Book Title: Agam 29 Mood 02 Dashvaikalik Sutra Part 01 Sthanakvasi Gujarati
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
ભૂખ-તરસનું દૃષ્ટાંત પણ અહી બંધ બેસતું નથી, કારણ કે વિષય-સેવનથી કામ શાન્ત થતું નથી, પરન્તુ વધારે ને વધારે વધે છે, કહ્યું છે કે- કામેનું સેવન કરવાથી કામ કદાપિ શાન્ત થતું નથી, જેમ ધી નાખવાથી અગ્નિ શાન્ત થતો નથી. પરંતુ વધતો જાય છે. ” (૧) તેમજ-જગતમાં પણ જોવામાં આવે છે કે-અગ્નિમાં જેમ-જેમ ધન નાંખવામાં આવે છે, તેમ-તેમ તે વધારે પ્રબળ થતા જાય છે, એકવાતું નથી. અથવા દાદરને ખજવાળવાથી દાદર મટતી નથી પણ વધતી જાય છે.
ઉકત દષ્ટાંતમાં બીજી પણ વિષમતા છે તે કહે છે- જેમ ભૂખ આદિને શાન્ત કરવામાં ભેજન આદિ કારણ છે, તેમ વિષય–સેવનની ઈચછાને શાન્ત કરવામાં વિષયોનું સેવન કારણે છે, એમ માનીને તમે વિષય-સેવનને ઉપાદેય કહે છે તે બરાબર નથી, સૌ એમ તે માને છે કે-અન્વય-વ્યતિરેકથી કાર્ય કારણભાવનો નિશ્ચય થાય છે, કારણ હોવાથી જ કાર્યનું ન બનવું અન્વય કહેવાય છે અને કારણના અભાવમાં કાર્યનું ન બનવું એ વ્યતિરેક કહેવાય છે, જેમ સર્વવિરતિરૂપ ચારિત્ર હોવાથી જ સાધુતા હોય છે. અને સર્વવિરતિરૂપ ચારિત્રના અભાવમાં સાધુતા રહેતી નથી. આ અવય વ્યતિરેકથી સમજાય છે કે વિરતિ સાધુત્વનું કારણ છે. જ્યારે ભેજન કરવામાં આવે છે ત્યારે શુઘાની તાત્કાલિક શાંતિ થઈ જાય છે, ભેજને કુર્યા વિના શાન્તિ થતી નથી, તેથી અન્વય-વ્યતિરેક દ્વારા ભેજન તાત્કાલિક સુધાનિવૃત્તિને પ્રતિ કારણ બને છે. આ કારણથી ક્ષુધા પિપાસા આદિ શાન કરવાને માટે ભેજન આદિ કરવામાં આવે છે. સાધુ જીવનપર્યન્ત વિષયસેવનની અભિલાષાની શાન્તિની ઈચ્છા રાખે છે. આ શાન્તિને માટે પ્રવૃત્તિ કરનારા મુનિઓએ કદાપિ વિષયસેવન કરવું જોઈએ કારણ કે વિષયવાસના વિષયસેવનને સમયે રાગ-ભાવની વૃદ્ધિ કરે છે, અને ઇન્દ્રિયોને સબળ બનાવીને એવી નાના પ્રકારની દુર્ભાવનાઓ ઉત્પન્ન કરે છે કે-“આ ભેગ કદાપિ નષ્ટ ન થાય. ઉત્તરોત્તર વઘતે જાય, એને ભેગવવમાં કાંઈ વિદત ન આવે, ઈત્યાદિ એટલે કે વિષયસેવનથી વિષયની અભિલાષા શાન્ત થતી નથી, બલકે પ્રતિક્ષણ અધિક-અધિક વધતી જાય છે, તે એટલે સુધી કે એ વિષયલાલસા પુરૂષને કેવળ નકામો બનાવી દે છે. અને તે પુરૂષાર્થ–સાધનમાં સર્વથા અસમર્થ બની જાય છે, કે જેવી રીતે ફેંદામાં (હેડમાં) ફલાયેલે પુરૂષ કાંઈ પણ પુરૂષાર્થ કરી શકતા નથી. તેથી કરીને અહીં કાર્ય-કારણભાવને નિશ્ચય કરાવનારાં અન્વય
વ્યક્તિ રેકને અભાવ હોવાથી જીવનપર્યત વિષયલાલસાની શાન્તિની પ્રતિ વિષયસેવન કારણ થઈ શકતું નથી, એટલે જીવનપર્યન્ત વિષયાભિલાષાની શાન્તિને ચાહનારા મુનિઓને માટે એ ઉપાદેય નથી. | એ પ્રકારે પૂર્વાર્ધમાં સૂત્રકાર બાહ્ય વિષયને ત્યા બતાવીને ઉતરાર્ધમાં અંતરંગ વિષયોના ત્યાગને ઉપદેશ આપે છે કે-હે શિષ્ય ! શબ્દાદિ-વિષયમાં દ્રષ તથા રાગને દૂર કર. એમ કરવાથી જન્મ-મરણસ્વરૂપવાળાં વિનશ્વર સંસારમાં સુખી, અથવા અનુકૂલપ્રતિકૂલ પરીષ તથા ઉપસર્ગના સંગ્રામમાં વિજયી થઈશ. (૫).
છોડે હુએ ભોગોં કા પુનઃ અંગીકાર કરનેમેં સર્પકા દ્રષ્ટાંત
આ વિષયને દૃષ્ટાંત દ્વારા સ્પષ્ટ કરે છે– ઈત્યાદિ.. સાપ બે પ્રકારના થાય છે. (૧) ગંધન અને (૨) અગંધન, ગંધન સર્પ એ કહેવાય છે
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર: ૧
૩૭
