Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ yAnkriImahattarAsUnu zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAjA viracita yogadRSTisamuccaya zabdazaH vivecana (bhAga - 1). upamitibhava prapaMca kathA zuzruSA guNa upamitimAM prapaMca karo jijJAsA guNa aheSa guNa yogabIjo vivecaka : paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya zabdazaH vivecana (bhAga-1) * mULa graMthakAra tathA TIkAkAra * laghuharibhadrasUri mahAmahopAdhyAya zrImad yazovijayajI mahArAjA * AzIrvAdadAtA vyAkhyAnavAcaspati, zAsanaprabhAvaka sva. 5. pU. AcAryadeveza zrImad vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA tathA SadarzanavettA prAvacanika pratibhAdhAraka sva. 5. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAja tathA vartamAna zrutamarmajJAtA vidvAna 5. pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI mahArAja * vivecanakAra - paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA * saMkalana-saMzodhanakArikA * pa.pU. zAsanasamrATa nemisUri mahArAjAnA samudAyanA sAdhvIjI cAritrazrIjI ma. sA. nA praziSyA sAdhvI RjumatizrIjI ma. sA. * prakAzaka * saMsthAnA jJAnakhAtAmAMthI A pustaka jJAnabhaMDAra/zrIsaMghane bheTa Apela che. tirtha: Ma gItArtha gaMgA 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamudhdhatha zabdazaH vivecana (bhAga - 1) vivecanakAra paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA vIra saM. 2533 AvRtti : prathama vi. saM. 2063 takala : 500 mUlya : rU. 100-00 * Arthika sahayoga F ghAnerA nivAsI caMdanabena kanaiyAlAla pAnasovoTA ': mukhya prAptisthAna : 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phatehapurA zeDa, pAlaDI, amadAvAda-7. navaraMga prinTarsa AsToviyA, amadAvAda-1. phona : (mo.) 9824048680 (ghara) 26614603
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ che prAptisthAna che * amadAvAda : gItArtha gaMgA 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-380007. 6 (079) 26604911, 32911471 zrI naTavarabhAI ema. zAha (AphrikAvALA) phleTa naM. 501, bloka-e, riddhivinAyaka TAvara, vijayanagara relve krosiMganI pAse, nAraNapurA, amadAvAda-13. 6 (079) 27478512 muMbaI: zrI nikuMjabhAI Ara. bhaMDArI viSNu mahala, trIje mALe, garavAre pevelIyananI sAme, DI-roDa, carcageTa, muMbaI-400010. (022) 22814048 zrI himAMzubhAI ena. zeTha e-241, azoka samrATa, trIje mALe, daphatarI roDa, gauzALA lena, bInA javelarsanI upara, malADa (I.) muMbaI-400097. (022) 39438434 (mo.) 9322264851 zrI lalitabhAI dharamazI 302, caMdanabALA epArTamenTa, javAharalAla naherU roDa, sarvodaya pArzvanAthanagara, jaina derAsaranI pAchaLa, muluMDa (vesTa), muMbaI-400080. 6 (022) 25680614, 25689030 - jAmanagara : zrI udayabhAI zAha C/o. mahAvIra agarabattI varksa, C-9, supara mArkeTa, jayazrI TokIjhanI sAme, jAmanagara-361001. 6 (0288) ra678513 surataH DaoN. praphulabhAI je. zeTha DI-1, arpaNa epArTamenTa, bAbunivAsanI galI, TImalIyAvADa, surata-395001. 1 (0261) 2228623 rAjakoTa : zrI kamalezabhAI dAmANI "jinAjJA", 27, karaNaparA, rAjakoTa-360001. (0281) 2233120 * Bangalore : Shri Vimalchandji C/o. J. Nemkumar & Co. Kundan Market, D. S. Lane, Chickpet Cross, Bangalore-560053. 6 (080) (O) 22875262, (R) 22259925
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya "gItArtha gaMgA"nuM mukhya lakSya to ApaNA upakArI pUrvAcAryo jevA ke pa. pU. A. zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAja sAheba, pa. pU. upAdhyAyajI zrI yazovijayajI mahArAja sAheba Adi racita jainazAstromAM patharAyelAM vividha paramArthabhUta tattvonAM rahasyonuM naya, nikSepa, vyavahAra, nizcaya sApekSa arthagAMbhIryapUrNa vizleSaNa karavAnuM che, jethI zrI jainasaMghane te te padArthonA sarvAMgI bodhamAM sahAya maLe. A kArya atyaMta vistAravALuM ane gahana che, ghaNAM sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto AmAM sahAya karI rahyAM che, zrAvako ane zrAvikAo paNa sau saune yogya kAryo saMbhALI rahyAM che, te anusAra kAma bahAra AvI rahyuM che ane kramasara AvatuM raheze. daramyAna zrI saMghamAMthI jijJAsu mumukSuo tathA zrAvako-zrAvikAo taraphathI evI mAMga vAraMvAra Ave che ke pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAja sAhebanAM tathA pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI mahArAja sAhebanAM judA judA viSayo paranAM apAyelAM vyAkhyAno tathA paMDitavarya zrI pravINabhAI motAe vividha zAstrIya viSayo para karelAM vivecano chapAvIne taiyAra karavAmAM Ave to sakaLa zrI saMghane cokkasa lAbhadAyI nIvaDe. AvI vinaMtIone lakSyamAM rAkhIne TrasTe nakkI karyuM che ke AvAM vyAkhyAno tathA vivecanonAM pustako prakAzita karavAM ane tene mAtra eka saMlagna pravRtti tarIke svIkAravI. A kAma gItArtha gaMgAnA mukhya lakSathI saheja phaMTAya che, bodhanI vividhatA ane saraLatAnI dRSTie paNa bhinna prakAre che, chatAM tattvajijJAsu mATe hitakArI hovAthI tema ja ati mAMgane kAraNe uparyukta vinaMtI lakSamAM rAkhIne A pravRtti cAlu rAkhela che. 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. QY tattvajijJAsu jIvo mATe AvAM pustako samyajJAna-darzana-cAritranI ArAdhanAmAM upayogI thaze, tevI AzA sahita - sarva hakka gItArtha gaMgA TrasTane AdhIna che. TrasTIgaNa gItArtha gaMgA
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ che , gItArtha gaMgA dvArA prakAzita vyAkhyAnanA graMtho bArita (gujarAtI) vyAkhyAnakAra :- pa. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI (moTA paMDita) mahArAja sAheba | 1. Azrava ane anubaMdha 2. pudagala vosirAvavAnI kriyA 3. cAritrAcAra vyAkhyAnakAra :- pa. pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI (nAnA paMDita) mahArAja sAheba 1. yogadaSTisamuccaya 2. karmavAda karNikA 3. sadgati tamArA hAthamAM ! 4. darzanAcAra 5. zAsana sthApanA 6. anekAMtavAda 7. praznottarI 8. cittavRtti 9. cAlo, mokSanuM sAcuM svarUpa samajIe 10. manovijaya ane Atmazuddhi 11. bhAgavatI pravrajyA paricaya 12. bhAvadharma bhAga-1 (praNidhAna) 13. bhAvadharma bhAga-2 (pravRtti, viSNajaya, siddhi, viniyoga) 14. lokottara dAnadharma "anukaMpA" 15. kudaratI AphatamAM jainanuM kartavya 16. dharmarakSA pravacana zreNI (bhAga-1) pa. pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI (nAnA paMDita) mahArAja sAheba saMpAdita 1. zrAvakanAM bAra vratonA vikalpo
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ | us :- pa. pU. zazivarya zrI yugabhUSAvizaya (nAnA ifsd) mahArA4 sAhena / 1. jainazAsana svataMtra dharma ke saMpradAya ? (hindI) vyAkhyAnakAra :- pa. pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI (nAnA paMDita) mahArAja sAhaba 1. jainazAsana sthApanA 2. cittavRtti 3. zrAvaka ke bAraha vrata evaM vikalpa 4. praznottarI [ lekhaka :- pa. pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI (nAnA paMDita) mahArAja sAhaba 1. jinazAsana svataMtra dharma yA saMpradAya ? | saMpAdaka :- pa. pa. gaNivarya zrI arihaMtasAgarajI mahArAja sAhaba 1. pAkSika aticAra ENGLISH Lecturer: H.H. GANIVARYA SHRIYUGBHUSHANVIJAYJI MAHARAJ SAHEB 1. Status of religion in modern Nation State theory Author: H. H. GANIVARYA SHRI YUGBHUSHANVIJAYJI MAHARAJ SAHEB 1. Is Jaina Order Independent Religion or Denomination ?
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka reka gItArtha gaMgA dvArA prakAzita vivecananA graMtho (gujarAtI) vivecanakAra :- paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA 1. yogaviMzikA zabdazaH vivecanA 2. adhyAtmaupaniSat prakaraNa zabdazaH vivecanA 3. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-1 4. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-2 5. adhyAtmamata parIkSA zabdazaH vivecana bhAga-3 6. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana pUrvArdha 7. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana uttarArdha 8. ArAdhaka-virAdhaka caturbhagI zabdazaH vivecana 9. samyakatva SasthAna caupaI zabdazaH vivecanA 10. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-1 11. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-1 12. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-2 13. phUpadaSTAMta vizadIkaraNa zabdazaH vivecanA 14. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 (sUtra 1-2) 15. sUtranA pariNAmadarzaka yatnaleza bhAga-1 16. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 (sUtra 3-4-5) 17. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 18. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 19. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-3 20. dAnadrAviMzikA-1 zabdazaH vivecana 21. mitrAdvAciMzikA-21 zabdazaH vivecana 22. yogazataka zabdazaH vivecana 23. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 24. yogabhedadvAciMzikA-18 zabdazaH vivecana 25. yogavivekadrAviMzikA-19 zabdazaH vivecana 26. sAdhusAmayyadvAciMzikA-6 zabdazaH vivecana
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27. bhikSudrAviMzikA-27 zabdazaH vivecana 28. dIkSAdvAciMzikA-28 zabdazaH vivecana 29. yogadaSTinI sajhAya zabdazaH vivecana 30. kevalibhaktivyavasthApanadrAviMzikA-30 zabdazaH vivecana 31. pAtaMjala yogalakSaNavicAradvAciMzikA-11 zabdazaH vivecana 32, jJAnasAra zabdazaH vivecana 33. saMthArA porisI sUtrano bhAvAnuvAda ane hiMsASTaka zabdazaH vivecana 34. jinamahatvadvAaizikA-4 zabdazaH vivecana 35. samyagdaSTidvAciMzikA-15 zabdazaH vivecana 36. yogalakSaNahAviMzikA-10 zabdazaH vivecana 37. muktiadveSaprAdhAnyadvAciMzikA-13 zabdazaH vivecana 38. apunabaMdhakadvAciMzikA-14 zabdazaH vivecana gItArtha gaMgA dvArA prakAzita anya pustakonI yAdI 1. zrI sametazikharajInI saMvedanA 2. zrI navapada ArAdhanA vidhi 3. svataMtra bhAratamAM dharma parataMtra !!!!! (gujarAtI) 4. svataMtra bhArata meM gharma parataMtra !!!!! (hindI) 5. Right to Freedom of Religion !!!aa (aMgrejI) 9. "rakSAdharma' abhiyAna (gujarAtI) 9. 'Rakshadharma' Abhiyaan (vily) saMkalanakartA : jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA: jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti gItArtha gaMgA aMtargata gaMgotrI graMthamALA dvArA prakAzita graMtho 1. dharmatIrtha bhAga-1
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'yogadaSTisamuccaya' graMtha zabdazaH vivecana bhAga-1nA saMkalana-saMpAdananI veLAe prAstAvika avyavahArarAzimAMthI vyavahArarAzimAM AvIne paMcendriyatva pAmyA pachI manuSyabhavamAM dharmanI sAmagrI maLatAM jIve dharma to aneka vAra karyo, chatAM mokSa na pAmyo; kema ke yogamArganI jijJAsA karIne jIve yogamArgamAM praveza ja karyo nathI. tevA jIvonI karuNAthI te jIvone sanmArga batAvavA yAkinImahattarAsUnu 1444 graMthanA racayitA sUripuraMdara pUjya haribhadrasUri mahArAjAe "yogadRSTisamuccaya' graMthanI racanA karI che. madhyama vistAravALo A graMtha, apunabaMdhakAdi avasthAne nahi pAmelA paNa saraLa buddhithI satyane svIkAravAnI taiyArIvALA prajJApanIya jIvone apunarbandhakAdi avasthA pamADavA mATe ane apunabaMdhakAdi avasthA pAmelA jIvone yogamArganI kramasara bhUmikAo pamADIne kevaLajJAna ane mokSaprApti mATe atyaMta upakAraka thAya tema che. 'yogadaSTisamuccaya' graMthanA mitrA, tArA, balA, dIprA, sthirA, kAMtA, prabhA, parA e ATha dRSTiothI ATha vibhAga paDe che. cAritra aMgIkAra karatAM pahelAM meM zrI mahendrabhAI paMDitane (pU. mohajitavijaya ma.sA.) joyelA, ane emaNe je jJAna prApta karyu che te jJAna prApta karavAnI mArI icchA hatI. tethI emanI pAse bhaNelAM aruNAbena, hAlamAM pU. bhaktisUri ma.sA nA samudAyanAM pU. sA. bodhiratnAzrIjIno paricaya karyo. tyArapachI pU. sA. bodhiratnAzrIjI dvArA pa. pU. munizrI yugabhUSaNa vi. ma.sA. ane paMDitavarya zrI pravINabhAI motAno paricaya thayo. zAsanasamrATa pU. A. bha. nemisUri mahArAjanA samudAyanA pU. caMdrodayasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna pU. paMnyAsa nirmaLacaMdra vi. ma.sA.nI (saMsArI pakSe bhAI) saMmati meLavIne paMDitavarya zrI pravINabhAI pAse abhyAsa zarU karyo. meM eka vAra vAMceluM ke mokSa pAmavA mATe yogamArga jANavo atyaMta Avazyaka che, ane koIka parama puNyodaye tattvajJa adhyAtmarasika paMDitavarya zrI pravINabhAI motA pAse yogadaSTisamuccaya' graMthano abhyAsa karavAnI mane sonerI taka sAMpaDI, te badala A upakArI mahAtmAonI huM RNI chuM. A graMthanA gujarAtI vivaraNanA pUphasaMzodhanAdi kAryamAM mRtopAsaka-zrutapipAsu suzrAvaka zrI zAMtilAla zivalAla zAhano vizeSa sahayoga prApta thayo che. teoe paNa potAne AvA uttama graMtharatnanA svAdhyAyanIvAMcananI amUlya taka sAMpaDI te badala dhanyatA ane upakRtatA anubhavela che. A graMtharatna dvArA mane ane anya vAMcakone yogamArganI prApti thAya, saMsAra TUMko thAya ane mokSadhAma prati zIdhra gatie prayANa karIe ane paramapadane pAmIe e ja abhyarthanA. - zAsanasamrATa pa. pU. nemisUrIzvarajI ma.sA.nA samudAyanA pU. sAdhvIjI cAritrazrIjI ma.sA.nA praziSyA sAdhvIjI Rjumati zrIjI
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 yogadRSTisamuccaya|saMkalanA 'yogadRSTisamuccaya' graMtha bhAga-1nA padArthonI saMkalanA graMthakAre prathama zlokamAM ATha dRSTine kahevAnI pratijJA karela ane temAM maMgalarUpe vIra paramAtmAne namaskAra karela che. te namaskAra zAstrayogathI karavAnI potAnI azakti jaNAvAthI graMthakAre icchAyogathI karela che; ane ATha dRSTine kahevAno saMkalpa hovA chatAM, te ATha dRSTi sAthe icchAdi traNa yorgo paNa saMkaLAyelA che, ane ATha dRSTinA bodhamAM A icchAdi traNa yogono bodha paNa upakAraka che, tema jaNAvAthI graMthakAre icchAdi traNa yogonuM svarUpa paNa saMkSepathI batAvela che. (1) icchAyoga : yogamArganI kriyAo zAstrAnusAre ka2vAnI baLavAna icchA hoya, chatAM tathAprakAranA bodhanA abhAvane kAraNe ke pramAdane kAraNe zAstrathI vikala dharmapravRtti thatI hoya, te icchAyoga che. (2) zAstrayoga : zAstravidhinA samyag bodhapUrvaka ane zAstravidhi anusAra dharmakriyA karavA mATe sudRDha yatna jemAM vartato hoya, ane zAstra je anuSThAnathI je bhAvo utpanna karavAnA kahyA che te bhAvone samyak ullasita karI zake tevA avikala vyApAra je anuSThAnamAM vartato hoya te zAstrayoga che. (3) sAmarthyayoga : zAstre je dizAmAM javAno upAya batAvyo hoya te dizAmAM zaktinA prakarSathI yatna vartato hoya, ane AgaLa jyAM zAstra dizA batAvI zakatuM nathI tyAM svaprajJAthI te sthAnano bodha thAya ane zaktinA udrekathI avikala vyApAra thAya, te sAmarthyayoga che. A sAmarthyayoga be prakArano che - - pahelo sAmarthyayoga kSapakazreNIkALamAM pragaTe che, ane bIjo sAmarthyayoga yoganirodhakALamAM pragaTe che. prathama sAmarthyayogakALamAM mohanA unmUlana mATe sudRDha vyApAra hoya che ane sarva saMgarahita asaMgabhAvamAM anavarata pravRtti hoya che, ane bIjA sAmarthyayogakALamAM karmabaMdhanA kAraNabhUta mana, vacana, kAyAnA yogono nirodha thAya che, jethI sarvasaMvara pragaTe che, ane tenA phaLasvarUpe sarva karmano nAza thAya che. vaLI icchAyoga, zAstrayoga ane sAmarthyayogathI mitrAdi ATha dRSTio udbhava pAme che. tethI mitrAdi ATha dRSTionA bodhamAM icchAyogAdino bodha upayogI che, tema gAthA-12mAM spaSTa karela che. tyArapachI
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/saMkalanA ATha dRSTinuM svarUpa batAvatAM, prathama anvartha nAmavALI ATha dRSTionAM nAma zloka-13mAM batAvela che. tethI ATha dRSTionAM nAmathI paNa te te dRSTino kaMIka bodha thAya che. vaLI A mitrAdi ATha dRSTio oghadRSTi karatAM judI che. tethI oghadRSTi zuM che ? teno bodha karAvavA arthe zloka-14mAM oghadRSTi batAvI. tenAthI e prApta thayuM ke pAralaukika prameyanA viSayamAM oghadRSTi judI rIte pravarte che ane yogadRSTi judI rIte pravarte che. prathama cAra dRSTi sudhI yogadRSTi che ane oghadRSTi paNa che. tethI cAra dRSTi sudhInA yogIomAM oghadRSTine kAraNe darzanabhedanI prApti thAya che; ane pAMcamI dRSTithI oghadRSTi nathI, tethI sarva yogIono eka yogamArga rahe che. AthI darzanabhedanI tyAM prApti nathI. ATha dRSTionuM nAmathI svarUpa batAvyA pachI ATha dRSTiomAM thatA bodhanI taratamatA batAvavA mATe dRSTAntathI ATha dRSTionuM svarUpa zloka-1pamAM batAvela che. (1) mitrAdaSTi : mitrAdaSTimAM tRNanA agnikaNa jevo bodha hoya che. jema, amAsanI gADha rAtrie sarvatra aMdhakAra vyApta hoya che tyAre tRNano agnikaNa kaMIka prakAza pAthare che, tema saMsArI jIvomAM pUrve pAralaukika prameyanA viSayamAM gADha aMdhakAra vartato hoya che, ane koIka rIte karmanA vigamanathI yogamArgane anukULa cetanA jIvamAM pragaTe che, tyAre mitrAdaSTimAM pAralaukika prameyane jovA mATe samartha evo tRNanA agnikaNa jevo bodha pragaTe che, jethI jIva Atmahitane abhimukha kaMIka yogamArgamAM yatna kare che. (2) tArAdeSTi : tArAdaSTimAM gomayanA agnikaNa jevo bodha hoya che. tethI gADha aMdhakAramAM paNa A dRSTimAM prathama daSTinA bodhathI kaMIka adhika tattva dekhAya che; chatAM A banne dRSTinA bodho ati alpa hovAthI yogamArganI mArgAnusArI pravRtti karavA mATe atyaMta upakAraka nathI. (3) balAdaSTi - balAdRSTimAM kASThanA agnikaNa jevo pahelI be dRSTi karatAM kaMIka adhika baLavAna bodha hoya che. tethI gADha aMdhakAramAM yogamArganI kaMIka samyaka pravRtti thaI zake tevo yatna thAya che. (4) dIprAdaSTi: dIprASTimAM dIvAnA prakAza jevo prathamanI traNa daSTi karatAM viziSTatara bodha hoya che. tethI gADha amAsanI rAtre paNa jema dIvAnA prakAzathI kaMIka samyaka pravRttio thaI zake che, tema pAralaukika prameyanA viSayamAM gADha aMdhakAra vartatA hoya tyAre, dIprASTinA bodhathI kaMIka yathArtha pravRtti thAya che. tethI mokSamArgane anukuLa bhAvathI vaMdanAdinI pravRtti thAya che, to paNa pUrNa samyapha bodha nahi hovAthI cothI dRSTi sudhI jIvonI dravyathI vaMdanAdinI pravRtti che, e prakArano zAstrIya vyavahAra che.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/saMkalanA (5) sthirAdaSTi : granthinA bhedathI sthirAdaSTi pragaTe che ane sthirAdRSTimAM ratnanI prabhA jevo sthira bodha hoya che. vaLI te bodha sAmAnya ratnaprabhA jevo nahi, paraMtu dIvAnA prakAza karatAM adhika prakAza phelAve tevA ratnavizeSanI prabhA jevo hoya che, jethI yogamArganI dizAno yathArtha nirNaya thAya che ane zakti anusAra yogamArgamAM yatna thAya che. tethI sthirAdaSTimAM vartatA yogI bhAvathI yogamArgamAM pravRtta che. (1) kAntAdaSTi : kAntAdRSTimAM tArAnI AbhA jevo bodha hoya che. tethI sthirAdaSTinA bodha karatAM paNa adhika bodha hoya che. AthI kAntAdRSTimAM viziSTa apramAdayukta yogamArganI pravRtti hoya che. (7) prabhAdaSTi : prabhASTimAM sUryanI AbhA jevo bodha hoya che ane te bodha prAyaH vikalpa vagara sadA dhyAnano hetu che. (8) parAdaSTi : parASTimAM caMdranI caMdrikAnA prakAza jevo bodha hoya che, jethI yogIo yogamArgamAM sarvathA vikalparahita dhyAnamAM pravRtta hoya che. A dRSTimAM rahelA yogIne jo zaktino prakarSa thAya to kSapakazreNI pragaTe che ane kevaLajJAna pragaTa thAya che. zloka-16mAM ATha dRSTiomAM pragaTa thatAM ATha yogAMgo, yogamArgamAM vartatA khedAdi ATha doSono parihAra, ane yogamArgane anukULa pragaTa thatA adveSa Adi ATha guNo batAvela che. tethI e prApta thAya ke AThe daSTiomAM ATha yogAMgomAMthI kramasara eka eka yogAMga pragaTa che, yogamArganI pravRttimAM vijJabhUta evA khedAdi ATha doSomAMthI kramasara eka eka doSano parihAra thAya che, ane adveSa Adi ATha guNomAMthI kramasara eka eka guNa pragaTa thAya che. tethI ATha yogAMgonA baLathI, khedAdi ATha doSonA parihArathI, ane adveSa Adi ATha guNonI prAptithI mithyAtva guNasthAnakathI mAMDIne asaMgaanuSThAna sudhIno saMpUrNa yogamArga ATha vibhAgamAM vibhakta thAya che. sAcI zraddhAthI yukta evo bodha te dRSTi kahevAya che, ane A bodha asad pravRttithI nivRtti karAvIne sa-vRttipadane prApta karAvanAra che=zailezIavasthArUpa sapravRttipadane prApta karAvanAra che. daSTinuM A prakAranuM lakSaNa zloka-17mAM karela che. vaLI A yoganI dRSTio sthUlathI AvaraNanA bhedane kAraNe ATha prakAranI che, ane sUkSmathI vicArIe to avAntara bhedone AzrayIne anaMta bhadavALI che. te kathana zloka-18mAM spaSTa karela che. ATha dRSTimAMthI pahelI cAra dRSTi pAta pAme tevI che ane sApAya che, pAchaLanI cAra dRSTi pAta pAme tevI nathI ane nirapAya che, te zloka-19mAM spaSTa karela che.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 yogadRSTisamuccaya/saMkalanA pAchaLanI cAra dRSTimAM rahelA yogIo A bhavamAM kevaLajJAna prApta na karI zake ane devabhavamAM jAya to devalokamAM je cAritrano bhaMga thAya che, te bhaMga rAtrinA sUvAnI kriyA tulya che. vastutaH devabhava te yogIo mATe yogamArganI zaktino saMcaya karIne vizeSathI yogamArganI pravRtti karavAnuM kAraNa che, ane tenuM spaSTIkaraNa zloka-20mAM karela che. (1) mitrAdRSTi : mitrAdRSTimAM bodha maMda hoya che, icchArUpa yama hoya che, dharmakRtyomAM akheda hoya che ane paranAM khAmIvALAM dharmakRtyomAM adveSa hoya che. A prakAranuM mitrAdRSTinuM saMkSepathI svarUpa zloka-21mAM batAvela che. mitrAddaSTimAM rahelA yogIo jainazAsanane pAmIne kevA prakAranAM yogabIjo grahaNa kare che, tenuM spaSTIkaraNa zloka-22-23mAM karela che. A yogabIjonI prApti carama pudgalaparAvartanamAM thAya che, ane te kaI rIte thAya che, tenuM spaSTIkaraNa zloka-24mAM karela che. pahelI dRSTimAM rahelA yogIo jinamAM kuzacitta kare che. te kuzalacittamAM jinAdi viSayaka atyaMta upAdeya buddhi hoya che, ane Aloka ane paralokanA phaLanI AzaMsA hotI nathI. tethI te kuzacitta saMzuddha bane che; ane saMzuddha evuM kuzalacitta yogabIjarUpa che, anya nahi, te zloka-25mAM spaSTa karela che. vaLI, jema jinamAM saMzuddha evuM kuzalacitta yogabIjarUpa che, tema anya paNa yogabIjo zloka-26 thI 29 sudhI batAvela che; ane saMzuddha yogabIjonuM grahaNa bhAvamalanA vigamanathI thAya che. AthI caramAvarta pahelAM tevuM saMzuddha kuzalacitta thatuM nathI, tenuM spaSTIkaraNa zloka-30-31mAM karela che. caramAvartamAM AvelA jIvo kevA prakAranA lakSaNavALA hoya che, tenuM svarUpa zloka-32mAM batAvela che; ane ca2mAvartanuM lakSaNa jIvane avacaMkatrayanA udayathI prApta thAya che, tenuM spaSTIkaraNa zloka-33mAM karela che. yogAvaMcaka Adi traNa avaMcakayoganuM svarUpa zloka-34-35mAM batAvela che. jIvamAM bhAvamala ghaNo hoya tyAre A avaMcakatraya pragaTa thatA nathI, te bloka-36-37mAM dRSTAntathI batAvela che. caramayathApravRttaka2NakALamAM granthibhedanI najIka rahelA yogIne avaMcakatrayanI prApti ane yogabIjonI prApti thAya che, te zloka-38mAM kahela che. caramAvartamAM thatuM caramayathApravRttakaraNa caramAvarta bahAranA yathApravRttakaraNa karatAM vilakSaNa che, ane apekSAe apUrvakaraNanI jema apUrva che, te bloka-39mAM batAvela che. mithyAddaSTiguNasthAnakapadanI pravRtti mitrAdRSTithI ja saMgata che, tenuM spaSTIkaraNa zloka-40mAM karela che. (2) tArAdRSTi : tArAdraSTimAM mitrAddaSTi karatAM kaMIka spaSTa bodha hoya che, niyama nAmanuM bIjuM yogAMga pragaTe che, hitapravRttinA AraMbhamAM anudvega hoya che ane tattva jANavAnI jijJAsA pragaTe che, te zloka-41mAM batAvela che.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/saMkalanA vaLI, tArASTimAM rahelA yogIone yogamArganI kathAmAM avicchinna prIti hoya che ane bhAvayogIone viSe bahumAna hoya che. vaLI guNavAna evA yogIonA viSayamAM potAnA yogamArganI vRddhi kare ane lAbhAntarAyano kSayopazama kare evI zraddhAyukta AhArAdi dAnathI bhakti hoya che. vaLI, A bIjI dRSTivALA yogIo vaDe karAyela dAnanA baLathI potAnAmAM vartatA vyAdhi Adino nAza thAya che, te zloka-42 thI 44 sudhI batAvela che. vaLI, bIjI daSTivALA yogIone tevA prakAranI zubha pravRtti hovAne kAraNe saMsAranI durgatiomAM javAno atyaMta bhaya hoto nathI, teo sadA ucita kRtyo karanArA hoya che ane anAbhogathI paNa anucita pravRtti karatA nathI. pote je kRtyo kare che tenAthI uparanAM kRtyomAM temane jijJAsA varte che ane potAnI khAmIvALI pravRtti pratye satrAsa thAya che. te zloka-45-46mAM batAvela che. vaLI, tArAdRSTivALA yogIo vicAre che ke saMpUrNa bhava duHkharUpa che, munio tenA ucchada mATe pravRtti kare che, teno bodha kaI rIte thAya ? vaLI vicAre che ke amArI mahAna prajJA nathI, zAstrano vistAra mahAna che, mATe ziSTa puruSone pramANa karIne bhavanA ucchedano upAya jANavA yatna karavo joIe. te vAta zloka47-48mAM spaSTa karela che. (3) balAdaSTi : balAdRSTimAM sukhAsana nAmanuM trIjuM yogAMga pragaTe che, bodha kaMIka dRDha hoya che, parAkoTInI tattvazuzruSA hoya che ane yoganI pravRtti viSayaka kSepa doSa hoto nathI, te zloka-49mAM batAvela che. balAdaSTimAM rahela suzruSAnuM svarUpa zloka-para-53-54mAM batAvela che. - pravINacaMdra khImajI motA vi. saM. 2063 tithi-vaizAkha suda 3 tA. 20-4-2007, zukravAra 302, vimala vihAra, sarasvatI sosAyaTI, pAlaDI, amadAvAda-7.
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/bheda-prabheda/TrI yogadRSTisamuccaya bheda-prabheda zloka-2 thI 10 : pR. 68 thI 71 icchAyoga Adi traNa yoga : icchAyoga zAstrayoga dharmasaMnyAsa sAmarthyayoga yogasaMnyAsa sAmarthyayoga zloka-10 : pR. 72 : pravrajyAyogyatA-16 : sAmarthyayoga atAttvika dharmasaMnyAsa sAmarthyayoga tAttvika dharmasaMnyAsa sAmarthyayoga 1. Aryadezotpanna 2. viziSTajAtikulAnvita 3. kSINaprAya karmamala 4. kSINaprAya karmamalathI ja vimalabuddhi 5. avagatasaMsAranerguNya 6. saMsAravirakta 7. pratanukaSAya 8. alpahAsyaAdi 9. kRtajJa 10. vinIta 11. rAjA-amAtya-paurajanabahumata 12. adrohakArI 13. kalyANAMga 14. zrAddha 15. sthira 16. samupasaMpanna zloka-14 : pR. 74 : sthirayogI Adi yogInI parArthapravRttinuM svarUpa-5 : zuddhabAMdhayukta AgrahazUnyatA maitryAdi pArataMtrya 7 cArisaMjIvanI nyAyathI gaMbhIra udAra Azayayukta
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/bheda-prabheda/TrI zloka-15 : pR. 74-75 : mitrAdaSTi Adi AThanA bodhanuM svarUpa : tRNAgnikaNasadaza || kASThAgnikaNasadaza ratnaprabhAsadaza sUryaAbhAsadaza gomayAgnikaNasadeza dIpaprabhAsadaza tArAAbhAsadeza caMdrikAAbhAsadaza zloka-15 pR. 74 : mitrAdaSTinA bodhanuM svarUpa : tRNAgnikaNasadaza | samyaprayogakAlaanavasthAyI | pahusmRtibIjasaMskAra- vikalaprayogayukta tattvathI alpavIrya AdhAnaakSama vaMdanAdi abhISTakAryaakSama zloka-15: pR. 74-75 : tArAdaSTinA bodhanuM svarUpa : smRtinA abhAve prayoganuM vaikalya hovAthI tathA prakAranA kAryano abhAva gomayaagnikaNasadaza | prayogakAlamAM smRtinI apaTutA viziSTa sthitivIryarahita zloka-15: pR. 75 : balAdaSTinA bodhanuM svarUpa : kASThAgnikaNasadaza manAka sthitivIrya paTTaprAyasmRti yatnazasadbhAva arthaprayogamAtra prIti zloka-15 pR. 75: dIprAdaSTinA bodhanuM svarUpa : dIpaprabhAsadRza paTusmRtiyukta prathama guNasthAnakaprakarSa udagrasthitivIrya bhAvayukta hovA chatAM dravyavaMdanAdi zloka-15 pR. 75 : sthirAdaSTinA bodhanuM svarUpa - ratnaprabhAsaMdeza pravardhamAna na aparaMparitApakRt praNidhAnayoni tadubhAvaapratipAti nirapAya paritoSahetu
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/bheda-prabheda TrI zloka-15 : pR. 75 : kAMtAdaSTinA bodhanuM svarUpa : tArAnA prakAza samAna | niraticAra anuSThAnayukta viziSTa apramAdayukta viniyogapradhAna gaMbhIra-udAra svabhAvathI sthita zuddha upayogAnusArI Azayayukta zloka-15 pR. 75 : prabhASTinA bodhanuM svarUpa : sUryaAbhA samAna | anya zAstro akiMcikara paropakAritA avaMdhya sarvadA dhyAnahetu samAdhiyukta anuSThAna ziSyaprati ucita sankriyAyukta anuzAsanakArI zreSTha prazamayukta prAyaH vikalpazUnya sAMnidhyamAM vairAdinAza zloka-15 pR. 75 : parAdaSTinA bodhanuM svarUpa : caMdracaMdrikAAbhA samAna boya nirvikalpa mana nirAdhAra pada avaMdhyA sa&iyAyukta sadA saddhayAnarUpa uttama sukhaprApti bhavyatyAnusAre paropakAritA zloka-15 pR. 75: ATha daSTiomAM saMvegamAdhuryanI mAtrA - matsanDI varSolaka izu rasa guDa kakkaba khAMDa zarkarA zloka-16: pR. 76 : yogAMga - yama Asana pratyAhAra dhyAna niyama prANAyAma dhAraNA samAdhi
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 zloka-16 : pR. 76 : ATha dRSTiomAM cittanA ATha doSono viccheda : kheda udvega zloka-21 : pR. 78 : pAMca yama : ahiMsA kSepa utthAna satya 1. jineSu kuzalacitta 2. jinanamaskAra bhrAMti asteya devakArya-gurukArya vageremAM akheda zloka-21-22 : pR. 78-79 : mitrAdRSTivALA yogInA guNo anyamud brahmacarya yogadRSTisamuccaya/bheda-prabheda/TrI 3. jinapraNAma 4. AcAryAdimAM kuzalacitta 11. graMthapUjanA 5. AcAryAdine namaskAra 12. graMthadAna 13. graMthazravaNa 6. AcAryAdine praNAma 7. AcAryAdinuM vaiyAvRttva 14. graMthavAcanA - rug adevakAryAdimAM icchAdi avasthAvALA ahiMsAdi yamo adveSa zloka-23-24 : pR. 79 : mitrAdi dRSTio deva-guru Adi viSayaka citta : kuzacitta akuzacitta aparigraha saMzuddhakuzacitta asaMzuddhakuzacitta zloka-23 thI 29 : pR. 79 thI 82 : mitrAdi dRSTiomAM paDatAM yogabIja : AsaMga yogabIja upAdAna 8. bhavaudvega 15. graMthaugraha 9. auSadhadAnAdi abhigrahapAlana 16. graMthaprakAzanA 10. graMthalekhanA 17. svAdhyAya 18. ciMtanA 19. bhAvanA 20. bIjazrutimAM saMvega 21. bIjazrutiupAdeyabhAva
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/bheda-prabheda/TrI zloka-37 : pR. 84H dharmayoni: vRtti(vRti) zraddhA sukhA vividiSA vijJapti zloka-63-64H pR. 90-91 : gurubhaktithI prApta phaLa : sAnubaMdha dharmaprApti samApatti Adi bhedathI tIrthaMkaranuM darzana tIrthakara nAmakarmabaMdha bhAvatIrthaMkarapadaprApti tIrthaMkara nAmakarma vipAka bloka-71 : pU. 93 : pada : vedyasaMvedyapada avedhasaMvedyapada nizcayika vyavahArika vedyasaMvedyapada vedyasaMvedyapada zloka-76 pR. 94H bhavAbhinaMdInAM ATha lakSaNo : zudra lobharati dIna matsarI bhayavAna zaTha anna niSkalAraMbhI zloka-78 thI 84 pR. 5 thI 97H avedhasaMvedhapadavALA jIvonuM svarUpa : viparyAsapradhAna bhavAbhinaMdI asaccAyukta hitAhitavivekaaMdha | | kRtyAkRtyavivekahIna dharmabIjavapanaprayatnazUnya vartamAnane jonAra duHkhamAM sukhabuddhi tuccha sukhamAM Asakta zloka-85 : pR. 97 : avedhasaMvedhapada jItavAnA upAya - AgamajJasatsaMga Agamabodha
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 yogadaSTisamuccaya/bheda-prabheda/TrI zloka-85-86- : pR. 97 : avedhasaMvedhapadanuM svarUpa : aMdhabhAvarUpa takArI mahAmithyAtvanibaMdhanA pazutvazadvAcya zloka-87 pR. 98H kutarkanAM lakSaNo : bodharoga zamApAya zraddhAbhaMga abhimAnatuM zloka-88-89 pR. 98 : saabhinivezanA viSayo - samAdhi parArthakaraNa zrata zIla(paradrohavirati) zloka-90: pR. 98 : kutarkamAM thatA vikalpa : zabdavikalpa arthavikalpa zloka-100 pR. 102: atIndriya arthajJanAM lakSaNo : yogatatpara AgamapradhAna sacchAddha(prAza) zIlavAna (paradrohaviratimAna) zloka-101 : pR. 102 : uttama tattvanI prAptinA upAyo - yogAbhyAsarasa Agama anumAna zloka-110 : pR. 104 : devatattvanI bhakti : citrAbhakti acitrAbhakti acitrAbhakti zloka-120 : pR. 106 : bodha : buddhipUrvaka jJAnapUrvaka asaMmohapUrvaka
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/bheda-prabheda/TrI zloka-123 : pR. 107 : sanuSThAnanAM cha lakSaNo : Adara karaNamAM prIti avighna zloka-142 : pR. 111 : sajjanonI bhASA : devapUjA sadA paropakAravRtti mAtA-pitAdinI pUjA bhoga H asaMdigdha sArayukta zloka-150 thI 152 : pR. 113 : sarvamAnya dharmanA 8 prakAro : parapIDAparihAra zloka-160 : pR. 115 saMpadAgama pramAdakArI bhoga zuddhadharmathI AkSepyabhoga zloka-161 : pR. 116 : yogapravRttinuM prathama cihna : alaulya 1. maitrIAdiyukta citta 2. viSayo prati aceta brAhmaNapUjA 3. prabhAvavaMta 4. dhairyavaMta 5. dantu vaDe aSyatva 6. abhISTa lAbha 7. janapriyatva Arogya aniSThuratva zubhagaMdha alpamUtrapurISa zloka-161 : pR. 116 : niSpannayogInAM 13 cihno : parArthakaraNazIla jijJAsA tajJasevA yatipUjA tapodhanapUjA kAMti 8. doSavyapAya 9. parama tRpti 10. aucitya yoga 11. gurvI samatA 12. vairAdinAza 13. RtaMbharA buddhi pApI pratye karuNA prasAda svarasaumyatA 13
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 yogadaSTisamuccaya/bheda-prabheda/TrI zloka-15 : pR. 119H asaMgaanuSThAnanuM svarUpa : satyavRttipada mahApathaprayANa anAgamipadAvaha (nityapadaprApaka) zloka-106pR. 19 : asaMgaanuSThAnanAM anya darzana prasiddha nAmo : prazAMtavAhitA visabhAgaparikSaya (sAMkhyo) (bauddho) zloka-208 : pR. 127: yogInA 4 prakAro: zivavatma (zaivo) dhruvAdhva (mahAvratI) gotrayogI kulayogI pravRttacayogI niSpannayogI zloka-210 : pR. 128: kulayogI : bhAvakulayogI dravyakulayogI zloka-212-13 pravRttAcayogInAM 8 lakSaNo - icchAyamayukta pravRttimayukta sthirayamaarthI siddhiyamaarthI yogAvaMcaka pAmelA kriyAvaMcaka pAmanArA phalAvaMcaka pAmanArA
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/anukramaNikA zloka naM. 1. 2. 3. icchAyoganuM svarUpa. zAstrayoganuM svarUpa. sAmarthyayoganuM svarUpa. zAstrathI mokSanA sarva upAyonI aprApti ane prAtibhajJAnathI mokSanA upAyabhUta sAmarthyayoganI prAptine batAvanArI yukti. sAmarthyayoganA be bhedanuM svarUpa. dvitIya apUrvakaraNamAM prathama sAmarthyayoganI prApti, ane AyojyakaraNathI UrdhvamAM dvitIya sAmarthyayoganI prApti. sarva yogothI zreSTha ayoga nAmano yoga. 4. 5. 6 thI 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. anukramaNikA viSaya maMgalAcaraNarUpe vI2 pa2mAtmAne namaskAra ane 5ramAtmAnI karmakAyaavasthA tathA tattvakAyaavasthAnuM svarUpa ane prayojanAdi traNa. prAsaMgika rIte icchAdi traNa yogonA kathananI pratijJA. 20. icchAdi traNa yogono ATha dRSTio sAthe saMbaMdha. ATha dRSTionAM nAmo. oghadRSTinuM svarUpa. dRSTAntathI ATha dRSTiomAM vartatA bodhanuM svarUpa. pahelI cAra dRSTio pAchaLanI cAra dRSTiono avaMdhya hetu che, ema batAvavA dRSTAMta. ATha yogAMga, khedAdi ATha doSono parihAra ane adveSa Adi ATha guNonA saMbaMdhathI ATha dRSTiono bheda. dRSTinuM lakSaNa. sthUlathI dRSTinA ATha bhedo ane vizeSathI aneka bhedo. prathamanI cAra dRSTio pratipAtayukta ane sApAya. pAchaLanI cAra dRSTio apratipAtayukta ane nirapAya. pAchaLanI cAra dRSTiomAM devabhavanI prAptithI yogamArgamAM prayANanA bhaMgano abhAva. -: zloka-21 thI 40 sudhI mitrAdaSTinuM nirUpaNa :mitrAdRSTinuM svarUpa. 21. 22. mitrAdRSTimAM yogabIjonuM grahaNa. 23. mitrAdraSTimAM grahaNa thatA jinakuzalacittAdi yogabIjonuM svarUpa. 15 pAnA naM. 1 thI 15 15 thI 17 17 thI 20 20 thI 24 24 thI 26 26 thI 37 37 thI 39 39 thI 51 51 thI 53 53 thI 55 55 thI 57 57 thI 63 63 thI 81 82 thI 85 85 thI 89 89 thI 90 91 thI 96 96 thI 98 98 thI 155 98 thI 102 102 thI 104 104 thI 107
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 yogadaSTisamuccaya/anukramaNikA zloka naM. viSaya pAnA na. 24. | caramapudgalaparAvartamAM tathAbhavyatvanA pAkathI cittanI saMzuddhi. 107 thI 111 25. saMzuddha kuzalacittanuM svarUpa. 111 thI 123 26 thI 29. pahelI dRSTimAM prApta thatAM anya saMzuddha yogabIjonuM svarUpa. 123 thI 134 -: yogabIjonuM svarUpa :bhAvamalanA kSayathI yogabIjonuM grahaNa. 134 thI 136 caramapudgalaparAvartamAM bhAvamalano kSaya. 137 thI 139 caramapudgalaparAvartavartI jIvonuM svarUpa. 137 thI 139 avaMcakanA udayathI zubha nimittono saMyoga. 139 thI 141 avaMcakatrayanuM svarUpa. 141 thI 143 avaMcakatrayanI prAptino hetu evI bhAvamalanI alpatA. 144 thI 145 ghanabhAvamalamAM avaMcakatrayanI aprApti. 146 thI 148 daSTAntathI bhAvamalanI alpatAmAM yogamArganI prAptinI yukti. 148 thI 150 caramayathApravRttakaraNamAM yogabIjAdinI prApti. 150 thI 1para caramayathApravRttakaraNano apUrvarUpe svIkAra. 152 thI 154 yoganI dRSTithI guNI evuM mithyASTi guNasthAnaka. 154 thI 1papa -: zloka-41 thI 48 sudhI tArAdaSTinuM nirUpaNa : 15 thI 176 41. tArAdaSTinuM svarUpa. 156 thI 162 | tArAdaSTimAM pragaTa thatA anya guNonuM svarUpa. 162 thI 170 tArASTimAM pragaTa thatI jijJAsAnuM svarUpa ane svakriyAnI kSatimAM thatA saMtrAsanuM svarUpa. 170 thI 172 47-48. tArASTimAM pragaTa thatA tattvaviSayaka UhApohanuM svarUpa. 176 -: zloka-49 thI 50 sudhI balAdaSTinuM nirUpaNa : 176 thI 192 49. balASTinuM svarUpa. 176 thI 178 50-51. balAdaSTimAM pragaTa thatA sukhAsananuM svarUpa. 178 thI 182 para-pa3. balAdaSTimAM pragaTa thatA zuzruSA guNanuM svarU5. 183 thI 186 zravaNanI kriyAnA abhAvamAM paNa zuzruSA guNathI karmakSayanI prApti. 186 thI 189 papa. akSepaguNanuM svarUpa. 189 thI 191 paka. balAdRSTimAM pragaTa thatA anya guNonuM svarUpa. 191 thI 192 46. 54.
