Book Title: Agam 29 Mood 02 Dashvaikalik Sutra Part 01 Sthanakvasi Gujarati
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
ભિન્ન વણ-ગંધ-વાળી પૃથિવીજ પૃથિવીનું સ્વકાય-શસ્ત્ર છે, જેમ પીળી માટીનું શસ્ત્ર કાળી માટી છે. જળ, અગ્નિ, છાણ તથા પગ વડે ખુંદવું વગેરે પરકાય-શસ્ત્ર છે. જળ આદિથી મળેલી માટી એ ઉભયકાય શસ્ત્ર છે.
એ રીતે શસ્ત્રપરિણત પૃથિવી અચિત્ત છે, તેથી એની ઉપર આહાર વિહાર આદિ ક્રિયાઓ કરવાથી મુનિઓના અહિંસા વ્રતના પાલનમાં કોઈ પણ ક્ષતિ આવતી નથી.
અપૂકાય પાર્થિવ અને આકાશીય બેઉ પ્રકારના જળને પણ ભગવાને સચિત્ત કહ્યું છે.
(૧) ભમિમાં રહેલું જળ સચેતન છે. કારણકે ખોદેલી જમીનમાં સજાતીય સ્વાભાવવા જળ ઉત્પન્ન થાય છે. જેમકે દેડકો ભૂમિને ખેદવાથી જેમ દેડકે નીકળે છે અને તે સચેતન હોય છે, તેમ પાણી પણ નીકળે છે તેથી તે પણ સચેતન છે. આકાશનું જળ પણ સચેતન છે, કારણ કે મેઘાદ-વિકાર થવાથી સ્વયં પડવા લાગે છે, જેમકે માછલી અથવા—
(૨) જળ સજીવ છે. કારણ કે તેમાં શ્રીમ અને હેમન્ત ઋતુમાં સ્વાભાવિક શીતતા ઉણુતા અને બાફ આદિ જોવામાં આવે છે. જેમાં ગ્રીષ્માદિ ઋતુઓમાં શીતળતા આદિ જણાઈ આવે છે તે સજીવ હોય છે, જેમકે માણસનું શરીર. જેમ ભોંયરામાં રહેલા માણસનું શરીર ગ્રીમ-ઋતુમાં શીતલ અને હેમંત–ઋતુમાં ગરમ હોય છે, તથા હેમંત-તુમાં મહોમાંથી બાફ (વરાળ) નીકળે છે, એજ રીતે ખૂબ ઉંડા તાળાવ કુવાનું જળ પણ હેમંત ઋતુમાં બાફવાળું અને ઉષ્ણ હોય છે તથા ગ્રીષ્મમાં શીતળ હોય છે,
અનેક જીવ તથા પૃથસવ આદિ શબ્દોનું વ્યાખ્યાન પહેલાં કહેલા પૃથિવીકાયના આલાપકની જેમ સમજવું.
હે ગુરુ ! જળ વિના સંયમીઓને નિર્વાહ થઈ શકતો નથી અને એ એનો પિક છે તેથી તેને પીવા આદિના કામમાં લેવાથી સંયમની રક્ષા નહિ થઈ શકે. એવી આશંકા થતાં ગુરૂ કહે છે. હે શિષ્ય ! શસ્ત્ર--પરિણત જળ સિવાયનું અન્ય જળ સજીવ છે. એમાં પણ શસ્ત્ર, દ્રવ્ય અને ભાવના ભેદે કરીને બે પ્રકારનાં છે. એનું કથન પહેલાં કરવામાં આવ્યું છે. વિશેષ એટલું સમજવું કે તળાવ આદિના જળનું ફૂપાદિનું જળ એ સ્વકાય શસ્ત્ર છે. એ પ્રકારનું શસ્ત્ર-પરિણત જળ વ્યવહારથી અશુદ્ધ હોવાના કારણે ગ્રાહ્યા નથી. તથા અવું જળ લેવાની ભગવાનની આજ્ઞા પણ નથી.
દ્રાક્ષ, શાક, ચોખા, આટે ઈત્યાદિ પરકાય શસ્ત્ર છે. જળમાં પહેલાં જેવા વ ગંધ આદિ હતા તેનું બદલાઈ જવુ એ શસ્ત્રપરિણત થવું કહેવાય છે. - જેમકે—ધુંધળા વર્ણનું થઈ જવું, વસ્તુ તેમાં નાંખવામાં આવી હોય તેની ગંધ આવવા લાગવી. તીખ કહે કસાયેલ આદિ રસ થઈ જ; સિનગ્ધ યા રૂક્ષ આદિ સ્પશ થઈ જ એ પ્રકારે એ દ્રાક્ષ, શાક, ચોખા, આટો, દાળ, વેસણ આદિનું ધાવણ પ્રાસુક હોવાથી મુનિને માટે ગ્રાહ્ય છે. આ ઉપલક્ષણ છે, એથી એમ પણ સમજવું જોઈએ કે-અગ્નિશસ્ત્ર-પરિણત અર્થાત ઉષ્ણ જળ પણ મુનિને ગ્રાહ્ય છે. રાખનું પાણી ગ્રાહ્ય નથી, કારણ કે એમાં મિશ્રની શંકા રહે છે. માટી આદિથી મળેલું જળ ઉભયકાય શસ્ત્ર છે (૨). ભાવશસ્ત્ર પહેલાં કહી
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર : ૧
૫૪
