Agam 29 Mood 02 Dashvaikalik Sutra Part 01 Sthanakvasi Gujarati

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 27

રક્ષા કરવાને માટે મુખવસ્ત્રિકા બાંધવી એવું બધાં જન–આગમમાં તાત્પર્યરૂપે વિધાન કરવામાં આવ્યું છે. તેથી એમના મુખ પર મુખવસ્ત્રિકા બાંધેલી નહોતી એમ કહેવું એ મિથ્યાત્વને જ પ્રતાપ છે અને બધાં શાસ્ત્રોથી વિરૂદ્ધ છે. તાત્પર્ય એ છે કે દુર્ગધથી બચવાને માટે મુખ બાંધવાની પ્રાર્થના ઉચિત નથી, કારણ કે મુખથી ગંધનું ગ્રહણ થતું નથી. એટલે અહીં મુખથી કેવળ મુખને જ અર્થ થતું નથી. જેમ “ગંગામાં શેષ (આહી
ની વસતી) છે” એ વાકયથી એવી મતલબ નથી નીકળી શકતી કે ગંગાની વચ્ચે પાણીના પ્રવાહમાં અહારોની વસતી છે, કેમકે એમ હાવું અનુ૫૫ન્ન છે. એટલે કે જ્યારે વાક્યના મુખ્ય (શાબ્દિક) અર્થમાં બાધા આવે છે ત્યારે લક્ષણાથી બીજી મતલબ લેવી પડે છે, કે ગંગાને કિનારે અહીંની વસતી છે. એ રીતે મુખવસ્ત્રિકા જે પહેલેથી બાંધી રાખેલી છે તે પુનઃ બાંધવાની પ્રાર્થના વ્યર્થ બને છે. તથા દુર્ગધ નાકમાં ન પેસવા દેવાને માટે મુખ બાંધવાની પ્રાર્થના કરવી યુક્ત નથી. કારણ કે મુખ બાંધી લેવા છતાં દુર્ગંધ આવવાનું રેકી શકાતું નથી. એટલે અહીં મુખ બાંધવાને અર્થ અયુકત હોવાથી મુખની નિકટ આવેલું નાક બાંધવાનું તાત્પર્ય લક્ષણથી વિદિત થાય છે લક્ષણને આશ્રય લે આવશ્યક હેવાથી જ આચારાંગ સૂત્રને “રે મવહૂ વાવ ” ઇત્યાદિ પાઠ બરાબર બંધ બેસે છે.
તેમાં પણ જે સાથ (મુખ) શબ્દમાં લક્ષણોને આશ્રમ લેવામાં ન આવે તે હાથથી મુખ ઢાંકી લેતાં મુખજન્ય ઉવાસ નિઃશ્રવાસ આદિની યતના સંભવિત થઈ શકે છે, કિત વ્રાણુજન્ય ઉછૂવાસ-
નિવાસ છીંકની યતના થઈ શકતી નથી. એટલે એ લેકના મતમાં આગમથી વિરોધ થાય છે એ સ્પષ્ટ છે.
પ્રશ્ન એ પ્રકારે મુખ પર મુખવસ્ત્રિકા બાંધવાનું તો સિદ્ધ થયું, પરંતુ દરે લગાવીને બાંધવાનું આગમમાં કયાંય મળી આવતું નથી. તેથી કરીને મુખવસ્ત્રિકાના છેડાથી પણ તેને બાંધી શકાય છે. દેરાની શી આવશ્યકતા છે.?
ઉત્તર—એવું કથન બરાબર નથી; કારણ કે એ સિદ્ધ થઈ ચૂકયું છે કે આગમમાં મુખવસ્ત્રિકા બાંધવાનું પ્રતિપાદિત કરવામાં આવ્યું છે તે નાના સરખા દોરાથી નિર્દોષતા પૂર્વક બંધનની સિદ્ધિ થતાં ચરિત્રને મલિન કરનારે બીજો પ્રકાર કામમાં લે એ અનુચિત છે, મુખવસ્ત્રિકાના છેડાથી શિરની પાછળ ન્યૂનતાને કારણે ગાંઠ ન બાંધી શકવાથી સુખવસ્ત્રિકાને ઉચિત પ્રમાણુથી વધારે (લાંબી) રાખવાની કલ્પના કરવી પડશે, અને એવી કલ્પના કરવાથી ઉસૂત્રપ્રરૂપણને દોષ લાગશે.
બીજી વાત એ છે કે દોરાથી જ મુખ પર મુખવસ્ત્રિકા બાંધવી ઉચિત છે અને એ જ વાત ભગવાનને પણ ઈષ્ટ છે. લોકેમાં કઈ વસ્તુને બાંધવાનું કાર્ય દેરાથી જ પ્રસિદ્ધ છે. તેમાં પણ યથાગ્ય સૂતરને દેરે વગેરે બાંધવાના કામમાં લેવામાં આવે છે, જેમકે ફૂલ, પુસ્તક યા કપડું બાંધનારા ક્રમશઃ કેમળ દોરાને જ કામમાં લે છે. - સામાચારી ગ્રંથમાં દેવચન્દ્રસૂરિએ લખ્યું છે: “સુવારિત્ર પ્રતિસ્ટેથ મુણે વર્ષો જિહેવાથતિ જોry' એ વાક્યમાં મુખત્રિકાને બાંધવારૂપ ક્રિયાનું કમ બતાવ્યું છે અને તે ઉચિત પણ છે. તેથી કરીને એ (ક્રિયા) મુખવત્રિકાને અનુરૂપ દેરારૂપ કરણની અપેક્ષા રાખે છે. તાત્પર્ય એ છે કે જે મુખવસ્ત્રિકા કર્મ છે તે કરણ પણ હોવું જોઈએ. અને એ કરણ અર્થાત્ જેવડે બાંધવારૂપ કિયા થાય છે તે દોરે જ હવે જોઈએ. ગાંઠ
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર : ૧
૧૨