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM hrIM arha namaH / OM hrIM zrI zaMkhezvarapArzvanAthAya namaH / che nama: || sUripurandara zrIharibhadrasUrisadhdha svapajJavyAkhyArmita zrI yogardaSTisamuccaya avataraNikA : yogatantrapratyAsannabhUtasya yogadRSTisamuccayasya vyAkhyA prArabhyate iha cAdAvevAcAryaH (1) ziSTasamayapratipAlanAya (2) vighnavinAyakopazAntaye (3) prayojanAdipratipAdanArthaM (cedaM) zlokasUtramupanyastavAn - avataraNitArtha : yogane kahenArAM sarva darzanonI ati najIkabhUta evI yogadaSTisamuccayanI=samuccaya karAyela evI yoganI dRSTionI, vyAkhyA prAraMbha karAya che. ane ahIM AdimAM ja graMthanA prAraMbhamAM ja, AcAryae ziSTapuruSanA siddhAMtanA pratipAlana mATe, vidhdhanA samUhanA upazamana mATe ane prayojana AdinA pratipAdana mATe A=AgaLamAM jenuM kathana karavAnuM che e, zlokarUpa sUtrano upacAsa karyo che. zloka : natvecchAyogato'yogaM, yogigamyaM jinottamam / vIraM vakSye samAsena, yogaM tadRSTibhedataH / / 1 / / iti|| anvayArtha: nirottama yoniDApyuM gayo vIraM=jinomAM uttama, yogIone gamya, ayogavALA evA vIrane rUchAyoti: natva=IcchAyogathI namaskAra karIne thoDAM yogane taSTie=tenI dRSTionA bhedathI yoganI dRSTionA bhedathI samAna=saMkSepathI vacce kahIza. III zlokArca - jinomAM uttama, yogIone gamya, ayogavALA evA vIrane icchAyogathI namaskAra karIne, yogane tenI daSTionA bhedathI saMkSepathI kahIza.
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-1 TIkA - (1) tatra ziSTAnAmayaM samayo yaduta 'ziSTA: kvacidiSTe vastuni pravartamAnA: santa iSTadevatAnamaskArapUrvakaM pravartante' / ayamapyAcAryoM na hi na ziSTa ityatastatsamayapratipAlanAya tathA coktam 'ziSTAnAmeSa samayaste sarvatra zubhe kila pravartante sadaiveSTadevatAstavapUrvakam' / / 1 / / ityAdi / / TIkArya : (2) tatra rUAti 'tatra' zabda vAkyanA prastAva arthamAM che. ziSTa puruSono A AgaLamAM kahevAze e siddhAMta che. te siddhAMta "duta' thI batAve che - ziSTapuruSo kyAre paNa ISTa vastumAM pravartatA chatA ISTadevatAnA namaskArapUrvaka pravarte che. A paNa AcArya ziSTa nathI evuM nathI ja-ziSTa che, ethI tenAziSTonA, siddhAMtanA pratipAlana mATe prastuta zlokamAM maMgalAcaraNa kare che. tathA ra' - te prakAre ziSTo ISTadevatAne namaskArapUrvaka pravarte che te prakAre, kahevAyuM che. ziSTono A siddhAMta che ke teo nicce badhAM zubha kAryomAM haMmezAM ja ISTadevatAnI stavanApUrvaka pravarte che. 'tyAdri thI AnA jevA ziSyonA siddhAMtane kahenArA zlokano samuccaya karavo. bhAvArtha ziSTa puruSo haMmezAM ucita pravRtti karanArA hoya che. tethI teo iSTa vastumAM pravRtti kare tyAre iSTadevatAnA namaskArapUrvaka pravarte che, jethI potAno ucita pravRtti karavAno daDha pariNAma jIvaMta rahe ane anAbhogathI paNa anucita pravRtti na thAya tevo pariNAma pragaTe. A yogadRSTisamuccaya graMthane karanArA AcArya bhagavaMta paNa ziSTa che, tethI ziSTonA siddhAMtanA pAlana mATe graMtharacanAmAM pravRtti karatAM pahelAM, zlokanA pUrvArdhathI iSTadevatAne namaskAra kare che. utthAna : avataraNikAmAM kahyuM ke vinonA samUhanI upazAMti mATe prastuta zloka kahela che. te vAtane spaSTa karatAM kahe che - athavA vicArakane ahIM prazna thAya ke vipno upasthita thayAM hoya to tenA upazamana mATe maMgalAcaraNa karavuM Avazyaka che, paraMtu vipna upasthita na thayA hoya ane bhaviSyamAM vighna upasthita thaze evo nirNaya paNa na hoya, Ama chatAM vighnonA zamana mATe graMthanI AdimAM maMgala kema karela che ? tethI kahe che - TIkA :(2) tathA - zresi vavinani bhavatti' ti, 3 2 - 'zreryAsa vavana, manti
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-1 mahatAmapi / / azreyasi pravRttAnAM kvApi yAnti vinAyakAH' / / 1 / / iti / / idaM prakaraNaM tu samyagjJAnahetutvAcchreyobhUtam / ato 'mA bhUdvighna' iti vighnavinAyakopazAntaye / TIkArca - tathA=ane, zreyakAya ghaNA viddhavALAM hoya che. tti' zabda kathananI samApti mATe che. 3vanaM ra thI temAM sAkSI ApatAM kahe che - mahApuruSone paNa zreyakAryo bahu vipnavALAM thAya che, azreyakAryamAM pravartatAonA vipnasamUho kyAMya cAlyA jAya che. tti' zabda uddharaNanI samApti mATe che. vaLI A prakaraNa-A yogadaSTisamuccaya graMtha, samyajJAnano hetu hovAthI zreyobhUta che. AthI 'vighna na thAo', e hetuthI vidhvatA samUhanI upazAMti mATe prastuta zlokamAM maMgalAcaraNa karela che. bhAvArtha ziSTa puruSo sarvatra iSTa devatAnA namaskArapUrvaka pravRtti karanArA hoya che, mATe graMthanI zarUAta karatAM graMthakAre maMgala karela che. vaLI maMgala karavAnuM bIjuM kAraNa paNa graMthakAre batAvela che ke zreyakAryo ghaNA vipnavALAM hoya che; ane prastuta graMtha samyajJAnanuM kAraNa hovAne kAraNe zreyarUpa che, mATe prastuta graMthamAM vinanA samUhanA upazamana mATe maMgalAcaraNa karela che. sAmAnya rIte vicAratAM ema lAge ke vighna upasthita hoya to vipnanAza mATe pravRtti karavI ucita che; paraMtu jo vighna upasthita thayAM nathI, to graMthakAre vipnanA nAza mATe kema pravRtti karela che ? te spaSTa karavA mATe batAve che ke "zreyakAryo bahu vipnavALAM hoya che." vaLI prastuta graMtharacanAmAM te vino bAhya ane aMtaraMga be rIte saMbhave che : graMtharacanA karatAM bAhya viparIta saMyogo Ave to graMtharacanAnuM kArya nirvine pUrNa thAya nahi. jema ke zArIrika roga Adi. A bAhya vighno che. graMtharacanA karatI vakhate racayitAne te prakAranA padArthonI upasthiti na thAya, graMtharacanAnI pratibhA hovA chatAM koIka nimittane pAmIne te pratibhAnI skUlanA thAya, kvacit zAstrIya padArthomAM anAbhogane kAraNe yathArtha joDANa na thAya, anAbhogane kAraNe viparyaya paNa thAya : A sarva AMtarika vighno che. bhagavAnane maMgaLarUpe grahaNa karIne praNidhAnapUrvaka namaskAra karavAthI thayelA zubha adhyavasAya dvArA vipnaApAdaka karmono nAza thAya che, jethI graMthanI racanA nirvighna pUrNa thaI zake che. vaLI jema zubha adhyavasAyo utpanna karavA mATe maMgalAcaraNa Avazyaka che, tema 'A graMtha maMgala che' evI buddhi utpanna karavA mATe paNa maMgalAcaraNa Avazyaka che; ane 'A graMtha maMgala che' tevI buddhi thAya to maMgala kAryamAM leza
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-1 paNa skhalanA na thAya te rIte sudaDha upayoga pravarte che, jethI graMtharacanAkALamAM upayoganI khAmIne kAraNe yathAtathA padArthanuM joDANa na thAya, paraMtu padArthanuM samyag sphuraNa thAya ane mArgAnusArI tIvra upayoga pravarte. AthI upayogapUrvaka maMgalAcaraNa karavAmAM Ave to graMtha2canA nirvighne pUrNa thAya che, tethI prastuta maMgalAcaraNa karela che. 4 utthAna : avataraNikAmAM kahela ke prayojanAdinA pratipAdana mATe A zlokasUtrano upanyAsa karela che. te aMzane spaSTa karatAM kahe che TIkA H (3) tathA prekSAvatAM pravRttyarthaM prayojanAdipratipAdanArthaM ca / TIkArya : (3) tathA ..... pratipAvanArtha haiM / ane prekSAvAnonI pravRtti arthe prayojanAdinA pratipAdana mATe, A zlokasUtrano upanyAsa karela che. TIkA H tathA coktam - 'sarvasyaiva hi zAstrasya karmaNo vApi kasyacit / yAvatprayojanaM noktaM tAvattatkena gRhyate // | 1 | TIkArya ***** tathA coktam . gRhyate / / ane te rIte=prekSAvAnanI pravRtti arthe ane prayojanAdinA pratipAdana mATe graMthanI AdimAM prayojatAdinuM kathana Avazyaka che te rIte, kahevAyuM che : - kharekhara badhA ja zAstranuM athavA koIpaNa karmanuM=kriyAnuM prayojana jyAM sudhI kahevAyuM nathI, tyAM sudhI te konA vaDe grahaNa karAya ? utthAna : graMthamAM prayojana batAvavuM Avazyaka che, temAM sAkSI batAvyA pachI graMthano viSaya batAvavo paNa Avazyaka che, ema batAvavA mATe sAkSI ApatAM kahe che - TIkA H na cApyaviSayasyeha zakyaM vaktuM prayojanam / kAkadantaparIkSAdestatprayogAprasiddhita: / / 2 / / TIkArtha H na cApyaviSayasyeha prasiddhita:|| ahIM=graMtharacanAmAM, vaLI aviSayanuM prayojana kahevAnuM zakya nathI, jema tenA prayoganI asiddhi hovAthI kAgaDAnA dAMtanI parIkSA AdinuM prayojana kahevuM zakya nathI.
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-1 bhAvArtha : je kriyAno viSaya na hoya te kriyAnuM prayojana kahevuM zakya nathI, ane teno prayoga paNa asiddha che. jema koI kahe ke kAgaDAnA dAMtanI parIkSA karo athavA kAgaDAnA dAMtanI saMkhyA keTalI che te kaho, to tene kahevuM paDe ke kAgaDAne dAMta ja nathI, tethI tenA dAMtanI parIkSA ke tenA dAMtanI gaNanAnuM prayojana A che, tema kahI zakAya nahi. AthI jema kAgaDAnA dAMta nahi hovAne kAraNe tenI parIkSAnuM prayojana jagatamAM prasiddha nathI, tema je graMthano koI viSaya na hoya te graMthanuM prayojana batAvI zakAya nahi. tethI jema graMthanuM prayojana batAvavuM Avazyaka che, tema teno viSaya batAvavo paNa Avazyaka che, jethI vicAraka nakkI karI zake ke A prayojanathI A graMtha racAyo che ane te prayojana mane iSTa che; ane te graMthano viSaya A che, je prastuta prayojanano sAdhaka che, to mAre paNa te prayojana siddha karavA prastuta graMthamAM pravRtti karavI joIe. jema prastuta graMthano viSaya yoganI dRSTi che, ane yogadRSTino bodha karAvIne yogamAM pravRtti karAvavI ane tenA phaLarUpe mokSanI prApti karAvavI tenuM prayojana che, tethI vicAraka nakkI karI zake ke mokSaprApti arthe mAre tenA upAyabhUta yogane jANavA mATe prastuta graMthamAM pravRtti karavI joIe. utthAna : prekSAvAnanI pravRtti mATe pahelAM graMthanuM prayojana batAvavuM Avazyaka che, tenuM uddharaNa batAvyuM. tyArapachI viSaya batAvavo Avazyaka che, tenuM uddharaNa batAvyuM. have prekSAvAnanI pravRtti mATe saMbaMdhanuM jJAna paNa Avazyaka che, te batAvavA mATe kahe che - TIkA :___ asyedaM phalamityevaM, yogaH sambandha ucyate / taduktyantargatatvena, na pRthakkaizcidiSyate / / 3 / / ityAdi / / TIkArya : kaceruM ....... rUri 'AnuM A phaLa che e prakArano yoga, saMbaMdha kahevAya che. tenuM saMbaMdhanuM, uktimAM aMtargatapaNuM hovAne kAraNe viSaya ane prayojananA kathanamAM aMtargatapaNuM hovAne kAraNe. keTalAka pRthapha IcchatA nathI. 'tyAdri' zabdathI, prayojatAdine kahenArA A traNa zloka batAvyA, tevA ja anya zlokono samuccaya karavo. bhAvArtha - A graMthamAM karAyela kathana ane tenAthI thatuM bodharUpa phaLa te be vacceno je yoga te saMbaMdha kahevAya che. graMthamAM graMthano viSaya ane graMthanuM prayojana batAvavAmAM Ave tyAre, tadaMtargata ja prayojana ane viSayano saMbaMdha grahaNa thAya che, mATe saMbaMdhane pRthaka kahevAnI jarUra nathI, ema keTalAka kahe che.
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-1 Azaya e che ke graMthakAre A graMthano viSaya yogadRSTi che tema kahyuM, ane tenuM prayojana yogano bodha karAvavo tema batAvyuM. tethI tadaMtargata e prApta thayuM ke A graMtharacanAnA zabdothI yoganI dRSTiono bodha thavAno che. tethI graMthanI zabdarAzi ane yogadRSTi vacce vAcyavAcakabhAva saMbaMdha che, mATe saMbaMdhane pRtha; kahevAnI jarUra nathI, ema keTalAka icche che. tethI graMthakAre paNa prathama zlokamAM prayojana ane viSaya batAvela che, paraMtu pRthaka saMbaMdha batAvela nathI, topaNa vicArakanI pravRtti mATe prayojanAdi traNe che, tema samajI levuM. ahIM vizeSa e che ke koIpaNa vicAraka jIva A graMthanuM prayojana zuM che te jANIne te prayojanano pote arthI hoya to temAM pravRtti kare. vaLI jema prayojana batAvavuM Avazyaka che, tema teno viSaya paNa kahevo Avazyaka che; kema ke tethI A graMthano A viSaya che ane te viSaya jANavAnuM prayojana A che', tevo nirNaya karIne, vicAraka jIva te prayojana potAne iSTa hoya to te graMthamAM pravRtti kare. vaLI graMthamAM pravRtti karavA mATe jema prayojana ane viSaya batAvavo Avazyaka che, tema saMbaMdha paNa batAvavo Avazyaka che; kema ke tethI nakkI thAya ke je prayojana mATe A graMtha racyo che, te prayojananI niSpatti mATe upayogI viSayane batAvanAra zabdarAzi sAthe A graMtha joDAyelo che, anya zabdarAzi sAthe nahi. ane tema nakkI thAya to vicAraka te graMthamAM pravRtti kare, mATe saMbaMdhanuM kathana paNa Avazyaka che. jema koI racayitAe pratijJA karI hoya ke "A viSayane huM kahIza ane pachI graMthamAM anya anya viSayane kahenAra zabdarAzi AvatI hoya to te graMtha asaMbaddha che. tethI vicAraka jIva temAM pravRtti kare nahi; ane A graMtha, kahevAyelA viSaya sAthe vAcya-vAcaka saMbaMdhavALo che, tenuM jJAna thAya to vicAraka pravRtti kare. mATe saMbaMdhanuM jJAna vicArakanI pravRtti mATe Avazyaka che. utthAna : avataraNikAmAM graMthakAre kahela ke ziSTa samayanA pratipAlana mATevipnasamUhanA nAza mATe ane prayojanAdi pratipAdana mATe A zlokano upanyAsa karyo che. tethI zlokanA kayA aMzathI ziSTa samayanA pratipAlana mATe ane vijJasamUhanA nAza mATe maMgalAcaraNa karela che, ane kyA aMzathI prayojanAdi pratipAdana karela che, te batAvatAM kahe che - TIkA : tatra 'natvecchAyogato'yogaM yogigamyaM jinottamam vIraM' ityaneneSTadevatAstavamAha, 'vakSye samAsena yogaM tadRSTibhedataH' ityanena tu prayojanAditrayam, iti zlokasUtrasamudAyArthaH / / TIkArya : tatra ..... samukAvArtha tyAM=zlokamAM, 'jinottama, ayogavALA. yogigamya vIrane icchAyogathI namaskAra karIne "rUcanena' - AnA dvArA ISTadevatAnA stavane kahe che. 'tenI yoganI, daSTionA bhedathI, yogane saMkSepathI kahIza', AnA dvArA prayojanAdi traNane kahe che, e pramANe zlokasUtrato samudAya artha che.
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-1 bhAvArtha : zlokamAM 'natvI' thI mAMDIne vIra' sudhInA kathana dvArA iSTadevatAnA stavanane graMthakAra kahe che. tenA dvArA ziSTasamayanuM pratipAlana ane vipnasamUhano upazama thAya che; ane vacce' thI mAMDIne 'taSTimevata:' sudhInA kathanathI prayojanAdi traNa zlokamAM kahela che, ema pUrvanA 'nAda sAthe saMbaMdha che, ane A pramANe prathama zlokarUpa sUtrano samudAyArtha che arthAt avayavono artha karela nathI, paraMtu zlokano pUrvArdharUpa samudAya ane zlokano uttarArdharUpa samudAya teno artha che, vaLI avayavArtha svayaM AgaLa kare che. utthAna : pUrvamAM zlokano samudAyArtha batAvyo. have avayavArtha batAvatAM kahe che - TIkA - __ avayavArthastu natvA-praNamya, vIraM iti yogaH, kathamityAha icchAyogataH iti kriyAvizeSaNamAha 'icchAyogena', zAstrayogasAmarthyayogavyavacchedArthametat, iSTavyavacchedazcAyaM tadanadhikAritvena prakaraNArambhe mRSAvAdaparihAreNa sarvatraucityArambhapravRttipradarzanArtha:, eteSAM ca trayANAmapi yogAnAM svarUpamanantarameva vakSyati TIkArca - avayavArthag .... vati | avayavArtha vaLI A pramANe che - zlokamAM 'tatva' no artha "prApya che ane teno saMbaMdha 'vIra' nI sAthe che, te batAvavA mATe "vIra' e pramANeno yoga che, ema TIkAmAM kahela che. kevI rIte namaskAra karIne kahe che? ethI karIne kahe che - IcchAyogathI (namaskAra kare che.) IcchAyogathI' e zabda kriyAvizeSaNa che arthAt na-A e kriyAnuM, icchAyogathI e kriyAvizeSaNa che; ane A IcchAyogathI namaskAra, zAstrayoga ane sAmarthyayoganA vyavaccheda mATe che; ane ISTanA vyavacchaMdavALo evo A IcchAyogano namaskAra, tenA adhikArIpaNAne kAraNe zAstrayoga ane sAmarthyayoganA adhikArIpaNAne kAraNe, prakaraNanA AraMbhamAM mRSAvAdanA parihArathI sarvatra ucita AraMbhanI pravRttine dekhADavA mATe che; ane A traNe paNa yogonuM svarUpa anaMtara jagraMthakAra kaheze. bhAvArtha : mULa zlokamAM 'natva rUchIyAta:' ema che. eTalA zabdano TIkAmAM artha karela che, tyAM rUchAyoti: e namaskAranI kriyAnuM vizeSaNa che, ema batAvavAthI e artha prApta thayo ke graMthakAra zAstrayogathI ane sAmarthyayogathI vIrabhagavAnane namaskAra karatA nathI, paraMtu icchAyogathI kare che. A prakAranA kathanathI koI vicArakane prazna thAya ke graMthakAra icchAyoga karatAM zreSTha evA zAstrayogathI ke sAmarthyayogathI kema namaskAra karatA nathI ? tethI TIkAkAre khulAso karyo ke paripUrNa zAstrayoga pramANe namaskAra karavo te Agamane
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ . yogadRSTisamuccaya/gAthA-1 atyaMta parataMtra rahenArA yogIo karI zake che, ane sAmarthyayogano namaskAra to kSapakazreNImAM pragaTa thAya che. tethI A banne prakA2nA namaskAra karavAnuM graMthakAramAM sAmarthya nathI, tethI pote te be namaskAra karavA mATe anadhikArI che. te bemAMthI koI namaskAra pote karI zake tema na hovA chatAM teno vyavaccheda na kare to mRSAvAda doSa lAge. tethI pote je prakArano namaskA2 ka2vA samartha che, te prakArano namaskAra prakaraNanA AraMbhamAM kare che, ane jenuM sAmarthya nathI teno niSedha batAvIne pote mRSAvAda karatA nathI tema batAve che; ane tema batAvIne graMthakArane e batAvavuM che ke ArAdhaka jIve sarvatra ucita AraMbhathI pravRtti karavI joIe. jema graMthakAre paNa potAnuM icchAyoganuM sAmarthya hatuM tethI icchAyogathI namaskAra karyo, tethI jenI pAse je prakAranuM sAmarthya hoya te prakAranI ucita pravRtti karavI joIe; paraMtu je prakAranI pravRtti pote na karI zakatA hoya tevI pravRtti 'huM karuM chuM' tema batAvIne mRSAvAda karavo joIe nahi. ahIM graMthakAre zAstrayoga ane sAmarthyayoganA vyavaccheda mATe 'icchAyogathI namaskAra karIne huM kahuM chuM' ema kahyu. tyAM jijJAsA thAya ke icchAyogAdi traNa yogonuM svarUpa zuM che ? tethI TIkAkAra spaSTa kare che ke A traNe yogonuM svarUpa have pachI kahIzuM. utthAna : pUrvamAM 'phacchAyoAta: vIra natva' sudhIno avayavArtha batAvyo. have AgaLano avayavArtha batAvatAM kahe che TIkA H kiMviziSTaM vIramityAha-jinottamaM iti vastuvizeSaNam, iha rAgAdijetRtvAtsarva eva viziSTa zrutadharAdayo jinA ucyante, tathA-shrutjinaa:, avadhijinA:, manaHparyAyajJAnajinAH, kevalijinAzca teSAmuttama: kevalitvAttIrthaMkaratvAcca, anena bhagavatastathAbhavyatvAkSiptavarabodhilAbhagarbhArhadvAtsalyopAttAnuttarapuNyasvarUpatIrthakaranAmakarmavipAkaphalarUpAM paraMparArthasampAdanIM karmakAyAvasthAmAha / TIkArya :kiMviziSTaM rmAyAvasthAmAda / kevA viziSTa evA vIrane namaskAra karIne kahe che ? to kahe che - 'jinottama.' A 'jinottama' zabda vastunuM vizeSaNa che=vIrarUpa vastunuM vizeSaNa che. have 'jinottama' zabdano artha kare che ahIM=saMsAramAM, rAgAdine jItanAra hovAthI badhA ja viziSTa zrutadharAdi jino kahevAya che. te A pramANe : zrutajita, avadhijita, mana:paryAyajita ane kevalIjita, te A rIte jina zabdano artha batAvyo ane te jina koNa che, tenA bhedo batAvyA. have bhagavAna jinomAM uttama kema che ? te batAvavA kahe che : teomAM=pUrvamAM batAvelA cAra prakAranA jinomAM, uttama te jinottama che; kema ke kevalIpaNuM che ane sAthe tIrthaMkarapaNuM che. AnA dvArA=vIra bhagavAnanA 'jinottama' vizeSaNa dvArA, bhagavAnanA
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSyisamuccaya/gAthA-1 tathAbhavyatvathI AkSipta evo varabodhilAbha che garbhamAM jene evA ahevAtsalyathI upAta, anuttara puNyasvarUpa tIrthakara nAmakarmanA vipAkodayanA larUpa, zreSTha parArthane saMpAdana karanArI evI karmakAyaavasthAne kahe che. TIkA : ayameva viziSyate 'ayogaM' iti, 'kAyavAGmanaHkarma yogaH', avidyamAnayogo'yogaH tam, anena ca bhagavataH zailezyavasthottarakAlabhAvinIM samastakAvagamarUpAM tathAbhavyatvaparikSayodbhUtaparamajJAnasukhalakSaNAM kRtakRtyatayA niSThitArthAM paramaphalarUpAM tattvakAyAvasthAmiti / TIkArya : yameva ........ tanvAyAvasthAmiti A jagavIra ja, vizeSarUpe batAvAya che. ayoga yoga vagaranA evA, vIrane huM namaskAra karuM chuM, ema saMbaMdha che. ayogane spaSTa karatAM kahe che - kAya, vANI ane mananuM karma kriyA, te yoga che. avidyamAna yoga che jene te ayogavALA, ane tene ayogavALA evA vIrane, huM namaskAra karuM chuM, ema saMbaMdha che; ane AnA dvArA=ayoga e prakAranA vizeSaNa dvArA, bhagavAnanI zailezIavasthAnI uttarakAlabhAvI, saMpUrNa karyA apagamarUpa ane tathAbhavyatvanA parikSayathI uddabhUta paramajJAna ane paramasukharUpa lakSaNavALI, kRtakRtyapaNuM hovAne kAraNe tiSThitArthavALI ane parama phaLarUpa=sarva sAdhanAnA aMtima phaLarU5, tattvakAyaavasthAne kahe che. tatvavAvasthA' pachI "kti' zabda che, tenAthI e kahevuM che ke "pharmavAvasthAmA' mAM 'gAra' zabda che, te 'nAda' nI ahIM anuvRtti che. TIkA-- ata evAha 'yogigamyaM' iti, yoginAM gamyo yogigamyA, tam, yogino'tra zrutajinAdayo gRhyante, anenApi bhagavato'yogimithyAdRSTigamyatvavyavacchedamAha, etajjijJAsAyA api caramayathApravRttakaraNabhAvitvAdanyadA tadanupapattiriti / TIkArya : gata vIda..... taddanupattiti AthI ja kahe che-pUrvamAM jinomathI bhagavAnanI karmakAyaavasthA batAvI ane ayoga vizeSaNathI bhagavAnanI tasvakAyaavasthA batAvI AthI ja kahe che, bhagavAna yogigamya che. yogIone gamyu te yogigamya. tevA bhagavAnane namaskAra karIne, e prakAre saMbaMdha che. ahIM-yogigamya kahyuM emAM, yogIo zrutajinAdi grahaNa thAya che. AnA dvArA paNaEyogigamya e prakAranA bhagavAnanA vizeSaNa dvArA paNa, bhagavAnanA ayogI evA mithyAdRSTithI gamyatvanA vyavacchedane kahe che.
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 yogadaSTisamuccaya/gAthA-1 ahIM prazna thAya ke bhagavAna, ayogI evA mithyASTithI gamya kema nathI ? ethI kahe che - AvI=bhagavAnanI karmakAyaavasthAnI ke tattvakAyaavasthAnI, jijJAsAnuM paNa caramayathApravRttakaraNabhAvipaNuM hovAthI acadA=caramayathApravRtakaraNa sivAyanA kALamAM, tenI anupapatti che=bhagavAnanI tattvakAyaavasthAnI jANavAnI jijJAsAnI anupapatti che. tti' zabda bhagavAnanA vizeSaNonA kathananI samApti arthaka che. bhAvArtha : avayavArthanuM varNana karatAM prathama "icchAyogathI vIrane namaskAra karIne," eTalA avayavana artha spaSTa karyo. have te vIranAM traNa vizeSaNa zlokamAM che : jinottama, ayoga ane yogigamya. te traNeno artha spaSTa karatAM kahe che - tyAM jinottama zabdano artha batAvatAM pahelAM jina zabdanI vyutpatti batAvI ke rAgAdi jItavA mATe yatna karatA hoya tevA viziSTa kRtadharo, avadhijJAnI ane mana:paryAyajJAnI, ane rAgAdi jItI lIdhA hoya tevA kevalajJAnI hoya te jina kahevAya che, ane te viziSTa kRtathI sADA nava pUrvathI adhika zratadharane grahaNa karavAnA che; ane te sivAya avadhijina je grahaNa karavAnA che, temAM badhA avadhijJAnI nahi, paNa jeo rAgAdine jItavA mATe viziSTa prayatna karI rahyA che ane tenA kAraNe avadhijJAna pragaTeluM che, tevA avadhijinane grahaNa karavAnA che. A zrutajina, avadhijina, mana:paryAyajina ane kevalIjina - A cAre jino che, te badhAmAM bhagavAna uttama jina che; kema ke kevalI hovAthI prathamanA traNathI uttama che ane tIrthaMkara hovAthI kevalIthI paNa uttama che. mATe bhagavAnane jinottama zabdathI batAvela che ane te jinottama zabda dvArA bhagavAnanI karmakAyaavasthAne graMthakAre kahela che. te karmakAyaavasthA tIrthaMkara nAmakarmanA vipAkarUpe, tIrthanI sthApanA karavArUpa avasthA grahaNa karavAnI che. tethI "jinottama' zabdathI graMthakAre, bhagavAna kevalajJAna pAmyA pachI jagatane upakAraka evA tIrthanI sthApanA karI rahyA che tevA vIra bhagavAnane icchAyogathI namaskAra karela che; ane A karmakAyaavasthA kevI che, te batAvatAM kahe che - bhagavAnanuM tevA prakAranuM bhavyatva che ke jethI AkSipta thayeluM evuM varabodhi bhagavAnane prApta thayuM, te varabodhino lAbha hovAthI bhagavAnane jagatanA jIvone tAravAno abhilASa utpanna thayo ane tenAthI anuttara koTInA puNyasvarUpa tIrthaMkaranAmakarma bAMdhyuM, jenA vipAkathI prApta thayelA phaLarUpa, zreSTha koTinA parArthane karanArI A bhagavAnanI karmakAyaavasthA che. A rIte graMthakAre jinottama vizeSaNa dvArA bhagavAnane karmakAyaavasthArUpe upasthita karIne icchAyogathI namaskAra karela che. vaLI bhagavAnanI ekalI karmakAyaavasthAnA namaskArathI saMtoSa nahi thavAthI bhagavAnanI tattvakAyaavasthAne paNa upasthita karavA mATe graMthakAre bhagavAnane ayoga vizeSaNa ApyuM, jenAthI e batAvyuM ke mana, vacana, kAyAnI pravRtti te yoga che ane bhagavAna sarvathA yoga vagaranA che. A vizeSaNa dvArA graMthakAre, zaileSIavasthAnI uttarakAlabhAvi ane sarva karmathI rahita, tathAbhavyatvanA parikSayathI thayela paramajJAna ane paramasukharUpa, sarvakArya thaI gayelAM hovAthI niSThita arthavALI, ane sarva sAdhanAnA paramaphaLarUpa, bhagavAnanI tattvakAyaavasthAne smaraNa karela che.
