Book Title: Agam 29 Mood 02 Dashvaikalik Sutra Part 01 Sthanakvasi Gujarati
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
ભાવ-મુંડન છે. એક પ્રકારે મુંડિત થઈને સર્વવિરતિરૂપ સામાયિક આદિ ચારિત્રને પ્રાપ્ત થાય છે. (૧૮)
કથા ઈત્યાદિ. જ્યારે મુંડિત થઈને સર્વ વિરતિને પ્રાપ્ત થાય છે. અત્યંત પ્રશસ્ત નિરતિચાર થવાને કારણે સર્વશ્રેષ્ઠ નિશ્ચલ આચરણય સંવરધમને સ્પર્શ કરે છે. આવતાં કમ જે આત્મપરિણામથી રોકાઈ જાય છે તેને સંવર કહે છે. સંવર દ્રવ્ય-ભાવના ભેદે કરીને બે પ્રકાર છે. જળપર ચાલતી નૌકાના છિદ્રવાટે નૌકામાં પ્રવેશ કરનારા જળને ચીકણી માટી, વસ્ત્ર આદિથી બંધ કરી દેવું તે દ્રવ્યસંવર છે. આત્મારૂપી નૌકામાં આસવરૂપી છિદ્રો દ્વારા આવનારા કર્મરૂપી જળને રોકી દેવું એ ભાવ-સંવર છે. અહીં ભાવસંવર એટલે ચરિત્રનો અધિકાર છે. અર્થાત્ સર્વવિરત મુનિ ભાવસંવરરૂપી ધમને પ્રાપ્ત કરે છે, અથવા અનુત્તરરૂપે સ્પર્શ કરે છે, કારણકે “અનુત્તર એ ક્રિયાવિશેષણ પણ હોઈ શકે છે. (૧૯)
કથા સંવર૦ ઈત્યાદિ. જ્યારે સાધુ ઉત્કૃષ્ટ અનુત્તર સંવરધર્મને સ્પર્શ કરે છે ત્યારે આત્માના મિથ્યાત્વ-પરિણામરૂપી પાપથી ઉત્પન્ન થએલ કમરૂ૫ રજને ધોઈ નાંખે છે.
કર્મ રજ બે પ્રકારની છે -(૧) દ્રવ્યકર્મ રજ, અને (ર) ભાવકર્મરાજ યુપીમાં ભરેલા કાજળની પેઠે સમસ્ત કાકાશમાં વ્યાપ્ત તથા આત્માની સાથે બંધાયેલા તથા બંધાનારા અને બંધાતા વિશેષ પ્રકારના (કાશ્મણ જાતિના) પુદ્ગલપરમાણુઓને દૂર કમ કહે છે. આત્માના રાગ-દ્વેષ આદિ વિભાવ-પરિણામે ભાવકર્મ કહે છે. વૃક્ષથી બીજ ઉત્પન્ન થાય છે અને બીજથી વૃક્ષ ઉત્પન્ન થાય છે. બેઉ કાર્ય-કારણભાવ અનાદિકાળને છે. એ પ્રકારે દ્રવ્ય કર્મ અને ભાવકર્મમાં કાર્ય-કારણભાવ રહે છે. તેથી દ્રવ્યકર્મ, ભાવકર્મનું કારણ છે અને કાર્ય પણ છે, તેમજ ભાવકર્મ દ્રવ્યકર્મનું કારણ છે અને કાર્ય પણ છે. કહ્યું છે કે
“જીવના રાગાદિ અશુદ્ધ ભાવેનું કારણ દ્રવ્યકમ છે, અને રાગાદિ અશુદ્ધ ભાવ દ્રવ્યકર્મનું કારણ છે, જેમ કેઈ પુરૂષ કેઈને ઉપકાર કરે છે તે એ ઉપકૃત પુરૂષ એને પાછો ઉપકાર કરે છે. (૧)”
સંસારી જીવ અનાદિ કાળથી કમેને બંધ કરી રહ્યો છે. એ બંધાયેલાં કર્મને ઉદય થતાં આત્મામાં રાગદ્વેષ આદિની ઉત્પત્તિ થાય છે. રાગાદિને ઉદય થતાં જેમ તપાવેલ લેખંડને ગળે આસપાસના જળને આકર્ષિત કરી લે છે તેમ આત્મા એક-ક્ષેત્રાવગાહી અર્થાત્ જે આકાશના પ્રદેશમાં આત્મા સ્થિત છે એ આકાશપ્રદેશમાં રહેલાં કર્મના પુદ્ગલેને ગ્રહણ કરે છે, એ રાગાદિ-ભાવોથી ફરી દ્રવ્યકર્મ અને ભાવકર્મ એક બીજાનાં ઉત્પાદક છે. એજ કર્મોને રજ કહે છે, કારણ કે તે આત્મામાં મલિનતા ઉત્પન્ન કરે છે. સંવરધર્મ ને ગ્રહણ કરવાથી એ ચાર ઘાતિકર્મરૂપી જ દૂર થઈ જાય છે,
કે કર્મજ ધર્મધ્યાનથી દૂર થાય છે તે પણ આત્યંતિક રૂપથી તે શુકલ ધ્યાનથીજ થાય છે. જેમ મેલ દૂર કરવાથી શુચિતા-ધર્મ આવી જાય છે તેથી વસ્ત્રને શુકલ (સફેદ) વસ્ત્ર કહે છે, તેમ રાગદ્વેષરૂપી મેલ હઠી જતા શુચિતાધર્મના સંબંધથી ધ્યાન પણ શુલધ્યાન કહેવાય છે.
શકલ ધ્યાનના ચાર પ્રકાર છે. (૧) પૃથક્વવિતર્ક-વિચાર, (૨) એકવિતર્ક-અવિચાર, (૩) સૂફમક્રિય અનિવર્તિ, (૪) સમુછનક્રિય અપ્રતિપાતિ.
(૧) પૃથફવિક–પૂર્વગત મુતજ્ઞાન અનુસાર કોઈ ધ્યેય પદાર્થના ઉત્પાદ આદિ નાના પ્રકારના પર્યાયનું દ્રવ્યાર્થિક યા પર્યાયાર્થિક આદિ નથી, અર્થ વ્યંજન અને યોગની સંક્રાન્તિસહિત ચિંતન કરવું એ પૃથફવિતર્ક શુક્યધ્યાન છે, દયેયવસ્તુના એક પર્યાયને છોડીને બીજા પર્યાયનું ધ્યાન કરવું યા વ્યંજન અથવા વેગમાં સંક્રાન્ત થઈ જવું
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર : ૧
૮૩
