલે તપ સુખરૂપ છે, કેમકે તપશ્ચર્યા કરનારાઓને ભૂખની પરવા જ નથી હાતી. તેથી શ કાકારનું એ કહેવું ખરાખર નથી કે--તપથી પીડા ઉત્પન્ન થાય છે.' આ કથનથી એ વાત સારી રીતે સિદ્ધ થઇ ગઈ કે ક્ષુધા આદિ પરીષહ વેદનીય કર્માંના ઉદયથી થાય પરન્તુ તે પીડા ઉત્પન્ન કરી શકતી, નથી. અને જો તેથી પીડા ઉત્પન્ન નથી થતી. તે ચિત્તમાં વિક્ષેપ પણ થઇ નથી શકતા. ઉલ્ટું ક્ષુધા આદિને જીતવાથી ક્રમની નિરા થાય છે અને આવતાં કર્માંના નિરોધ થવાથી સંવર પણ થાય છે. તેથી ભગવાન્ મહાવીર સ્વામીએ ક્ષુધા આદિ પરીષહુ અને તપને જુદાં-જુદાં કહેલાં છે.
એક નીજી વાત એમ છે કે-સિદ્ધ ભગવાન કદાપિ આહાર લેતા નથી. જો અનશનને દુ:ખ માની લેવામાં આવે તે તેમને પણ દુઃખી જ માનવા પડે. જો સિદ્ધ પણ દુઃખી હાય તો મેાક્ષમાગ ની પ્રરૂપણા કરનારૂં શાસ્રવ્ય ખની જાય, અને એ શાસ્ત્રાને અનુસરીને કસ્યામાં આવતી ક્રિયાએ પણ વ્યથ થાય, કારણ કે દુઃખી થવાને કાઈ બુદ્ધિમાન તૈયાર નહિ થાય. મતલબ એ છે કે-જેમ પાતાના રાગ દૂર કરવાને માટે રાગી પાતાની મેળે જ લાંઘણુ કરવામાં પ્રવૃત્ત થાય છે; અથવા હીરા, મેાતી, માણેક, સેાનુ. ચાંદી આદિની પ્રાપ્તિ માટે મનુષ્ય દુસ્તર સમુદ્રને તરે છે; અથવા પોતાની ઇચ્છાથી જ મેાતી આદિની પ્રાપ્તિ માટે ઊંડા સમુદ્રમાં ડુબકી મારે છે, મેટાં મોટાં ઘીચ અને ભયાનક જંગલામાં ટાઢ તાપનાં અનેક કષ્ટ ઉઠાવે છે, દુર્ગમ રસ્તાઓમાં લાભને માટે ભટકતા ફરે છે. તે પણ પેાતાનાં મનમાં તેને દુઃખ માનતા નથી કે પીડાને અનુભવ કરતા નથી, જો લઘન કરવામાં અને ડુબકી મારવા આદિમાં કષ્ટના અનુભવ થતા હાત તા કેાઈએ દખાવ્યા કે આગ્રહ કર્યા વિના પેાતાની જ ઇચ્છાથી મનુષ્ય ઉત્સાહ પૂર્વક કેમ પ્રવૃત્તિ કરત ? એજ રીતે મુનિરાજ પણ પેાતાના આત્માની વિશુદ્ધિને માટે પાતાની મેળે જ પ્રસુતિ ભાવથી અનશન આદ તપશ્ચર્યા કરે
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર : ૧
૨૦