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 yogadaSTisamuccaya/gAthA-1 A rIte namaskAra karatAM graMthakArane bhagavAnanI tIrthasthApanAnI avasthA ane sarvakarmarahita avasthA upasthita thAya che, ane tenAthI e upasthita karavuM che ke bhagavAne tIrthanI sthApanA karIne jagata upara parama upakAra karyo che, mATe te avasthAne huM namaskAra karuM chuM; ane bhagavAne je kAMI sAdhavA jevuM hatuM te sAdhIne siddhaavasthAne pAmyA, te avasthAne huM namaskAra karuM chuM; ane A upasthiti dvArA potAnAmAM tevI avasthA pragaTa karavAnuM sAmarthya pragaTe tevo graMthakArano Azaya che. pUrvamAM, jinottama zabdathI bhagavAnanI tIrthasthApanA karatI karmakAyaavasthA batAvI, ane pachI ayoga vizeSaNathI bhagavAnanI sarvakarmarahita tattvakAyaavasthA batAvI. A be avasthAo jagatamAM jIvanI sarvottama avasthAo che, evuM ayogIo samajI zake nahi. tethI te batAvavA mATe kahe che, A banne avasthAo lokottama che, AthI ja yogigamya che. Azaya e che ke ayogIo AtmAnI vAstavika avasthAno vicAra karI zakatA nathI. teo bAhya samRddhivALI jIvanI avasthA zreSTha che, tema jue che. tethI sAkSAt bhagavAnane jue topaNa bhagavAnanI bAhya samRddhi joIne A puruSa uttama che tema mAnI zake, paraMtu bhagavAnanI vItarAgatA, parama upakArakatA Adi bhAvone samajI zake nahi; ane ayogIne siddhaavasthA kevI uttama che tenI gaMdhamAtra paNa AvatI nathI, jyAre yogIo AtmAnI suMdara avasthAne samajI zake che. tethI bhagavAnanA aMtaraMgabhAvo joIne bhagavAna pratye Avarjita hoya che, ane bhagavAnano yogamArga vItarAga thavAnuM kAraNa kaI rIte che, te joIne bhagavAnanI lokottama upakArakatA joI zake che. vaLI bhagavAna sAdhanA karIne siddhaavasthAne pAmyA, te bhagavAnanI avasthAne paNa yogIo samajI zake che. jema bhamarA puSpanI gaMdhathI Avarjita thaIne sugaMdhI puSpo pAse phare che, tema yogIo vIra bhagavAnanI A banne avasthAo samajIne satata vIra bhagavAna pratye Avarjita rahe che. ahIM yogI zabdathI zrutajinAdi grahaNa karyA, tyAM Adi padathI avadhijinAdi grahaNa karavAnA che, ane upalakSaNathI samyagdaSTi ane dezaviratidhara Adine grahaNa karavAnA che. AthI TIkAkAre kahyuM ke yogigamya vizeSaNathI ayogI evA mithyASTi vaDe bhagavAna gamya nathI. kema gamya nathI ? temAM yukti ApatAM kahyuM ke bhagavAnanA svarUpanI jijJAsA paNa caramayathApravRttakaraNabhAvi che, anya kALamAM bhagavAnanA svarUpanI jijJAsA paNa thatI nathI. AnAthI e prApta thAya ke yoganI pahelI cAra dRSTio je caramayathApravRttakaraNabhAvi che, te cAra dRSTimAM paramAtmAnA svarUpanI jijJAsA pragaTe che, paraMtu hajI paNa paramAtmAnuM svarUpa teo samajI zakyA nathI, ane jIva samyatva pAme che tyAre paramAtmAnI karmakAya avasthA ane tattvakAyaavasthA pAramArthika rIte samajI zake che. vastutaH sAmAnya bodha thAya to tene vizeSa jANavAnI jijJAsA pragaTe che. tema pahelI cAra yogadaSTimAM jIvane kaMIka bodha thAya che, je bodha paramAtmAnA vAstavika svarUpane jANavAnI jijJAsA utpanna kare che. tyAra pachI jIva samyatva pAme che, tyAre vItarAgane vItarAgarUpe samajI zake che ane siddhaavasthAne jIvanI sArabhUta avasthArUpe samajI zake che, jethI siddhAvasthAnA upAyabhUta sarvajJanA vacana pratye tene
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 yogadRSTisamuccaya/gAthA-1 sthira ruci pragaTe che. AthI samyagdaSTi jIvo cAritrAcAranI kriyAmAM paNa vItarAgatAnI niSpattine anukULa evA sUkSmabhAvone joIne cAritranI rucivALA thAya che. vaLI sthUla bodhavALA evA apunabaMdhakAdi jIvone vItarAgatAno kaMIka bodha hovA sAthe vizeSa jANavAnI jijJAsA utpanna kare teTalo bodha che, ane anya saMsArI jIvone vItarAgatAno leza paNa bodha nathI. mATe ca2mayathApravRttakaraNa sivAyanA ayogI evA mithyAdaSTi jIvothI bhagavAnanI A banne avasthA leza paNa samajI zakAtI nathI. TIkA H vIraM iti cAnvarthasaMjJeyaM, mahAvIryarAjanAttapaH karmavidAraNena kaSAyAdizatrujayAtkevala zrIsvayaMgrahaNena vikrAnto vIraH, tam / itthamanena yathAbhUtAnyA'sAdhAraNaguNotkIrtanarUpatvAd bhAvastavasyeSTadevatAstavamAheti, iSTatvaM ca guNato guNaprakarSarUpatvAd bhagavataH, devatAtvaM ca paramagatyavAptyeti / TIkArya : vIraM iti . paramAtyavAEti / zlokamAM vIrane namaskAra karela che, te 'vIra' zabda vardhamAnasvAmIno vAcaka hovA chatAM A atvartha saMjJA che arthAt vyutpatti arthathI prApta evA arthane batAvanAra 'vIra' zabda che, ane te vyutpatti artha batAve che - mahAvIryathI zobhatA hovAne kAraNe tapa dvArA karmanA vidAraNathI kaSAyAdi zatruono jaya thavAne kAraNe kevalajJAnarUpI lakSmIne svayaM grahaNa karavA vaDe je vikrAMta che=vikramavALA che, te vIra che. temane namaskAra karIne, e prakAre 'nahvA' sAthe saMbaMdha che. A rIte=pUrvamAM ninottama, goLa, yogimyuM ane vIra e cAra vizeSaNono artha karyo e rIte, AnA dvArA='natvA' thI mAMDIne vIra sudhInA kathana dvArA, yathAbhUta anya asAdhAraNa guNanuM kIrtanarUpapaNuM hovAthI bhAvastavane iSTadevatAstava kahe che. 'rUti' zabda zlokanA pUrvArdhathI iSTadevatAstavane kahe che, te kathananI samApti mATe che. ahIM prazna thAya ke bhagavAnanI A stuti iSTadevatAstavarUpa che, tema kahyuM. tyAM bhagavAnamAM iSTatva zuM che ? ane devatAtva zuM che ? tethI kahe che ane iSTapaNuM guNathI che; kema ke bhagavAnanuM guNaprakarSarUpapaNuM che, ane devatApaNuM paramagatinI avAptithI che. 'kRti' zabda iSTadevatAnA svarUpanA tAtparyanI samApti mATe che. bhAvArtha : vardhamAnasvAmIne 'vIra' zabdathI saMbodhavAnuM kAraNa e che ke teo mahAvIryathI zobhatA hatA ane aMtaraMga ane bAhya tapa karIne karmono vinAza karyo. tethI kaSAyarUpI zatruo temanA mahAvIryathI jitAyA ane kevaLajJAnarUpI lakSmI svayaM prApta karI. jema koI moTo rAjavI mahAvIryavALo hoya, tethI zatruono jaya karIne vijayalakSmIne svayaM grahaNa kare to te parAkramavALo kahevAya; tema bhagavAne paNa mahAparAkrama
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-1 13 karIne svayaM kevalajJAnarUpa lakSmI prApta karI, mATe mahAparAkramavALA che, te "vIra' zabdathI batAvela che; ane A rIte zlokanA pUrvArdhamAM ayoga, yogigamya, jinottama ane vIra e vizeSaNo dvArA bhagavAnanA yathAbhUta guNonuM kIrtana thAya che, tethI te bhAvastava che; kema ke vidyamAna bhAvothI stuti karavI te bhAvastava kahevAya; ane prastutamAM graMthakAre bhagavAnamAM vartatA guNonuM kIrtana karyuM che, tethI te bhAvastava che. vaLI A bhAvastava paNa koI muni AdinuM nathI, paraMtu iSTadevatAnuM che, kema ke bhagavAna guNanA prakarSarUpa che, mATe upAsyarUpe potAne iSTa che, ane bhagavAna paramagatine pAmelA che mATe devatA che. tethI potAne iSTa evA devatA bhagavAna che ane temanuM A stava che, teno artha zlokamAM 'navA' thI 'vIra' sudhInA kathanathI prApta thAya che. ahIM vizeSa e che ke jIvane paramagatirUpa mokSa iSTa che, ane bhagavAna paramagatirUpa mokSane pAmelA che. tethI temanI stuti karavAthI potAne paramagatinI prAptimAM vijJabhUta evAM karmonA nAzamAM parama upAyabhUta evA yogadRSTisamuccaya nAmanA graMthamAM AvatAM vighno nAza pAme, jethI pote prastuta graMthanI racanA samparka karI zake ane tenA dvArA paraMparAe pote paNa mokSane prApta kare. mATe graMthakAra ISTadevatAnuM stava kare che. utthAna : pUrvamAM zlokasUtrano samudAyArtha batAvatI vakhate kahela ke 'natvI' thI 'vIra' sudhInA kathana dvArA iSTadevatAstava zlokamAM kahela che, teno avayavArtha pUro karyo. tyAra pachI kahela ke 'va' thI 'taSTimevatA' kathana dvArA prayojanAdi traNane zlokamAM batAvela che, tenA avayavArthane have kahe che - TIkA : 'vakSye samAsena yogaM tadRSTibhedataH' ityanena tu prayojanAditrayamAha, kathamityucyate 'vakSye' abhidhAsye, 'yoga' mitrAdilakSaNaM, 'samAsena' saMkSepeNa, vistareNa tu pUrvAcAyairevAyamukto'pyuttarAdhyayanayoganirNayAdiSu, 'tadRSTibhedataH' iti yogadRSTibhedena, tadatra samAsato yogAbhidhAnaM karturanantaraM prayojanam, paraMparAprayojanaM tu nirvANameva, zuddhAzayatastathAsattvahitapravRteH, asyAzcAvandhyanirvANabIjatvAditi / abhidheyaM yoga eva / sAdhyasAdhanalakSaNa: sambandha iti kSuNNo'yaM mArgaH / zrotRNAM tvanantaraprayojanaM prakaraNArthaparijJAnaM paraMparAprayojanaM tvamISAmapi nirvANameva, prakaraNArthaparijJAnAdaucityenA'traiva pravRtterasyAzcApyavandhyanirvANabIjatvAditi / / 1 / / TIkArya : vacce samAna .... vInatvaviti | zlokamAM "vaphTa samAna yori tavRSTimevata:' e kathana dvArA prayojatAdi traNa graMthakAre kahyAM che. kevI rIte kahyAM che ? ethI kahe che - "vaphTa'=huM kahIza. yogane mitrAdi svarUpa yogane, saMkSepathI kahIza. vaLI, vistArathI pUrvAcAryo vaDe ja Ayoga, uttarAdhyayana, yoganirNaya Adi graMthomAM kahevAyelo paNa che.
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 yogadRSTisamuccaya/gAthA-1 saMkSepathI yogane kaI rIte kahIza ? tethI kahe che yogadRSTinA bhedathI kahIza. te kAraNathI='huM mitrAdilakSaNa yogane kahIza.' te prakAranI pratijJA karI te kAraNathI, ahIM=graMthamAM, saMkSepathI yoganuM kathana karavuM, e kartAnuM anaMtara prayojana che. vaLI paraMpara prayojana nirvANa ja che; kema ke zuddha AzayapUrvaka tevA prakAranA jIvonI hitanI pravRtti che= prastuta graMtharacatA yogya jIvonA hitanI pravRttirUpa che. ahIM prazna thAya ke zuddha AzayapUrvaka tevA prakAranA jIvonA hitanI pravRtti hoya teTalA mAtrathI kartAnuM paraMpara prayojana nirvANa kaI rIte siddha thAya ? tethI bIjo hetu kahe che ane AvuM=zuddha AzayapUrvaka tevA prakAranA yogya jIvonA hitanI pravRttinuM, avaMdhya evuM nirvANanuM bIjapaNuM che. 'kRti' zabda kartAnA prayojananI samApti arthe che. abhidheya yoga ja che. AnA dvArA graMthano viSaya batAvAyo. sAdhya-sAdhanalakSaNa saMbaMdha che arthAt A graMtha yoganA bodhanuM sAdhana che ane yogano bodha A graMthathI sAdhya che te rUpa saMbaMdha che, ane A prakAranA saMbaMdhane kahenAro mArga kSuNNa che=ghaNA graMthomAM varNana karAyelo che. tethI graMthakAra tene spaSTa karavA mATe yatna karatA nathI. vaLI zrotAnuM anaMtara prayojana prakaraNArthanuM parijJAna che=yogadRSTi nAmanA prakaraNanA arthanuM parijJAna che. vaLI AmanuM paNa=zrotAonuM paNa paraMpara prayojana nirvANa ja che; kema ke yogadRSTirUpa prakaraNanA arthanA parijJAnathI aucityapUrvaka ahIM ja=yogamArgamAM ja, pravRtti thAya che, ane AvuM= yogamArganI pravRttinuM, avaMdhya evuM nirvANanuM bIjapaNuM che. 'rUti' zabda prayojanAdi traNanA kathananI samApti mATe che. bhAvArtha : graMthakAre pratijJA karI ke saMkSepathI mitrAdilakSaNa yogane huM kahIza. saMkSepathI kahevAnuM prayojana e che ke vistArathI to pUrvAcAryoe uttarAdhyayana, yoganirNaya Adi graMthomAM yogamArga batAvela che, paraMtu e vistArathI karAyelA varNanamAMthI maMdabuddhi jIvone bodha ka2vo duSkara paDe. tethI tevA yogya jIvone saMkSepathI bodha karAvavA mATe graMthakAre prastuta graMthanI racanA karI che. ahIM keTalAkane prazna thAya ke uttarAdhyayanamAM mitrAdi dRSTinuM varNana nathI, to vistArathI tyAM varNana che, ema graMthakAre kema kahyuM ? tenuM samAdhAna e che ke uttarAdhyayana Adi graMthomAM vistArathI yogamArga varNana karAyelo che, ane te yogamArga saMkSepathI prastuta graMthamAM mitrAdi dRSTirUpe vibhAjana karIne graMthakAre batAvela che. tethI uttarAdhyayanamAM mitrAdi dRSTinAM nAmo na hoya topaNa tyAM vistArathI batAvelA yogamArga ahIM apekSAe mitrAdi ATha dRSTiomAM vibhakta thAya che. mATe graMthakAranA kathanamAM doSa nathI.
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 yogadaSTisamuccaya/gAthA-1-2 vaLI, kartA zuddha AzayapUrvaka yogya jIvone yogamArgano bodha karAvavAnA AzayathI prastuta graMtharacanA kare che, tethI yoganuM kathana kartAnuM anaMtara prayojana che; ane paraMpara prayojana mokSa che; kema ke yogya jIvone bodha karAvavAnA AzayathI, yogya jIvone bodha thAya te rIte karAyelI hitanI pravRtti nakkI mokSanuM kAraNa che. mATe graMthakAranuM prastuta graMtharacanAnuM paraMpara prayojana mokSa che; ane yogya zrotA paNa prastuta graMtha samyapha vidhipUrvaka grahaNa kare to avazya yogamArgano yathArtha bodha karI zake. mATe yogamArgano yathArtha bodha karavo e zrotAnuM anaMtara prayojana che; ane yogamArgano bodha karIne aucityapUrvaka yogamArgamAM pravRtti karavI ane tenA dvArA mokSa meLavavo e zrotAnuM paNa paraMpara prayojana che. tethI je zrotA prastuta graMthane vidhipUrvaka bhaNe ane graMthanA yathArtha tAtparyane jANe to avazya tene yogamArgano bodha thAya, ane potAnI bhUmikAno vicAra karIne aucityapUrvaka yogamArgamAM pravRtti kare to uttara-uttaranA yoganI niSpatti dvArA avazya mokSaphaLane pAme, e prakArano bhAva zrotAnA paraMparA prayojanane batAvavAthI spaSTa thAya che. IIII avataraNikA : evaM sampAditeSTadevatAstavaH prayojanAdyabhidhAya prakaraNopakArakaM prAsaGgikamabhidhAtumAha - avataraNikArya : A rIte=pUrvagAthAmAM batAvyuM e rIte, saMpAdita ISTadevatAnA stavavALA graMthakAra, prayojatAdi kahIne yogadaSTitA kathanarUpa je prakaraNa tenA upakAraka evA prAsaMgika kathanane kahevA mATe kahe che - bhAvArtha : pUrvagAthAmAM graMthakAre iSTadevatAnI stutinuM saMpAdana karyuM. tyAra pachI prayojanAdinuM kathana karyuM. te karyA pachI pratijJA pramANe yogadRSTinuM kathana karavuM joIe; paraMtu graMthakArane smaraNa thayuM ke yogadRSTi sAthe saMbaMdhita evA icchAdi yogonuM kathana prakaraNane upakAraka che, tethI tenuM kathana karavuM Avazyaka che. mATe yogadRSTinuM kathana karatAM pUrve yogadRSTinA prasaMgathI smaraNa thayela evA prAsaMgika icchAdi yogone kahevA mATe kahe che - zloka : ihaivecchAdiyogAnAM, svarUpamabhidhIyate / yoginAmupakArAya, vyaktaM yogaprasaGgataH / / 2 / / anvayArtha: rUdeva ahIM ja=graMthanA prakramamAM ja=mitrAdidaSTionA bhedathI yoganirUpaNanA prakramamAM ja rUchahiyonAM IcchAdiyogonuM svarUpasvarUpa yojanA=yogIonA 3paIRT =upakAra mATe yogaprati = yoganA prasaMgathI vyavarta=spaSTa kamithI kahevAya che. rA.
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 yogadaSTisamuccaya/gAthA-2 zlokArya : mitrAdideSTionA bhedathI yoganirUpaNanA prakramamAM ja IcchAdiyogonuM svarUpa, yogIonA upakAra mATe, yoganA prasaMgathI spaSTa kahevAya che. rAAM TIkA - 'ihaiva' iti prakrame, kimityAha 'icchAdiyogAnAM' iti icchAyogazAstrayogasAmarthyayogAnAm kimata Aha, 'svarUpamabhidhIyate' iti svalakSaNamucyate, kimarthametadityAha yoginAmupakArAya' iti, yogino'tra kulayoginaH pravRttacakrA gRhyante vakSyamANalakSaNAH, na niSpannayogA eva, teSAmata upakArAbhAvAt, taditareSAmevopakArArtham, upakArazcAto yogahRdayAvabodhaH, kathamabhidhIyata ityAha 'vyaktaM' spaSTaM, na cAprastutamapyetadityAha 'yogaprasaGgata' iti, mitrAdiyogaprasaGgena prsnggaakhytntryuktyaakssiptmicartha pArA. TIkArya : 'deva' kRti .... prasadhyatatrapujyafkSamitvartha ! ahIM ja=prakramamAM=mitrAdidaSTionA bhedathI yoganirUpaNanA prakramamAM, IcchAdiyogonuM= IcchAyoga, zAstrayoga ane sAmarthyayoganuM svarUpa kahevAya che=svalakSaNa kahevAya che. zA mATe A=IcchAdiyogonuM svarUpa, kahevAya che ? ethI kahe che - yogIonA upakAra mATe. ahIM=yogIonA upakAra mATe kahyuM emAM, yogIo=AgaLa kahevAze evA lakSaNavALA kulayogIo ane pravRttacakrayogIo grahaNa karAya che, niSpavayogavALA ja grahaNa karAtA nathI; kema ke teone=niSpannayogavALAne, AnAthI=prastuta graMthathI, upakArano abhAva che. te kAraNathI-niSpannayogavALAne upakAra nathI thato te kAraNathI, ItaranA jaganiSpannayogathI Itara evA kulayogI ane pravRttacakrogIonA ja, upakAra mATe prastuta graMtha karAya che; ane AnAthI=prastuta graMthathI, yogatA tAtparyato avabodha e upakAra che. kevI rIte icchAyogAdinuM svarUpa kahevAya che? ethI kahe che - vyakta arthAt spaSTa IcchAdiyogonuM svarUpa kahevAya che, ema saMbaMdha che. ahIM prazna thAya ke pUrvagAthAmAM yogadRSTinA kathananI pratijJA karela, tethI icchAdiyogonA svarUpanuM kathana aprastuta che. ethI kahe che - ane A aprastuta paNa nathI. ethI zlokamAM kahe che - yoganA prasaMgathI mitrAdiyoganA prasaMgathI, IcchAdiyogonuM svarUpa kahevAya che. temAM prasaMgathInuM tAtparya spaSTa kare che - prasaMga tAmatI taMtrayuktithI AkSipta evA icchAdiyogonuM svarUpa kahevAya che, ema avaya che. rA
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-2-3 bhAvArtha : pUrva gAthAmAM graMthakAre yogadRSTio kahevAnI pratijJA karI ane te pratijJA pramANe have pachI yogadaSTionuM varNana zarU karavuM joIe; paraMtu "mRtasyopekSAnardavaM prasavaM'=smaraNa thayelAnI upekSAnuM ayogyapaNuM e prasaMgapaNuM che, e prakAranI prasaMgazAstranI yukti che. tethI koIpaNa kathana karatAM vacamAM koI padArthanuM smaraNa thAya, ane mRta evo te padArtha upekSA yogya na hoya to tenuM kathana karavuM joIe. tethI graMthakAra yogadRSTinuM varNana karavA gayA, tyAM tenI sAthe icchAdiyogono saMbaMdha hovAthI graMthakArane icchAdiyogonuM smaraNa thayuM, ane icchAdiyogonuM varNana paNa mitrAdiSTionA bodhamAM upakAraka che tema jaNAvAthI te upekSaNIya nathI, tema jaNAyuM. tethI mitrAdidaSTiono vizeSa bodha karAvavA mATe upakArI evA icchAdiyogonuM svarUpa prasaMga saMgatithI ahIM graMthakAra kahe che, ane te paNa svarUpa spaSTa batAve che, jethI icchAdiyogono yathArtha bodha thAya, ane te traNe yogo mitrAdidaSTio sAthe kaI rIte saMlagna che, teno bodha thAya, ane tethI mitrAdidaSTionA vizeSa bodhamAM icchAdiyogonA svarUpano bodha upakAraka bane. ahIM graMthakAre yogIonA upakAra mATe icchAdiyogonA svarUpanA kathananI pratijJA karI, ane sAmAnyathI vicAratAM yogI zabdathI jenAmAM yoga niSpanna thayo hoya tenuM grahaNa thAya. tethI TIkAmAM khulAso karyo ke yogathI niSpanna thaI cUkelA evA niSpannayogavALAonA upakAra mATe graMtharacanA karAyela nathI, kAraNa ke niSpayogavALAone A graMthathI bodha karAvavAnuM koI prayojana nathI; paraMtu je yogIo haju niSpannayogavALA nathI thayA ane yoga niSpanna karavA mATe pravRtta thayA che, tevA pravRttacayogIo; ane yogamAM pravRtta nathI thayA, paraMtu yogamAM pravRtta thaI zake tevI lAyakAtavALA che, tevA kulayogIo; teonA upakAra mATe A graMtharacanA karAyela che. tAtparya e che ke jeo yoga niSpanna karavAnA arthI che, teo paNa yogI zabdathI vAcya che, ane teonA upakAra mATe A graMthanI racanA che; jethI teone prastuta graMthathI yoganA tAtparyano bodha thAya, ane samyagu bodha thavAnA kAraNe teo yogamArgamAM samyam pravRtti karI zake. vaLI je loko yoga niSpanna karavAnA arthI che, eTaluM ja nahi, paraMtu yogamArgamAM pravRtta paNa che, teo paNa prastuta graMthathI yogamArgano bodha karIne vizeSa rIte yogamAM pravRtta thaI zake; temanA paNa upakAra mATe A graMthanI racanA karela che. zA avataraNikA - icchAyogasvarUpapratipAdanAyAha - avataraNitArtha - IcchAyoganuM svarUpa samajAvavA mATe kahe che - zloka : kartumicchoH zrutArthasya, jJAnino'pi pramAdataH / vikalo dharmayogo ya:, sa icchAyoga ucyate / / 3 / /
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 yogadRSTisamuccaya/gAthA-3 anvayArtha: zrRtArthasya tumiccho: jJAnino'pi=sAMbhaLyuM che Agama jeNe evA, (yogane) karavAnI icchAvALA jJAnIno paNa pramAvata:=pramAdathI vito yo tharmo=asaMpUrNa evo je dharmavyApAra sa=te phacchAyo := icchAyoga --te kahevAya che. / / 3 / / zlokArtha : sAMbhaLyuM che Agama jeNe evA, ane (yogane) karavAnI icchAvALA jJAnIno paNa pramAdathI asaMpUrNa evo je dharmavyApAra, te icchAyoga kahevAya che. 113|| TIkA H 'kartumiccho:-' kasyacinnirvyAjameva tathAvidhakSayopazamabhAvena, ayameva viziSyate-kiMviziSTasyAsya cikIrSo: ? ' zrutArthasya' = zrutAgamasya, arthazabdasyAgamavacanatvAt, arthyate'nena tattvaM iti kRtvA, ayamapi kadAcidajJAnyeva bhavati, kSayopazamavaicitryAt ata Aha 'jJAnino'pi ' = avagatAnuSTheyatattvArthasyApIti, evaMbhUtasyApi sataH kimityAha 'pramAdataH' pramAdena vikathAdinA, 'vikala:'-asaMpUrNaH AtAvijyamAzritya, 'dharmavono'=dharmavyApAra:, 'ya:' kRti voDartha: (ya: zvit) vandranAviviSaya: 'sa icchAyoga ucyate', icchApradhAnatvaM cAsya tathAkAlAdAvakaraNAditi / / 3 / / * yo'rthaH zabdane ThekANe yaH zvit e pramANe pATha bhAse che ane e pramANe artha karela che. TIkArya : 'tumicchoH-' tathALAnAvAvaLaraLAvitti / / tevA prakArano kSayopazama hovAne kAraNe nirvyAja jazAstramAM je rIte yoga karavAno kahyo che te rIte ja, karavAnI icchAvALA koIkano, A ja=karavAnI icchAvALo ja, vizeSaNathI vizeSita karAya che. kevA vizeSaNathI viziSTa evA A karavAnI icchAvALAno vikala dharmayoga icchAyoga che ? to kahe che 'zrRtArthastha' - zrutaAgamavALA evA karavAnI icchAvALAno. ahIM 'artha' zabdano artha 'Agama' kema karyo ? tethI kahe che - AtA dvArA=Agama dvArA, tattva prApta thAya che, ethI karIne artha zabda Agamane batAve che. A paNa=zrutaAgamavALo evo karavAnI icchAvALo paNa, kadAcit ajJAnI jahoya; kema ke kSayopazamanuM vaicitrya che arthAt Agama sAMbhaLela hovA chatAM tevo kSayopazama nahi hovAne kAraNe ajJAnI hoya. AthI kahe che - jJAtIno paNa arthAt jANyo che anuSTheya tattvano artha jeNe evA jJAnIno paNa, pramAdathI=vikathAdithI, kAlAdivaikalyane AzrayIne vikala=asaMpUrNa, evo je koI vaMdanAdi viSayavALo dharmayoga=dharmavyApAra, te icchAyoga kahevAya che.
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 yogadRSTisamuccaya/gAthA-3 ahIM icchAyogano artha e thAya ke icchApradhAnayoga te icchAyoga. tethI prazna thAya ke icchAyogamAM icchApradhAnatva zuM che ? te spaSTa karavA mATe kahe che - AnuM=icchAyoganuM, icchApradhAnapaNuM te prakAranA kAlAdimAM akaraNapaNAthI che. 'kRti' zabda TIkAnI samApti mATe che. / / 3 / / bhAvArtha: koI jIvane koI yogIpuruSa pAsethI saMsAranuM svarUpa jANavA maLyuM hoya ane saMsAranA ucchedanuM kAraNa yogamArga che tema sAMbhaLavA maLyuM hoya, tethI yogI pAsethI yogamArgane kahenArAM Agamo jeNe sAMbhaLyAM hoya, tevA jIvo zrutaAgamavALA che. vaLI AvA jIvone nirvyAja ja yogamArgane sevavAnI icchA thAya arthAt kulAcArathI nahi ke vaDIlonA ke mitronA AgrahathI nahi, paraMtu 'mAre Atmahita sAdhavuM che,' e prakAranA sahaja pariNAmathI vidhipUrvaka yogamArgane sevavAnI icchA thAya; arthAt 'A yogamArga mAruM hita che,' tevA prakArano darzanamohanIyakarmano kSayopazamabhAva pragaTelo hoya ane tevA prakAranA kSayopazamathI yogane karavAnI jemane icchA thAya, AvA jIvo zrutaAgamavALA che ane yogamArganA sevanane karavAnI icchAvALA che. vaLI zrutaAgamavALA ane yogamArgane sevavAnI icchAvALA jIvomAM paNa keTalAka jIvo ajJAnI che= yogamArgane kahenArAM Agamone sAMbhaLela hovA chatAM tevA prakArano kSayopazama jeone nathI arthAt jeone yogamArgamAM kevI rIte yatna karavo joIe ke jethI mokSane anukULa evo yoga AtmAmAM pragaTe, tevo spaSTa bodha nathI, teo ajJAnI che ane keTalAka jJAnI che=zAstro sAMbhaLIne je anuSThAna pote karavA icche che, te anuSThAnanA yathArtha arthane jemaNe jANyo che, tethI potAnA bodha pramANe yatna kare to samyag anuSThAna karI zake, tevA jJAnI che; AvA jJAnI paNa vikathAdi pAMca pramAdamAMthI koIpaNa pramAdane vaza thAya to anuSThAnanAM kAlAdi sarva aMgothI paripUrNa dharmavyApAra karatA nathI, tevA jIvono vaMdanAdiviSayaka dharmavyApAra e icchAyoga che. ahIM vizeSa e che ke je jIvone saMsAranI nirguNatA jaNAI che ane tethI tenA upAyabhUta evA yogamArgane yogI pAsethI sAMbhaLyo che ane sAMbhaLavAne kAraNe mAre yogamArgamAM pravRtti karavI che tevI sahaja ruci pragaTa thaI che, tevA jIvo yogamArgamAM pravRtti karavAnA adhikArI che. AvA adhikArImAM paNa keTalAka paTuprajJAvALA hoya to je yogamArganI pravRtti karavA teo icche che, tenAM sarva aMgono yathArtha bodha zAstrathI teo karI le che, teo jJAnI che; ane keTalAkano tevo kSayopazama nahi hovAthI zAstra bhaNe topaNa tevo kSayopazama thato nathI, tethI teo ajJAnI che. A jJAnI ane ajJAnImAMthI game te jIvo pramAdane kAraNe truTithI yoga karatA hoya to te yoga icchAyoga che. temAM jeo jJAnI nathI, teo to potAnA bodha pramANe apramAdathI yatna karatA hoya topaNa bodhanI khAmIne kAraNe temano yoga vikala thAya
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 yogadaSTisamuccaya/gAthA-3-4 che, tethI ajJAnIno vikala yoga icchAyoga che; ane jJAnIno prasAdane kAraNe thayelo vikala yoga icchAyoga che. ahIM kAlAdimAM Adi padathI vidhinAM anya aMgono saMgraha karavAno che. tethI je anuSThAna je kALamAM je vidhithI ane je prakAranA upayogathI arthAt tacitta, taphlezyA, tamanathI karavAnuM zAstramAM kahyuM che, tevI rIte kare teonuM anuSThAna zAstrayoga bane, ane zAstramAM kahelA aMgomAMthI koIpaNa aMgathI vikala anuSThAna kare teonuM anuSThAna icchAyoga bane. icchAyogano samAsa e che ke icchApradhAnayoga te icchAyoga. tethI koIne jijJAsA thAya ke icchApradhAnayogamAM icchApradhAnapaNuM zuM che ? tethI kahyuM ke icchA chatAM te prakAranA kAlAdimAM pravRtti nathI, e batAve che ke temanA yogamAM icchAnuM pradhAnapaNuM che. Azaya e che ke je jIve yogI pAsethI sAMbhaLeluM che ke A yogamArga, A rIte samyaka sevavAmAM Ave to avazya saMsArano aMta Ave. te sAMbhaLIne saMsAranA aMtanA arthI evA jIvo yogamArgane sevavAnI abhilASAvALA thAya, ane je rIte te yoga sevavAnI vidhi che, te rIte sevavAnI temane icchA thAya; Ama chatAM zAstrane pradhAna karIne zAstrathI niyaMtrita anuSThAnamAM teo yatna karI zake teTaluM saMcita vIrya nathI. tethI anuSThAnamAM pramAdathI truTio thAya che, topaNa teo anuSThAna kare che, tenuM kAraNa temane anuSThAna sevavAnI baLavAna icchA che. tethI AvA yogIonI pravRttimAM icchA pradhAna che. saMveganI taratamatAthI, kartavya evA anuSThAnanI taratamatAthI, bodha ane yatnanI taratamatAthI A icchAyoganI aneka bhUmikAo che. jyAM sudhI tIvra saMvega, yathArtha bodha ane apramAdabhAvathI yatna na pragaTe tyAM sudhInuM sarva anuSThAna icchAyogarUpa che. Ama chatAM yogamArganI rucivALA prAraMbhika bhUmikAnA jIvonuM te anuSThAna prAraMbhika bhUmikAnuM hoya che, ane zAstrayogane pAmavAnI kaMIka najIkanI bhUmikAvALA yogIo pramAdane kAraNe kyAMka skUlanA pAmatA hoya teono icchAyoga zAstrayoganI ati najIkanI bhUmikAno che. II3II avataraNikA : zAstrayogasvarUpAbhidhitsayAha - avataraNitArtha - zAstrayoganuM svarUpa kahevAnI icchAthI kahe che - zloka : zAstrayogastviha jJeyo, yathAzaktyapramAdinaH / zrAddhasya tIvrabodhena, vacasA'vikalastathA / / 4 / /
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-4 anvayArtha: tu=vaLI =ahIM=yogataMtramAM thAzaksipramAvina: zrAddha yathAzakti apramAdi evA zrAddhano, tIvravAghena tIvrabodhane kAraNe tathA tevA prakArano varasAdaviva7: vacanathI avikala zAstrayogazAstrayoga sethI jANavo. kA. zlokArca - vaLI, yogataMtramAM yathAzakti apramAdI evA zrAddhano tIvrabodhane kAraNe tevA prakArano vacanathI avikala zAstrayoga jANavo. llll. TIkA - __ 'zAstrayogastu' iti zAstrapradhAno yogaH zAstrayoga: prakramAddharmavyApAra eva sa tu-puna:, 'iha'=yogatantre, 'jJeyo' vijJeyaH, kasya kIdRgityAha-yathAzakti=zaktyanurUpaM, apramAdinA vikathAdipramAdarahitasya, ayameva viziSyate - zrAddhasya-tathAvidhamohApagamAtsaMpratyayAtmikAdizraddhAvataH, tIvrabodhena paTubodhena hetubhUtena, vacasA Agamena, avikalA-akhaNDaH, tathA kAlAdivaikalyA'bAdhayA, 'na hyapaTavo'ticAradoSajJA' tti u4. TIkArya : 'zAstravAstu ti 'ropa voDativAronA' ti / zAstrapradhAna yoga te zAstrayoga, prakramathI dharmavyApAra ja zAstrayoga che. te vaLI yogazAstramAM yathAzakti zaktine anurUpa, apramAdIe= vikathAdi pramAdarahita, jANavo. A ja yathAzakti apramAdI ja, vizeSaNathI vizeSita karAya che. zrAddhano=tevA prakAranA mohatA apagamathI saMpratyayAtmikAdi zraddhAvALAno, zAstrayoga jANavo. (e prakAre avaya che.) vaLI te zAstrayoga kevo che te spaSTa kare che - tIvrabodhane kAraNeahetubhUta evA paTubodhane kAraNe, te prakAre kAlAdi vaikalyanI abAdhA prakAre, AgamathI avikala=akhaMDa, zAstrayoga jANavo. ahIMyAM AgamathI avikala karavAmAM paTubodhane heturUpe kahyo, temAM yukti batAve che - apaTubuddhivALA aticAranA doSane jANatA nathI. tethI paTubodhane kAraNe zAstrayoga avikala bane che. 'tti' zabda kathAnI samApti mATe che. kA
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 bhAvArtha ahIM zAstrayoga zabdano samAsa kholatAM kahe che, zAstrapradhAna yoga te zAstrayoga arthAt zAstrane mukhya karIne karAto vyApAra te zAstrayoga. tethI koI zilpazAstrano jANakAra jIva zilpazAstrane anurUpa kriyAmAM vyApAravALo hoya to tenI kriyA paNa zAstrayoga bane; paraMtu tene ahIM zAstrayogathI grahaNa karavI nathI. te batAvavA mATe kahe che ke prakramathI zAstrane mukhya karIne karAto dharmavyApAra ja zAstrayogarUpe grahaNa karavAno che, anya nahi; ane ahIM prakrama e che ke je yoganI dRSTio kahevAno prAraMbha karyo che, te yoganI dRSTio dharmavyApArarUpa che paraMtu zilpAdivyApAra dharmavyApArarUpa nathI. mATe je dharmavyApAra zAstrapradhAna hoya te zAstrayoga che. yogadRSTisamuccaya/gAthA-4 - vaLI A zAstrayoga yathAzakti apramAdIne hoya tema kahyuM. tethI e prApta thAya ke je jIvo zaktinA prakarSathI zAstravidhi anusAra yatna karatA hoya, paraMtu zaktine gopavIne, athavA zaktinuM ullaMghana karIne vicAryA vagara uparanA dharmavyApAramAM prayatna na karatA hoya, temano tevo dharmavyApAra zAstrayoga che. Ama kahevAthI pramAdane kAraNe vikala dharmavyApAravALA icchAyogano vyavaccheda thAya che. vaLI koI jIvo vikathAdi pramAdavALA na hoya ane dharmaanuSThAnamAM pravRtta hoya, Ama chatAM potAnI pUrNa zakti dharmaanuSThAnamAM phoravatA na hoya, athavA potAnI zakti ka2tAM uparanI bhUmikAnuM anuSThAna karavA yatna karatA hoya, jethI te anuSThAnathI sAdhya evA uttama bhAvane prApta na karI zakatA hoya, tevA jIvono dharmavyApAra zAstrayoga bane nahi, temanA dharmaanuSThAnanA niSedha mATe yathAzakti zabda kahela che. tethI pUrNa zaktithI anuSThAna karatA hoya ane apramAdI hoya temanuM anuSThAna zAstrayoga bane che. vaLI A zAstrayoga karanAra sAdhaka zraddhAvALA hoya tema kahyuM. teno artha karyo ke tevA prakAranA mohanA apagamathI saMpratyayAtmikAdi zraddhAvALA hoya. tenAthI e kahevuM che ke zAstrayogavALAne tIvra zraddhA hoya che ane te zraddhA icchAyogavALA karatAM anaMtaguNI vizuddha hoya che. tenuM kAraNa tevA prakAranA mohanIyakarmano apagama thayelo che, tethI temane saMpratyaya che=samyak pratIti che, ke bhagavAne A kriyA A rIte karavAnI kahI che ane e rIte karavAthI avazya ratnatrayInI pariNatinI vRddhi thaze ane te ratnatrayInI pariNatithI saMsArano uccheda thaze. AvI saMpratyayAtmikA zraddhA zAstrAnusArI kriyA nahi karanArA evA samyagdaSTine hotI nathI. te A rIte oghathI zraddhAvALA samyagdaSTine oghathI bhagavAnanA vacanamAM sthira ruci hoya che, ane temane bodha hoya che ke A saMsAramAM jIvanI sArI avasthA mokSamAM che ane teno upAya bhagavAne kahelo yogamArga che. AthI bhagavAnanuM vacana temane ekAMte hitakArI jaNAya che; Ama chatAM dharmaanuSThAno kaI vidhipUrvaka sevIne kevA bhAvathI karavAM joIe ke jethI rAgAdinA pratipakSabhAvo ullasita thAya, teno sUkSmabodha je
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 yogadaSTisamuccaya/gAthA-4 samyagdaSTine nathI, temane saMpratyayAtmikA zraddhA hotI nathI, paraMtu oghathI bhagavAnanA vacanamAM zraddhA hoya che; jyAre zAstrayoga sevanArane dareka kriyAnI ucita vidhino sUkSmabodha hoya che ane tenA kAraNe temanI ruci paNa tevA bodha vagaranA samyagdaSTi karatAM anaMtaguNI vizuddha hoya che; ane tethI temanI ruci, A anuSThAna A rIte sevIne A bhAvo huM karuM ke jethI zAstrAnusArI yoga bane, te prakArano saMpratyaya karAve= samyapha pratIti karAve, tevI hoya che. saMpratyayAtmikAdi zraddhAmAM Adi padathI kurtarUpatvavALI ruci grahaNa karavAnI che. tethI jevo temano saMpratyaya che, te prakAre vIryane samyaka pravartanamAM preraNA kare tevI temanI tIvra ruci che. tethI zAstrayogInI ruci zAstranA niyaMtraNa nIce pravRtti karAvavAmAM samartha bane che, jyAre icchAyogImAM tevI tIvra ruci nathI. vaLI zAstrayonI tIvra bodhane kAraNe te prakAre AgamathI avikala anuSThAna kare che tema kahyuM. tenAthI e kahevuM che ke temano bodha eTalo paTu che ke kriyAkALamAM kriyAne zAstra anusAra pravartAvavAmAM samartha bane che. AthI jemane tevo tIvra bodha nathI evA icchAyogI apramAdapUrvaka yatna karatA hoya to paNa temanI kriyA zAstrAnusArI banatI nathI; ane kadAca koI icchAyogI jJAnI hoya, topaNa temanuM jJAna tevuM paTu nathI ke je pramAdane dUra karAvIne zAstrAnusArI kriyA karAvavAmAM samartha bane. jyAre zAstrAyogIno bodha tevo paTu che ke jenA kAraNe vacanathI paripUrNa niyaMtrita thaI kriyAmAM teo yatna karI zake che. ahIM 'paTubodhane kAraNe AgamathI avikala" eTaluM ja na kahetAM "AgamathI te prakAre avikala' kahIne ema batAvyuM ke je anuSThAnanAM kAlAdi sarva aMgo je pramANe zAstramAM batAvAyAM che, te pramANe te yogI karatA hoya to te zAstrayoga che. Ama kahevAthI e phalita thayuM ke sAmarthyayogavALA yogI paNa kAlAdinA vikalya vagara karatA hoya che, to paNa temano uparanI bhUmikAno yoga che; jyAre zAstranA niyaMtraNa nIce kAlAdinI vikalatA jemanA yogamAM na hoya temanuM anuSThAna zAstrayoga bane che. vaLI pUrNa mohanA uccheda mATe samartha hoya tevuM sAmarthyayoganuM anuSThAna paNa pUrNa zAstrAnusArI hoya che, ane vizeSa prakAre mohane uccheda karavAmAM samartha hoya che, tethI tene koI zAstrayoga svIkArI le; ane tenA pUrvanA zAstrAnusArI yatnavALA anuSThAnane A zAstrayoga nathI tevo koIne bhrama thAya, tenA nivAraNa mATe kahyuM ke jyAM kAlAdinuM vaikalya na hoya tevuM anuSThAna zAstrayoga che. tethI sAmarmayoganI jema pUrNa mohanA ucchedamAM pravRtta nahi hovA chatAM kAlAdivaikalyarahita zAstrAnusArI pUrNa yatna je anuSThAnamAM che, te anuSThAna zAstrayoga che. te batAvavA tathA' zabda vAparyo che. pUrvamAM kahyuM ke hetubhUta evA tIvra bodha vaDe te prakAre vacanathI avikala zAstrayoga che. tyAM prazna thAya ke koIne tevo tIvra bodha na hoya topaNa zAstranA vacananuM smaraNa karIne yatna karatA hoya athavA gItArthane pUchIne gItArthanA vacanAnusAra pravRtti karatA hoya ane kAlAdivikalatA paNa na hoya, to teono paNa prayatna zAstrayoga thaI zake; tethI zAstrayogamAM hetubhUta evo maTubodha Avazyaka che, ema kahevAnI jarUra nathI. tethI kahe che - apaTubuddhivALA aticAra doSane jANatA nathI.
