Book Title: Agam 29 Mood 02 Dashvaikalik Sutra Part 01 Sthanakvasi Gujarati
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
આત્મ-કર્મ-સંચાગ અનાદિ હોવા છતાં પણ સાન્ત થઈ શકે છે બંધનું સ્વરૂપ કહે છે
બંધ ચાર પ્રકાર છે. (૧) પ્રકૃતિ-બંધ, (૨) સ્થિતિ-બંધ, (૩) અનુભાગબંધ અને પ્રદેશ-બંધ.
(૧) પ્રકૃતિ–બંધ-પ્રકૃતિ સ્વભાવને કહે છે, અર્થાત્ આત્મા વડે ગ્રહણ કરાયેલાં કર્મોમાં અમુક-અમુક પ્રકારની શક્તિ આવિ જવી તે. જેમ લીબડાને સ્વભાવ કટુતા (કડવાશ) છે, ગેળને સ્વભાવ મધુરતા (મિઠાશ) છે, ઈત્યાદિ. એ રીતે જ્ઞાનાવરણીય કર્મને સ્વભાવ આત્માના જ્ઞાનને આછાદિત કરવાનો (ઢાંકવાને) છે ૧. દર્શનાવરણનો સ્વભાવ દર્શનને રોકવાને છે ૨. અવ્યાબાધ ગુણને પ્રકટ ન થવા દેવા એ વેદનીય-કર્મને સ્વભાવ છે ૩. જીવાદિ તરમાં રૂચિ ન થવા દેવી:તેથા ચારિત્રને રોકવું એ મેહનીય-કમને સ્વભાવ છે ૪. કઈ શરીરમાં આત્માને રોકી રાખવો એ આયુ-કર્મને સ્વભાવ છે પ. અમૂર્તત્વ ગુણને પ્રકટ થવા ન દે એ નામકર્મને સ્વભાવ છે ૬. અગુરૂ-લઘુત્વ ગુણને નાશ કરે એ ગોત્રકમને સ્વભાવ છે ૭. તથા દાન લાભ ભોગ ઉપભોગ અને વીર્ય માં વિન નાખવું એ અંતરાયકર્મને સ્વભાવ છે ૮. એને પ્રકૃતિ-બંધ કહે છે.
(૨) સ્થિતિબંધ-બંધાયેલાં કર્મ આત્માની સાથે જઘન્ય કેટલા કાળસુધી રહેશે અને ઉત્કૃષ્ટ કેટલા કાળ સુધી રહેશે એ કાળની મનદાને સ્થિતિબંધ કહે છે.
(૩) અનુભાગ બંધ-ફળ આપનારી કર્મોની શક્તિના તારતમ્યને અનુભાગ-બંધ-કહે છે.
(૪) પ્રદેશબંધ-કેટલાં કર્મો આત્માની સાથે બંધને પ્રાપ્ત થયાં છે, એ પ્રકારે કર્મ પ્રદેશની પરિગણનાને પ્રદેશ બંધ કહે છે. કહ્યું છે કે
“સ્વભાવને પ્રકૃતિબંધ, કાળની મર્યાદાને સ્થિતિબંધ, રસને અનુભાગ–બંધ અને કર્મ પુદગલોના સમૂહને પ્રદેશબંધ કહે છે.” (૧)
સરળતાથી સમજવાને માટે મોદકનું દૃષ્ટાંત આપીને ચારે બંધનું સ્વરૂપ બતાવે છે
(૧) જેમ કોઈ ઔષધ-માદકની પ્રકૃતિ વાયુને હરવાવાળી છે. કોઈની શક્તિ પિત્તને હરવાવાળી છે, અને કોઈ મેદની પ્રકૃતિ બુદ્ધિને નષ્ટ કરવાવાળી હોય છે. એ રીતે કોઈ કર્મની પ્રકૃતિ જ્ઞાનનું આવરણ કરનારી હોય છે, કેઈની દશનનું આવરણ કરનારી હોય છે એ રીતે ભિન્નભિન શક્તિવાળાં કર્મોને બંધ થશે એ પ્રકૃતિબંધ કહેવાય છે.
() જેમ કોઈ મોદકની સ્થિતિ એક સપ્તાહની હોય છે, કોઈ મોદકની સ્થિતિ એક પક્ષ (પખવાડિયું) ની હોય છે, કેાઈ મોદકની સ્થિતિ એક માસની હોય છે, તેમજ કે
ની સ્થિતિ ત્રીસ કડાકડી સાગરોપમની હોય છે, કેઈની વીસ કોડાકોડી સાગરોપમની હોય છે. કેઈની સત્તર કે ડાકોડી સાગરોપમની હોય છે. કોઈ કર્મની સ્થિતિ માત્ર અંત મહતની હોય છે. એ પ્રકારે વિભિન્ન કોનું અમુક સમય સુધી આત્માની સાથે સ્થિત રહેવું એ સ્થિતિબંધ કહેવાય છે,
(૩) જેમ કઈ મેદકને સ્વાદ (રસ) બહુ મીઠો હોય છે. કોઈ મદકને એ છે મીઠા હોય છે, કોઈ ભેદકને સ્વાદ બહુ કડવો હોય છે, કોઈને એ છે. કડવે હાય છે.
ઇનો સ્વાદ ન વધુ મીઠે કે ન વધુ કડવો હોય છે, તેને દ્વિગુણ (બેવડો) કરવાથી તે મંદમંદતર આદિ કહેવાવા લાગે છે, એ જ રીતે કમેને રસ શુભ અશુભ રૂપથી તીવ, તીવ્રતર, તીવ્રતમ, મંદ, મંદતર, મદતમ આદિ ભેદાએ કરીને વિવિધ પ્રકારને થાય છે. એને
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર : ૧
