Book Title: Agam 29 Mood 02 Dashvaikalik Sutra Part 01 Sthanakvasi Gujarati
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
એ અર્થસંક્રાન્તિ છે. અહીં ચૌદ પૂર્વરૂપ શ્રતને શબ્દને વ્યંજન કહેલ છે, એ શબ્દમાંથી કોઈએક શબ્દનું ધ્યાનઆરંભીને પછી કઈ બીજા વ્યંજનનું ધ્યાન લગાવવું અથવા અર્થ યા યોગમાં સંક્રાન્ત થઈ જવું એ વ્યંજનસંક્રાન્તિ છે. કાયાગથી માગમાં, મનેયોગથી વચનગમાં, એ પ્રકારે એક યોગથી બીજા રોગમાં સંક્રાન્ત થઈ જવું એ એગસંક્રાતિ છે. એ ત્રણે જાતનું સંક્રમણ, ધ્યાતાની ઈચ્છા ન હોવા છતાં પણ એટલું અધિક સામર્થ્ય ન હોવાને કારણે થાય છે.
તાત્પર્ય એ છે કે-આ ધ્યાનમાં પૂર્વગત શબ્દ યા તેના અર્થનું ધ્યાન કરવામાં આવે છે, કિંતુ એટલું સામર્થ્ય હેતું નથી કે એકજ શબ્દ યા એકજ અર્થનું ધ્યાન કરતું રહે તેથી કરીને એક પદાર્થ યા એના પર્યાયને છોડીને બીજા પર્યાયનું ધ્યાન કરે છે. આ પ્રકારના પરિવર્તનને યા બદલાવાને સંક્રમણ કહે છે. કહ્યું છે કે- એક અર્થથી બીજા અર્થમાં, એક શબ્દથી બીજા શબ્દમાં તથા એક યોગથી બીજા ગમાં સંક્રમણ થાય છે, તેથી તેને અવિચાર (સંક્રાન્તિ) કહે છે. (૧)
અર્થ વ્યંજન અને ચગની સંક્રાન્તિરૂપ થતા નિજ શુદ્ધ આત્મ-દ્રવ્યને, એક ગુણથી બીજા ગુણને, એક પર્યાયથી બીજા પર્યાયને પ્રાપ્ત થાય છે, તેથી તેને સપૃથકત્વ કહે છે.” (૨)
પ્રશ્ન-હે ગુરૂમહારાજ ! આ ધ્યાનમાં અર્થ વ્યંજન અને ચાગમાં મન સંક્રાન્ત થયા કરે છે તે કારણથી સ્થિરતા રહી શકતી નથી, તે પછી તેને ધ્યાન કેમ કહી શકાય ?
ઉત્તર-હે શિષ્ય ! પરિવર્તન તે થયા કરે છે, પરન્તુ દયેય એકજ રહે છે. દયેયની એકતાને કારણે એ ધ્યાન કહેવાય છે.
એ ધ્યાને પૂર્વ ધારી ત્રણ ગવાળા શ્રેષ્ઠ મુનિઓને જ થાય છે. આ ધ્યાનથી દસમા ગુણસ્થાનના અંત સમયે ક્ષપકશ્રેણીમાં આરૂઢ મુનિ બળવાન મોહનીય-કમનો ક્ષય કરીને બારમા ગુણસ્થાનમાં પહોંચી જાય છે, અને જે ઉપશમ-શ્રેણીમાં આરૂઢ હોય તે અગ્યારમા ઉપશાન્તમેહ ગુણસ્થાનમાં જાય છે. એ પ્રથમ ધ્યાન, ઉપશમ-શ્રેણીની અપેક્ષાએ કરીને આઠમા ગુણસ્થાનથી લઈને અગ્યારમાં ગુણસ્થાન સુધી થાય છે. ક્ષપક-શ્રેણીની અપેક્ષાએ કરીને આઠમાથી લઈને દસમા ગુણસ્થાન સુધી થાય છે; અગ્યારમું ગુણસ્થાન ઉપશાન્તાહ હોવાથી ક્ષપક શ્રેણીમાં આરૂઢ મુનિ એને સ્પર્શ ન કરતાં બીજા ધ્યાનને આરંભ કરીને બારમા ગુણસ્થાનમાં જાય છે.
(૨) એકત્પવિત—અવિચાર-જેમ મંત્ર જાણવાવાળો પુરૂષ આખા શરીરમાં વ્યાપેલા વિષને મંત્રની શક્તિદ્વારા અન્ય-અન્ય અવયવોમાંથી ખેંચી લઈને દંશસ્થાન (જ્યાં ઝેરી જંતુ કરડે હોય તે સ્થાન ) પર ખંભિત કરી દે છે, તેમ પૂર્વગત મૃત અનુસાર અર્થ વ્યંજન અને ગન પરિવર્તનથી રહિત થઈને બધા વિષાથી વિમુખ થઈ એકજ પર્યાયના ધ્યાનમાં રાખેલા દીપકની શિખાની પેઠે સ્થિર થઈ જવું એ એકવિતર્ક' કહેવાય છે.
તાત્પર્ય એ છે કે પહેલું ધ્યાન પૃથકત્વ (અનેક-પ્રકારતા) સહિત હોય છે કિન્તુ બીજા લેદમાં પૃથકત્વ રહેતું નથી. એમાં એક અર્થમાંથી બીજા અર્થમાં, એક શબ્દમાંથી બીજા શબ્દમાં અને એક ચાગમાંથી બીજા યેગમાં સંક્રમણ થતું નથી, તેથી એને એકત્વરિતક ધ્યાન કહે છે.
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર : ૧