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 yogadaSTisamuccaya/gAthA-4-5 Azaya e che ke koI jIvane bhagavAnanA vacanAnusAra kriyA karavAnI tIvra ruci che, tethI kriyAnAM kAlAdi aMgone jANavA yatna kare ane sarvatra gItArthane pUchIne yatna kare, topaNa zAstrayogamAM kAraNa bane tevo maTubodha na hoya to kriyAkALamAM sUkSma aticAro thatA hoya tene teo jANI zake nahi. tethI tevA ArAdhaka paNa zAstrayogamAM yatna karI zake nahi; paraMtu je sAdhakane anuSThAnanA dareka aMgano yathArtha bodha che, tema te anuSThAnanA AcaraNAkALamAM saMbhavita sUkSma aticAro paNa jANe tevo maTubodha che, te sAdhaka apramAdabhAvathI vidhimAM yatna kare to temanuM anuSThAna zAstrayoga bane, te batAvavA mATe hetubhUta evo tIvrabodha grahaNa karela che. jo avataraNikA : sAmarthyayogalakSaNamAha - avataraNitArtha : sAmarthyayoganA lakSaNane kahe che - zloka : zAstrasandarzitopAyastadatikrAntagocaraH / zaktyurekAdvizeSeNa, sAmarthyAkhyo'yamuttamaH / / 5 / / anvayArtha zAstrIzatopAyaH-zAstramAM kahelA upAyavALo vityu--zaktinA prAbalyane kAraNe vizeSetra vizeSathI tatikSAttAva=tenAthI atikrAMta viSayavALo zAstrathI atikrAMta viSayavALo sArthaka sAmarthya nAmano uttama sarvamAM pradhAna ya--AEyoga che. pA zlokArtha : zAstramAM kahelA upAyavALo, zaktinA prAbalyane kAraNe vizeSathI zAstraatikrAMta viSayavALo sAmarthya nAmano A uttama yoga che. ApA TIkA : 'zAstrasandarzitopAyaH' iti sAmAnyena zAstrAbhihitopAya:, sAmAnyena zAstre tadabhidhAnAt, 'tadatikrAntagocara' - iti zAstrAtikrAntaviSaya:, kuta ityAha 'zaktyudrekAt' iti zaktiprAbalyAt, 'vizeSeNa' iti na sAmAnyena zAstrAtikrAntagocaraH, sAmAnyena phalaparyavasAnatvAcchAstrasya, 'sAmarthyAkhyo'yaM' iti sAmarthyayogAbhidhAno'yaM yoga: 'uttamaH' sarvapradhAna: tadbhAvabhAvitvAt, akSepeNa pradhAnaphalakAraNatvAditi / / 5 / /
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-pa 25 TIkArca - 'zAstrasaMtoSAya rUri.... pradhAnanArItvati | sAmarthayoga zAstrasadarzita upAyavALo che. tyAM koIne prazna thAya ke sAmarthyayoga paNa zuM zAstrayoga samAna ja che ? tethI kahe che - sAmAnyathI sAmarthyayoga zAstraabhihita upAyavALo che; kema ke zAstramAM sAmAnyathI tenuM abhiyAna che sAmAnyathI mohanA ucchedanuM abhidhAna che. vaLI te sAmarthyayoga taatikrAMtagocara che=zAstraatikrAMta viSayavALo che. kema zAstraatikrAMta viSayavALo che? ethI kahe che - zaktinA ukathI-zaktinA prAbalyathI thato hovAne kAraNe, vizeSathI zAstraatikrAMta viSayavALo che, paraMtu sAmAnyathI zAstraatikrAMtagocara nathI; kema ke zAstranuM sAmAnyathI phalaparyavasAnapaNuM che. sAmarthya nAmano A yoga, uttama che sarvapradhAna che; kema ke tabhAvabhAvi cheHuttamabhAvabhAvi che. ahIM prazna thAya ke traNe yogo uttamabhAvabhAvi che, to sAmarthyayogane ja uttamabhAvabhAvi kema kahyo? tethI kahe che - akSepathI pradhAnaphaLanuM kAraNa hovAthI uttamabhAvabhAvi che. tti' zabda TIkAnI samApti mATe che. pA bhAvArtha sAmarthyayogamAM sAmAnyathI kevo yatna karavo joIe teno upAya zAstramAM batAvelo che; paraMtu sAmarthyayogamAM kevA prakArano vizeSa prayatna karavo joIe, te zAstra batAvI zakatuM nathI. tema chatAM zAstrAnusArI kriyA karatAM karatAM zaktinuM prAbalya pragaTa thAya che tyAre sAmarthyayoga Ave che. tethI vizeSathI sAmarthyayoga zAstra-atikrAMta-viSayavALo che. ahIM prazna thAya ke sAmAnyathI zAstra-atikrAMta-viSayavALo sAmarthyayoga kema nathI ? tethI kahe che - zAstranuM sAmAnyathI vItarAgarUpa phaLamAM paryavasAnapaNuM che. Azaya e che ke zAstra sarvajJakathita che, ane sarvajJa, zabdothI je kaMI batAvI zakAya te sarva gaNadharone batAve che. tethI gaNadharone utkRSTa caudapUrvanuM jJAna hoya che ane te jJAna anusAra gaNadharo yogamArgamAM sarva zaktine phorave topaNa temanI pravRtti zAstrayogarUpa bane che, sAmarthyayogarUpa banatI nathI. tethI sAmarthyayogamAM kevI zakti phoravavI joIe te zAstra batAvI zakatuM nathI; Ama chatAM zAstrAnusArI kriyA karatAM karatAM zaktinuM prAbalya pragaTa thAya to sAmarthyayoga Ave che. tethI e nakkI thAya ke sAdhakane mohanA uccheda mATenI dizAnuM vizeSathI jJAna zaktinA prAbalyathI thAya che ane te sAdhaka sAmarthyayogamAM yatna karI zake che. Ama sAmarthyayogamAM javA mATenI sAkSAt dizA zAstra batAvI zakatuM nathI, mATe sAmarthyayoga vizeSathI zAstraatikrAMtagocara che. Ama chatAM te dizAmAM javAno upAya sAmAnyathI to zAstra batAvyo che, kema ke zAstroe judI judI bhUmikA pramANe mohanA uccheda mATe kevo kevo prayatna karavo joIe, te batAvela che. tethI apunabaMdhaka, samyagdaSTi, dezavirati, sarvavirati, niraticAracAritra ane asaMgaanuSThAna sudhInI aneka bhUmikAo batAvI che, jethI zAstra pramANe yatna
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 yogadaSTisamuccaya/gAthA-pa-6 karIne sAdhaka yAvat asaMgaanuSThAna sudhI paNa AvI zake; paraMtu AgaLa mohanA uccheda mATe kevo prayatna karavo joIe, te dareka bhUmikAno pratisvika bodha zAstra karAvI zakatuM nathI. chatAM asaMgaanuSThAnamAM yatna karavAthI sAdhakane zukladhyAnano prathama pAda Ave che, tyAre sAdhaka vizeSa prakAranA mohano uccheda karI zake che ane vItarAgatAne prApta kare che. A pramANe vItarAgatArUpa phaLamAM zAstravacana paryavasAna pAme che, topaNa asaMgathI uparanI bhUmikAmAM kevo prayatna karavo joIe, te vizeSathI zAstra batAvI zakatuM nathI; paraMtu sAdhaka svazaktithI pratibhajJAna pragaTa karIne te dizAne prApta kare che, tyAre sAmarthyayoga Ave che. mATe kahyuM ke zAstra vizeSathI dizA batAvI zakatuM nathI, topaNa sAmAnyathI sAmarthyayoganI dizA zAstra batAvI che. vaLI A sAmarthyayoga icchAdi traNa yogamAM uttama che; kema ke zIdhra mohano nAza karI zake tevA uttama bhAvamAM thanAro che. joke traNe yogo jIvanA uttama bhAvamAM thAya che, topaNa te traNe yogomAM sarvathI uttama bhAva sAmarthyayogakALamAM che; kema ke sAmarthyayoga akSepathI vItarAgatArUpa pradhAnaphaLanuM kAraNa che. Azaya e che ke sAmarthyayoga pragaTyA pachI vilaMba vagara vItarAgatArUpa pradhAna phaLa pragaTe che, jyAre icchAyoga ane zAstrayoga vItarAgatA arthe karAya che, topaNa tarata vItarAgatArUpa phaLa pragaTa thatuM nathI. mATe icchAdi traNe yogomAM uttama bhAva hovA chatAM icchAyoga ane zAstrayogamAM tevo uttama bhAva nathI, jevo uttama bhAva sAmarthyayogamAM che. te uttama bhAvane kAraNe sAmarthyayoga vilaMba vagara vItarAgatAnuM kAraNa bane che, mATe sAmarthyayogane uttamabhAvabhAvi kahela che. ApaNA avataraNikA - etatsamarthanAryavAha - avataraNikArya : AnA samarthana mATe ja kahe che - bhAvArtha : pUrva zlokamAM kahyuM ke sAmarthyayoga, vizeSathI zAstraatikrAMtagocara che. enA samarthana mATe kahe che - zloka : siddhyAkhyapadasamprAptihetubhedA na tattvataH / zAstrAdevAvagamyante, sarvathaiveha yogibhiH / / 6 / / anvayArtha: =ahIM=lokamAM siddhacAradhyapaRtidetumera=mokSa nAmanA padanI prAptimAM kAraNavizeSo tattvata:paramArthathI zAstrAvaMtrazAstrathI ja romiyogIo vaDe sarvathavakasarvathA ja ra navantika jaNAtA nathI. III.
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-6 zlokArtha : lokamAM mokSa nAmanA padanI prAptimAM kAraNavizeSo paramArthathI zAstrathI ja sAdhuo vaDe sarvathA ja jaNAtA nathI. IIkI. TIkA : 'siddhyAkhyapadasamprAptihetubhedAH' mokSAbhidhAnapadasamprAptikAraNavizeSAH samyagdarzanAdayaH, kimityAha 'na tattvataH'=na tattvabhAvena paramArthataH, 'zAstrAdevAvagamyante', na caivamapi zAstravaiyarthyamityAha, 'sarvathaiveha yogibhiH' iti sarvereva prakArairiha loke sAdhubhiH, anantabhedatvAtteSAmiti / TIkArya : sicidhyapa6 ... sanattame tyAreSAmiti . siddhi nAmanA padanI saMprAptinA hetabhedo mokSa nAmanA padanI prAptinA kAraNavizeSarUpa samyagdarzanAdi, tatvathI=paramArthathI, zAstrathI ja jaNAtA nathI; ane A rIte paNa=mokSanA upAyavizeSo zAstrathI jaNAtA nathI e rIte paNa, zAstranuM vaiyartha nathI. ethI kahe che - sarvathA ja ahIM yogIo vaDe jaNAtA nathI, ema avaya che; ane sarvathAno ja artha kare che - sarvathA ja=sarva prakAre ja. ahIM=lokamAM, yogIo vaDe zAstrathI ja hetubhedo jaNAtA nathI. temAM hetu kahe che - teonA anaMta bhedo che mokSanA upAyonA anaMta bhedo che, tethI sarvathA zAstrathI jaNAtA nathI. adA bhAvArtha : pUrvazlokamAM sthApana karyuM ke sAmarthyayoga vizeSathI zAstraatikrAMtagocara che, te vAta prastuta zlokamAM batAve che - mokSaprAptinA upAyabhUta samyagdarzanAdi che ane te samyagdarzanaAdinA anaMta bhedo che. zAstra te sarva bhedone batAvI zakatuM nathI, Ama chatAM mokSanA kAraNabhUta evA samyagdarzanAdinuM prAthamika bhUmikAnuM svarUpa to zAstra batAve che. tethI zAstra dvArA samyagdarzanAdino bodha karIne jIva te samyagdarzanAdine prApta kare che, topaNa uparanA samyagdarzanAdino bodha zAstra karAvI zakatuM nathI, paraMtu tevA samyagdarzanAdino bodha jIva svazaktithI ja karI zake che. mATe sAmarthyayoga zAstraatikrAMtagocara che. ahIM TIkAmAM kahyuM ke samyagdarzanAdinA anaMta bhedo che. tenAthI e kahevuM che ke siddha avasthAmAM ratnatrayInI pUrNatA che, paraMtu tenI pUrve tenA kAraNabhUta je ratnatrayI che, te ratnatrayInuM svarUpa zAstra batAve che; ane te ratnatrayI haturUpe apunabaMdhaka dazAmAM che ane dezaviratidhara ke sarvaviratidharamAM ratnatrayI svasvarUpe che. A ratnatrayIno bodha jIva zAstrathI kare che, topaNa kSapakazreNIkAlabhAvi je ratnatrayI che, teno
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 yogadRSTisamuccaya/gAthA-6 bodha zAstra karAvI zakatuM nathI. te ratnatrayInA svarUpano bodha jIvane prAtibhajJAna pragaTa thAya che tyAre thAya che. tethI ratnatrayInA amuka bhedonuM varNana zAstra karI zakatuM nathI, te batAvavA mATe kahyuM ke mokSanA kA2NIbhUta ratnatrayInA anaMta bhedo che, jemAMthI keTalAka bhedo zAstra batAve che, paraMtu sarva bhedo zAstra batAvI zakatuM nathI. joke yogamArganAM adhyavasAyasthAno asaMkhyAtAM che, tethI yoganI taratamatAnI bhUmikA grahaNa karIe to ratnatrayInA bhedo paNa asaMkhyAtA prApta thAya; paraMtu kSapakazreNInI pUrvanI je ratnatrayIno bodha zAstravacanathI thAya che, te ratnatrayInI dareka bhUmikAmAM avAMtara bhedo anaMtA che. AthI ratnatrayI aMtargata je zrutajJAna che ane zrutajJAnavALA je caudapUrvIo che, temAM paNa SasthAnapatita prApta thAya che. tethI eka caudapUrvI karatAM anya caudapUrvInuM anaMtagaNuM adhika zrutajJAna prApta thAya. tethI jema zrutajJAnanI paNa avAMtara bhUmikAo anaMta che, tema cAritranI paNa avAMtara bhUmikAo anaMta che. tethI jema caudapUrvamAM eka caudapUrvInuM jJAna che tenA karatAM anaMtagaNA adhika paryAyane jonAruM anya caudapUrvInuM jJAna che, tema eka cAritrI mahAtmAnA cAritranI vizuddhi che, tenA karatAM anya mahAtmAnA cAritranI vizuddhi anaMtaguNI prApta thAya. phakta kramasara yoganAM adhyavasAyasthAno asaMkhyAtAM che; tethI cAritranA kramasara vadhatA adhyavasAyasthAnonI gaNanA karavAthI te sarvanI saMkhyA asaMkhyAta ja prApta thAya che, ane A ratnatrayInI avAMtara anaMta bhUmikAono bodha zAstrathI thato nathI, eTaluM ja nahi paNa yoganAM adhyavasAyasthAnomAMthI asaMgaanuSThAna pachInAM yoganAM adhyavasAyasthAno paNa zAstrathI jaNAtAM nathI. vaLI, prAthamika bhUmikAnI je ratnatrayIne zAstra batAve che, tenA paNa avAMtara anaMta bhedo che, te sarva paNa zAstra batAvI zakatuM nathI. AthI icchAyogakALamAM icchAnI pradhAnatA che, ane te vakhate keTaloka prayatna zAstrAnusArI paNa thAya che ane keTaloka prayatna svazaktinA udrekathI paNa thAya che. tethI icchAyogIne paNa ratnatrayInA sevanakALamAM vartatI nirlepadazAnuM vedana zaktinA prAbalyathI thayeluM che, je sAmarthyayogarUpa che, topaNa tyAM sAmarthyayoga gauNa che; ane zAstranA bodhathI niyaMtrita je yatna thayo che, te zAstrayoga che; ane vidhinAM sarva aMgo zAstrathI niyaMtrita nathI, tethI zAstrayoga paNa gauNa che; Ama chatAM yogane sevavAnI prabaLa icchA che, tethI te anuSThAnamAM icchAyoga pradhAna che. te rIte zAstrayoga sevanAranuM anuSThAna paNa yoganA sevananI icchAthI AkrAMta che, topaNa pradhAnarUpe zAstranA bodhathI niyaMtrita sarva pravRtti hovAthI icchAyoga gauNa che ane zAstrayoga pradhAna che; ane zAstranA bodhathI niyaMtrita pravRttikAlamAM paNa jIvanI zaktinA atizayathI je jJAnayogarUpa nirlepa pariNati skurAyamAna thAya che te sAmarthyayogarUpa che, topaNa zaktino udreka alpamAtrAmAM hovAthI te gauNa che ane zAstrayoganI pradhAnatA che. te rIte sAmarthyayogakALamAM paNa jIvane tattva jovAnI dikSA che, je icchA svarUpa che; kema ke "zuddha AtmAne jovAnI icchA te didakSA', e prakAranI vyutpatti che. tethI sAmarthyayogamAM paNa zuddha AtmAne jovAnI baLavAna icchA pravarte che, topaNa zaktinA udrekathI zuddha AtmAne jovA mATenuM je sAmarthya pravarte
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29 yogadaSTisamuccaya/gAthA-6-7 che, te ahIM mukhyarUpe che, mATe te yogane sAmarthyayoga kahevAya che; ane tethI avilaMbanathI zuddha AtmAne jovA mATe te yogI samartha bane che. vaLI sAmarthyayogI je koI anuSThAna seve che te zAstranA bodhathI paNa niyaMtrita che, topaNa icchA ane zAstra gauNa che, paraMtu zaktino prakarSa mukhya che; AthI sAmarthyayogane zAstraatikrAMtagocara kahela che, ane AthI utkRSTa caudapUrvI paNa zrutanA baLathI sAmarthyayoga pragaTa karI zakatA nathI. paraMtu jIvamAM zuddha Atmatattva jovA mATenI zaktino udraka thAya che, tyAre sAmarthyayoga pragaTe che. IIkA avataraNikA : sarvathA tatparicchede zAstrAdevAbhyupagamyamAne doSamAha - avataraNikArca - zAstrathI ja sarvathA=sarva prakAre, teno pariccheda svIkArAye chate ratnatrayIno bodha svIkArAye chate. doSane kahe che - bhAvArtha pUrvamAM graMthakAre sthApana karyuM ke mokSaprAptinA upAyabhUta ratnatrayInA anaMta bhedo che, tethI zAstrathI te sarvano bodha thato nathI. tyAM koI kahe ke bhale ratnatrayInA anaMta bhedo che, topaNa te sarvano bodha zAstrathI thaI zake che, tema mAnIe to zuM vAMdho ? tethI zAstrathI ratnatrayInA sarva bhedono bodha thAya che, tema svIkAravAmAM Ave to je doSo prApta thAya, te prastuta zlokamAM batAve che - zloka : sarvathA tatparicchedAt sAkSAtkAritvayogataH / tatsarvajJatvasaMsiddhestadA siddhipadAptitaH / / 7 / / anvayArtha - sarvathA=sarva prakAre tarikeni=tenA paricchedathI=mokSapadanI prAptinA hetabhedanA jJAnathI sAkSAtkAritvayoti=sAkSAtkAritvano yoga thavAne kAraNe tatsarvajJatvasi tenA sarvajJatvanI saMsiddhi hovAthI zroyogInA sarvajJatvanI saMsiddhi hovAthI (a) tA tyAre zravaNakALamAM siddhipati:siddhipadanI prApti hovAthI (mokSapadanI prAptinA hetabhedo yogI dvArA zAstrathI ja sarvathA jaNAtA tathI, e prakAre pUrva zloka sAthe saMbaMdha che.) chA zlokArdha : sarva prakAre mokSapadanI prAptinA hetabhedanA paricchedathI sAkSAtkAritvano yoga thavAne kAraNe zrotRyogInA sarvajJatvanI saMsiddhi hovAthI, ane zravaNakALamAM siddhipadanI prApti hovAthI,
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-7 mokSapadanI prAptinA hetubhedo yogI dvArA zAstrathI ja sarvathA jaNAtA nathI, e prakAre pUrvazloka sAthe saMbaMdha che. IIII TIkA H 'sarvathA'=sarvaiH prakArairakSepaphalasAdhakatvAdibhiH, 'tatparicchedAt'-zAstrAdeva siddhyAkhyapadasamprAptihetubhedaparicchedAt kimityAha 'sAkSAtkAritvayogataH' - kevaleneva sAkSAtkAritvena yogAtkAraNAt, 'tatsarvajJatvasaMsiddheH' - zrotRyogisarvajJatvasaMsiddheH, adhikRtahetubhedAnAmanena sarvathA paricchedayogAt, tatazca 'tadA'=zravaNa-kAla eva, 'siddhipadAptitaH ' = muktipadApteH, ayogikevalitvasyApi zAstrAdeva sadbhAvAvagatiprasaGgAditi / / 7 / / 30 TIkArya : sarvathA prasanvitti / / zAstrathI ja mokSaprAptinA upAyono sarvathA bodha thAya che, tema svIkAravAmAM Ave to, akSepaphalasAdhakatvAdi sarva prakAra vaDe zAstrathI ja siddhipadanI prAptinA hetubhedono pariccheda thavAthI, zrotAne kevalInI jema saMpUrNa yogamArgano sAkSAtkAritvarUpe yoga thavAthI, zrotAyogIne sarvajJatvanI saMsiddhi thaze; kema ke adhikRta evA mokSanA hetubhedono A zrotA vaDe sarvathA pariccheda karAyo che; ane tethI zravaNakALamAM jayogamArgane zravaNa karanAra zrotAnA zravaNakALamAM ja, te zrotAne muktipadanI prApti thaze; kema ke zAstrathI ja ayogIkevalIpaNAnA paNa sadbhAvanI avagatino prasaMga che-bodhano prasaMga che. / / 7 / / bhAvArtha: zAstrathI mokSapadanI prAptinA sarva hetuono sarva prakAre bodha thAya che, tema mAno to, je ratnatrayI mokSanA akSepaphalanI sAdhaka che, teno paNa bodha zAstrathI thaI jAya tema mAnavuM paDe. tethI kevalIne kevalajJAna dvArA jema Akho yogamArga sAkSAtkArarUpe dekhAya che, tema je zrotA zAstrane yathArtha bhaNe che, te zrotAne paNa zAstrathI ja kevalInI jema AkhA yogamArgano sAkSAtkAra thAya che, tema mAnavuM paDe. tethI sAMbhaLanAra yogI sAMbhaLavAnA kALamAM ja kevalI thaI javo joIe; kema ke teNe yogamArganA hetubhedono sarva prakAre bodha karyo che. vaLI bIjo doSa paNa Ape che ke jo zAstrathI Akho yogamArga sarva prakAre jaNAto hoya to yogamArga aMtargata ayogIkevalIavasthA hovAthI ayogIkevalIavasthA vakhate jevo anubhava che, tevo anubhava zAstra sAMbhaLanAra yogIne zAstrazravaNakALamAM thavo joIe, ane tethI zAstrazravaNakALamAM ayogIavasthAnA anubhavanA kAraNe mokSapadanI prApti thavI joIe. A prakAre zAstrazravaNathI saMpUrNa mokSamArgano bodha thAya che tema svIkArIe to be doSo prApta thatA hovAthI, zAstrathI sarva prakAre mokSapadanI prAptinA hetubhedo jaNAtA nathI, ema pUrvazloka sAthe A zlokano saMbaMdha che.
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31 yogadaSTisamuccaya/gAthA-7-8 AnAthI e prApta thAya ke zAstrathI jo saMpUrNa yogamArgano bodha thato hoya to AkhA yogamArgano sAkSAtkAra jIvane zAstrazravaNakALamAM thavo joIe. tethI jema kevalIne AkhA yogamArgano sAkSAtkAra che, tema zAstra bhaNanAra jIvane paNa saMpUrNa yogamArgano zAstrathI sAkSAtkAra thaI jAya to te jIva tyAre ja sarvajJa banI jAya; paraMtu zAstra bhaNanArA zAstrazravaNakALamAM kevalajJAna prApta karatA nathI, te batAve che ke zAstrathI saMpUrNa yogamArgano bodha thato nathI. vaLI jo zAstrathI saMpUrNa yogamArgano bodha thato hoya to yoganirodhakALamAM jevI ratnatrayInuM saMvedana che, tevI ratnatrayInuM saMvedana zAstra bhaNanAra yogIne zAstrazravaNakALamAM thavuM joIe; ane tema svIkArIe to zAstrazravaNakALamAM yoganirodhanI prApti thAya, ane tema svIkAravAthI zAstra sAMbhaLatAM mokSanI prApti thavI joIe; paraMtu zAstra sAMbhaLatAM tatkALa yoganirodha koIne thato nathI. mATe zAstrathI mokSapadanA hetuono bodha sarva prakAre thato nathI, tema mAnavuM joIe. ahIM vicArakane prazna thAya ke kevalIne to kevalajJAnathI AkhA yogamArgano sAkSAtkAra che, chatAM kevalajJAna thayA pachI tarata ayogIkevalI avasthAnI prApti thatI nathI. tethI jema kevalIne bodha hovA chatAM yoganirodha thato nathI, tema zAstrathI yoganirodhano bodha thAya topaNa yoganirodhanI prApti na thAya, tema kahI zakAya; to pachI prastuta zlokamAM graMthakAre bIjo doSa kema Apyo ke zAstrathI AkhA yogamArgano bodha thAya che tema mAno, to zAstrazravaNakALamAM zrotAne ayogIkevalInA bhAvono bodha paNa thaI javo joIe ane mokSanI prApti thaI javI joIe ? tenuM samAdhAna e che ke kevalI kevalajJAna pAme che tyAre moha vagaranA che, ane tethI kevalajJAnathI AkhA yogamArgane sAkSAt jue che, chatAM yoganirodhano prayatna ucitakALe kare che; jyAre zAstra jANanAra evA yogI to vItarAga nathI, tethI mokSanI baLavAna icchAvALA che. AthI zAstra bhaNavA mATe yatna kare che, ane zAstra bhaNatAM bhaNatAM ja jo tene yoganirodhakALabhAvi ratnatrayInI pariNatino bodha paNa zAstrathI thaI jAya, to mokSanA arthI evA te yogI temAM paNa prayatna kare. tethI zAstrazravaNakALamAM temane mokSanI prApti thavI joIe. e dRSTine sAme rAkhIne zrotAyogIne zAstrazravaNakALamAM mokSanI prApti thavI joIe, e prakArano doSa graMthakAre Apela che. ILA avataraNikA : syAdetat-astvevamapi kA no bAdhA, ityatrAha - avataraNikArya : A thAya=AgaLamAM kahe che e pUrvapakSanA mate thAya. e pUrvapakSano mata batAve che - Ama paNa ho, arthAt zrotAyogIne zAstrazravaNakALamAM sarvajJapaNAnI prApti thAya che ane zAstrazravaNakALamAM ja mokSanI prApti thAya che ema paNa ho, amane zuM bAdhA che? arthAt koI bAdhA nathI. e prakAranA pUrvapakSanA matamAM graMthakAra kahe che -
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 zloka H na caitadevaM yattasmAt prAtibhajJAnasaGgataH / sAmarthyayogo'vAcyo'sti, sarvajJatvAdisAdhanam / / 8 / / yogadRSTisamuccaya/gAthA-8 anvayArtha : ==ane ya--je kAraNathI ta=A=muktipadanI prApti e vaM na=A pramANe nathI=zAstrazravaNathI thAya che e pramANe nathI, tasmA te kAraNathI sarvajJatvAvisAdhanam prAtimajJAnasAta: avAcyaH sAmarthyayona=sarvajJatyAdinuM sAdhana prAtibhajJAnathI yukta avAcya evo sAmarthyayoga asti=che. 8 / / 'sarvajJAvisAdhanam'mAM Adi padathI siddhipada grahaNa karavuM. 'sarvajJatvAvisAdhanam' e sAmarthyayoganuM vizeSaNa hovA chatAM ajahad liMga che, tethI napuMsakaliMgamAM che. zlokArtha H ane je kAraNathI muktipadanI prApti zAstrazravaNathI thAya che e pramANe nathI, te kAraNathI sarvajJatvAdinuM sAdhana prAtibhajJAnathI yukta, avAcya evo sAmarthyayoga che. III TIkA H 'na caitava' anantaroditaM, zAstrAdayogikevalitvAvagame'pi siddhyasiddheH, 'yad' = yasmAt, vaM 'tasmAt' prAtimajJAnasaMto=mArgAnusAridraSTAnnAhvajJAnayu :, jimitvAda 'sAmarthayo'= sAmarthyapradhAno yoga: sAmarthyayogaH prakramAddharmavyApAra eva kSapaka zreNigato gRhyate, ayaM 'avAcyo'sti' tadyoginaH svasaMvedanasiddheH, 'sarvajJatvAdisAdhanaM' akSepeNAtaH sarvajJatvasiddheH / - TIkArya : 'na cetava' sarvajJatvasiddheH / ane A=anaMtaramAM kahevAyuM e, ema nathI=zravaNakALamAM zrotRyogIne mokSapadanI prApti thAya che ema nathI; kema ke zAstrathI ayogIkevalItvano bodha thavA chatAM paNa siddhinI asiddhi che. je kAraNathI Ama che=zAstrathI ayogIkevalItvano bodha thavA chatAM siddhinI asiddhi che ema che, te kAraNathI, prAtibhajJAnathI saMgata=mArgAnusArI prakRSTa UMha nAmanA jJAnathI yukta, sAmarthyayoga= sAmarthyapradhAnayoga, e rUpa sAmarthyayoga avAcya che arthAt zAstrathI vAcya na thaI zake tevo che; kema ke te yogIne=prAtibhajJAnavALA evA yogIne, svasaMvedanathI siddha che, ane A avAcya evo sAmarthyayoga sarvajJatvAdinuM sAdhana che; kema ke kSepa vagara AnAthI= sAmarthyayogathI, sarvajJatvanI siddhi che. ahIM prakramathI sAmarthyayoga zabda dvArA kSapakazreNIgata dharmavyApAra ja grahaNa karAya che. .....
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-8 bhAvArtha: pUrva gAthAmAM graMthakAre be doSa ApyA ke zAstrathI sarvathA yogamArgano bodha thAya che tema svIkArIe, to zAstrazravaNakALamAM zrotAyogI sarvajJa thaI javA joIe, e eka doSa Apyo; ane bIjo doSa e Apyo ke zAstrazravaNakALamAM mokSanI prApti thavI joIe. tyAM koI kahe ke zAstrazravaNakALamAM zrotAne sarvajJapaNAnI prApti ane mokSa thAya che tema svIkArI laIe to amane koI vAMdho nathI. tene vastutaH tema svIkArI zakAya nahi, te batAvavA graMthakAra kahe che 33 zAstrathI sarvajJapaNAnI prAptinA upAyo ane ayogIkevalItvanA svarUpano bodha zrotAne thAya che, topaNa mokSa thato nathI, mATe zAstrazravaNakALamAM mokSanI prApti che, tema svIkArI zakAya nahi. tethI ema mAnavuM joIe ke prAtibhajJAnathI yukta, sarvajJatvAdinuM sAdhana, zAstrathI avAcya evo sAmarthyayoga che. Azaya e che ke sAdhaka zAstranA vacana anusAra apramAdabhAvathI ratnatrayImAM yatna karatA hoya tenA baLathI vacanAnuSThAna pragaTe che, ane te vacanAnuSThAnane punaH punaH sevIne asaMgaanuSThAnamAM jAya che tyAre, sAdhaka sarva dravya-kSetra-kALa-bhAvamAM apratibaddha mAnasavALA hoya che; ane A avasthA punaH punaH sevIne temanAmAM mArgAnusA2I prakRSTa Uha pragaTa thAya che; kema ke asaMgabhAva e mokSamArgane anukULa evI jIvanI pariNati che, tethI te mArgarUpa che; ane tene punaH punaH sevavAthI te mArgane anusaranAra evo prakRSTa matijJAnano Uha pragaTe che, jethI pUrva pUrvanA yogamArga karatAM vizeSa prakAranA yogamArgamAM javAne mATe dizA batAve tevuM UharUpa sUkSmajJAna pragaTe che, je uttarottara vRddhi pAmIne jyAre prakRSTa rUpavALuM bane tyAre te mArgAnusA2I prakRSTa Uha nAmanuM prAtibhajJAna pragaTe che, je jJAnanA baLathI sAdhakamAM sAmarthyayoga pragaTe che. tAtparya e che ke mohanA saMpUrNa sparza vagaranA AtmabhAvamAM niviSTa vItarAga che, ane asaMgabhAvavALA muni mohanA sparza vagaranA AtmabhAvamAM niviSTa nathI, paraMtu nivizamAna che, ane pUrNa AtmabhAvamAM niviSTa thavA mATe kevo dharmavyApAra karavo joIe, teno sUkSma bodha paNa asaMgabhAvavALA munine pragaTyo nathI; paraMtu sudRDha yatnapUrvaka asaMgabhAvamAM yatna karatAM karatAM prAtibhajJAna pragaTe che tyAre tevo sUkSmabodha pragaTe che, jenA baLathI zuddha AtmAmAM niviSTa thavA mATe je yatnanI AvazyakatA che te yatna kema karavo teno bodha te asaMgabhAvavALA munine thAya che. tenA baLathI zuddha AtmAmAM niveza karavAno je yatna pragaTe che, te dharmavyApAra kSapakazreNImAM hoya che. A dharmavyApAra te sAmarthyayoga che. A dharmavyApAranuM svarUpa zAstrathI vAcya banatuM nathI; kema ke sAmarthyayogavALA yogIne svasaMvedanathI tenI prApti che, ane A dharmavyApAra vilaMba vagara sarvajJatvanI prAptinuM kAraNa che arthAt kSapakazreNImAM pragaTa thayelo A dharmavyApAra yogIne mohano saMpUrNa tyAga karAvIne zuddha AtmabhAvamAM niveza karAve che, ane zuddha AtmabhAvamAM niviSTa evA te yogI tarata sarvajJa bane che. mATe sarvajJatvanuM kAraNa evo sAmarthyayoga prAtibhajJAnathI pragaTe che, jyAre utkRSTa caudapUrvIne paNa A prakArano bodha thaI zakato nathI. AthI utkRSTa caudapUrvI evA gaNadharo kevalajJAnanA arthI hovA chatAM tarata kevalajJAna prApta karI zakatA
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 yogadaSTisamuccaya/gAthA-8 nathI; paraMtu teone paNa prAtijajJAna pragaTe che, tyArapachI sAmarthyayoganA baLathI kevalajJAna thAya che. AthI pratibhajJAnathI sAmarthyayoganA bhAvo yogI joI zake che, zAstravacanathI te bhAvo dekhAtA nathI. ahIM sAmarthyayogano artha karatAM kahyuM ke prakramathI kSapakazreNIgata dharmavyApAra te sAmarmayoga. tenAthI e kahevuM che ke koI jIvane haThayoga Adine kahenArA zAstravacanano bodha hoya, paraMtu te vacananA baLathI te prakAranA haThayogamAM yatna karI zakato na hoya, Ama chatAM punaH punaH te haThayoganA sevananA abhyAsanA baLathI te prakAranI mativizeSa pragaTa thAya, to te haThayoga AcaraNArUpe paNa evI zake tevo mArgAnusArI kSayopazama koIne thAya, to te kSayopazama paNa sAmarthyayogarUpa bane; paraMtu tene ahIM grahaNa karavo nathI; kema ke prakrama dharmavyApArano cAle che. tethI kahe che ke sAmarthyayoga zabdathI ahIM prakramathI dharmavyApAra grahaNa karavo che, anya vyApAra nahi. utthAna : pUrvamAM kahyuM ke zAstrathI ayogIkevalItvano bodha thavA chatAM paNa mokSanI prApti nathI. mATe sarvajJatvanuM kAraNa prAtijajJAnathI yukta sAmarthyayoga che. tyAM pUrvapakSI 'bAda' thI kahe che - TIkA : Aha - "idamapi prAtibhaM zrutajJAnameva, anyathA SaSThajJAnaprasaGgaH, na caitat kevalaM, sAmarthyayogakAryatvAdasya, evaM ca siddhyAkhyapadasaMprAptihetubhedAstattvata: zAstrAdevAvagamyanta iti" / atrocyate, - naitacchrataM na kevalaM, na ca jJAnAntaramiti, rAtriMdivAruNodayavat, aruNodayo hi na rAtriMdivAtirikto na ca tayoreko'pi vaktuM pAryate, evaM prAtibhamapyetana tadatiriktaM na ca tayorekamapi vaktuM zakyate, tatkAla eva tathotkRSTakSayopazamavato bhAvAt zrutatvena tattvato'saMvyavahAryatvAna zrutaM, kSAyopazamikatvAdazeSadravyaparyAyA'viSayatvAnna kevalamiti / iSTaM caitattArakanirIkSaNAdijJAnazabdavAcyamaparairapItyadoSaH / / 8 / / TIkArca - mahi - "mapi ..... poSa: || A paNa pratibhajJAna zrutajJAna ja che. anyathA arthAt prAtijJAnane zrutajJAna na mAno ane zrutajJAnathI juduM mAno to, prAtija nAmanA chaThThA jJAnane mAnavAno prasaMga Avaze; ane AprAtijajJAna, kevalajJAna nathI; kema ke AnuM prAtijajJAnanuM sAmarthyayogakAryapaNuM che; ane A rIte-cha jJAna nathI paraMtu pAMca ja jJAna che, ane prAtijajJAna kevalajJAnamAM aMtarbhAva pAmatuM nathI ethI pratibhajJAna zrutajJAna ja che ema pUrvamAM sthApana karyuM e rIte, mokSa nAmanA padanI saMprAptinA hetabhedo paramArthathI zAstrathI ja jaNAya che. ti' zabda "mAda' thI pUrvapakSIe karelI yuktinI samApti mATe che. ahIM=mokSanA upAyo zAstrathI jaNAya che e prakAranI pUrvapakSInI yuktimAM, kahevAya che - rAtri ane divasanI vacamAM rahelA aruNodayanI jema A=prAtija, zrata nathI, kevala nathI ane jJAnAtara
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-8 35 tathI zrata ane kevalanI vacamAM hovAthI jJAnAtara nathI; je kAraNathI aruNodaya rAtri ane divasathI atirikta nathI ane te bemAMthI eka paNa kahI zakAto nathI, e rIte A pratibhA paNa te bethI=zrata ane kevala e bethI, atirikta nathI ane te bemAMthI eka paNa kahevuM zakya nathI. jo pratibha zrata ane kevalathI atirikta na hoya to te bemAMthI koI eka paNa kema kahI zakAtuM nathI ? temAM yukti Ape che - te kAlamAM ja sAmarthyayoganI prAptinA kAlamAM ja, te prakAranA utkRSTa kSayopazamavALAne thatuM hovAthI prAtijJAnanuM zrutapaNArUpe tatvathI asaMvyavahAryapaNuM hovAthI zruta nathI, ane kSAyopathamikapaNuM hovAthI ane azeSa dravya-paryAyanuM aviSayapaNuM hovAthI kevala nathI. 'ti' zabda prAtijJAna e zrutajJAna nathI ke kevala paNa nathI, te yuktinI samApti mATe che. A prAtibhajJAna zrata nathI, tema svIkAravAmAM bIjI yukti Ape che - ane A=prAtijajJAta, tArakanirIkSaNAdijJAta zabdathI vAcya bIjAo vaDe paNa ISTa che, ethI paNa adoSa che=zrata nathI, tema mAnavAmAM adoSa che. ll8 bhAvArtha : prastuta zlokamAM graMthakAre sthApana karyuM ke zAstrano yathArtha bodha thavA mAtrathI mokSapadanI prApti thatI nathI, mATe sarvajJatvAdinI prAptinuM kAraNa prAtijajJAnathI yukta sAmarthyayoga che. AnAthI e prApta thayuM ke zrutajJAnathI sAmarthyayoga Avato nathI ane tethI jIva sarvajJa banI zakato nathI, paraMtu jyAre prAtijajJAna pragaTe che, tyAre tenAthI sAmarthyayoga Ave che ane tenAthI jIva sarvajJa banI zake che. tyAM pUrvapakSI 'nAda' thI kahe che - zAstramAM pAMca jJAna manAya che, tethI A prAtijajJAnane paNa zrutajJAna mAnavuM paDaze, ane pratibhajJAnane zrutajJAna na mAno to cha jJAna mAnavAnI Apatti Avaze; ane kadAca koI kahe ke A prAtijajJAna kevalajJAnamAM aMtarbhAva pAme che, mATe cha jJAna mAnavAno prasaMga Avaze nahi. tenuM nirAkaraNa karatAM pUrvapakSI kahe che ke A prAtijJAna kevaLajJAna nathI; kema ke prAtijajJAnanuM kArya sAmarthyayoga che. tethI prAtijajJAna kevalajJAna nathI, paraMtu zrutajJAna che. pUrvapakSIno Azaya e che ke kevalajJAna sAmarthyayogathI pragaTe che ane sAmarthyayoga prAtijajJAnanuM kArya che, tethI prAtijajJAnane kevalajJAna kahI zakAya nahi, tethI prAtijajJAnane zrutajJAna mAnavuM paDaze. Ama jo pUrvapakSInA kathana pramANe prAtijajJAnane zrutajJAnarUpe svIkArIe to e prApta thAya ke zAstrathI mokSaprAptinA sarva haturbhadono bodha thAya che, kema ke prAtijajJAna vakhate sAmarthyayogaviSayaka yatna kema karavo teno bodha thAya che ane pratibhajJAna te zrutajJAnarUpa che, mATe zAstrathI mokSaprAptinA sarva upAyono bodha thaI jAya che tema mAnavuM paDe. tenA nirAkaraNarUpe graMthakAra kahe che -
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 yogadaSTisamuccaya/gAthA-8 A prAtibhajJAna zrutajJAna paNa nathI, kevalajJAna paNa nathI ane jJAnAntara paNa nathI; paraMtu rAtri ane divasanI vacamAM jema aruNodaya che, tema zrata ane kevalanI vacamAM pratibhajJAna che. Azaya e che ke sUryodayanA pUrvabhAga sudhI rAtri kahIe ane sUryodaya pachI divasa kahIe to rAtri ane divasa ema be vibhAga thAya topaNa sUryodayanI pUrvamAM aruNodaya thAya che; tene rAtrithI ane divasathI kathaMcit pRthaka grahaNa karavAmAM Ave to rAtri, divasa ane aruNodaya tema kahI zakAya. tema zrata ane kevala e be jJAna grahaNa karIne kevalajJAnanI prAptinI pUrvamAM thatA prAtibhane zrata karatAM pRtha grahaNa karIne prAtijajJAnanI vivakSA karIe to prAtijJAnane zruta ke kevalamAM aMtarbhAva karavAnI jarUra rahe nahi ane chaThuM jJAna mAnavAno prasaMga Ave nahi; kema ke bhagavAna zabdothI vAcya sarva bhAvo prakRSTa mativALA gaNadharone kahe che, tyAre gaNadharone prakRSTa zrutajJAna thAya che, te vakhate paNa prAtijajJAnamAM dekhAtA padArtho gaNadharone dekhAtA nathI; paNa jIva kSapakazreNI pAme che te kALamAM matijJAnano tevo utkRSTa kSayopazama thAya che ke jene kAraNe sAmarthyayogamAM yatna karavAnI dizA maLe che. tethI te jJAnano zrata tarIkeno vyavahAra karAto nathI. vaLI A prAtijajJAna paNa kSAyopathamika hovAthI tathA sarva dravya ane sarva paryAyane viSaya karanAra nahi hovAthI kevalajJAna paNa nathI; kema ke kevalajJAna kSAyikabhAvamAM hoya che tathA sarva dravya ane sarva paryAyane viSaya karanAruM che. AnAthI e phalita thAya ke jema rAtrino ja bhAga aruNodaya vakhate rAtri karatAM judo hoya che ane divasanI najIkanI avasthAvALo hoya che, ane aruNodaya pUrvanI rAtri gADha aMdhakAravALI hoya che, tema mativizeSarUpa zrutajJAna utkRSTa caudapUrvakALamAM paNa rAtri jevuM hoya che, paraMtu aruNodaya jevuM hotuM nathI, tethI te zruta yogamArganI AgaLanI dizA batAvI zakatuM nathI. Ama chatAM te zrutanA baLathI yogamArgamAM yatna karatAM karatAM jyAre jIvane te prakArano utkRSTa mativizeSano kSayopazama thAya che, je kevalajJAnanI najIkanI bhUmikAvALo zrutajJAnano kSayopazama che, te aruNodaya jevI rAtrinI avasthA jevo che. Ama chatAM jema aruNodaya vakhate rAtrino vyavahAra thato nathI, tema A zrutajJAnane zrutajJAna kahevAtuM nathI, paraMtu prAtijJAna kahevAya che. tethI zruta tarIke teno vyavahAra thato nathI. vaLI jema aruNodaya sUryodayanI pUrvanI avasthA hovAthI rAtrirUpa che topaNa paramArthathI rAtri kahevAtI nathI, tema prAtijajJAna paNa kevalajJAnanI pUrvamAM pragaTa thAya che ane sAmarthyayoganuM kAraNa bane che, topaNa zrata tarIke teno vyavahAra thato nathI. mATe pAMca jJAnathI atirikta chaThuM jJAna mAnavAnI Apatti nathI ane prAtibhajJAna zrutajJAna nathI tema kahevAmAM paNa doSa nathI. mATe zrutajJAnarUpa zAstrathI mokSanA sarva upAyonI prApti nathI, ema svIkAravAmAM koI doSa nathI. A rIte zAstramAM pAMca jJAna prasiddha hovA chatAM graMthakAre pratibhajJAnane dhRtarUpe nahi svIkAravAmAM doSa nathI, tema sthApana karyuM. tenI puSTi karavA mATe kahe che ke anya darzanakArone paNa A prAtijJAna 'tArakanirIkSaNAdi jJAna' zabda vaDe abhimata che.
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-8-9 37 Azaya e che ke jIvane mohanA nAza dvArA saMsArathI tAranAra sAmarthyayoga che ane te tAraka evA sAmarthyayogane prApta karAvanAra prAtijajJAna che; tethI pratibhajJAna paNa tAraka che, ema anya darzanakAro kahe che. mATe paNa prAtibhajJAna zrutajJAna nathI tema svIkAravAmAM doSa nathI. II avataraNikA: sAmarthyayogabhedAbhidhAnAyAha - avataraNikArya : sAmarNayoganA bhedane kahevA mATe kahe che - zloka : dvidhAyaM dharmasaMnyAsa-yogasaMnyAsasaMjJitaH / kSAyopazamikA dharmA yogAH kAyAdikarma tu / / 9 / / anvayArtha : mayaMkaA=sAmarthyayoga tharmasaMnyAsa-yogAsaMnyAsasaMjJAtA=dharmasaMnyAsa ane yogasaMnyAsa saMjJAvALoH dharmasaMnyAsa ane yogasaMnyAsa tAmavALo divA=be prakArano che. gha=dha kSAropama=sAyopathamika che, tu vaLI yogA=yogo vArSi -kAyAdikarma che. II zlokArca - sAmarthyayoga dharmasaMnyAsa ane yogasaMnyAsa nAmavALo be prakArano che. dha kSAyopathamika che, vaLI yogo kAyAdikarma che. III TIkA - _ 'dvidhA' dviprakAra:, 'ayaM' sAmarthyayogaH, kathamityAha 'dharmasaMnyAsayogasaMnyAsasaMjJitaH' iti, dharmasaMnyAsasaMjJA saMjAtA'syeti dharmasaMnyAsasaMjJitaH, 'tArakAdibhya itaca' / evaM yogasaMnyAsasaMjJA saMjAtA'syeti yogasaMnyAsasaMjJitaH, saMjJA ceha "tayA saMjJAyata" iti kRtvA, sA tatsvarUpameva gRhyate / ka ete dharmAH ke vA yogA? ityAha 'kSAyopazamikA dharmAH'=kSayopazamanivRttAH kSAntyAdayaH, 'yogA: kAyAdikarma tu' yogAH punaH kAyAdivyApArA: kAyotsargakaraNAdayaH, evameSa dvidhA sAmarthyayoga rUti gAu TIkArya - kriyA' - diprakAra?... sAmarthayo ti || A sAmarthyayoga, dvidhA=be prakArano che. kevI rIte be prakArano che ? ethI kahe che - dharmasaMnyAsa ane yogasaMnyAsasaMjJAvALo che.
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 yogadaSTisamuccaya/gAthA-9 ti' zabda sAmarthyayoganA bhedanI samApti mATe che. "dharmasaMnyAsI saMnyAsasaMnti:' zabdanI vyutpatti batAve che - dharmasaMnyAsa saMjJA thaI che AnI, e dharmasaMnyAsasaMjJAvALo sAmarthyayoga che. ahIM "tAra tad' e sUtrathI saMjJA zabdane 'ta' pratyaya SaSThI arthamAM lAgyo che. e rIte yogasaMnyAsa saMjJA thaI che AvI, e yogasaMnyAsasaMkSita= yogasaMnyAsasaMjJAvALo, bIjo sAmarthyayoga che. ane ahIM dharmasaMnyAsasaMjJA ane yogasaMnyAsasaMjJA e prakAranA zabdamAM, teNI vaDe jaNAya che, ethI karIne saMjJA che. sA=saMjJA, tasvarUpa ja=dharmasaMnyAsa ane yogasaMnyAsa svarUpa ja, grahaNa karAya che. zlokanA pUrvArdhamAM be prakArano sAmarthyayoga batAvyo, jemAMthI prathamamAM dharmano saMnyAsa thAya che ane bIjAmAM yogano saMnyAsa thAya che. tethI jijJAsA thAya ke A dharmo kayA che ? ane yoga kayA che ? ethI zlokanA uttarArdhamAM kahe che - layopazamathI nivRttaniSpanna thayelA, zAMti Adi kSAyopathamika dhama che, vaLI kAyAdika yogo che kAyotsargakaraNAdirUpa kAyAdivyApAra yogo che. A rIte pUrvamAM batAvyuM ke dharmasaMnyAsa-yogasaMnyAsa saMzita sAmarthayoga che e rIte, A sAmarthyayoga be prakArano che. 'ti' zabda TIkAnI samApti mATe che. ICI. bhAvArtha - zloka-pamAM sAmarthyayoganuM lakSaNa batAvyuM. tyAra pachI zAstrayoga karatAM sAmarthyayoga judo che, tenI yukti batAvI. have te sAmarthyayoga be prakArano che, te prastuta zlokamAM batAve che. temAM prathama sAmarthyayogamAM dharmano saMnyAsa thAya che arthAt kSayopazamavALA kSAMti Adi dharmono tyAga thAya che, tethI dharmasaMnyAsasaMjJAvALo prathama sAmarthyayoga che; ane bIjo sAmarthyayoga mana, vacana ane kAyAnA vyApAronA tyAga svarUpa che, tethI tene yogasaMnyAsasaMjJAvALo kahela che. ahIM dharmasaMnyAsasaMjJAvALo ema kahevAnuM kAraNa e che ke je nAma vaDe te oLakhAya te saMjJA kahevAya, e vyutpattithI saMjJAvALo kahela che. vaLI dharmasaMnyAsa saMjJAmAM dharmasaMnyAsa e tenuM svarUpa che, ane yogasaMnyAsa saMjJAmAM yogasaMnyAsa tenuM svarUpa che. tethI e prApta thAya ke dharmasaMnyAsa svarUpavALo evo je sAmarthyayoga e dharmasaMnyAsa e nAmathI oLakhAya che, ane yogasaMnyAsa svarUpavALo sAmarthyayoga yogasaMnyAsa nAmathI oLakhAya che. dharmasaMnyAsamAM kSamAdi bhAvono tyAga karavAnI prakriyA A pramANe che - sAdhanA pUrve jIvamAM je krodhamohanIya Adi cAra kaSAyo varte che, tene jIva sAdhanA dvArA kSayopazamabhAvarUpe pariNamana pamADe che tyAre kSayopazamabhAvanA kSamA, mArdavatA, ArjavatA ane nirIhatarUpa dharmo saMyamakALamAM pragaTe che. have dharmasaMnyAsa nAmanA sAmarthyayogamAM, kSayopazamabhAvanA A dharmono tyAga karIne mohanIyakarmanA kSayathI thatuM zuddha AtmAnuM svarUpe pragaTa karavA mATe jIva sAmarthya phorave che. A prakAranuM sAmarthya phoravIne kSayopazamabhAvanA kSamA Adi bhAvono tyAga karIne mohanA taraMgathI rahita nitaraMga mahodadhi jevA AtmAnA bhAvone pragaTa kare che.
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39 yogadaSTisamuccaya/gAthA-9-10 ahIM vizeSa e che ke saMyama grahaNa karyA pUrve sAdhu krodha-mAna-mAyA-lobhanI pariNativALA hoya che. tethI jema nimitta pAmIne saMyama grahaNa karyA pUrve kaSAyonA vikalpo karatA hatA, tema have saMyama grahaNa karyA pachI, bhagavAnanAM vacanone avalaMbIne kSamAdinA vikalpo kare che. tethI e prApta thAya ke pUrvamAM temano matijJAnano upayoga te te nimittone pAmIne krodhAdi vikalporUpe pravartato hato, te matijJAnano upayoga have zAstravacanone avalaMbIne kSamAdi vikalpovALo bane che. tethI munibhAvamAM prAyaH karIne vikalparUpa kSamAdibhAvo kSayopazama avasthAmAM hoya che, ane pAchaLathI nirvikalpadazA prApta thAya tyAre vikalpa vagaranA kSamAdibhAvo hoya che. tyAra pachI kSAyikabhAvanA kSamAdibhAvone pragaTa karavA mATe dharmasaMnyAsarUpa sAmarthyayoga pravarte che, tyAre apUrvakaraNa nAmanA AThamA guNasthAnakamAM kSayopazamabhAve vartatA kSamA Adi bhAvono tyAga karavAno prAraMbha thAya che, ane bAramA guNasthAnake saMpUrNa taraMga vagarano AtmA bane che tyAre saMpUrNa kSayopazamabhAvanA kSamAdino tyAga thAya che. A prakAranA dharmasaMnyAsanuM kAraNa prathama sAmarthyayoga che. mana-vacana-kAyAnA je kAyotsargakaraNAdirUpa vyApAro che, te sarva vyApArano tyAga yogasaMnyAsa nAmanA bIjA sAmarthyayogathI thAya che. lA avataraNikA - yo yadA bhavati taM tadAbhidhAtumAha - avataraNitArtha - pUrvamAM varNana karAyelA be prakAranA sAmarthyayogamAMthI je sAmarthyayoga jyAre thAya che "ta'= tyAre arthAt te kALamAM tene batAvavA mATe kahe che - zloka : dvitIyApUrvakaraNe, prathamastAttviko bhavet gAyo rajUrNa, kritIya rUti tadira sAravA anvayArtha - dvitIyApUrvavara =bIjA apUrvakaraNamAM prathama =prathama prathama sAmarthyayoga tAtvi=tAtvika bhavenTa thAya che. gAyoneraVTdUrva AyojayakaraNathI Urdhva ditI =bIjo =bIjo sAmarthyayoga thAya che, ti=e pramANe tava=tenA jANanArAo kahe che. I10nA zlokArca - bIjA apUrvakaraNamAM prathama sAmarthyayoga tAtvika thAya che, AyojyakaraNathI Urdhva bIjo sAmarthyayoga thAya che, e pramANe tenA jANanArAo kahe che. ll1oll.
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 TIkA H yogadRSTisamuccaya/gAthA-10 'dvitIyApUrvakaraNa' iti, granthibhedanibandhanaprathamApUrvakaraNavyavacchedArthaM dvitIyagrahaNaM, prathame'dhikRtasAmarthyayogA'siddheH, apUrvakaraNaM tvapUrvapariNAmaH zubho'nAdAvapi bhave teSu teSu dharmasthAneSu vartamAnasya tathA'saMjAtapUrvo granthibhedAdiphala ucyate, tatra prathame'smin granthibhedaH phalaM, ayaM ca samyagdarzanaphalaH, samyagdarzanaM ca prazamAdiliGga AtmapariNAma:, yathoktaM - "prazamasaMveganirvedAnukampAstikyAbhivyaktilakSaNaM tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanaM" (ta. bhASya - 1 - 2) iti yathAprAdhAnyamayamupanyAsaH lAbhazca pazcAnupUrvyeti samayavidaH / dvitIye tvasmiMstathAvidhakarmasthitestathAvidhasaMkhyeyasAgaropamAtikramabhAvini 'prathamastAttviko bhavet' iti, prathamo pAramArthiko bhavet, kSapaka zreNiyoginaH kSAyopazamikakSAntyAdidharmanivRtteH, ato'yamitthamupanyAsa iti / atAttvikastu pravrajyAkAle'pi bhavati, pravRttilakSaNadharmasaMnyAsAyAH pravrajyAyAH jJAnayogapratipattirUpatvAt / TIkAryaH - ..... 'dvitIyApUrvarA' * jJAnayogapratipattirUpattAt / 'dvitIyApUrvarA' kRti, . prthme'dhikRtsaamrthyyogaa'siddheH / 'dvitIyApUrvane' - A zabda mULa zlokano grahaNa karIne teno artha karatAM apUrvakaraNanuM vizeSaNa dvitIya kema grahaNa karyuM che, te prathama batAve che. graMthibhedanuM kAraNa evA prathama apUrvakaraNanA vyavaccheda mATe dvitIyanuM grahaNa karyuM che; kema ke prathamamAM=prathama apUrvakaraNamAM, adhikRta sAmarzvayoganI asiddhi che=sAmarthyapradhAna evA sAmarthyayogarUpa adhikRta sAmarzvayoganI asiddhi che. utthAna : dvitIya apUrvakaraNa zabdamAM vizeSaNarUpa batAvela dvitIya zabdanuM prayojana batAvyA pachI apUrvakaraNa zuM che, te batAve che TIkArya - apUrvakaraNaM. samavidH / vaLI anAdi paNa bhavamAM te te dharmasthAnomAM vartatA evA jIvane, te prakAre pUrvamAM nahi thayelo ane graMthibhedAdi LavALo zubha evo apUrva pariNAma, apUrvakaraNa kahevAya che. tyAM=prathama AmAM=prathama apUrvakaraNamAM, graMthibheda phLa che, ane A=graMthibheda, samyagdarzanaLavALo che ane samyagdarzana prazamAdiliMgavALo AtmAno pariNAma che. samyagdarzana prazamAdiliMgavALo AtmAno pariNAma che, temAM 'thorbsa' thI sAkSI Ape che - prazama, saMvega, nirveda, anukaMpA ane AstikyanI abhivyakti svarUpa tattvArthanuM zraddhAna samyagdarzana che. 'kRti' zabda tattvArthabhASyanA uddharaNanI samApti mATe che, ane tattvArthabhASyamAM prazama, saMvegAdi je krama batAvyo che, tenuM tAtparya spaSTa kare che -
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 41 yogadaSTisamuccayagAthA-10 prAdhAnya pramANe A=prazama, saMvega, nirveda, anukaMpA ane AsikyarUpa A, upacAsa che, ane pazcAtupUrvIthI prApti che, e pramANe samayanA jANanArAo kahe che. utthAna : A rIte apUrvakaraNanuM svarUpa batAvIne prathama apUrvakaraNa kevuM che te batAvyuM. have prathama apUrvakaraNanA vyavaccheda mATe apUrvakaraNa zabdanA vizeSaNarUpe 'dvitIya' zabda vizeSaNa ApyuM, te dvitIya apUrvakaraNa kevuM che, te batAvIne temAM adhikRta sAmarthyayoga tAttvika thAya che te batAvavA mATe kahe che - TIkArca - dhitI .... jJAnAtipattirUpatnan ! vaLI te prakAranI karmanI sthitinA tevA prakAranA saMkhyaya sAgaropama atikramabhAvI bIjA evA AmAM bIjA evA apUrvakaraNamAM, prathama dharmasaMnyAsarUpa prathama sAmarthyayoga, tAtvika thAya che prathama pAramArthika thAya che; kema ke kSapakazreNIvALA yogIne kSAyopathamika evA kSAtyAdi dharmonI nivRtti che. AthI A rIte A upanyAsa che dvitIya apUrvakaraNamAM prathama sAmarthyayoga tAtvika thAya che, e rIte A upacAsa che. vaLI atAtvika=atAtvika sAmarthyayoga, pravrajyAkALamAM paNa thAya che; kema ke pravRttilakSaNadharmasaMnyAsarUpa pravajyAnuM jJAnayogapratipattirUpapaNuM che. bhAvArtha : pUrvanA zlokamAM be prakArano sAmarthyayoga batAvyo. temAM prathama prakArano sAmarthyayoga dvitIya apUrvakaraNamAM tAttvika thAya che, ema batAvyuM. tenAthI arthathI e prApta thayuM ke atAttvika sAmarthyayoga pravrajyAkALamAM thAya che ane tAttvika sAmarthyayoga bIjA apUrvakaraNamAM thAya che. bIjuM apUrvakaraNa ema kahevAthI prathama apUrvakaraNamAM adhikRta sAmarthyayoga thato nathI e artha prApta thAya. tethI e prApta thAya ke adhikRta sAmarthyayoga sivAyano sAmarthyayoga graMthibhedakALamAM paNa thAya che. AthI jIva samyakatva pAme che te vakhate traNa karaNo kare che, temAM apUrvakaraNathI graMthIno bheda kare che, ane te graMthibhedanI kriyA jIva sAmarthyayogathI kare che, topaNa te sAmarthyayoga icchAyoga ke zAstrayoga sahavartI gauNarUpe varte che. te sAmarthyayoga ahIM grahaNa karavo nathI; paraMtu adhikRta sAmarthyayogathI "jemAM sAmarthyanI pradhAnatA che ane icchA ane zAstranI gauNatA che" te sAmarthyayoga ahIM grahaNa karavo che. A sAmarthyayoga bIjA apUrvakaraNa pUrve Avato nathI, ane kSapakazreNIvALA bIjA apUrvakaraNamAM A adhikRta sAmarthyayoga pragaTa thAya che tyAre, kSayopazamabhAvanA dharmonA tyAgano prAraMbha thAya che, ane bIjA apUrvakaraNa pachI anivRttikaraNanA aMte 12mA guNasthAnakamAM kSAyikabhAvanA guNo pragaTe che. tethI AtmAnA tAtvika svarUpane pragaTa karAvanAro A sAmarthyayoga che, mATe tene tAttvika sAmarthyayoga kahela che. Azaya e che ke AtmAnuM svarUpa mohanA vikalpathI saMpUrNa rahita nistaraMga mahodadhi jevuM che, ane te svarUpane pragaTa karavAmAM kAraNa bane tevo A sAmarthyayoga che. tethI A sAmarthyayogane tAttvika sAmarthyayoga kahela che.
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 yogadaSTisamuccaya/gAthA-10 vaLI pravajyAgrahaNakALamAM atAttvika sAmarthyayoga thAya che. tenuM svarUpa A pramANe che - sAdhaka pravrajyA grahaNa kare che tyAre, pravrajyAgrahaNanI kriyAmAM upayogapUrvaka yatna kare to teno upayoga artha ane AlaMbananA upayogathI sAmAyikanA pariNAmarUpa jJAnayogane pragaTa kare che, je pratijJAne anurUpa sarva sAvaghanA tyAgapUrvaka niravadya evA AtmAnA pariNAmarUpa samabhAvamAM yatnasvarUpa che. A prakArano yatna jIva pravrajyAkALamAM kare che, topaNa te pravajyA zAstrAnusArI kriyAmAM pravRttisvarUpa che, ane tenAthI viparIta evI sAvadya pravRttinA saMnyAsarUpa che. tethI A prakArano pravrajyAno pariNAma jIvane sAmarthyayogathI pragaTe che, to paNa te avasthAmAM saMyamane anukULa vikalpo vartatA hoya che, paraMtu sarva vikalponA taraMgathI rahita AtmabhAvane anukULa evo yatna pravrajyAkALamAM nathI. tethI pravrajyAkALano sAmarthyayoga atAtvika che arthAt paraMparAe zuddha AtmAnA bhAvamAM javAnA yatnasvarUpa hovA chatAM sAkSAt zuddha AtmAnA bhAvamAM javAnA yatnasvarUpa nahi hovAthI atAtvika che. vaLI bIjuM apUrvakaraNa upazamazreNImAM paNa thAya che, paraMtu tenuM ahIM grahaNa nathI; kema ke upazamazreNImAM kSAyopathamika kSamAdi bhAvono upazama thAya che, paraMtu kSAyopathamika evA kSamAdibhAvono tyAga thato nathI. tethI TIkAmAM spaSTa karyuM ke kSapakazreNIvALA yogIne vartatA bIjA apUrvakaraNamAM prathama sAmarthyayoga tAtvika thAya che. vaLI A bIjuM apUrvakaraNa, jIva prAyaH karIne sarvaviratinuM pAlana karIne te prakAranI karmasthitine pAme ke jyAre saMyamakALamAM karmanI sthiti che tenA karatAM jeTalA prakAranA kSapakazreNInA prAraMbha mATe apekSita che teTalA prakAranA saMkhyAta sAgaropama karmanI sthiti ghaTe, tyAre bIjuM apUrvakaraNa Ave che. Azaya e che ke bhAvathI saMyama pALanArA sAdhune paNa sattAmAM je karmonI sthiti che, te karmonI sthitimAMthI kSapakazreNI mATe jeTalA pramANamAM saMkhyAta sAgaropama karmonI sthiti ghaTADavI Avazyaka che, teTalA saMkhyAta sAgaropamanI sthiti jIva saMyamapAlananA baLathI ghaTADe tyAre jIvamAM te prakAranI vizuddhi pragaTe che ke jethI kSapakazreNIkALabhAvi evuM bIjuM apUrvakaraNa pragaTa thAya che; ane A apUrvakaraNamAM adhikRta sAmarthyayoga pragaTe che, je kSayopazamabhAvanA dharmono tyAga karAvIne saMpUrNa mohanA kallolathI rahita AtmAnI avasthAne pragaTa kare che. vaLI sAdhaka pravrajyA grahaNa kare che tyAre zAstravacananuM smaraNa karIne pravRtti karavAno daDha saMkalpa kare, ane te saMkalpa pramANe pravajyAgrahaNanI kriyA kare, to jJAnayoganI prApti thAya che; ane pravajyA grahaNa karyA pachI paNa zAstrAnusArI kriyAo kare te vakhate, vratanA vikalpo, zAstrAnusArI kriyA karavAnA vikalpo, kSamAdibhAvone pragaTa karavAnA vikalpo, saMyamamAM aticAra na lAge tevA vikalpo ane saMyamamAM aticAra lAgyo hoya tenI zuddhinA vikalpo pravarte che. A sarva yatnathI jIvamAM jJAnayoga pragaTe che, je atAttvika sAmarthyayoganuM kArya che; ane A atAttvika sAmarthyayoga zuddha AtmAne pragaTa karavAmAM paraMparAe prabala kAraNa hovA chatAM, jIvamAM karmonI sthiti teTalI ghaTI nahi hovAthI sAkSAt kSayopazamabhAvanA tyAga mATe yatna karAvI zakato nathI, paraMtu vikalpo dvArA sudaDha yatna karIne kSayopazamabhAvanI vRddhinuM kAraNa bane che. jyAre tenA baLathI teTalA pramANamAM saMkhyAta sAgaropamanI karmonI sthiti ghaTe che, tyAre vikalpono sarvathA tyAga karIne vikalpathI atIta avasthAmAM javA mATe pUrNa
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 43 yogadaSTisamuccaya/gAthA-10 yatna thAya tevA prakArano sAmarthyayoga kSapakazreNIkALamAM Ave che. tenI pUrvano saMyamamAM karAto yatna jJAnayoganI pratipattirUpa hovAthI sAmarthyayogarUpa che, topaNa vikalpothI atIta tAttvika AtmabhAvamAM javAnA sAkSAt yatnarUpa nahIM hovAthI atAttvika sAmarthyayoga che. pravrajyAkALamAM vartatA atAttvika sAmarthyayoganuM svarUpa - (1) saMyama grahaNa karavAnI kriyA cokkasa vidhipUrvaka karavAmAM Ave che, ane te vidhi vakhate pravajyA grahaNa karanAra jIva saMyama grahaNane anukULa ucita mudrAmAM yatna kare to tenA baLathI saMyamane anukULa bhAva thAya, je sthAnayogarUpa che; ane (2) saMyama grahaNane anukULa ucita mudrAmAM Ubho rahIne jinapratimAdi sanmukha pravajyA grahaNa karato hoya, ane jinapratimAnuM vItarAgabhAvarUpe daDha AlaMbana laIne kriyAnAM bolAtAM sUtromAM te rIte upayukta rahe to te sUtramAM vartato sAdhakano upayoga saMyamanA bhAvane anukULa evA UrNayogarUpa che; ane (3) sUtra dvArA sUtranA tAtparyArthIne sparze tevI buddhi arthanA upayogakALamAM thAya, to te sUtrathI apekSita bhAvo AtmAmAM avazya pragaTe, je arthayogarUpa che; ane (4) muni jinapratimAdinA AlaMbanamAM paNa yatna kare to tenuM citta vItarAgane vItarAgabhAve joIne vItarAganA pArataMtranA pariNAmavALuM bane che, te upayoga AlaMbanayoga che. tethI pravrajyAgrahaNakALamAM arthayogamAM ane AlaMbanayogamAM upayoga vartato hoya ane (5) kvacit vIryano prakarSa thAya to nirAlaMbanayoga Ave. A traNe yogo jJAnayoganI pratipattirUpa che; jyAre sthAna ane UrNamAM je yatna thAya che, te vakhatano upayoga kriyAyogarUpa che, je jJAnayoganuM kAraNa che. vaLI, pravrajyA grahaNa karyA pachI prAyaH karIne susaMyata sAdhaka, bhagavAnanA vacananuM smaraNa karIne sarva pravRttiomAM sudaDha yatna karatA hoya che, jethI nirlepadazArUpa jJAnayoga yAvat saMyamakALamAM uttarottara vRddhi thato hoya che. kvacit pramAdane kAraNe koI skUlanAo thaI hoya topaNa aticAranA AlocanAdikALamAM te prakArano sudaDha yatna karIne muni pharI jJAnayogane jIvaMta kare che. A rIte saMyamamAM karAto yatna atAttvika sAmarthyayoga hovA chatAM tAttvika sAmarthyayoganuM kAraNa che, ane AthI atAttvika evo paNa te sAmarthyayoga, karmonI sthiti ghaTADIne kSapakazreNI pragaTa thAya teTalA saMkhyAta sAgaropamanI sthiti ghaTADe tyAre pragaTa thayelA pratibhajJAnanA baLathI tAttvika sAmarmayogane prApta kare che. TIkA : ata evAsyA bhavavirakta evAdhikAryuktaH, yathoktaM - "atha pravrajyAhaH (1) Aryadezotpanna:, (2) viziSTajAtikulAnvitaH, (3) kSINaprAyakarmamala:, (4) tata eva vimalabuddhiH, (5) 'durlabhaM mAnuSyaM, janma maraNanimittaM, saMpadazcapalA:, viSayA duHkhahetavaH saMyoge viyogaH, pratikSaNaM maraNaM, dAruNo vipa?i' tyavatasaMsAra , (6) tata va takara, (7) pratinuSAya, (8) mahAsthati, (2) vRtA:, (20) vinIta: (22) praSi rAnAmAcarananavadumatA, (22) godAvarI, ()
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 yogadaSTisamuccayagAthA-10 nyA II , (24) zrAddha, (26) sthira, (26) samupasaMpannazva ti" | AnIza jJAnayogamArAdhayati, na cedRzo nArAdhayatIti bhAvanIyam / sarvajJavacanamAgamaH, tannAyamanirUpitArtha rUti ! TIkArya : gata vAcA .. nirUpitArtha ta AthI ja=pravajyA jJAnayoganI pratipattirUpa che AthI ja, ArogapravrajyAno, bhavavirakta jIva jaadhikArI kahevAyo che. je pramANe kahevAyuM che - pravrayAyogya jIva AdizamAM utpanna thayelo, viziSTa jAti-kulathI yukta, kSINaprAya karmamalavALo che. tethI ja pravrayAyogya jIva kSINaprAya karmamalavALo che tethI ja, vimalabuddhivALo che, ane vimalabuddhivALo hovAthI saMsAranuM svarUpa kevuM che, te jANe che. te saMsAranuM svarUpa spaSTa kare che :manuSyabhava durlabha che, janma e maraNanuM nimitta che, saMpattio caMcala che, viSayo duHkhanA hetu che, saMyogamAM viyoga cheH ISTano saMyoga jIvane priya lAge che te viyogamAM paryavasAna pAmavAvALo che, pratikSaNa maraNa cheH pratikSaNa AyuSya kSaya thatuM hovAthI pratikSaNa maraNa che, vipAka dAruNa che karmano vipAka dAruNa che: A pramANe jANyuM che saMsAranuM nirguNapaNuM jeNe evo pravrayAyogya jIva che. tethI ja=saMsAranI nirguNatAno bodha che tethI ja, tenAthI saMsArathI, virakta che, pratanukaSAyavALo che=alpakaSAyavALo che, alpa hAsyAdivALo che, kRtajJa che-karAyelA upakArane smRtimAM rAkhatAra che, vinIta che=gura Adi pratye vinayavALo che, pUrvamAM paNa=dIkSAgrahaNa pUrve paNa, rAjA, amAtya, nagarajanane bahumata che, adrohakArI che=koIno droha na kare tevA svabhAvavALo che, kalyANa aMgavALo che=mokSasAdhanAne anukULa evAM zarIranAM sarva aMgo pUrNa che, zraddhAvALo che=bhagavAnanA vacanamAM sthira rucivALo che, sthira che=AtmakalyANanA mArgamAM sthira pariNAmavALo che ane samupasaMpanna che-dIkSA grahaNa mATe upasthita thayelo che. 'rUti' zabda dIkSAnA adhikArInA guNonI samApti mATe che; ane je Avo uparamAM batAvyuM tevA guNovALo, nathI, te dIkSA grahaNa kare topaNa jJAnayoganuM ArAdhana karato nathI; ane Avo upara batAvelA guNavALo, jJAnayogane nathI ArAdhato ema nahi arthAt avazya ArAdhe che, ema bhAvana karavuM. pravrajyA jJAnayoganI pratipattirUpa che ane te atAttvika sAmarthyayoga che, ema pUrvamAM batAvyuM; ane pravrajyA jJAnayoganI pratipattirUpa che, mATe bhavavirakta adhikArI che, tema batAvIne te bhavavirakta jIva jJAnayoganI ArAdhanA kare che tema batAvyuM. mATe adhikArI jIva pravajyA grahaNa kare to tene atAttvika sAmarthyayoga Ave che, ema phalita thayuM. tyAM prazna thAya ke sAmarthyayoga to zAstraatikrAMtagocara che, tethI zAstranA baLathI te AvI zake nahi, to atAttvika sAmarthyayoga paNa kema AvI zake ? tenuM nirAkaraNa karavA mATe kahe che -
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 yogadaSTisamuccaya/gAthA-10 sarvajJavacana Agama che, te kAraNathI A=jJAnayoganI pratipattirUpa sAmarthyayoga, anirUpitArtha nathI=sarvajJanA vacanarUpa AgamamAM sAmAnyathI jJAnayoganI pratipattinuM nirUpaNa karela che. 'rUti' zabda kathananI samApti mATe che. bhAvArtha : pUrvamAM sthApana karyuM ke pravajyakALamAM atAttvika sAmarthyayoga Ave che; kema ke pravrajyA jJAnayoganI pratipattirUpa che. pravrajyA jJAnayoganI pratipattirUpa kema che ? tene daDha karavA mATe kahe che : pravrajyA mATe bhavavirakta adhikArI che, anya nahi. tethI e prApta thAya ke jenuM citta saMsAranA svarUpanuM vAstavika avalokana karIne bhavathI virakta thayeluM che, tevo jIva zAstrAnusArI vidhipUrvaka saMyamane grahaNa kare tyAre sUtra-arthamAM upayogapUrvaka yatna kare, jethI avazya jJAnayoga pragaTe; ane pravajyA jJAnayoganI pratipattirUpa che, AthI bhavaviraktane pravrajyAno adhikArI kahyo che, ane nahi. Avo jIva saMyama grahaNa karyA pachI paNa zAstrAnusArI sarva kriyAo kare te jJAnayoganI pratipattirUpa che. A jJAnayoga uttarottara vRddhi pAmIne asaMgaanuSThAna ane kSapakazreNInuM kAraNa bane che. pravrajyAno adhikArI evo bhavavirakta jIva kevo che ? temAM sAkSIpATha Apyo, teno bhAva A pramANe che - AryadezamAM utpanna thayelo ane viziSTa jAti-kulavALo evo jIva, je pratijJA grahaNa kare tene niSThA sudhI avazya vahana kare tevo hoya che. kSINaprAya karmamalavALo kahevAthI e prApta thAya ke tattvane jovAne anukULa evI vimalabuddhinAM pratibaMdhaka karmo jenAM kSINa thayAM che evo che. AthI tenI buddhi nirmaLa che ane nirmaLa buddhi hovAthI te saMsAranuM vAstavika svarUpa joI zake che. te saMsAranuM svarUpa kevuM jue che te batAvatAM kahe che - Avo jIva vicAre che ke manuSyabhava ati durlabha che. mATe saheja paNa pramAdamAM teno vyaya karavA jevo nathI, paraMtu Atmahita sAdhIne tene saphaLa karavA jevo che. vaLI janma e maraNanuM nimitta che. mATe prApta thayelo janma sadA rahevAno nathI, tethI AtmahitamAM ja prayatna karavo ucita che. vaLI A saMpattio capaLa che. mATe A saMpattio upara AsthA rAkhIne saMsAramAM sAdhanAne bhUlavA jevI nathI. vaLI A viSayo duHkhanA hetu che; kema ke viSayomAM pravRtti karavAthI baMdhAtuM karma durgationI paraMparAnuM kAraNa che. saMyogamAM viyoga che arthAt saMsAramAM je iSTano saMyoga thayo che, te viyogamAM paryavasAna pAmanAra che, tethI saMyogamAM AsthA rAkhavA jevI nathI; kema ke jo saMyogamAM AsthA rAkhavAmAM Ave to rAga thAya ane saMyogamAM rAga rAkhavAthI viyogaprAptikALamAM khedanI utpatti kare. tethI atyArathI saMyoga pratyenI AsthA choDI devAmAM Ave to viyogakALamAM paNa duHkha utpanna thAya nahi. vaLI AyuSya pratikSaNa kSINa thatuM jAya che, mATe pratikSaNa maraNa che. tethI prApta thayelI manuSyakSaNane AtmahitamAM yojavI joIe; ane karmano vipAka ati dAruNa che, mATe karmanAza mATe yatna karavo joIe. A prakAre dekhAtA saMsAranuM vAstavika svarUpa joIne je jIva tenAthI virakta thayo che te jIva pravrajyA grahaNa karavA mATe yogya che. vaLI A pravajyAyogya jIvanA kaSAyo ghaNA alpa hovAthI sAdhanAmAM bAdhaka
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 yogadaSTisamuccayagAthA10. thAya tevA nathI. vaLI hAsyAdi nokaSAyo paNa tenA alpa che, tethI sAdhanAmAM bAdhaka thatA nathI. vaLI dIkSAne yogya jIva koInA paNa karAyelA upakArane bhUle nahi tevo kRtajJa hoya che, guNavAna evA gurnAdino vinaya karanAra hoya che, prakRtithI uttama svabhAva hovAne kAraNe rAjA vagerene bahumAnapAtra hoya che, svabhAvathI koIno droha na kare tevo hoya che ane pUrvanA puNyanA udayathI kalyANa sAdhavAmAM sahAyaka evA dehanAM sarva aMgo tene prApta thayelAM hoya che. vaLI bhagavAnanA vacananA paramArthane jANanAra hovAthI bhagavAnanA vacanamAM zraddhAvALo hoya che ane prakRtithI sthira pariNAmavALo hoya che. Avo jIva jyAre dIkSA mATe guru AgaLa upasthita thAya ane guru dIkSA Ape to bhavavirakta hovAne kAraNe avazya upayogapUrvaka pravrajyA grahaNa kare, jethI avazya tene jJAnayoganI prApti thAya. AnAthI e prApta thAya ke bhavavirakta jIva pravrajyA grahaNa kare to tene pravajyAkALamAM jJAnayoganI prApti thAya che, je sAmarthyayoganuM kArya che. A rIte pravrajyAkALamAM atAttvika sAmarthyayoga che, tema batAvyuM. tyAM prazna thAya ke to pachI te sAmarthyayoga zAstraatikrAMtagocara hovAthI jJAnayoganI pratipattirUpa pravrajyA paNa zAstrathI batAvI zakAya tema nathI, tema mAnavuM paDe. tethI zAstrabaLathI te kema AvI zake ? tethI kahe che - Agama sarvajJanA vacanarUpa che. tethI jJAnayoganI pratipattirUpa pravrajyAnuM tAtparya zAstramAM anirUpitArthavALuM nathI. Azaya e che ke sarvajJanA vacanarUpa Agama che, ane sarvajJane kevalajJAnamAM saMpUrNa yogamArga dekhAya che, ane te yogamArga zabdo dvArA jeTalo kahI zakAya teTalo sarva temaNe kahyo che. tethI jJAnayoganI pratipattirUpa pravrajyAnuM svarUpa paNa AgamamAM nirUpaNa karAyeluM che; Ama chatAM te vacananA zravaNamAtrathI zrotAyogIne jJAnayoganI prApti thatI nathI, paraMtu zAstramAM tenuM je sAmAnyathI nirUpaNa che te pramANe avalaMbana laIne samyagu yatna kare to svasAmarthyathI jJAnayoganI prApti thAya che. mATe pravrajyAnuM svarUpa sAmAnyathI zAstramAM nirUpita arthavALuM che, vizeSathI svapuruSakAra dvArA anubhavano viSaya che. utthAna : zlokanA pUrvArdhamAM prathama sAmarthyayoga kyAre thAya che te batAvyuM, ane tenuM spaSTIkaraNa karatAM TIkAmAM kahyuM ke pravajyakALamAM atAttvika sAmarthyayoga thAya che; ane pravrajyAkALamAM atAttvika sAmarthyayoga kema thAya che tenuM spaSTIkaraNa TIkAmAM karyuM. have zlokanA uttarArdhamAM batAvela bIjo sAmarthyayoga kyAre thAya che, te spaSTa karatAM kahe che - TIkA - ___ 'AyojyakaraNAdUrdhva' iti kevalAbhogenA'cintyavIryatayA'' 'yojya' - tathA-tathA tatkAlakSapaNIyatvena bhavopagrAhikarmaNastathAvasthAnabhAve (bhAvena) 'karaNaM' kRtirAyojyakaraNaM zailezyavasthAphalametat /
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-10 ata evAha 'dvitIya iti tadvidaH-' yogasaMnyAsasaMjJita: sAmarthyayoga iti tadvido'bhidadhati zailezyavasthAyAmasya bhAvAt / noMdha :- ahIM 'vatyavIryatA' pachI 'yonca' zabda che, tene ThekANe 'lalitavistarAmAM 'mAvoca' zabda che, ane teno artha 'jJAtvA' karyo che. tethI ahIM paNa te pramANe artha karela che. 'pavopawAhIzarmA' pachI 'tathAvasthAnamAve che, tenA sthAne lalitavistarAmAM 'tathAvasthAnamAna' pATha che, te saMgata jaNAya che, mATe te pramANe artha karela che. TIkArya : 'bAyogezaraVIkUrNa ti .... mAvat | AyojyakaraNathI Urdhva dvitIya sAmarthyayoga pragaTe che, e kathanamAM AyojyakaraNathI Urdhvato artha kare che - kevalabhogathI kevalajJAnanA upayogathI, Ayojana karIne jANIne, aciMtyavIryapaNuM hovAne kAraNe te te prakAre tatkAlamAM yoganirodhakAlamAM, kSipaNIyapaNA vaDe bhavopagrAhI karmanuM tathAavasthAtabhAvathI=zailezIavasthAmAM badhAM karmo nAza pAme te rIte avasthAnabhAvathI, karavuM te AyojyakaraNa che, ane zailezIavasthA che phaLa jene evuM A AyojyakaraNa che. AthI ja zailezIavasthAphaLavALuM AyojyakaraNa che AthI ja, zlokamAM kahe che - bIjo che= bIjo sAmarthyayoga che, e pramANe tenA jANakAro kahe che; artha spaSTa kare che - yogasaMnyAsasaMkSita sAmarthyayoga che, e pramANe tenA jANakAro kahe che-sAmarthayoganA jANanArA sarvajJa kahe che; kema ke zailezIavasthAmAM AnokabIjA sAmarthyayogano, bhAva che=sadbhAva che. bhAvArtha : kevalI kevaLajJAnanA upayogathI jANIne potAnuM aciMtya vIrya hovAne kAraNe AyojyakaraNanA kriyAkALamAM bhavopagrAhIkarmane te prakAre avasthAnabhAvarUpe kare che, jethI zailezIavasthA daramyAna sarva karmo nAza pAme; ane te avasthAnabhAva kaI rIte kare che, te batAvavA mATe kahyuM ke te te prakAre tatkAla kSamaNIyapaNA vaDe avasthAnabhAva kare cheHkarmanA nAza mATe je rIte AtmAmAM karmane sthApana karavAM jarUra jaNAya te pramANe sthApana kare che. te te prakAre kahevAthI e kahevuM che ke udayAvalikAmAM pUrva pUrvanA samaya karatAM uttara uttaranA samayamAM asaMkhyAtaguNa asaMkhyAtaguNa adhika daliko goThave che. A rIte AyojyakaraNa karyA pachI je kevalInA AyuSyakarma karatAM bAkInAM traNa bhavopagrAhIkarma viSama hoya, te kevalI traNa bhavapagrAhakarmane AyuSyakarmanI samAna sthitivALAM karavA mATe kevalIsamuddhAta kare che, ane samudraghAta karyA pachI svAbhAvika zarIrastha avasthAmAM rahe che, ane potAnI je ucita pravRtti bAkI hoya te kare che - jema gRhastha pAsethI koI vastu lAvyA hoya to te pAchI ApI Ave; ane te sarva karIne
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 yogadaSTisamuccaya/gAthA-10 tarata yoganirodhanI kriyA kare che, jenA phaLarUpe zelezIavasthA prApta thAya che. A rIte AyojyakaraNa karyA pachI jeone samudraghAta karavAno hoya teo samuddhAta karIne yoganirodhano prAraMbha kare che; ane jeone samuddhAta karavAno nathI teo paNa AyojyakaraNa karyA pachI tarata yoganirodhano prAraMbha kare che. tethI yoganirodhanI kriyAnuM phaLa zailezIavasthA hovA chatAM AyojyakaraNane paNa zelezIavasthAphaLavALuM kahela che. vaLI, je kevalIne AyuSyakarmanI sAthe traNa bhavopagrAhIkarmanI viSama sthiti nathI, teo samudyAta karatA nathI. pUrvamAM kahyuM ke AyojyakaraNa zailezIavasthAphaLavALuM che. tethI zlokamAM kahe che - AyojyakaraNathI UrdhvamAM yogasaMnyAsasaMkSita evo sAmarthyayoga che, ema sAmarthyayoganA jANanArA kevalI kahe che. Ama kahevAnuM kAraNa e che ke zailezIavasthAmAM yogasaMnyAsa nAmano sAmarthyayoga pragaTe che. ahIM vizeSa e che ke zailezIavasthAnI pUrve yoganirodhano prAraMbha karyo te bIjo sAmarthyayoga nathI, paraMtu jyAre yoganirodha thaI jAya che tyAre AtmAmAM je aciMtya sAmarthya pravarte che, tenA baLathI dehano saMbaMdha hovA chatAM yogano saMnyAsa varte che, te yogasaMnyAsane bIjA prakArano sAmarthyayoga kahela che, je sAkSAt mokSanuM kAraNa che. TIkA :sarvamidamAgamikaM vastu, tathA caitatsaMvAdyArSam - "karaNaM ahApavattaM, apuvvamaNiyaTTimeva bhavvANaM / iyaresiM paDhamaM ciya, bhaNNai karaNaM ti pariNAmo / / jA gaNThI tA paDhamaM, gaNThiM samaicchao bhave bIyaM / aNiyaTTIkaraNaM puNa, sammattapurakkhaDe jIve / / gaNThi tti sudubbheo, kakkhaDaghaNarUDhagUDhagaNThi vva / jIvassa kammajaNio, ghaNarAgaddosapariNAmo / / etto vivajjao khalu, bhinne eyammi sammaNANaM tu / thovaM pi suparisuddhaM savvA'sammohaheu tti / / sammattaMmi u laddhe, paliyapuhatteNa sAvao hoi / caraNovasamakhayANaM, sAgarasaMkhantarA honti" / / - (vizeSAviyAtA rUma tha: 202, 2203, 222-222) ityAdi, lezata: paribhAvitArthametat / / 10 / /
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-10 TIkArca - sarvamilamAmi paramAvatArthatA A sarva=pUrvamAM kahyuM ke prathama apUrvakaraNa graMthibhedaphaLavALuM che; ane tathAvidhi karmasthitinA tevA prakAranA saMkhyAta sAgaropama atikrama thAya tyAre bIjuM apUrvakaraNa thAya che, tyAre prathama sAmarthyayoga tAtvika thAya che, e sarva, Agamika vastu che; ane te prakAre je prakAre pUrvamAM varNana karyuM te prakAre, AnuM saMvAdI=pUrvamAM varNana karyuM enuM saMvAdI, ArSa che ArSavacana che. te vacanano artha A pramANe che - yathApravRtta, apUrva ane anivRtti ja karaNa bhavyo che. Itarane abhavone, prathama ja che. karaNa e pariNAma kahevAya che. [1] jyAM sudhI graMthi che tyAM sudhI prathama che yathApravRttakaraNa che. graMthine uccheda karatAM bIjuM thAya che= apUrvakaraNa thAya che. samyaktva puraskRta jIvamAM=samyakatvane abhimukha thayelA jIvamAM, vaLI anivRttikaraNa che. rA. graMthi zuM che te batAve che - graMthi e karkaza, ghana, rUDha, gUDha graMthinA jevo jIvano sudurbheda, karmajanita, ghana rAga-dveSano pariNAma che. Imail AnA vivarjanathI=ghana rAga-dveSanA pariNAmanA vivarjanathI, A bhedAye chata=graMthi bhedAye chate, sarva asaMmohano hetu evuM thoDuM paNa suparizuddha samyajJAna thAya che. jo vaLI, samyaktva prApta thaye chate, palyopama pRthaphatvathI palyopama puthaphatva karmanI sthiti ghaTavAthI, zrAvaka thAya che; cAritranA, upazamanA=upazamazreNInA, kSayanA=kSapakazreNInA saMkhyAtA sAgaropama thAya che arthAt zrAvakapaNAnI karmasthitithI saMkhyAta sAgaropama sthiti ghaTe to cAritra prApta thAya che, tenAthI paNa saMkhyAta sAgaropama sthiti ghaTe to upazamazreNI prApta thAya che, tenAthI paNa saMkhyAta sAgaropama sthiti ghaTe to kSapakazreNI prApta thAya che. pA ahIM 'tyAdri' zabdathI AvA ja arthane kahenArAM anya zAstravacanono samuccaya karavAno che. A=ame je A gAthAmAM kahyuM che e, lezathI paribhAvita arthavALuM che=ArSanA ja arthane kahenAruM amAruM kathana che. I10| bhAvArtha : pUrvamAM graMthakAre sthApana karyuM ke bIjA apUrvakaraNamAM prathama sAmarthyayoga tAttvika thAya che, ane te bIjuM apUrvakaraNa batAvavA mATe prathama apUrvakaraNa graMthibhedaphaLavALuM che te batAvyuM, ane karmanI saMkhyAta sAgaropama sthiti ghaTe tyAre kSapakazreNIvALAne prathama sAmarthyayoga tAttvika thAya che, tema kahyuM; te sarva graMthakAre potAnI matithI kahyuM nathI, paraMtu Agamika vastu che. Ama chatAM graMthakAre je rIte pUrvamAM varNana karyuM tevAM ja Agamavacano sAkSAtuM nathI, paraMtu e arthamAM saMvAdI evAM Agamavacano che, te ahIM batAve che - temAM prathama gAthAmAM batAvyuM ke bhavyone yathApravRttakaraNa, apUrvakaraNa ane anivRttikaraNa e traNa karaNo hoya che, ane abhavyone mAtra yathApravRttakaraNa hoya che. karaNa e jIvanA pariNAmarUpa che.
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 yogadaSTisamuccaya/gAthA-10 bIjI gAthAmAM batAvyuM ke graMthi sudhI prathama kiraNa hoya che arthAtu graMthideza sudhI jIvane yathApravRttakaraNano pariNAma hoya che. graMthino bheda karatI vakhate apUrvakaraNa nAmanuM bIjuM karaNa hoya che, ane samyaktvanI prAptine sanmukha thayelA jIvane anivRttikaraNa nAmano trIjo pariNAma hoya che. A gAthAthI e prApta thayuM ke prathama apUrvakaraNathI graMthino bheda thAya che, ane graMthibhedathI anivRttikaraNa dvArA jIvane samyagdarzana prApta thAya che. A Agamavacano graMthakAranA pUrvanA kathanane batAvanArAM che. vaLI, graMthi zuM che ? te trIjI gAthAmAM batAve che. jema koI dorIne gAMTha mAravAmAM Ave ane te gAMTha ati karkaza hoya ane evI ghana baMdhAyelI hoya, vaLI ghaNA vakhata sudhI te rIte baMdhAyelI rahevAthI rUDha thaI gaI hoya, te gAMThane ukelavAnuM sthAna atyaMta gUDha hoya, te gAMThanA jevo jIvano ghana rAga-dveSano pariNAma che, te graMthi che. A ghana rAga-dveSano pariNAma karyajanita che, ane jema te gAMTha ukelavI duSkara che, tema A ghana rAga-dveSano pariNAma bhedavo ati duSkara che. AthI bhavya paNa jIvo anaMta pula parAvartana pasAra thayA chatAM graMthino bheda karI zakatA nathI. koIka mahAsAttvika jIva apUrvakaraNanA pariNAmathI duHkhe karIne bhedI zakAya tevA te ghana rAga-dveSanA pariNAmano bheda kare che. AthI jIva jyAM sudhI samyakatva pAmato nathI, tyAM sudhI teno atattvamAM tattvabuddhi utpanna karAve tevo ghana rAga-dveSano pariNAma nivartana pAmato nathI, paraMtu jyAre jIva graMthino bheda kare che, tyAre potAnI je kaMI alpamati che, tene tattva-atattvanA nirNayamAM samyam yojana kare che, ane saheja paNa AtmavaMcanA karyA vagara ane potAnI alpamatimAM adhikatAno bhrama rAkhyA vagara AptapuruSanAM vacanone yathArtha jANavA yatna kare che. AvI nirmaLa prajJA graMthibheda karyA pachI jIvamAM pragaTe che. samyakatva prApta thayA pachI jIvanuM samyajJAna kevuM hoya che, te spaSTa kare che - ghana rAga-dveSanA pariNAmanA vivarjanathI jyAre jIva graMthibheda kare che tyAre potAne je kaMI thoDuM jJAna che, te sarva asaMmohano hetu bane che, ane te jJAna viparyAsathI rahita hovAne kAraNe suparizuddha hoya che. Azaya e che ke graMthibheda thayA pachI keTalAka jIvone ghaNuM zAstrajJAna hoya ane keTalAka jIvone thoDuM zAstrajJAna hoya, te thoDuM-ghaNuM sarva paNa jJAna suparizuddha hoya che arthAt tattvane dekhADavAmAM viparyAsa utpanna na kare tevuM hoya che, tethI sarva prakAre asaMmohano hetu che. AthI samyagdaSTine saMsAranI sarva pravRttio asAra jaNAya che ane mokSa ane mokSanA upAyabhUta sarva pariNatio sArabhUta jaNAya che. Ama, samyagdaSTinuM thoDuM paNa jJAna sarva prakAre tattvamAM saMmoha na thAya tevuM hoya che. AthI jyAM pote tattvano nirNaya na karI zake tyAM paNa sarvajJanA vacana pratye tenI sthira ruci hoya che. vaLI samyagdaSTi jIva sAmagrI maLatAM zakti anusAra tattvano yathArtha bodha paNa kare che. kvacit vizeSa bodha na thayo hoya to paNa tenuM samyajJAna sarvajJanA vacanane anusaranAra hoya che, mATe saMpUrNa asaMmohano hetu che. samyakatva pAmyA pachI jIva pariNAmanI vizuddhi dvArA karmanI sthiti palyopamapRthakatva ghaTADe tyAre dezavirati pAme che, ane dezavirati pAmyA pachI adhyavasAyanI zuddhithI karmanI sthiti saMkhyAtA sAgaropama
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa1 yogadaSTisamuccaya/gAthA-10-11 ghaTe tyAre sarvavirati cAritra prApta thAya che, ane temAM paNa bIjI saMkhyAtA sAgaropamanI sthiti ghaTe tyAre upazamazreNI pragaTe che, ane upazamazreNIkAlabhAvi karmanI sthiti karatAM paNa saMkhyAtA sAgaropamanI sthiti ghaTe tyAre kSapakazreNI pragaTe che. tethI koIka jIva upazamazreNI jeTalI sthiti ghaTADe to upazamazreNI mAMDe, ane koIka jIva kSapakazreNI jeTalI sthiti ghaTADe to kSapakazreNI mAMDe. A zlokane sAme rAkhIne graMthakAre kahyuM ke tevA prakAranI karmanI sthitinA saMkhyAtA sAgaropama atikrama thAya ane jIva kSapakazreNI mAMDe tyAre yogIne bIju apUrvakaraNa Ave che, tyAre prathama sAmarthyayoga tAttvika thAya che. A ArSanI gAthAomAM je kathana kareluM che, e kathana graMthakAra dvArA 10mI gAthAnI TIkAmAM lezathI paribhAvita arthavALuM che=lezathI kathana karAyelA arthavALuM che. II10nA avataraNikA - yata AyojyakaraNAdUrdhvaM dvitIya: - avataraNitArtha : je kAraNathI AyojyakaraNathI Urdhva bIjo sAmarthyayoga che, AthI badhA yogomAM ayogarUpa yoga zreSTha che, ema zloka sAthe avataraNikAno saMbaMdha che. zloka : atastvayogo yogAnAM, yoga: para udAhRtaH / mokSayojanabhAvena, sarvasaMnyAsalakSaNa: / / 11 / / anvayArtha: atatu AthI ja mokSanamAna=mokSanI sAthe yojatabhAva hovAne kAraNe yonAM sarvasaMnyAsanakSa yojA=yogomAM sarvasaMnyAsalakSaNa ayoga para: yo? zreSTha yoga DAhata =kahevAyo che. 115 zlokArca - AthI ja mokSanI sAthe yojanabhAva hovAne kAraNe yogomAM sarvasaMnyAsalakSaNa ayoga, zreSTha yoga kahevAyo che. 115 TIkAH ata eva zailezyavasthAyAM yogasaMnyAsAtkAraNAt 'ayogo' yogAbhAvaH, 'yogAnAM' - mitrAdInAm, ma' tti , limida zo: 'para:'=praghAnA, 'dita: ti, mityada mokSayonanamana' - hetunA yojanAdyoga iti kRtvA, svarUpamasyAha 'sarvasaMnyAsalakSaNaH' - adharmadharmasaMnyAsayorapyatra parizuddhibhAvAditi / / 11 / /
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ para yogadaSTisamuccaya/gAthA-11 TIkArya : gata va ... parazuddhimAvati |A kAraNathI ja=zailezIavasthAmAM yogasaMnyAsa thato hovAnA kAraNathI ja ayoga-mana-vacana-kAyAnA yogono abhAva, yogonA madhyamAM=mitrAdi daSTirUpa yogonA madhyamAM, para=pradhAnayoga, kahevAyo che. kema pradhAnayoga kahevAya che? AthI kahe che - yojana karanAra hovAthI yoga che, jethI karIne, mokSayojatabhAvarUpa hetu vaDe yogano abhAva, pradhAnayoga kahevAyo che, ema avaya che. AvA ayogarUpa pradhAnayoganA svarUpane kahe che - sarvasaMnyAsalakSaNa che, kema ke adharmasaMnyAsanI ane dharmasaMnyAsanI paNa ahIM ayoga nAmanA yogavALI avasthAmAM, parizuddhino bhAva che. tti' zabda TIkAnI samApti mATe che. [11 bhAvArtha - zailezIavasthA pachI jIva tarata sarvakarmathI rahita thAya che, ane A bIjo sAmarthyayoga AyojyakaraNathI UrdhvamAM thAya che, tethI A bIjo sAmarthyayoga zailezIavasthAmAM Ave che. mATe mitrAdi je yogo che te sarva yogomAM A pradhAnayoga kahevAyo che; kema ke "yoga' zabdanI vyutpatti che ke je mokSanI sAthe AtmAne joDe te yoga kahevAya; temAM mitrAdi dRSTi AtmAne mokSanI sAthe joDanAra hovA chatAM sAkSAt joDanAra nathI, jyAre ayoga nAmano A yoga zailezIavasthAmAM Ave che ane tarata AtmAne mokSanI sAthe joDe che. tethI mokSanI sAthe joDe te yoga' e vyutpattithI badhA yogomAM mana, vacana ane kAyAnA yogono abhAva thAya tevo yoga sarvazreSTha che. have A yoganuM svarUpa zuM che, e spaSTa kare che - A ayoga nAmanA yogamAM sarvano=mithyAtva, avirati, kaSAya ane yogarUpa karmabaMdhanAM sarva kAraNono, saMnyAsa thAya che. te A rIte - (1) mithyAtva, (2) avirati, (3) kaSAya ane (4) yogathI karmabaMdha prApta thAya che; ane (1) jIva jyAre samyakatva pAme che tyAre mithyAtvarUpa adharmano saMnyAsa kare che. te adharmano saMnyAsa dharmasaMnyAsarUpa adhikRta sAmarthyayoga nahi hovA chatAM icchAyoga-sahabhAvi-sAmarthyayogathI mithyAtvarUpa adharmano saMnyAsa thAya che; ane (2) jIva pravrajyA grahaNa kare che tyAre sarva-sAvadya-pravRttirUpa adharmano tyAga kare che. A pravajyA jJAnayoganI pratipattirUpa che. tethI icchAyoga ke zAstrayoga sahabhAvi sAmarthyayogathI sarva sAvaghapravRttirUpa adharmano tyAga thAya che, ane A pravrajyA grahaNa karatI vakhate vaLI aviratirUpa adharmano tyAga thAya che; topaNa karmabaMdhanA kAraNabhUta kaSAya ane yoga tyAM pravarte che. (3) tyAra pachI kSapakazreNImAM sAmarthyayoga Ave che tyAre jIva kSayopazamabhAvanA dharmono tyAga kare che. te vakhate krodhAdi kaSAyonA kSayopazamabhAvarUpa kSAtyAdi dharmono saMnyAsa thAya che, tyAre karmabaMdhanA kAraNabhUta mithyAtva, avirati ane kaSAya e traNano saMnyAsa varte che, topaNa saMsAranA kAraNabhUta mana-vacanakAyAnA vyApAro varte che, tethI tyAM sarvasaMnyAsa nathI; (4) paraMtu jyAre AyojyakaraNa pachI jIva
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 53 yogadaSTisamuccaya/gAthA-11-12 zailezIavasthAne prApta kare che, tyAre mana-vacana-kAyAnA yogono paNa nirodha thAya che. tethI have karmabaMdhanAM sarva kAraNono saMnyAsa thayo. tethI zailezIavasthAnI pUrvanA adharmano=mithyAtvAdi adharmano, ane dharmano=kSamAdi dharmano, saMnyAsa karyo, tenI yoganirodhathI parizuddhi prApta thaI; kema ke dharma, adharmano saMnyAsa karyA pachI karmabaMdhanuM kAraNa evA je yogo hatA, teno paNa tyAga thayo. vastutaH adharma ane kSayopazamabhAvanA dharma banne karmabaMdhanA kAraNa hatA, mATe jIvanA svAbhAvika bhAvo na hatA. AthI jIve te baMneno tyAga karyo; Ama chatAM mana-vacana-kAyAnA yogonI pravRtti paNa jIvano svAbhAvika bhAva nathI. teno tyAga zailezIavasthAmAM thAya che, tyAre karmabaMdhanAM mithyAtva, avirati, kaSAya ane yogarUpa sarva kAraNono tyAga thAya che. tethI jIva sarvasaMvarabhAvane pAme che. mATe zailezIavasthA pUrve adharma-dharmano saMnyAsa karyo hato te parizuddha na hato, te zailezIavasthAmAM parizuddha bane che; kema ke zailezIavasthAnI pUrvanI avasthAmAM adharma-dharmano saMnyAsa karyo, chatAM karmabaMdhanA kAraNabhUta yogo vidyamAna hatA. tethI te adharma-dharmano saMnyAsa parizuddha nathI, ane ayogI avasthAmAM karmabaMdhanAM sarva kAraNono abhAva thAya che, tethI adharma ane dharmano saMnyAsa ahIM parizuddha thAya che. AvA avataraNikA - evametatsvarUpamabhidhAya prakRtopayogamAha - avataraNikArya : A rIte zloka-2 thI mAMDIne zloka-11 sudhI varNana karyuM e rIte, AnA svarUpane=IcchAyogAdi traNenA svarUpane, kahIne prakRtimAM upayogane prakRti je mitrAdi daSTi temAM IcchAyogAdinA upayogane, kahe che - zloka : etattrayamanAzritya, vizeSeNaitadudbhavAH / yogadRSTaya ucyanta aSTau sAmAnyatastu taaH||12|| anvayArtha : pratatraya--A traNane anAzritya-anAzraya karIne vizeSeT=vizeSathI talumava yorAkRSTa =AnAthI uddabhava thayelI yogadaSTio=IcchAdiyogothI udbhava thayelI yogadaSTio 3o kahevAya che. tu= vaLI sAmAnyata: =sAmAnyathI tAdo te ATha che. ll12aa blokArdha : A traNane A traNa yogane, anAzraya karIne vizeSathI IcchAyogAdithI udbhava thayelI yogadaSTio kahevAya che. vaLI sAmAnyathI te ATha che. ll12aa.
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa4 yogadaSTisamuccaya/gAthA-12 TIkA - 'etattrayaM'-icchAyogAdilakSaNaM, 'anAzritya' anaGgIkRtya, vizeSeNA'smAdiyamityevaMlakSaNena, kimityAha 'etadudbhavA: yogadRSTaya ucyante' mitrAdyAH, 'aSTau sAmAnyatastu tAH' dRSTaya iti / / 12 / / TIkArya : tatra ..... dRSTA rUtti IcchAyogAdi lakSaNa A traNa yogano anAzraya karIne anaMgIkAra karIne, AnAthI=IcchAyogAdithI, A che mitrAdiyogadaSTi che, e prakAranA lakSaNarUpa vizeSathI, AnAthI uddabhava thatI=IcchAyogAdithI uddabhava thatI, mitrAdi yogadRSTio kahevAya che. vaLI sAmAnyathI te daSTio-mitrAdi daSTio ATha che. tti' zabda TIkAnI samApti mATe che. 12aa. bhAvArtha: pUrvanA zlokomAM icchAyogAdi traNa yogonuM lakSaNa batAvyuM. have tene AzrayIne yoganuM varNana kare to icchAyogamAM zuM zuM thAya che ? zAstrayogamAM zuM zuM thAya che ? ityAdi varNana karavuM paDe; paraMtu te icchAyogAdi traNane AzrayIne have graMthakAra kahetA nathI; paraMtu te icchAyogAdi traNathI A mitrAdi dRSTio thAya che, te rU5 vizeSathI icchAyogAdithI udbhava thayelI mitrAdi dRSTio have pachI graMthakAra kahevAnA che. te dRSTio vizeSathI ghaNA bhedavALI che, to paNa sAmAnyathI ATha bhedavALI che. ahIM vizeSa e che ke avataraNikAmAM kahela ke icchAyogAdi traNanA svarUpane kahIne prakRtimAM icchAyogAdi traNano upayoga zuM che, te batAvIzuM. tethI have zlokamAM yoganI ATha dRSTiomAM icchAyogAdino upayoga zuM che, te batAve che. te A rIte - prastuta graMthamAM je mitrAdi ATha dRSTio batAvavAnA che, te ATha dRSTiono udbhava icchAyogAdi traNathI thAya che. tethI e prApta thayuM ke icchAyogAdi traNathI udbhava thanArI A ATha dRSTio che. tethI ATha dRSTionuM varNana karavAnI graMthakAre pratijJA karela hovA chatAM tenA prAraMbha pUrve icchAyogAdinuM svarUpa batAvyuM, jethI yoganA arthIne jJAna thAya ke icchAyogAdi traNa mokSanAM kAraNo che, ane te traNa yogothI yoganI ATha dRSTio pragaTa thAya che. A rIte icchAyogAdi traNa ane ATha dRSTio vacce kAryakAraNabhAvarUpa saMbaMdha che, te batAvIne, have pachI mitrAdi ATha dRSTio graMthakAra kahevAnA che tenI pratijJA karI, ane khulAso karyo ke mitrAdi dRSTio sAmAnyathI ATha che. tethI arthathI e prApta thayuM ke icchAyogAdithI pragaTa thanAra yogadRSTio vizeSathI ghaNI che, to paNa sAmAnyathI vicArIe to tenA ATha bhedo che. icchAyogAdi traNa yogo zAstra batAvela yogamArganI pravRttirUpa che. temAM icchAyogakALamAM zAstra batAvela anuSThAnamAM yatna hovA chatAM zAstrAnusArI samyagu yatna truTita thAya che, zAstrayogamAM anuSThAna zAstrAnusArI samyaka thAya che, ane sAmarthyayogamAM te anuSThAna zAstrAnusArI hovA sAthe zaktinA udrakathI
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-12-13 papa thAya che. A mitrAdi dRSTio icchAyogAdi traNa yoganI pravRttithI pragaTa thAya che, ane te dRSTio vizeSa prakAranA bodha svarUpa che. AthI AgaLamAM graMthakAra dRSTinuM lakSaNa karatAM kahe che, "satra saMto votho vRSTirityamathIyate' e vacana anusAra ATha dRSTiomAM yatna hovA chatAM bodhanI pradhAnatA che, ane icchAyogAdi traNamAM bodha hovA chatAM zAstra batAvelI kriyAnA yatnanI pradhAnatA che. A rIte, ATha daSTio ane icchAdi traNa yogo paraspara saMmilita che. ll1zA avataraNikA : tAzcaitA: - avataraNikArya : ane te pUrva zlokamAM kahela ke vizeSarUpe AnAthI udbhava thatI yogadaSTio kahevAya che te yogadaSTio, A che=zlokamAM kahevAya che e che. zloka : mitrA tArA balA dIprA, sthirA kAntA prabhA parA / nAmAni yogadRSTInA, lakSaNaM ca nibodhata / / 13 / / anvayArtha : mitra tArA vatA sIprA sthira vattA mAM para=mitrA, tArA, balA, dIprA, sthirA, kAMtA, prabhA, parA yovRSTinAM nAmaniyogadaSTionAM nAmo che =ane nakSavi=lakSaNa=yogadaSTionA lakSaNane nivaghata sAMbhaLo. ll13aaaaN blokArdha : mitrA, tArA, balA, dIpA, sthirA, kAMtA, prabhA, parA e yogadaSTionAM nAmo che ane yogadaSTionA lakSaNane sAMbhaLo. ll13 TIkA - tatra mitreva mitrA, tAreva tAretyAdi yathArthAnyeva nAmAni yogadRSTInAm, 'lakSaNaM' cAsAM vakSyamANalakSaNaM, nivaghata' - putyartha pArUA. TIkArya : tatra mitreva ..... kRtyartha: II tyAMgayoganI ATha dRSTiomAM, mitrA jevI=sakhInA jevI mitrA che, tArA jevI tArA che, ityAdi yogadaSTitAM yathArtha ja nAmo che, ane AnuM daSTionuM, vakSyamANa lakSaNa sAMbhaLo. ll13aaaa
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 yogadRSTisamuccaya/gAthA-13 bhAvArtha: prastuta zlokamAM yoganI ATha dRSTionAM nAmo batAvelAM che ane te nAmo te dRSTinA svarUpane batAve tevAM yathArtha che; ane A AThe dRSTionA lakSaNane tame sAMbhaLo, ema kahIne zrotAne lakSaNa sAMbhaLavAne abhimukha kare che. ahIM dRSTionAM nAmo yathArtha A rIte che - pahelI dRSTi mitrAnA jevI=sakhInA jevI, mitrA che arthAt jema jIvane mATe mitra hitakArI hoya che, tema saMsAramAM yoganI pahelI dRSTi jIvane prApta thAya che, te bodha jIva mATe mitra jevo bane che. tene sAme rAkhIne mitrA jevI mitrAddaSTi che, ema kahela che. joke badhI dRSTio mitrA jevI che, chatAM ahIMthI yogamArgarUpa mitranI prApti che. tethI A dRSTinuM nAma mitrA che. Avo artha jaNAya che, te sivAya anya koI artha hoya to yogIo vicAre. tArA jevI tArA nAmanI bIjI dRSTi che. jema cakSunI tArA=kIkI, hoya to cakSu che tema kahevAya, ane kIkIvALI cakSuthI padArthano kaMIka bodha thAya che, ane jyAre kIkI naSTa thaI jAya tyAre cakSu naSTa thaI tema kahevAya che, ane naSTa thayelI kIkIvALI cakSuthI bodha thato nathI. tethI jema bAhya padArthano bodha karavA mATe cakSunI tArA upayogI che, tema A dRSTimAM jIvane tattva jovA mATe upayogI, tArA jevI dRSTi prApta thAya che, AthI A dRSTine tArA kahI che. AthI pahelI dRSTinuM 'abhayadayANaM'thI grahaNa karyA pachI 'cakqhudayANaM'mAM bIjI dRSTinuM grahaNa che; ane sAmAnya bodhapUrvaka ja vizeSanI jijJAsA thAya che, Avo niyama che; tethI A dRSTimAM cakSu maLavAthI kaMIka sAmAnya bodha thayo ane tenAthI vizeSanI jijJAsA thaI. tethI vizeSa jijJAsAnI kAraNabhUta evI tattvane jovAnI cakSunI kIkInI prApti A dRSTimAM che. te batAvavA mATe tArA jevI tArA che, ema kahela che, evuM jaNAya che. vizeSa bahuzruta vicAre. (1) mitrAdRSTi :- pahelI dRSTimAM aspaSTa bodha hoya che, topaNa te yogamArgano bodha hovAthI jIva mATe mitra jevo che, mATe pahelI dRSTine mitrAdRSTi kahI che. (2) tArAdRSTi :- bIjI dRSTimAM pahelI dRSTi karatAM kaMIka spaSTa bodha hoya che, tethI jIvanA AMtaracakSu jevo te bodha che. AthI kaMIka bodha thavAne kAraNe A dRSTimAM vizeSanI jijJAsA paNa thAya che, tethI bIjI dRSTine tArAdaSTi kahI che. (3) balAdaSTi :- trIjI dRSTimAM pahelI dRSTi ane bIjI daSTi karatAM kaMIka baliSTha bodha thAya che, je bodhanA baLathI jIva yogamArga upara avakrapaNe cAlI zake che. AthI trIjI daSTimAM arthaprayogamAtranI prIti pragaTa thAya che ane yogamArgamAM yatnaleza paNa zarU thAya che. tethI trIjI sRSTine balAdaSTi kahI che. (4) dIprAdyaSTi :- cothI dRSTi dIvA jevI che. aMdhakAramAM dIvAthI thato bodha tRNa agnikaNa, chANa agnikaNa ke kASTa agnikaNa karatAM ghaNo adhika che. te batAvavA mATe cothI dRSTine dIvA jevI dIprAdaSTi nAma Apela che.
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa7 yogadaSTisamuccaya/gAthA-13-14 (5) sthirAdaSTi :- dIprAdaSTimAM dIvA jevo prakAza che, paraMtu dIvAno prakAza sthira hoto nathI, pavananA jhapATAthI maMda-tIvra thAya che, tevo bodha cothI dRSTimAM che; jyAre pAMcamI dRSTimAM thayelo bodha sthira hoya che; kema ke sarvajJa ane vItarAge je syAdvAdamaya tattva kahyuM che, te ja tattva che, anya nahi; tevo sthirabodha pAMcamI dRSTimAM thAya che. te batAvavA mATe pAMcamI dRSTine sthirAdaSTi kahela che. () kAttAdRSTi :- chaThThI dRSTimAM bodha kAnta hoya che. AthI chaThThI dRSTivALA jIvo prakRtithI kAnta hoya che. arthAt zuddha upayogane anusaranArA hoya che. tethI tenI kAnta prakRtine sAme rAkhIne chaThThI dRSTine 'kAntA' nAma Apela che. (7) prabhASTi :- prabhASTimAM prAyaH nirvikalpa dazA vartatI hoya che. temAM zuddha AtmAnI prabhA dekhAya tevI uttama jIvanI prakRti bane che ane tenA sAMnidhyamAM anya jIvonAM vairAdi nAza thAya che. ahIM kharI AtmAnI prabhA pragaTa thayelI hoya tevI A dRSTi che. te batAvavA mATe "prabhA' nAma ApyuM che. (8) parASTi :- AtmAnI yoganI bhUmikAno parAkoTIno vikAsa ahIM che. tyAra pachI jIva zIdhra kevalajJAna pAme che. te batAvavA mATe chellI dRSTine parAdaSTi kahela che. ll13 avataraNikA : ihaughadRSTivyavacchedArthaM yogadRSTigrahaNamiti tAmabhidhAtumAha - avataraNikArya : ahIM=zloka-12mAM yogadaSTi kahevAya che, ema kahyuM. emAM, oghadRSTinA vyavaccheda mATe yogadaSTinuM grahaNa che. ethI tene oghadRSTine, batAvavA mATe kahe che - bloka : sameghA'megharAtryAdau, sagrahAdyarbhakAdivat / oghadRSTiriha jJeyA, mithyAdRSTItarAzrayA / / 14 / / anvayArtha: rUda ahIM pAralaukika prameyamAM sapADavarAtriAvo-samegharAtri, amegharAtri AdimAM sapradAyarmAvitra sagrahAdi arbhakAdinI jema mArI rAzrayA - goSTi =mithyAdaSTi ane itara AzrayavALI oghadRSTi sevA-jANavI. ll14 blokArya : pAralaukika prameyamAM sameghA rAtri, ameghA rAtri AdimAM saMgrahAdi, arbhakAdinI jema mithyAdaSTi ane Itara AzrayavALI oghadaSTi jANavI. II14
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 yogadaSTisamuccaya/gAthA-14 noMdha :- prastuta gAthAmAM mithyASTikarAzrayA e oghadRSTinuM vizeSaNa che, ane samegha-amegha rAtri AdimAM sagrahAdi, arbhakAdine jema dRSTa padArthamAM bodhano bheda paDe che, tema pAralaukika prameyamAM bodhanA bhedavALI oghadRSTi che, tema batAvela che. jyAre 20mI batrIsI ane bloka naM. 24mAM - samegha-amegha rAtri AdimAM saMgrahAdinI jema' - tema dRSTAMta batAvIne Adi padathI mithyAdRSTi ane itaranuM grahaNa karela che. tethI mithyASTi ane itara paNa dRSTAMtamAM grahaNa thAya che, paraMtu oghadRSTinA vizeSaNarUpe grahaNa thatA nathI athavA prastuta gAthAmAM 'sapradarpavavat' e oghadRSTi sAthe samAsarUpe paNa hoya ema saMbhAvanA che. vaLI prastuta TIkAmAM paNa bhAvArtha batAvyo che, tyAM mithyASTi ane itarane daSTAMtamAM grahaNa karela che. paraMtu zlokamAM mithyASTikarAzrayA oghadRSTinuM vizeSaNa karela che. tethI zloka sAthe TIkAnuM joDANa khyAla AvatuM nathI, paraMtu TIkAnA lakhANa pramANe ja batrIzInuM lakhANa dekhAya che, tethI te pramANe artha karela che. TIkA - ihaughadRSTiAnAvaraNIyAdikarmakSayopazamavaicitryAccitrA, sameghAmadhaM ca tadrAtryAdi ca AdizabdAd divasaparigrahaH tasmin, sagrahAdizcAsau arbhakAdizceti vigrahaH, prathamAdizabdAdagrahaparigrahaH, dvitIyAdizabdAdanarbhakaparigrahaH, 'oghadRSTiH' sAmAnyadarzanaM bhavAbhinandisattvaviSayA, mithyAdRSTizcetarazca mithyAdRSTItarau tadAzrayA, kAcAdyupahato mithyAdRSTiH, tadanupahatastvitara ityakSaragamanikA / jJAnAvarIyArmikSayopazamA ' mAM mada' zabdathI darzanAvaraNIya karma levuM. TIkArya - rUdoSa .rUkSaramani ! ahIM=pAralaukika prameyanA viSayamAM=paralokanI vicAraNAmAM upayogI padArthanA viSayamAM, jJAnAvaraNIyAdi karmonA kSayopazamanA citrathI citra prakAranI oghadRSTi che. te kevI che te batAve che - samegha ane amegha evI rAtri, ane Adi zabdathI divasa grahaNa karavo. temAM samegha, amegha rAtri AdimAM. have "sattAgharmavAviva' no samAsa batAve che. saMgrahAdi evo arbhaka Adi, e pramANe samAsano vigraha karavo. sagraha Adi arbhaka AdimAM prathama Adi zabdathI agrahanuM grahaNa karavuM ane bIjA Adi zabdathI anarbhakanuM grahaNa karavuM. oghadaSTi=sAmAnya darzana, bhavAbhinaMdI jIvatA viSayavALI che. mithyAdaSTi ane Itara te mithyASTiAMtara, te benA AzrayavALI oghadRSTi che. ahIM mithyAdaSTi zabdathI zAstra prasiddha mithyAdaSTi grahaNa karavAnI nathI, paraMtu jevI cakSu kAca AdithI upahata hoya te mithyASTi, ane jenI cakSu kAca AdithI anupahita hoya cakSumAM motiyo, jhAmara Adi kaMI na hoya, te itara samyagdaSTi, A pramANe zlokano akSarArtha che.
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-14 pa9 TIkA : bhAvArthastu-ekA sameghAyAM rAtrau dRSTiH kiMcinmAtragrAhiNI, aparA tvameghAyAM manAgadhikataragrAhiNIti, AdizabdAdivasagraha iti, tadekA sameghe divase tathA'parA'megha iti, asti cAnayorvizeSaH, iyamapi sagrahasya draSTuH, AdizabdAdagrahasya ca, bhavatyanayorapi vizeSaH, citra(tta)vibhramAdibhedAt, iyamapyarbhakasya draSTuH, AdizabdAdanarbhakasya ca, astyanayorapi bhedo vivekavaikalyAdibhedAt, iyamapi mithyAdRSTe: kAcAdyupahatalocanasya, itarasya tadanupahatalocanasyeti / yatheSa dRSTibheda ekasminnapi dRzye citropAdhibhedAt, tathA pAralaukike'pi prameye kSayopazamavaicitryatazcitrA pratipattibheda iti / etannibandhano'yaM darzanabheda iti yogAcAryAH / na khalvayaM sthirAdidRSTimatAM bhinnagranthInAM yoginAM, yathAviSayaM nayabhedAvabodhabhAvAditi pravRttirapyamISAM parArthaM zuddhabodhabhAvena vinivRttA''grahatayA maitryAdipAratantryeNa gambhIrodArAzayatvAt cAricarikasaMjIvanyacarakacAraNanItyeti, alaM prasaGgena / / 14 / / TIkArca - zlokano bhAvArtha vaLI A pramANe che - samegha rAtrimAM eka dRSTi=cakSa, kaMIka mAtra grahaNa karanArI che. bIjI dRSTi vaLI ameghamAM thoDuM adhikatara grahaNa karanArI che. samegha-amegha rAtrimAM Adi zabdathI divasanuM grahaNa karavuM. tyAM eka samegha divasamAM ane bIjI amegha divasamAM jonArI daSTi che. ethI A bemAM=samegha-amegha divase jotArI dRSTimAM, vizeSa che=bheda che. A paNa=samegha-amegha rAtri ane divasamAM grahaNa karanArI dRSTi paNa, sagraha daSTAnI ane Adi zabdathI agraha dAnI che. A bemAM paNa=sagraha ane agraha dAnI daSTimAM paNa, vizeSa=bheda che; kema ke cittano vibhrama Adi bheda che. ahIM cittavibhramaAdimAM Adi padathI citano avibhrama grahaNa karavAno che. A paNa=sagraha ane agraha dRSTAnI dRSTi paNa arbhakadAnI ane Adi zabdathI anarbhakadAnI che. A beno paNa=arbhaka-atarbhakadaNanI dRSTino paNa, bheda che; kema ke vivekavaikalyAdino bheda che. vivekavaikalyAdimAM Adi padathI vivekaavaikalyanuM grahaNa che. A paNa-arjaka-atarbhakadAnI dRSTi paNa, mithyAdaSTinI=kAca Adi upahata locatavALAnI ane ItaranI=aApahata locAvALAnI che. 'ti' zabda daSTinI taratamatAnA niyAmaka dAMtanA kathananI samApti mATe che.
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 1. 2. uparanA kathanamAM bodhanI taratamatAnA 32 vikalpo nIce pramANe che. III IV mithyAdaSTi arbhaka saMgraha mithyAdRSTi arbhaka saMgraha mithyAddaSTi arbhaka saMgraha mithyAdaSTi arbhaka saMgraha samyagdaSTi arbhaka saMgraha samyagdaSTi arbhaka saMgraha samyagdaSTi arbhaka saMgraha samyagdaSTi arbhaka saMgraha mithyAdRSTi anarthaMka saMgraha mithyAddaSTi anarthaMka saMgraha mithyAdaSTi arbhaka saMgraha mithyArdaSTi anarthaMka saMgraha samyagdaSTi anarthaka saMgraha samyagdaSTi anarthaka saMgraha samyagdaSTi anarthaka saMgraha samyagdaSTi anarthaka saMgraha mithyAdaSTi arbhaka agraha mithyAddaSTi arbhaka agraha mithyAdaSTi arbhaka agraha mithyAddaSTi arbhaka agraha samyagdaSTi arbhaka agraha samyagdaSTi arbhaka agraha samyagdaSTi arbhaka agraha samyagdaSTi arbhaka agraha mithyAdRSTi atarthaMka agraha 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. yogadRSTisamuccaya/gAthA-14 I II samegha rAtri amegha rAtri samegha divasa amegha divasa samegha rAtri amegha rAtri samegha divasa amegha divasa samegha rAtri amegha rAtri samegha divasa amegha divasa samegha rAtri amegha rAtri samegha divasa amegha divasa samegha rAtri amegha rAtri samegha divasa amegha divasa samegha rAtri amegha rAtri samegha divasa amegha divasa samegha rAtri v
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-14 26. amegha rAtri mithyAdRSTi anarthaka agraha samegha divasa mithyAdRSTi anarthaka agraha amegha divasa mithyAdaSTi atardaka agraha samegha rAtri samyagdaSTi anarthaka agraha amegha rAtri samyagdaSTi arbhaka agraha 31. samegha divasa samyagdaSTi anarthaka agraha 32. amegha divasa samyagdaSTi arbhaka agraha have daSTAMta-dASTatika bhAva batAve che - je pramANe eka paNa dazyamAM citra upAdhinA bhedathI A dRSTibheda che, te prakAre pAralaukika prameyamAM paNa kSayopazamanA vaicitrathI citra pratipattibheda che=judA judA prakAranA svIkArano bheda che. "kti' zabda dAtika yojanAnI samApti mATe che. AvA nibaMdhanavALo pAralaukika prameyamAM judA judA prakAranA pratipatibhedarUpa oghadRSTinA kAraNavALo, A darzanabheda cheHpAralaukika prameyamAM judA judA mato che, e pramANe yogane jANanArA AcAryo kahe che. kharekhara, bhinnagraMthi evA sthirAdi daSTivALA yogIone A darzanabheda, nathI; kema ke yathAviSaya vayabhedanA avabodhano sadbhAva che. ethI karIne A lokonI=sthirAdi dRSTivALAonI, pravRtti paNa parArtha che; kema ke zuddhabodhano sadbhAva hovAne kAraNe vinivRtta AgrahavALA hovAthI cAricarika saMjIvanI acaraka cAraNanIti vaDe maitrAdiparataMtrapaNAthI gaMbhIra udAra AzayavALA che. tti' zabda kathananI samApti mATe che. zlokanI avataraNikAmAM kahela ke oghadRSTinA vyavaccheda mATe yogadaSTinuM grahaNa che, tethI prAsaMgika rIte oghadRSTine batAvI. have te prAsaMgika kathana pUruM thAya che, tethI kahe che prasaMgathI saryuM. ll14mA bhAvArtha : cakSuthI dekhAtA padArthamAM paNa padArtha samegha rAtrimAM aspaSTa dekhAya che. tenA karatAM amegha rAtrimAM te bAhya padArtha kaMIka adhika grahaNa thAya che. te rIte samegha divasamAM tenAthI kaMIka adhika dekhAya che ane amegha divasamAM vadhAre spaSTa dekhAya che. A rIte padArthane jovAmAM megha, amegha ane rAtri, divasanA bhedathI bodhano bheda thAya che. vaLI koI sagrahavALo daSTA hoya, koI agrahavALo daSTA hoya, to cittanA vibhrama ane avibhramane kAraNe paNa bodhamAM bheda thAya che. tene mATe sonInuM dRSTAMta A pramANe che : koI sonIno mitra tenI pAsethI sonuM kharIdavA taiyAra thayo. tyAre sonIe kahyuM, te anya pAsethI le; kema ke huM sAcuM ApIza to paNa loko tene khoTuM kaheze ane tane mArA mATe zaMkA thaze; chatAM tenA ati AgrahathI khAtrI karAvavA mATe eka sonAnuM kaDuM ApyuM ane kahyuM ke mAruM nAma dIdhA vagara tuM anya sarvane
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 yogadRSTisamuccaya/gAthA-14 batAvI Ava. jyAre te anya sarva sonIne batAvavA gayo tyAre badhA tene A sonuM sAcuM che, tema kahe che. pharI sonIe bIjuM kaDuM ApIne kahyuM ke have mAruM nAma ApIne sarva sonIne batAvI Ava. te sarva sonIne batAvavA gayo tyAre badhA tene khoTuM kahe che. A rIte mitrane vizvAsamAM laIne sonIe kahyuM ke mArI pAsethI sonuM laI mAruM nAma devAthI sonuM sAcuM haze topaNa badhA khoTuM kaheze. tethI bhaviSyamAM tane zaMkA thAya, mATe bIjA pAsethI tuM sonuM kharIda kara. Ama kahyA chatAM tenA pratyenI prItithI teNe tenI pAsethI sonuM lIdhuM. sonIe tene khoTuM sonuM Apela. badhA sonIoe paNa te sonAne khoTuM kahyuM, topaNa mitra sagrahavALo hovAne kAraNe te khoTuM sonuM paNa tene sAcuM dekhAya che. agrahavALo hoya to kaSAdi parIkSAthI te sonuM nathI tema nirNaya kare to satya vAta jANI zake; paraMtu sagrahavALo te mitra sonuM na hatuM chatAM sonArUpe jue che, jyAre agrahavALo hoya to cakSuthI jeTaluM dekhAya che teTaluM sAcuM mAne che, ane sonAnI parIkSAnI apekSA rAkhe che. tethI sagrahavALAne padArtha jevo dekhAya che, tenAthI agrahavALAne vadhAre spaSTa dekhAya che arthAt saMgrahavALo jene sonArUpe jue che, te sonAnI parIkSA karavI joIe, te prakArano vizeSa bodha agrahavALAne thAya che. temAM sagrahavALAno cittano vibhrama kAraNa che ane agrahavALAnA cittano avibhrama kAraNa che. tema anya paNa koI rIte cittano vibhrama thayelo hoya tevA sagrahavALA daSTA karatAM agrahavALA dRSTAne vizeSa bodha thAya. vaLI, A dRSTa padArtha bALaka joto hoya ane pukhta uMmarano joto hoya topaNa bodhamAM phera paDe che. vaLI, koInI cakSumAM kAca Adi doSo hoya to tenA kAraNe paNa bAhya padArtha aspaSTa dekhAya che, ane koInI dRSTi cokhkhI hoya to padArtha spaSTa joI zake che. A rIte bAhya padArthonA darzanamAM bodhanI taratamatAthI kula batrIza vikalpo paDe che. te rIte paraloka mATe upayogI evA AtmAdi padArthonA viSayamAM kSayopazamanI taratamatAthI bodhano bheda prApta thAya che. A je bodhano bheda che, te oghadRSTi che, ane A oghadraSTine kAraNe darzanano bheda prApta thAya che arthAt judAM judAM darzano judI judI mAnyatA dharAve che. jyAre koI sAdhake graMthine bhedI che ane AnA kAraNe sthirAdRSTivALA yogI banyA che, temane pAralaukika padArthamAM yathAsthAne nayabodha hovAne kAraNe jevuM eka yogIne dekhAya che, tevuM anya sthirASTivALA yogIne paNa dekhAya che. tethI badhA sthirAdRSTivALA yogIone ekasarakhuM dekhAya che. kvacit koI samyagdaSTine te bodha saMgrahAtmaka hoya to koIkane vistArAtmaka hoya, paraMtu paraspara matabhedarUpa darzanabhedanI prApti thatI nathI. Azaya e che ke samyagdaSTi jIvo atIndriya padArthomAM sarvajJanA vacana pramANe sthira rucivALA hoya che. tethI zAstra bhaNIne jeo gItArtha thayA che, tevA yogIone nayasApekSa bodha hoya che, ane jeone tevo vizada bodha nathI, tevA samyagdaSTino paNa bodha sarvajJanA vacana pramANe hoya che, ane AthI sarvajJanA vacanane yathArtha kahenArA evA guNavAna gurune parataMtra thaIne vizeSa vizeSa jANavA yatna kare che. temane jyAM sudhI vizeSa bodha nathI tyAM sudhI saMgrahAtmaka yathArtha bodha che ane vizeSa bodha thayA pachI vistArAtmaka yathArtha bodha thAya che.
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-14-15 63 mATe sthirAdidraSTivALA koIpaNa samyagdaSTino bodha oghadRSTivALo nathI, jyAre pAralaukika prameyamAM sthirAdiddaSTinI pUrvanA yogIomAM mitrAdidraSTine kAraNe jema yogadRSTi che, tema mithyAtvane kAraNe oghadRSTi paNa hovAne kAraNe matabhedo paNa che; ane sthirAdi daSTivALA jIvomAM saMpUrNa ruci sarvajJanA vacanAnusA2 hovAthI pAralaukika prameyamAM matabheda hoto nathI. mitrAdi cAra dRSTivALA jIvo A odhadRSTinA kA2Ne kaMIka viparyAsavALA hoya che, topaNa sAmagrI maLatAM temano viparyAsa nivartana pAme tevo hoya che, mATe teomAM rahelI oghadRSTi atidRDha nathI; jyAre mitrAdiddaSTi vagaranA svasvadarzananA AgrahI evA odhadaSTivALA jIvono viparyAsa anivartanIya hoya che, tethI teomAM vartatuM bhavAbhinaMdIpaNuM dRDha hoya che. vaLI, je samyagdaSTi jIvo vizada bodhavALA che, teonI pravRtti paranA upakAra mATe hoya che; vaLI zuddha bodha hovAne kAraNe=nayasApekSa bodha hovAne kAraNe, Agraha vagaranA che, maitrI Adi bhAvovALA che ane bhagavAnanA vacanathI bhAvita mativALA hovAne kAraNe gaMbhIra, udAra AzayavALA che, tethI yogya jIvone sanmArganI prApti thAya tevo yatna kare che. jema koI strIno pati tenI sakhI dvArA apAyela jaDIbuTTIthI baLada banI gayo. tenI patnI tene cAro carAvatI hatI. te vakhate AkAzamAMthI jatA vidyAdharanA vacanathI A vRkSanI nIce saMjIvanI che tema jANIne, saMjIvanInI oLakha na hovAthI tenI patnI saMjIvanI auSadhi paNa sAthe AvI jAya te rIte sarva cAro carAve che, tethI te baLada maTI mANasa thAya che. tema je loko yogamArgamAM AvelA che, paNa saMjIvanIrUpa bhagavAnanA zAsanane pAmyA nathI, tevA jIvone 'sarvAna levAn namaskRti' e vacanane avalaMbIne sarva devone namaskAra karatA karIne bhagavAnanA zAsananI prApti thAya tevo yatna A vizada bodhavALA samyagdaSTi jIvo kare che. jema patnIe patibaLadane cArA sAthe saMjIvanI prApta thAya tema cAro carAvyo, tethI teno pati baLadabhAvane choDIne puruSabhAvane pAmyo, tema AvA jIvone badhA devone namaskAra karatA karavAthI teo sarva darzanomAM jatA thaIne te te darzanonA tattvone jANavA mATe yatna karatA thAya che. tethI AvA jIvo yogya hovAthI ane guNanA pakSapAtavALA hovAthI anya darzana karatAM bhagavAnanuM darzana vizeSa che tevuM jANIne, anya darzanane choDIne jyAre svayaM bhagavAnanA zAsanane svIkAre che, tyAre anya darzananA pakSapAtarUpa baLadabhAvane choDIne bhagavAnanA darzananA pakSapAtarUpa puruSabhAvane prApta kare che. I14 // avataraNikA : prakRtaM prastumaH prakRtA ca mitrAdibhedabhinnA yogadRSTiH, iyaM cetthamaSTadheti nidarzanamAtramadhikRtyAha - avataraNikArya : prakRtane prastuta karIe chIe=zarU karIe chIe, ane prakRta mitrAdi bhedathI bhinna=mitrAdi bhedavALI yogadRSTi che, ane AyogadRSTi, A rIte=mitrAdi bhedavALI che e rIte, ATha prakAranI che, e prakAre nidarzanamAtrane AzrayIne dRSTAMtamAtrane AzrayIne, graMthakAra kahe che
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 yogadaSTisamuccaya/gAthA-15 bhAvArtha : zloka-13mAM kahyuM ke mitrAdi yogadRSTinA lakSaNane svarUpane, tame sAMbhaLo. tethI mitrAdidaSTinuM lakSaNa prakRti che. tyAM graMthakArane prAsaMgika smaraNa thayuM ke yogadaSTi kahevAnI pratijJA karI, tethI oghadRSTino vyavaccheda thAya che. mATe prAsaMgika rIte zloka-14mAM oghadRSTi batAvI ane zloka-14nA aMte kahyuM ke prasaMgathI saryuM. tethI have 15mA zlokanuM utthAna karatAM kahe che ke prakRtine ame kahIe chIe, ane prakRti e mitrAdi ATha yoganI dRSTio che. te ATha dRSTione dRSTAMtamAtrane AzrayIne batAve che arthAt ATha dRSTiomAM vartatA bodhano bheda daSTAMtamAtrane AzrayIne prastuta zlokamAM kahe che, je mitrAdidRSTionuM svarUpa che. zloka - tRNagomayakASThAgnikaNadIpaprabhopamA / ratnatArArkacandrAbhA, saddaSTerdRSTiraSTadhA / / 15 / / anvayArtha: vRSyavRSTi sadRSTivALAnI dRSTi yogIno bodha tRNomavarSAnavIpopamAM tRNaagnikaNanI upamAvALo, gomayaagnikaNanI upamAvALo, kASThaaglikaNanI upamAvALo, dIpaprabhAvI upamAvALo, ratnatApArvavAmA=ratnAbhA=ratanI kAMti samAna, tArAbhA tArAnI kAMti samAna, arvAbhA=sUryanI kAMti samAna, caMdrAbhA=caMdranI kAMti samAna aSTadhA ATha prakAre che. II1pA zlokArdha : yogIno bodha tRNaagnikaNanI upamAvALo, gomayaagnikaNanI upamAvALo, kASThaagnikaNanI upamAvALo, dIpaprabhAnI upamAvALo, ratnanI kAMti samAna, tArAnI kAMti samAna, sUryanI kAMti samAna ane caMdranI kAMti samAna ema ATha prakAre che. II1paIL TIkA - ihAdhikRtadRSTibodhaH khalvarthokta eva tRNAgnikaNAdyudAharaNasAdharmyato nirUpyate / sAmAnyena 'sadRSTe'-yogino 'dRSTi' - barbodhalakSaNASTadhA bhavati / tRNAgnikaNopamA mitrAyAM, gomayAgnikaNopamA tArAyAM, kASThAgnikaNopamA balAyAM, dIpaprabhopamA dIprAyAM, tathAvidhaprakAzamAtrAdineha sAdharmyam / TIkArya : thata .... sArca kharekhara, arthathI kahevAyelo ja=daSTi ATha prakAranI che ema pUrvamAM kahyuM enAthI arthathI kahevAyelo ja, adhikRta evI dRSTino bodha adhikRta evI yogadaSTino bodha,
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 65 yogadaSTisamuccaya/gAthA-15 tRNaagnikaNAditA udAharaNanA sAdhaccethI, ahIM prastuta zlokanI TIkAmAM, nirUpaNa karAya che ? sAmAnyathI saddaSTivALA yogInI bodhalakSaNa dRSTi ATha prakAranI che. mitrAmAM tRNaagnikaNanI upamAvALI dRSTi, tArAmAM gomayaagnikaNanI upamAvALI daSTi, balAmAM kASThaagnikaNanI upamAvALI daSTi, dIprAmAM dIpaprabhAvI upamAvALI dRSTi che. ahIM cAra dRSTiomAM, tevA prakAranA prakAzanI mAtrAdithI sAdharyuM che. 'tathavidhaprANImAtrAdi mAM Adi padathI prakAzanI dIrghakALa rahevAnI zaktinuM grahaNa karavAnuM che. bhAvArtha : yogamArganA bodhanA ATha vibhAga karIne yogadRSTi ATha kahI, ane ATha dRSTinAM mitrAdi nAmo ApyAM te arthavALAM che. tethI te nAmothI ATha yoganI dRSTiono sAmAnyathI bodha thAya che. have te bodhane tRNaagnikaNAdinA udAharaNanA sAdharmathI batAve che - tyAM prathama kahe che ke yoganI bodhalakSaNa dRSTi sAmAnyathI ATha bhedavALI che. tenAthI arthathI prApta thayuM ke vizeSathI aneka bhedo che, te bhedone sAmAnyathI AThamAM vibhAga karela che. (1) prathama mitrAdaSTimAM tRNanA agnikaNanI upamAvALo bodha che. tethI jevA prakAranI tRNanA agnikaNamAM prakAzanI mAtrA che, ane jevA prakAranuM te tRNaagnikaNamAM TakI rahevAnuM sAmarthya che, teTalI mAtrA ane teTaluM sAmarthya mitrAdaSTinA bodhamAM che. (2) te rIte tArASTimAM chANanA agnikaNanA prakAzanuM sAdharma che. ahIM tRNano agnikaNa ane chANano agnikaNa bhaDakArUpe levAno nathI, paraMtu vALArahita saLagatA tRNaagnikaNa ane chANaagnikaNa grahaNa karavAnA che. tRNaagnikaNa ati alpaprakAzavALo ane ati alpakALa Take tevo hoya che, chANano agnikaNa tenA karatAM kaMIka adhika prakAza karanAro ane adhika kALa Take tevo hoya che. (3) balAdRSTimAM kASThanA agnikaNanI upamAvALuM bodhanuM sAdharma hoya che. kASThano agnikaNa paNa gomayaagnikaNa karatAM prakAzamAM vadhAre samartha hoya che ane kaMIka vadhu kALa sudhI Take tevo hoya che. A kASThaagnikaNa paNa bhaDakArUpe levAno nathI; ane gomayaagnikaNamAM jema zIdhra chArI Ave che, tema kASThaagnikaNamAM zIdhra chArI AvatI nathI, tethI chANanA agni karatAM adhika prakAza hoya che ane adhika kALa Take che. (4) dIprASTimAM bodha balAdRSTi karatAM ghaNo adhika che ane dIpanI prajAnI upamAvALo che. dIvo jema kASThaagnikaNa karatAM adhika kALa TakI zake che, tema dIprAdRSTino bodha adhika kALa TakI zake tevA sAmarthyavALo hoya che. TIkA : yadAha-mitrAyAM bodhastRNAgnikaNasadRzo bhavati, na tattvato'bhISTakAryakSama:, samyakprayogakAlaM yAvadanavasthAnAdalpavIryatayA (tataH) paTusmRtibIjasaMskArAdhAnAnupapatteH, tatazca vikalaprayogabhAvAd bhAvato vandanAdikAryAyogAditi /
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 yogadaSTisamuccayagAthA-15 TIkArya : yAda-mitrAyAM.... vandranAtha dviti jenepUrvamAM kahyuM ke pahelI cAra dRSTimAM tevA prakAranA prakAzanI mAtrAdithI sAdharma che, te sAdharmane, kahe che - mitrAmAM tRNaagnikaNa jevo bodha che, (te bodha) tattvathI abhISTa kArya karavA samartha nathI; kema ke prayogakALa sudhI samyam avasthAna che=je rIte bodha thayo che te rIte avasthAna nathI, paraMtu naSTaprAya rUpe avasthAna che. ahIM prazna thAya ke prayogakALa sudhI samyagu anavasthAna kema che ? tethI kahe che - alpavIryapaNuM hovAne kAraNe tenAthI mitrAdaSTimAM thayelA bodhathI, paDusmRtinA kAraNarUpa saMskAranA AdhAtanI anupapatti che, ane tenA kAraNe=paTusmRtinA kAraNarUpa saMskAranuM AdhAra nahi hovAnA kAraNe, vikala prayoga thavAthI bhAvathI vaMdanAdi kAryato ayoga che. ethI mitrAdaSTino bodha tatvathI abhISTa kAryakSama nathI, ema avaya che. ta' zabda mitrAdaSTinA sAdharyanI samApti mATe che. bhAvArtha - (1) mitrAdaSTi :- jema gADha aMdhakAramAM koI vastu dekhAtI nathI, tema anAdikALathI jIvamAM yogamArgane jovAnA viSayamAM gADha aMdhakAra vyApta hovAthI ekAMte potAnA hitanA kAraNabhUta evo yogamArga dekhAto nathI, ane jIva yogamArganI upekSA karIne sarva anarthanA kAraNabhUta saMsAramArgamAM pravRtti kare che; ane jema gADha aMdhakAra hovA chatAM tRNano agnikaNa paDyo hoya to koI vastu nahi dokhAtI hovA chatAM kaMIka dekhAya che, tema jIvamAM yogamArgane jovAnA viSayamAM gADha aMdhakAra hovA chatAM karmanI kaMIka alpatA thavAthI koIka upadezAdi sAmagrI pAmIne jIvane tRNaagnikaNa sadaza mitrAdRSTi prApta thAya che, jethI te jIvane prAraMbhika bodharUpe yogamArga kaMIka dekhAya che; paraMtu mitrASTino bodha tRNaagnikaNa sadaza alpamAtrAvALo hovAthI te bodhathI jIva vaMdanAdi kriyA karavA pravRtta thAya che tyAre te bodha te vaMdanAdi kriyAnI samyagu niSpattinuM kAraNa banato nathI. Azaya e che ke yogamArgano yatkiMcit bodha thavAthI yoganI pravRtti karavA mitrAdaSTimAM preraNA maLe che, ane te bodhathI prerAIne jIva vaMdanAdi kriyA kare che, topaNa te bodhanI mAtrA ati alpa hovAthI te jIva bhAvathI vaMdanAdi kriyA karI zakato nathI. tethI teno bodha paramArthathI abhISTa kArya karavA samartha nathI; kema ke te bodhathI prerAIne jIva vaMdanAdi kriyAmAM pravRtti kare che, to paNa teno bodha pravRttikALa sudhI Takato nathI. jema tRNaagnikaNa saLagyA pachI alpakALamAM olavAI jAya che, tema mitrAdRSTimAM upadezAdi sAmagrIne pAmIne je bodha thayelo te bodha kriyAkALamAM Takato nathI; kema ke te bodhakALamAM je upayoga hato temAM alpa vIrya hovAne kAraNe te bodhathI zIdhra smRti thAya tenA kAraNabhUta saMskAro paDatA nathI, mATe mitrASTimAM thayelA bodhanA pariNAmathI vikala caityavaMdanAdinI kriyAo hoya che. tethI te kriyAo bhAvathI thatI nathI.
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 57 yogadRSTisamuccaya/gAthA-15 ahIM vizeSa e che ke upadezAdi sAmagrIthI mitrAdaSTivALA jIvane je bodha thayelo te saMvegarasanA mAdhuryavALo hato, ane bodhathI prerAIne jIva dharmAnuSThAnamAM pravRtti kare che, paraMtu zravaNakALa pachI te bodha Takato nathI; kema ke bodhamAM saMvegano pariNAma alpa mAtrAmAM hovAthI tenA saMskAro ati maMda hoya che, jethI kriyAkALamAM te saMveganA saMskAro bodhanI smRtine jAgRta karI zakatA nathI. pariNAme caityavaMdanAdi kriyA saMveganA saMskArothI vAsita pariNAmavALI thatI nathI; topaNa mitrAdaSTimAM thayelo bodha te kriyAno pravartaka che, tethI te vaMdanAdi kriyA pradhAnadravyakriyA che. TIkA H tArAyAM tu bodho gomayAgnikaNasadRzaH, ayamapyevaMkalpa eva, tattvato viziSTasthitivIryavikalatvAt ato'pi prayogakAle smRtipATavAsiddheH, tadabhAve prayogavaikalyAt, tatastathAtatkAryAbhAvAditi / TIkArya H tArAyAM . tAryAmAvAviti / tArAmAM vaLI bodha gomayaagnikaNa sadeza che. A paNa=tArAdRSTino bodha paNa, vaMlpaH=AvA prakArano ja che=mitrAdRSTi jevo ja che=mitrAdRSTinI jema abhISTa kAryakSama nathI; kema ke tattvathI viziSTa sthitivikalapaNuM ane viziSTa vIryavikalapaNuM che arthAt bodhanI sthiti prayogakAla sudhI Take tevI viziSTa nathI, ane bodhakALamAM tevuM viziSTa vIrya nathI. tethI mitrAdRSTi jevo ja tArAdRSTino bodha che ema anvaya che. AthI paNa=viziSTa sthitivikalapaNuM ane viziSTa vIryavikalapaNuM hovAthI paNa, prayogakALamAM=tArAdaSTinA bodhathI prerAIne karAtI kriyAnA kALamAM, smRtipATavanI asiddhi hovAthI tArAdRSTino bodha paNa mitrAdRSTinI jema abhISTa kAryakSama nathI, ema anvaya che. ahIM prazna thAya ke, tArAdRSTithI prerAIne vaMdanAdi kriyAo karAya che tyAre, smRti nahi hovA mAtrathI te kriyA abhISTa kAryakSama kema nathI ? tethI kahe che tenA abhAvamAM arthAt tArAdRSTimAM thayelI bodhanI smRtinA abhAvamAM prayoganuM vaikalya hovAthI= tArAdRSTivALAnI vaMdanAdikriyArUpa prayogamAM bodhanuM vikalapaNuM hovAthI, mitrAdRSTinI jema tArAdRSTino bodha abhISTa kAryakSama nathI. tenAthI=bodhanI vikalatAvALA te prayogathI te prakAranA tenA kAryano abhAva hovAthI=vaMdanAdi kriyAthI je prakAranuM saMvegavRddhi dvArA nirjarArUpa kArya thavuM joIe, te prakAranA tenA kAryano abhAva hovAthI, tArAdRSTino bodha abhISTa kAryakSama nathI, ema anvaya che. 'kRti' zabda tArAdRSTinA sAdharmsanI samApti mATe che. bhAvArtha (2) tArAdRSTi :- mitrAddaSTi karatAM tArAddaSTino bodha kaMIka adhika che, topaNa jema mitrAdRSTino bodha abhISTa kAryakSama nathI, tema tArASTino bodha abhISTa kAryakSama nathI; kema ke tArASTimAM thato bodha :
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 yogadRSTisamuccaya/gAthA-15 tattvathI viziSTa sthitivALo nathI arthAt dIrghakALa Take tevo nathI; ane bodhakALamAM arthAt zravaNa vakhate thatA bodhamAM vIrya alpa hovAthI bodhanI smRti pedA karAvI zake tevA saMskAro AtmAmAM paDatA nathI, tethI tArAdRSTinA bodhathI prerAIne karAtI vaMdanAdi kriyAnA kALamAM bodhanA saMskAro jAgRta thatA nathI. tenA kAraNe vaMdanAdi kriyAkALamAM tArAdRSTino bodha vidyamAna nahi hovAthI teonI vaMdanAdi kriyA bodhavikala che=bodhanI khAmIvALI che. tethI te kriyAthI je prakAre saMvegavRddhi dvArA nirjarArUpa kArya thavuM joIe, tevuM kArya thatuM nathI. tene AzrayIne kahela che ke tArAddaSTino bodha abhISTa kAryakSama nathI. ahIM tArAdRSTino bodha tattvathI viziSTa sthitivikala ane viziSTa vIryavikala che, tema kahevAthI e prApta thAya ke tArAdRSTivALA koI jIvane dhAraNAzakti ghaNI hoya to yogI Adi pAsethI je zravaNa kare che te zabdo ane artho dIrghakALa sudhI smRtirUpe rAkhI zake, chatAM yogadRSTimAM thayelA yogamArganA bodhane dhArI zakato nathI. te A rIte yogadRSTimAM thato bodha zabdaviSayaka ane arthaviSayaka nathI, paraMtu zabda ane arthane avalaMbIne thatA saMveganA mAdhuryavALo che, ane te bodha vaMdanAdi ucita pravRtti karAvIne vizeSa prakAranA saMveganI niSpattinuM kAraNa che. ahIM tArAdRSTimAM vartato saMveganA pariNAmarUpa yogamArgano bodha atialpamAtrAmAM hoya che. tethI samyagdaSTi Adi jIvone jevo yogamArgano bodha hoya che tevo tArAdRSTimAM nathI. kvacit tArAdRSTivALAnI dhAraNAzakti ghaNI hoya ane samyagdaSTinI dhAraNAzakti ochI hoya to samyagdaSTi jIva yogI pAsethI sAMbhaLelA zabdo ane tenA arthane dhArI na zake, chatAM yogamArgano saMveganA mAdhuryavALo bodha samyagdaSTi Adi jIvone jevo atizaya hoya che, tevo atizaya bodha, zabda ane arthane dhA2vAmAM paTuprajJAvALA paNa tArAdRSTivALAne hoto nathI. jema, mASatuSa muni 'mA ruSa' ane 'mA tuSa' e prakAranAM be vAkyone paNa dhAravAmAM asamartha hovA chatAM saMyamanA kaMDakomAM apekSita evo yogamArgano bodha teone UMcI kakSAno hato. AthI zabdanI smRtimAM skhalanA pAmatA paNa mASatuSamuni 'mA ruSa' ane 'mA tuSa' bolavAnI kriyA dvArA bhAvathI saMyamanI kriyA karIne saMyamanA kaMDakasthAnonI vRddhine pAmyA. tethI temano bodha tattvathI viziSTa sthiti ane vIryavALo hato; jyAre paTusmRtivALA paNa tArAdaSTivALAno yogamArganA saMvedanavALo bodha dIrgha kALa Take tevo hoto nathI ane alpamAtrAvALo hovAthI viziSTa vIryathI vikala paNa che. tethI kriyAkALamAM te bodha avidyamAna hovAthI abhISTa kAryakSama nathI. TIkA H balAyAmapyeSa kASThAgnikaNakalpo viziSTa ISaduktabodhadvayAt, tad bhavato'tra manAk sthitivIrye, ataH paTuprAyA smRtiriha prayogasamaye tadbhAve cArthaprayogamAtraprItyA yatnalezabhAvAditi / * 'valAyApi' mAM 'vi' zabdathI e kahevuM che ke mitrAddaSTi ane tArAdRSTimAM to bodha tRNAdiagnikaNasadeza che che, paraMtu balAdRSTimAM paNa A bodha kASThaagnikaNasadeza che.
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-15 TIkArtha : balAyAmapyeSa yatnajJezamAvAviti / balAmAM paNa A=bodha, kASThaagnikaNa jevo che, chatAM ukta bodhadrayathI=mitrAdRSTi ane tArAdRSTimAM thatA bodhadvayathI, iSad viziSTa che=thoDoka viziSTa che; te kAraNathI ahIM=balAdRSTimAM, bodhanI kaMIka sthiti ane bodhamAM kaMIka vIrya hoya che, AthI paTuprAya smRti che arthAt balAdRSTinA bodhathI thatI kriyAnA sevanakALamAM bodhanI kaMIka smRti che. ahIM=balAdRSTimAM, prayogasamayamAM=bodhathI prerAIne thatI kriyAnA prayogasamayamAM ane tenA bhAvamAM= bodhanA bhAvamAM, arthaprayogamAtranI prIti hovAthI yatnaleza thAya che. tethI balAdaSTino bodha ukta bodhadvayathI ISad viziSTa che, ema anvaya che. 'kRti' zabda balAdRSTinA sAdharmsanI samApti mATe che. 69 ***** bhAvArtha: (3) balAdaSTi :- jema mitrAdRSTimAM tRNanA agninA kaNa jevo ane tArAdRSTimAM gomayanA agninA kaNa jevo bodha che, tema balAdRSTimAM kASThanA agninA kaNa jevo bodha che; topaNa tRNaagnikaNa ane gomayaagnikaNa karatAM kASThaagnikaNa kaMIka vizeSa prakAzavALo hoya che, tethI balAdaSTino bodha paNa kASThaagninA kaNa jevo hovA chatAM mitrAdaSTi ane tArAdRSTinA bodha karatAM kaMIka viziSTa che. tethI balAdaSTimAM thayelo bodha thoDo dIrgha sthitivALo che ane bodhakALamAM kaMIka vIrya paNa che, jethI te bodhanA saMskAro kriyAkALamAM kaMIka UThe che. AthI te bodhathI prerAIne vaMdanAdi kriyAmAM sAdhaka pravRtti kare che tyAre, bodha vakhate thayelA ikSu AdinA rasa jevA saMveganA mAdhuryanA saMskAro kaMIka jAgRta thAya che. tethI vaMdanAdi kriyA karatI vakhate arthaprayogamAtranI prIti varte che arthAt "huM A vaMdanAdi kriyA te rIte karuM ke jethI guNavAna evI vaMdanIya vyaktine mArA vaDe karAyelI vaMdanAdi kriyAthI temanA jevA guNane abhimukha mAruM citta gamana kare, ane tethI huM paNa tevA guNone AtmAmAM pragaTAvI zakuM," evo bhAva sAdhakane thAya che. vaLI sAdhakane guNavAna vyaktinA guNanA bodhakALamAM saMvegano pariNAma thAya che. tethI te guNanA bodhathI cittamAM te prakArano saMvegano AnaMda utpanna thAya che ane te AnaMdathI vAsita mativALo sAdhaka guNavAnane vaMdana karatI vakhate te bhAva AtmAmAM vizeSa ullasita karavAnA abhilASathI vaMdananI kriyA kare che, jethI vaMdananI kriyAmAM yatnaleza pragaTe che arthAt tenI vaMdananI kriyA vaMghanA guNo ta2pha javAne anurUpa yatnaleza pragaTa kare che, jethI vaMdanakALamAM vartatA upayoganA baLathI citta kaMIka aMze bhAvathI kriyA karavA samartha bane che. balAdaSTimAM kahyuM ke paTuprAya smRti hovAne kAraNe kriyAnA prayogasamayamAM ane bodhanA bhAvamAM arthaprayogamAtranI prIti hovAthI yatnaleza thAya che. tethI te artha prApta thAya ke balAdaSTimAM padgaprAya smRti che tenA kAraNe bodha karyA pachI vaMdanAdi kriyAkALamAM arthaprayogamAtranI prIti hoya che. te rIte upadezAdithI bodha thAya che tyAre paNa teno upayoga mAtra bodhamAM paryavasAna pAmato nathI, paraMtu bodhakALamAM paNa tevo abhilASa hoya che ke huM kaI rIte yatna karuM ke jethI AvA mahAtmAne vaMdanAdi karIne huM paNa temanA jevo
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-15 uttama banuM? jyAre mitrAdaSTi ane tArAdaSTimAM tevo paTu bodha nahi hovAthI mAtra guNavAnane guNavAnarUpe joIne temanA pratye bhakti karavAno abhilASamAtra thAya che, paraMtu balAdaSTinI jema huM temanI bhakti karIne temanA jevI cittanI bhUmikAne pragaTa karuM, tevo viziSTa bodha thato nathI. tethI balAdRSTimAM vaMdanAdikALamAM ke bodhanA kALamAM te guNavAnanA guNo tarapha javAne mATeno yatnaleza thAya che. TIkA - dIprAyAM tveSa dIpaprabhAtulyo viziSTatara uktabodhatrayAt, ato'trodane sthitivIrye tatpadvyapi prayogasamaye smRti: evaM bhAvato'pyatra dravyaprayogo vandanAdau, tathAbhaktito yatnabhedapravRtteriti / prathamaguNasthAnakaprakarSa etAvAniti samayavidaH / TIkArca - rIprAya vaiSa .... samavilA ! dIprAmAM vaLI A=bodha, dIvAnI prabhAtulya che, ukta bodhatrayathI viziSTatara che. AthI ahIM-dIprAdaSTimAM, udagra sthiti ane udagra vIrya cheHbodhanI utkaTa sthiti ane bodhamAM utkaTa vIrya pravarte che, te kAraNathI prayogasamayamAM=bodhathI prerAIne karAtI caityavaMdanAdi kriyAnA samayamAM, smRti=bodhatI smRti, pavI paNa che. A rIte pUrvamAM kahyuM ke dIprAdaSTimAM prayogasamayamAM paTvI smRti paNa che, e rIte, bhAvathI paNa dIprAdaSTivALo jIva guNavAnanA guNone oLakhIne temanA guNonI niSpattinA abhilASathI vaMdana kare che, tethI bhAvathI teno vaMdanaprayoga che; topaNa ahIM=dIprASTimAM karAtI tenI vaMdananI kriyAmAM dravyaprayoga che arthAt tenI vaMdanAdi kriyAo dravyathI che e prakArano prayoga che; kema ke te prakAranI bhaktimAM yatnabhedathI pravRtti che samyagdaSTi karatAM dIprAdaSTimAM skUla bodha hovAne kAraNe samyagdaSTithI hIna kakSAvALI bhakti hovAnA kAraNe samyagdaSTinI bhakti karatAM tenI bhaktimAM yatabhedathI pravRtti che. ti zabda cothI daSTinA varNananI samAptimAM che. prathama guNasthAnakano prakarSa ATalo che-dIprAdaSTinuM varNana karyuM eTalo che, ema zAstra jANanAra kahe che. bhAvArtha : (4) dIprAdaSTi :- gADha amAsanI rAtrimAM jema koI vastu dekhAtI nathI kevala aMdhakAra dekhAya che, tema saMsArI jIvane yogamArganI prApti pUrve tattvamArgamAM kaMI dekhAtuM nathI, gADha aMdhakAra varte che. vaLI gADha amAsanI rAtrimAM jema dIvAnA prakAzathI padArtha kaMIka spaSTa dekhAya che, tema dIprAdaSTimAM vartatA yogIne tattvamArga kaMIka spaSTa dekhAya che. vaLI A dIprAdRSTivALAno bodha prathamanI traNa dRSTi karatAM kaMIka viziSTatara che. AthI dIprAdRSTimAM vartatA bodhanI sthiti prathamanI traNa dRSTi karatAM adhika hoya che, ane dIprAdaSTithI thayelA bodhane kAraNe yogamArgamAM vIrya adhika pravarte che. AthI te bodhathI yogI yogamArgamAM
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 71 yogadaSTisamuccaya/gAthA-15 pravRtti kare che tyAre, yogamArganA bodhanI smRti paNa trIjI dRSTi karatAM paTu hoya che. tethI cothI dRSTivALA yogI guNavAnane vaMdana karavA mATe pravRtti karatA hoya ane temanuM citta anyamanaska na hoya to guNavAnanA guNono kaMIka spaSTa bodha hovAne kAraNe bhAvathI vaMdananI kriyA thAya che; topaNa zAstrakAroe tenI vaMdanakriyAne dravyakriyA kahI che, tenuM kAraNa jevA guNono sUkSma bodha samyagdaSTine che, tevo sUkSma bodha tene nahi hovAne kAraNe dIprASTivALAnI guNavAnanI bhakti samyagdaSTi jIva karatAM hinakakSAnI che. tethI samyagdaSTi je rIte guNavAnanA guNonuM smaraNa karIne vaMdanakriyA kare che, tenA karatAM dIprAdaSTivALAnI vaMdanakriyAmAM yatnabhedathI pravRtti che samyagdaSTi karatAM guNavAnanA guNa tarapha javAno yatna alpa che. tethI samyagdaSTinI apekSAe tenI pravRttimAM yatnabheda che, tene sAme rAkhIne zAstrakAroe tenI vaMdanakriyAne dravyavaMdanakriyA kahI che. ahIM vizeSa e che ke samyagdaSTine guNonuM yathArtha darzana hoya che, tethI je prakArano bhAva vaMdanakALamAM te karI zake che, tevo bhAva dIprAdaSTivALA karI zakatA nathI; kema ke temane guNonuM darzana hovA chatAM hajI mithyAtvano udaya paNa che, tethI guNavAnanA guNone saMpUrNapaNe joI zakatA nathI. mATe dIprAdaSTivALA yogI guNavAnanA guNo pratye joke atyaMta pakSapAtavALA hovAthI temane vaMdanakriyA kare che, ane te vaMdanakriyA dvArA temanAmAM vartatA guNo potAnAmAM pragaTa thAya tevo yatna paNa kare che, chatAM hajI mithyAtva hovAne kAraNe bodha kaMIka khAmIvALo che, mATe temanI vaMdanakriyA samyagdaSTinI jema ekAMte zuddhabhAvathI thatI nathI. tethI temanI kriyAne dravyavaMdanakriyA kahela che. cAra dRSTinA bodhanI taratamatA batAvI. have kahe che ke prathama guNasthAnakano prakarSa ATalo che arthAt prathama guNasthAnakavartI jIvone yogamArgano bodha prakarSathI cothI dRSTimAM batAvyo tyAM sudhI che, e pramANe zAstranA jANanArA kahe che. TIkA : sthirA tu bhinnagranthereva bhavati tadbodho ratnaprabhAsamAnastadbhAvA(vo)'pratipAtI pravardhamAno nirapAyo nAparaparitApakRt paritoSahetuH prAyeNa praNidhAnAdiyoniriti / noMdha :- TIkAmAM 'taHvADapratipAto zabda che, te sthAne batrIzImAM tamAvaDapratipAtI zabda che, je zuddha jaNAya che. TIkArya : sthira tuM.. pradhAna viniriti vaLI, sthirAdaSTi bhinnagraMthivALAne ja=samyagdaSTine jatuM hoya che. teno bodha=sthirAdaSTino bodha, ratnanI prabhA samAna che. teno bhAva sthirAdaSTinA bodhano bhAva apratipAtI che, pravardhamAna che, nirapAya che=anartha karanAra nathI, bIjAne paritApa karanAra nathI, bIjAne paritoSano hetu che, prAyaH karIne praNidhAnAdi AzayonuM utpattisthAna che. 'ta' zabda sthirAdaSTinA svarUpanI samApti mATe che.
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 yogadaSTisamuccaya/gAthA-15 bhAvArtha (5) sthirAdaSTi :- graMthibheda karyA pachI jIvane samyaktva prApta thAya che tyAre sthirAdRSTi pragaTe che. sthirAdaSTino bodha ratnanI prabhA samAna che. jAjvalyamAM ratna dIvA karatAM paNa atizaya prakAza kare che, tevA ratnanI prabhA jevo bodha sthirAdRSTimAM hoya che. vaLI A bodha sthira hoya che, te batAvavA mATe dRSTinuM nAma sthirA kahela che. tenAthI e prApta thAya ke cAra dRSTimAM jIvane je bodha thAya che, te bodha dRSTithI pAta thayA vagara paNa cAlyo jAya che. jema mitrAdRSTimAM tRNaagnikaNa jevo bodha che, tethI mitrASTimAM rahIne vaMdanAdi kriyA kare tyAre paNa cAlyo jAya che; ane dIprAdaSTimAM bodha ghaNo che, topaNa jema dIvAne pavanano jhapATo Ave to olavAI jAya che, tema cothI dRSTi sudhIno bodha viparIta nimittane pAmIne nAza pAme, topaNa yogI yogamArganI pravRtti pratyenI rUcine vahana karIne te dRSTimAM rahI paNa zake che. jyAre samyagdaSTine graMthibhedathI je yogamArgano bodha thAya che te sthira che, ane tethI jyAM sudhI te samyakatvane vamana karato nathI tyAM sudhI bhagavAnanA vacanamAM tene sthira zraddhA hoya che, tethI guNasthAnakanA pAta vagara samyagdaSTino bodha nAza pAmato nathI. kvacit viparIta sAmagrI maLe to, ratnanI prabhA upara dhULanA paDalathI jema jhAMkhAza Ave, tema te sAmagrI aticAra ApAdaka bane, paraMtu ratnanI kAMti jema nAza pAme nahi, tema sthirAdRSTivALAno bodha nAza pAme nahi. AthI sthirAdRSTimAM bhagavAnanA vacana pratye sthira zraddhA hoya che. sthirAdaSTino bodha apratipAtI che, ema kahyuM. tethI e prApta thAya ke pavananA jhapATAthI jema dIvo bujhAI jAya che, tema viparIta nimittathI dIprAdidaSTino bodha nAza pAme che, jyAre sthirAdaSTino bodha nAza pAmato nathI, mATe apratipAtI che; kema ke jyAM sudhI jIva sthirAdRSTimAM che tyAM sudhI tameva sarve niksa e prakAranI bhagavAnanA vacananI sthira zraddhAthI yukta teno bodha che, mATe teno bodha apratipAtI che. vaLI sthirAdRSTimAM rahelA yogIne bhagavAnanA vacana pratye atyaMta pakSapAta hovAne kAraNe navuM navuM zrata bhaNe che, jethI te yogIno bodha pravardhamAna che. vaLI te yogIno bodha apAya vagarano che; kema ke samyagdaSTino bodha pApapravRttine zithila karIne anarthothI rakSaNa kare che. tethI samyagdaSTi kvacit saMsAranI pravRtti karato hoya to paNa teno bodha kyAre paNa tene anarthanuM kAraNa banavA deto nathI. vaLI samyagdaSTine bhagavAnanA vacana pratyenI sthira ruci hovAthI "bhagavAne je kahyuM che te ja tattva che' tevo bodha hoya che. mATe teno bodha koInA paritApanuM kAraNa banato nathI. kvacit karmane parataMtra thaIne satyakI vidyAdharanI jema anucita pravRtti karato hoya ane tenAthI bIjAne paritApa thato hoya, topaNa teno bodha bIjAnA paritApanuM kAraNa nathI. vastutaH te prakAranI viparIta pravRtti karAvanAra balavAna karma bIjAnA paritApanuM kAraNa bane che; teno bodha to koIne paritApa na karAve tevI pravRtti karavA preraNA Ape che. vaLI bhagavAnanA vacananI rucithI niyaMtrita te samyagdaSTino bodha hovAthI jagatanA jIvamAtranA hitanuM kAraNa hoya che, tethI badhAne paritoSano hetu che.
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 73 yogadaSTisamuccaya/gAthA-15 vaLI sthirAdaSTino bodha prAyaH karIne dharmAnuSThAnamAM praNidhAnAdi Azaya pragaTa karavAnuM kAraNa che. Azaya e che ke samyagdaSTine guNono atyaMta pakSapAta hoya che. tethI guNaniSpattinA prabaLa kAraNabhUta dharmaanuSThAnamAM sudaDha yatna karIne huM guNa niSpanna karuM' tevo adhyavasAya hoya che. tethI cittavikSepa karanAra koI balavAna nimitta na hoya to sthirAdaSTino bodha bhagavadbhakti Adi kriyAo praNidhAnAdi AzayapUrvaka karAve che. Ama chatAM sthirAdRSTivALo jIva taddana nirlepa nathI. tethI saMsAranA pratikULa saMyoga cittano vikSepa kare tyAre samyagdaSTi jIva paNa bhagavadbhakti AdimAM praNidhAna Adi Azaya karI zakato nathI. te batAvavA mATe sthirAdRSTino bodha prAyaH praNidhAnAdinI yoni che, tema kahela che. TIkA : kAntAyAM tu tArAbhAsamAna eSaH, ata: sthita eva prakRtyA, niraticAramA(ma)trAnuSThAnaM, zuddhopayogAnusAri viziSTA'pramAdasacivaM viniyogapradhAna(naM)gambhIrodArAzayamiti / TIkArya - vAttAya ..... mIrArIzati kAntAdaSTimAM tArAnI kAMti jevo A=bodha, hoya che. AthI kAntAdaSTimAM rahelo yogI prakRtithI sthita ja hoya che prakRtimAM rahelo hoya che. ahIM kAntAdaSTimAM, anuSThAna niraticAra, zuddha upayogane anusaranAruM, viziSTa apramAdathI yukta, viniyogapradhAna viniyoga mukhya che jemAM evuM ane gaMbhIra, udAra AzayavALuM hoya che. 'ti' zabda kAntAdRSTinA svarUpanI samApti mATe che. bhAvArtha : (3) kAMtAdaSTi :- sthirAdaSTino bodha ratnanI kAMtieteja jevo che ane kAntAdRSTino bodha tArAnI kAMti jevo che. joke tAro paNa ratnavizeSa che, topaNa manuSyalokamAM koIpaNa ratna tArA jeTalI dIptivALuM nathI, tethI sthirAdaSTi karatAM kAntAdRSTinA bodhano bheda batAvavA mATe tArAnI kAMti jevo bodha kahela che. sAmAnya rIte game tevA kAMtimAna ratnano paNa prakAza amuka kSetrathI vadhu dUranA kSetramAM jato nathI, jyAre tArAno prakAza ghaNA dUranA kSetra sudhI jAya che ane manuSyakSetrathI ati dUra hovA chatAM kAMIka prakAzamAna padArtharUpe dekhAya che. tethI anya sarva ratno karatAM tArAno prakAza ghaNo adhika che, tema sthirAdaSTi karatAM kAntAdRSTimAM tattvano bodha ghaNo adhika che. AthI kAntAdRSTimAM rahela yogI kaSAyonI AkuLatA vagaranI svastha prakRtithI rahelA hoya che. Azaya e che ke sthirAdaSTimAM rahela samyagdaSTine aviratino udaya hoya tyAre bhagavAnanA vacana pratye sthira zraddhA hovA chatAM bhogAdinA abhilASarUpa vikAro vyakta paNa thAya che; jyAre kAntAdRSTimAM rahelA yogIne aviratino udaya hoya tyAre apratyAkhyAnIya kaSAyanA udayathI bhogAdimAM yatna karAve tevo
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 yogadRSTisamuccaya/gAthA-15 cittano pariNAma hovA chatAM bhogAdi pratye vyakta lAlasAo UThatI nathI, paraMtu prakRtithI svastha rahelA yogI te rIte bhogAdimAM pravRtti kare che, jethI aviratiApAdakakarma potAnuM phaLa ApIne nirjharaNa pAme che; jyAre sthirAdRSTimAM apratyAkhyAnIya kaSAyanA udayathI bhogAdinI manovRtti UThe che tyAre, bhagavAnanA vacananI sthira ruci hovA chatAM kaSAyanA vikAro vyakta paNa dekhAya che. tevA kaSAyanA vyakta vikAro kAntAdRSTimAM hotA nathI, AthI kAntAdRSTimAM yogI prakRtithI rahelA hoya che ema kahela che. vaLI, kAntAdRSTinA bodhathI je anuSThAnamAM yatna thAya che, te anuSThAna niraticAra bane che; kema ke bodhanI atizayatAne kAraNe prakRtinA cAMcalyano abhAva hovAthI anuSThAnamAM aticAranI saMbhAvanA rahetI nathI. vaLI, kAntAdRSTinuM anuSThAna zudgha upayogane anusaranAruM che arthAt AtmAnA zuddha bhAvane pragaTa kare tevA zuddha upayogane anusaranAruM che. vaLI, kAntAkruSTinuM anuSThAna bodhanI vizeSatAne kAraNe viziSTa apramAdathI yukta che. AthI kAntAdRSTimAM rahelA samyagdaSTi, dezaviratidhara ke sarvaviratidhara mahAtmAo guNasthAnakanA UMcA kaMDakamAM rahI zake tevA viziSTa apramAdathI yukta anuSThAnane seve che. vaLI, kAntAdRSTimAM karAtuM anuSThAna praNidhAnAdi AzayamAMthI viniyoga AzayanI pradhAnatAvALuM hoya che. tethI temanuM anuSThAna ghaNA yogya jIvone mArgaprAptinuM kAraNa bane che. vaLI, temanuM anuSThAna gaMbhIra-udAra AzayavALuM hoya che. AthI A dRSTimAM rahelA vIra bhagavAne garbhamAM paNa mAtA-pitAnA hitano gaMbhIratAthI vicAra karIne temanA jIvatAM sudhI saMyama nahi grahaNa karavAnI pratijJA karI, ane RSabhadeva bhagavAne marudevAmAtAnA hitano gaMbhIratApUrvaka vicAra karIne marudevAmAtAnA zokathI marudevAmAtAnuM ahita thaze nahi, tevo nirNaya karIne temanA zokanI upekSA karIne paNa saMyama grahaNa karyuM. TIkA H prabhAyAM punararkabhAsamAno bodhaH, sa dhyAna ( saddhyAna) hetureva sarvadA, neha prAyo vikalpAvasaraH, prazamasAraM sukhamiha akiMcitkarANyatrAnyazAstrANi, samAdhiniSThamanuSThAnaM, tatsaMnidhau vairAdinAzaH, parAnugrahakartRtA, aucityayogo vineyeSu tathA'vandhyA satkriyeti / TIkArya : prabhAyAM sayiMti / prabhAmAM vaLI sUryanA prakAza samAna bodha che. te=prabhAdRSTimAM rahelo bodha, sarvadA sardhyAnano hetu ja che. ahIM=prabhAdRSTinA bodhamAM, prAyaH vikalpano avasara nathI, ahIM prazamasAra sukha che, ahIM=prabhAdRSTimAM, anya zAstro akiMcitkara che, anuSThAna samAdhiniSThAvALuM che, tenA saMnidhimAM=prabhAdRSTivALA yogInA saMnidhimAM, anya jIvonA vairAdino nAza thAya che,
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-15 paraanugrahakartRtA=prabhAdRSTivALA yogIo paranA anugrahane karanArA hoya che, ziSyomAM aucityano yoga hoya che, te prakAranI avaMdhya sakriyAo che. 'kRti' zabda prabhAdRSTinA svarUpanI samApti mATe che. bhAvArtha: (7) prabhAdaSTi :- prabhAdRSTimAM sUryanI kAMti=prakAza, jevo bodha hoya che. Azaya e che ke jema sUryanA prakAzamAM padArtho ghaNA spaSTa dekhAya che, tema AtmAne yogamArgamAM pravRtti karavA mATenI ucita dizA batAve tevo bodha prabhAdRSTimAM ghaNo hoya AthI AtmakalyANa mATe sadhyAnamAM yatna karavAnI prabaLa dizA batAve tevo bodha prabhAdaSTimAM hoya che. 75 sAmAnya rIte jIvo saMsAramAM bodhanA baLathI zAtAnA arthe ane azAtAnA nivartana arthe kaI bAhyapravRtti karavI, jethI mAruM hita thAya ? ane kaI na karavI, jethI mAruM ahita aTake ? teno nirNaya karI zake che. te rIte zAstravacanathI jIvo AtmakalyANa mATe kaI rIte bAhyapravRtti karavI joIe ane kaI rIte bAhyapravRtti na karavI joIe teno bodha karI zake che; paraMtu AtmAne saMsArabhAvathI 52 ka2Ine zuddha AtmAne pragaTa karavA mATe kaI rIte upayogane pravartAvavo joIe, tevo marmane sparzanAro bodha zAstranA vacanamAtrathI thato nathI; paraMtu karmamalanA vigamanathI thayelI nirmaLatAvALA keTalAka jIvone ja zAstravacanane avalaMbIne UhathI yogamArgano bodha thaI zake che, anyane nahi. tema Agamane parataMtra thayelA pAMcamI, chaThThI dRSTimAM rahelA keTalAka yogIo zAstravacananA baLathI "kaI rIte mana-vacana-kAyAne samyak pravartAvavAM joIe jethI sAmAyikano pariNAma pragaTa thAya ? ane kaI rIte mana-vacana-kAyAnI pravRtti na karavI joIe jethI karmabaMdha na thAya ?'" tevo sUkSma bodha karIne yogamArgamAM prayatna kare che; chatAM asaMgabhAvamAM javA mATe kaI rIte dhyAnavizeSamAM prayatna karavo joIe tevo yogamArgano vizeSa bodha karI zakyA nathI; paraMtu prabhAdRSTimAM tevo vizeSa bodha che, jethI teo sadA asaMgabhAvamAM rahe che ane temano bodha sadA sadhyAnano hetu bane che. prabhAdaSTimAM rahelA yogIone prAyaH vikalpano avasara nathI. nirvikalpadazAmAM prAyaH teo vartatA hoya che, jethI upayogarUpe rAgAdinA vikalpathI para temanuM mAnasa che, tevo artha phalita thAya che. vaLI A prabhAdRSTinA yogIone rAgAdinA vikalpo UThatA nathI. AthI karIne prazamapradhAna evuM sukha hoya che arthAt zarIra saMbaMdhI zAtAnuM sukha vicat hoya paNa ane na paNa hoya, paraMtu kaSAyo atyaMta upazama thayelA che. tethI kaSAyonA upazamajanya AtmAnuM sahaja sukha ahIM hoya che. A prabhAdRSTimAM asaMgaanuSThAnavALA yogIo hoya che. tethI potAne je bodha che tenAthI anya bodhanA kAraNabhUta evAM zAstro temane yogamArganI vRddhimAM anupayogI che. Azaya e che ke dazapUrvadhara prabhAdRSTine nahIM pAmelA paNa anya anya zAstra bhaNIne yogamArgamAM adhika adhika pravRtti kare che, tethI
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 yogadaSTisamuccayagAthA-15 teone mATe zAstro upakAraka che; jyAre prabhASTimAM rahela yogI to vacanAnuSThAnathI para thaIne asaMgaanuSThAnamAM varte che. tethI vacanAnuSThAnavALA yogIne je rIte zAstra upakAraka thAya che, te rIte asaMgaanuSThAnavALAne zAstra upakAraka nathI. te batAvavA mATe ahIM kahyuM ke prabhASTimAM anya zAstro akiMcitkara che. prabhASTivALA jIvo potAnI bhUmikA pramANe je anuSThAna sevatA hoya te anuSThAnamAM kaSAyonA vikalpo prAyaH hotA nathI. tethI temanuM anuSThAna samAdhiniSTha hoya che arthAt vizeSa prakAranI samAdhivALuM hoya che. prabhASTivALA yogIonA sAMnidhyamAM hiMsaka jIvonA paNa vairAdino nAza thAya che. prabhASTivALAno bodha jema yogamArgamAM sudaDha pravRtti karAve che, tema parano anugraha zakya hoya tyAre avazya temAM yatna karAve che. AthI vIra bhagavAne caMDakauzika upara karuNAthI upakAra karyo. vaLI prabhASTimAM rahelA yogI ziSyomAM aucityayogavALA hoya che. A kathanathI e jaNAya che ke prabhASTivALA asaMgaanuSThAnavALA hoya che, chatAM gacchamAM rahIne paNa ziSyomAM aucityayogavALA hovA joIe; kema ke prabhASTinA varNanamAM AgaLa asaMgaanuSThAnavALI yogIo grahaNa karela che. tethI asaMgaanuSThAnavALA jinakalpI sivAyanA koIka mahAtmAo potAnA ziSyo sAthe atyaMta ucita pravRtti karIne hitamAM joDavA mATe yatna karatA haze. joke sthirAdaSTi ke kAntAdRSTimAM rahelA paNa munio potAnA ziSyone hitamAM pravartAvavA prayatna karatA hoya, topaNa prabhASTi jevo sUkSmabodha nahi hovAthI ziSyo pratye vizeSa prakArano aucityayoga A dRSTimAM ja Avato hovo joIe; kema ke anya dRSTimAM tenuM grahaNa karela nathI. vaLI prabhASTimAM te prakAranI avaMdhya sankriyA che arthAt kAntAdRSTimAM niraticAra anuSThAna che, viziSTa apramAdabhAva che. topaNa asaMgabhAva nathI: jyAre prabhASTimAM jIva asaMgaanuSThAnamAM hoya che. tethI tevA yogInI kriyA te prakAranI avaMdhya che arthAt vItarAgatA pratye sAkSAt kAraNa bane te prakAranI che. Azaya e che ke kAntAdRSTimAM niraticAra anuSThAna che ane viziSTa apramAda che. tethI tenI kriyA paNa avaMdhya che, topaNa asaMgabhAva nahi hovAthI je prakAre asaMgaanuSThAnavALA yogInI kriyA che, tevI avaMdhyakriyA kAntAdRSTimAM nathI. te batAvavA mATe ahIM kahyuM ke prabhASTimAM sankriyA te prakAranI avaMdhya che. TIkA :__ parAyAM punadRSTau candracandrikAbhAsamAno bodhaH, saddhyAnarUpa eva sarvadA, vikalparahitaM manaH, tadabhAvanottamaM sukhaM, ArUDhAvarohaNavatrAnuSThAnaM pratikramaNAdi, paropakAritvaM yathAbhavyatvaM (bhavyaM), tathA pUrvavadavandhyA kriyeti / evaM sAmAnyena sadRSTeyogino dRSTiraSTadhetyaSTaprakArA /
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-15 TIkArya : paravAM . yaSTapravaIRT | parASTimAM vaLI caMdranI caMdrikAbI kAMti jevo bodha hoya che. parASTino bodha sarvadA sadhyAnarUpa ja che. parASTimAM mana vikalparahita che, ane tenA abhAvane kAraNeHmananA vikalpanA abhAvane kAraNe, uttama sukha che. ArUDhane avarohaNanI jema arthAt jema parvata upara ArUDha thayelo hoya tene parvata upara caDavAnuM hotuM nathI, tema pratikramaNAdi anuSThAna nathI. jIvonA bhavyatvane anurUpa paropakArIpaNuM che ane pUrvatI jema=prabhASTinI jema, avaMdhya kriyA che. rUti' zabda parASTinA svarUpanI samApti mATe che. A rIte-pUrvamAM varNana karyuM e rIte, sAmAnyathI saddaSTivALA yogInI dRSTi ATha prakAravALI che. bhAvArtha : (8) parASTi :- prabhASTimAM sUryanI kAMti jevo bodha hoya che, jyAre parASTimAM caMdranI caMdrikAnI kAMti jevo bodha hoya che. sAmAnya rIte vicArIe to sUryano prakAza ghaNo dekhAya ane caMdranI caMdrikAnI kAMtino prakAza thoDo dekhAya. vastutaH sUrya ane caMdra e banne indra che. sUryavimAnanA adhipati indra karatAM caMdravimAnanA adhipati indranI puNyaprakRti adhika che, tema caMdravimAnamAM rahelAM je ratno che tenI kAMti paNa sUryavimAnanAM ratnonI kAMti karatAM adhika che. Ama chatAM sUryanA vimAnamAM rahelAM ratnomAM AtapanAmakarma ane lohitavarNa che, tethI teno prakAza uSNa che; jyAre caMdranA vimAnamAM rahelAM ratnomAM udyotanAmakarma che, tethI teno prakAza zItala che. tethI sUryavimAnamAM rahelAM ratno karatAM caMdranA vimAnamAM je ratno che, te adhika tejasvI ane zItala che. tene sAme rAkhIne prabhASTimAM sUryanI kAMti jevo bodha kahyo ane parASTimAM caMdranI caMdrikAnI kAMti jevo bodha kahyo. vaLI A bodha sadA sadhyAnarUpa che. tethI parASTino bodha prAtijajJAnarUpa hoya athavA to prAtijajJAna thavAnI taiyArIrUpe teno prAraMbha thayelo hoya, ane prAtijajJAnano bodha paNa parASTimAM aMtarbhAva pAmato hoya, tevuM jaNAya che; kema ke parASTimAM AvyA pachI jIva kSapakazreNI mAMDe che ane kevalajJAna prApta kare che. parAdaSTinA kALamAM mana sarvathA vikalparahita che. tethI parAdaSTimAM AtmA svasthatAnuM paramasukha anubhave che. pratikramaNAdi kriyAo sadhyAna upara ArUDha thavA mATe karavAmAM Ave che. tethI jema koI jIva parvata upara caDI gayo hoya tene parvata upara caDavAnI kriyA na hoya, tema parASTivALA jIvo sadhyAna upara ArUDha hovAthI dhyAna upara caDavA mATe upayogI evI pratikramaNAdi kriyAo teone hotI nathI. jIvanI yogyatA pramANe parASTimAM rahelA jIvo paropakAra paNa kare che. AnAthI e jaNAya che ke paropakAranI kriyA karatI vakhate teonuM mana vikalpathI rahita hoya che ane sadhyAnavALuM hoya che, Ama chatAM yogya jIvone paropakAra karavAmAM paNa teono yatna hoya che.
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 yogadaSTisamuccaya/gAthA-15 jema prabhASTimAM rahelA asaMgabhAvavALA yogIo kSapakazreNInI sanmukha avaMdhya kriyA kare che, tema parASTimAM rahelA jIvo paNa dhyAnanI ke upadezanI je kaMI kriyA kare che, te vItarAgabhAva pratye avaMdhya kAraNa che. pUrvamAM varNana karyuM e rIte, sAmAnyathI "saddaSTivALA yogInI dRSTi ATha bhedavALI che" ATalo aMza zlokanA cothA pAdano che. tenAthI e kahevuM che ke saddaSTivALA yogInI dRSTi aneka bhedavALI che, Ama chatAM sAmAnyathI teno vibhAga uparamAM varNana karyuM tema ATha prakAre che. TIkA - atrAha-granthibhede sadRSTitvaM sa ca dIrghottarakAlamiti kathaM sadRSTerdRSTiraSTadheti ? ucyate, avandhyasadRSTihetutvena mitrAdidRSTInAmapi satItvAditi / . TIkArya : gaDhAda-nTimeTuM. satItvAti ahIM pUrvamAM kahyuM ke saddaSTivALA yogInI dRSTi sAmAnyathI ATha prakAranI che, e kathanamAM, zaMkA karatAM kahe che - graMthibheda hote chate saddaSTipaNuM che, ane te graMthibheda, dIrgha uttarakAlamAM che arthAt prathama cAra dRSTi pachI pAMcamI dRSTimAM che. ethI saddaSTivALAnI dRSTi ATha prakAranI kevI rIte hoI zake ? arthAt ATha prakAranI na hoI zake, paraMtu cAra prakAranI ja hoI zake. tti' zabda zaMkAnI samAptimAM che. tenuM samAdhAna karatAM te" thI kahe che - (mitrAdi cAra dRSTinuM) avaMdhya saddaSTihetupaNuM hovAthI arthAt pAchaLanI cAra sadRSTinuM avaMdhya hetupaNuM hovAthI mitrAdideSTionuM paNa satIpaNuM che saddaSTipaNuM che. ti' zabda zaMkAtA samAdhAnanI samApti mATe che. bhAvArtha: pUrvamAM ATha dRSTionuM varNana karyuM ane tyAra pachI kahyuM ke saddaSTivALA logIonI dRSTi ATha prakAranI che. tyAM zaMkA thAya ke graMthibheda karyA pachI jIvone saddaSTinI prApti thAya che, ane graMthibheda cAra dRSTi sudhInA jIvone thayelo nathI, paraMtu pAMcamI dRSTivALA jIvo graMthibhedavALA che; tethI saddaSTivALA yogInI dRSTi ATha prakAranI che ema kaI rIte kahI zakAya ? arthAtu na kahI zakAya; paraMtu saddaSTivALI yogadRSTi cAra prakAranI che ema kahevuM joIe; kema ke samyagdaSTi jIvone pAchaLanI sthirAdi cAra dRSTio hoya che. e prakArano zaMkAkArano Azaya che. tenuM samAdhAna karatAM graMthakAra kahe che - samyagdaSTi jIvone sthirAdi cAra dRSTi hoya che, tethI saddaSTivALA yogIne cAra dRSTio hoya che; tema mitrAdi daSTivALA jIvonI paNa je dRSTi che, te saddaSTino avaMdhya hetu che. tethI prathama cAra daSTivALAne saddaSTi nahi hovA chatAM saddaSTinA hetubhUta evI dRSTi hovAthI tene paNa saddaSTi kahela
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-15 79 che. tethI e phalita thayuM ke prathamanI cAra dRSTi saddaSTino hetu che, tethI saddiSTa che; ane pAchaLanI cAra dRSTi graMthibheda thayelo hovAthI saddaSTi che. utthAna : A rIte yoganI ATha dRSTionuM sAmAnya svarUpa varNana karyuM ane tyAM zaMkA thaI ke A AThe saddiSTa kaI rIte che ? tenuM paNa samAdhAna karIne apekSAe prathamanI cAra dRSTi paNa saddaSTi che, te sthApana karyuM. have pahelI cAra dRSTi pAchaLanI cAra dRSTinA avaMdhya heturUpa kahI, te dRSTAMtathI batAvavA mATe kahe che - TIkA H varSolakaniSpattAvikSurasakakkabaguDakalpAH khalvetAH khaNDasarkarAmatsyaNDIvarSolakasamAzcetarA ityAcAryAH, ikSvAdInAmeva tathAbhavanAditi / TIkArya : varSolaka tathAmavanAviti / varSolakanI niSpattimAM (1) ikSakalpa, (2) rasakalpa=ikSrasakalpa, (3) kakabakalpa=ukALela ikSrasakalpa, (4) guDakalpa=goLa jevI, kharekhara A che=mitrAdi cAra dRSTio che; (1) khaMDa, (2) zarkarA, (3) matsyaDI ane (4) varSolaka samAna itara=sthirAdi cAra dRSTio che, e prakAre AcArya kahe che; kema ke ikSuAdinuM ja tathAbhavana che. 'kRti' zabda varSolaka pratye ikSu AdinI hetutAnA kathananI samApti mATe che. bhAvArtha : ikSumAMthI rasAdinA kramathI chelle varSolakanI niSpatti ka2vAmAM Ave che. e varSolaka vizeSa prakAranA mAdhuryavALI khAMDavizeSa che. tenA dRSTAMtathI ATha dRSTinA mAdhuryano bodha karAvavo che. tethI graMthakAra kahe che ke varSolaka jevI parAdRSTinI niSpattimAM kAraNa ikSu jevI mitrAdRSTi che, ikSunA rasa jevI tArAdRSTi che, ikSunA rasane ukALIne goLa banAvavA mATe jyAre yatna karAya che tyAre ikSuno rasa ghaTTa avasthA jevo bane che tevI balAdRSTi che, ane guDa jevI dIprAdRSTi che. A cAra dRSTi saddaSTi nahi hovA chatAM saddaSTino avaMdhya hetu che, tethI tene judI batAvIne have pAchaLanI cAra dRSTi ikSurasamAMthI banela khaMDAdi tulya che, te batAvavA arthe kahe che - khAMDa jevI sthirAdRSTi che, zarkarA jevI kAMtAdRSTi che, matsyaDI jevI prabhAdRSTi che ane varSolaka jevI parAdiSTa che. ahIM jema varSolaka e ikSunI sauthI madhura avasthA che, tema parAdaSTi vikalparahita mana hovAne kAraNe paramamadhura evA sukhavALI jIvanI avasthA che. parama mAdhurya e jIvanuM uttama sukha che, ane tenI pUrva pUrva bhUmikArUpe bAkInI sAta dRSTio paNa kaMIka hIna chatAM saMveganA mAdhuryavALI che, e pramANe AcArya kahe
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-15 80 che; kema ke ikSu AdinuM te te prakAre bhavana che; ane ikSu jema rasAdinA kramathI aMte varSolakarUpe bane che, tema mitrAddaSTi kramasara vikAsa pAmIne parAdRSTirUpa vikalparahita manavALI avasthAne prApta kare che. utthAna : pUrvamAM ikSu AdinA dRSTAMtathI ATha dRSTinuM svarUpa batAvyuM. tyAM prazna thAya ke ikSu ane A ATha dRSTi vacce kaI rIte sAdazya che ? te sAdazyatA spaSTa karavA mATe kahe che TIkA H rAvicoparA dvaitA:, teSA(tAsA)meva saMvegamAdhuryopapatte: rUkSu(phasvAti)tpatvAdriti| nalAdikalpAstvabhavyAH, saMvegamAdhuryazUnyatvAt / anena sarvathA'pariNAmikSaNikAtmavAde dRSTibhedAbhAvamAha tattathAbhavanAnupapatteriti / / 15 / / TIkArya : rucyAdigocarA nupavatteriti / / rucyAdi viSayavALI ja A=pUrvamAM varNana karAyelI, AThe dRSTio che; kema ke saMveganA mAdhuryanI upapatti hovAthI AvuM ja=ATha dRSTionuM ja, ikSu Adi kalpapaNuM che. 'kRti' zabda kathananI samApti mATe che. ***** vaLI talAdikalpa=zeraDInA sAMThA jevA ghAsavizeSatA sAMThA jevI, abhavyA=varSolaka jevI parAdRSTirUpe na thAya tevI, ayogya dRSTio che; kema ke temanuM saMvegamAdhuryathI zUnyapaNuM che. AnA dvArA=varSolaka jevI parArdaSTinI niSpattimAM izyu Adi kalpa mitrAdidRSTio che ema pUrvamAM sthApana karyuM enA dvArA, sarvathA apariNAmI, ke sarvathA kSaNika AtmavAdamAM, dRSTibhedanA abhAvane batAve che; kema ke tenA=sarvathA apariNAmI evA AtmAtA, ke sarvathA kSaNika evA AtmAnA, tathAbhavananI anupapatti che=te te dRSTirUpe bhavananI anupapatti che. 'kRti' zabda TIkAnI samApti mATe che. / / 15 / / * 'rurgAlovarA:' - zabdamAM Adi padathI rucine anusAra pravRttinuM grahaNa karavAnuM che. * 'narsAktvA:' - zabdamAM Adi padathI vAMsanuM grahaNa karavAnuM che. bhAvArtha pUrvamAM varSolakanI niSpattimAM ikSu AdinA dRSTAMtathI ATha dRSTionuM svarUpa batAvyuM. tyAM ikSumAM jema mAdhurya hoya che, tema mitrAdi dvaSTiomAM saMveganuM mAdhurya A rIte che : asagrahanA vigamanathI tattvanI ruci pragaTe che ane te ruci anusAra yogamArganI kriyAomAM yatna pragaTe che. tadviSayavALI= yogamArganI :
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-15 81 ruci ane yogamArganI pravRttinA viSayavALI, A yogadRSTio che, ane A yogamArganI ruci ane yogamArganI pravRttimAM mokSanA abhilASarUpa saMveganuM mAdhurya hoya che. tethI dRSTione ikSu Adi sarakhI kahI che. vaLI je jIvone leza paNa tattvanI ruci nathI, paraMtu bhavano rAga atizaya che, tevA bhavAbhinaMdI jIvomAM anivartanIya atattvano rAga che. tethI teonI dRSTi abhavya che arthAt kramasara vikAsa pAmIne varSolaka jevI parAdRSTirUpe thAya tevI nathI, paraMtu tenAthI viparIta che; kema ke saMveganA mAdhuryathI zUnya che. tethI atattvanA anivartanIya rAgavALA jIvonI dRSTi nalAdikalpa che. Azaya e che ke zeraDInA jevA ja ghAsanA sAMThA hoya che, jene nala kahevAmAM Ave che. temAM zeraDInA jevI madhuratA hotI nathI, tethI te nalAdimAMthI goLa, khAMDa vagere banAvavAnuM kArya thatuM nathI. te rIte je jIvone atattvano rAga anivartanIya che, teone yogamArganI ruci thatI nathI. tevA jIvo kadAca dharmanI pravRtti kare topaNa AlokanI AzaMsAthI, 52lokanI AzaMsAthI ke anAbhogathI kare che, paraMtu teomAM mokSano abhilASa thAya tevo saMvegano pariNAmaleza nathI, tethI teonI dharmanI pravRtti paNa yogadRSTinI niSpattinuM kAraNa banatI nathI; paraMtu je jIvomAM asadgaha kaMIka ghaTyo che, tevA mitrAdidraSTivALA jIvonI dharmanI pravRttimAM kaMIka saMveganuM mAdhurya hoya che, je uttara-uttaranA mAdhuryanI niSpatti dvArA mokSanuM kAraNa bane che. ahIM 'abhavya' zabdathI abhavya jIvo levA nathI, paraMtu abhavya dRSTi levAnI che; kema ke prastutamAM dRSTinI vAta cAle che. tethI saddaSTi bhavyadRSTi che arthAt parAdaSTirUpe thavA yogya dRSTi che, ane je jIvonI saSTi nathI teonI parAdRSTirUpe thavA yogya dRSTi nathI, te abhavya dRSTi che. 'amavyA:' bahuvacana karavAthI e batAvavuM che ke mitrAdi duSTi sivAyanI ayogya dRSTio=je parAdRSTirUpe thavA mATe ayogya che tevI dRSTio, paNa aneka prakAranI che, te sarva dRSTio nalAdi jevI che. pUrvamAM batAvyuM ke ikSu Adi jevI mitrAdi dvaSTio varSolakarUpe thAya che. e kathana dvArA je loko AtmAne ekAMte nitya mAne che teonuM khaMDana thAya che, athavA je loko AtmAne ekAMte kSaNika mAne che teonuM paNa khaMDana thAya che; kema ke ekAMtanityapakSamAM AtmA apariNAmI svIkArAya che. temanA mata pramANe dRSTibhedanA abhAvanI prApti thAya; kema ke AtmA pariNAmI na hoya to temAM kramasara yogadRSTino vikAsa thAya che, tema svIkArI zakAya nahi. tethI ekAMtanityapakSamAM yogamArga zabdamAtrarUpa svIkRta thAya che, vastutaH apariNAmI AtmA hoya to yoganA vikAsarUpa dhruSTi niSpanna thAya nahi. vaLI ekAMta kSaNika AtmA hoya topaNa eka kSaNa sthAyI AtmA bIjI kSaNamAM hoya nahi. tethI sAdhanA dvArA AtmAmAM kramasara dRSTio pedA thAya che tema svIkArI zakAya nahi . tethI kSaNikavAdamAM paNa yogamArgano svIkAra zabdamAtrarUpa che, vastutaH AtmA jo kSaNasthAyI hoya to prayatna karIne uttara-uttaranI dRSTi pedA kare che, tema svIkArI zakAya nahi. AthI ATha dRSTionA varNananA baLathI siddha thAya che ke AtmA pariNAmI che. II15 //
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 yogadaSTisamuccaya/gAthA-16 avataraNikA :iyaM ca sakalayogidarzanasAdhAraNeti yathAvidhAnAM yathA bhavati tathAvidhAnAM tathAbhidhAtumAha - noMdha:- 'tathafpadhAtum' zabdamAM 'padhAtun nuM karma yogadaSTi adhyAhAra che. tethI te prakAre yogadRSTine batAvavA mATe kahe che, ema artha karela che. avataraNikArya : ane A yogadaSTi, sakalayogIdarzanasAdhAraNa che yogane mAnanArAM sarva darzanone mAnya che. ethI yathAvidha yogIone 'AthA'=je prakAre yogadaSTi, mAtra thAya che, tathAvidha yogIone tathA te prakAre, yogadRSTine batAvavA mATe kahe che - bhAvArtha : pUrvamAM sAmAnya rIte yoganI ATha dRSTionuM saMkSepathI svarUpa batAvyuM. te yoganI dRSTio yogamArgane svIkAranArA sarva yogIone judA judA zabdothI abhimata che, tethI te ATha dRSTio sarva yogIdarzanone mAnya che. je prakAranA yogIone je rIte te dRSTi mAnya che, tevA yogIone te prakAre temanI dRSTi batAvavA mATe kahe che, je AgaLamAM nIce pramANe batAvAze - pataMjaliRSine te yogadaSTi yamaniyamAdi yoganA ATha aMgorUpe mAnya che, tethI pataMjaliRSi matAnusArI yogIone A ATha dRSTi yamaniyamAdirUpe batAve che. vaLI bhAskarabaMdhane te yoganI dRSTio yogamArganI dhyAnAdi pravRttimAM khedAdi ATha doSonA parihArarUpe mAnya che, tethI te mAnyatAvALA yogIone te prakAre batAve che. ane dattAdi RSione te yoganI ATha dRSTio adveSAdi guNanI niSpatti dvArA mAnya che, tethI tevA yogIone te prakAre batAve che. zloka : yamAdiyogayuktAnAM, khedAdiparihArataH / adveSAdiguNasthAnaM, krameNaiSA satAM matA / / 16 / / noMdha :- zlokamAM 'mavizuLAnaM' e 'vA' nuM vizeSaNa che ane prA' zabda dRSTino vAcaka che ane 'aparigusthAne' manahatuM napuMsakaliMga che. anvayArtha :vamaviyojAyuvattAnAM yamAdi yogayukta evAone veviparidAratA khedAdi doSanA parihArathI ganA sthAna35 me kramasara =A=sadadaSTi sata=saMtone yogIone matA=mAnya che. ll16 adveSA UCLLC eTaNil
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-16 zlokArca - yamAdi yogayukta evAone khedAdi doSanA parihArathI adveSAdiguNanA sthAnarUpa kramasara saddaSTi yogIone mAnya che. ll16ll TIkA : yamAdiyogayuktAnAmiti, iha yamAdayo yogAGgatvAdyogA ucyante, yathoktaM "yamaniyamAsanaprANAyAmapratyAhAradhAraNAdhyAnasamAdhayo'STAvaGgAni" (pAta. yoga.2-21), tadevaM yamAdiyogayuktAnAM krameNaiSA'STadhA, pratyekamaGgayoge dRSTibhedatvAt, evaM 'khedAdiparihArataH' yamAdiyogapratyanIkAzayaparihAreNa, ete'pi cASTAveva, tathA - "khedodvegakSepotthAnabhrAntyanyamudrugAsaGgaH ! yuktAni hi cittAni prapaJcato (prabaMdhato) varjayenmatimAn / / 1 / / (SoDazaka-14-3)" 'tadetatparihAreNApi krameNaiSASTadheti, evam 'adveSAdiguNasthAnam' iti yata etAnyapyaSTAveva, yathoktam - "adveSo jijJAsA zuzrUSA zravaNabodhamImAMsA: / parizuddhA pratipattiH pravRttiraSTAMgI tattva II" (SoDaza-26-24) rva meja' "puSa'=saddaSTi:, "sata'=munInAM, bhagavatpataJjalibhadantabhAskarabandhubhagavaddattAdInAM yoginAmityarthaH 'matA'=iSTA / etatsAkalyaM ca pratiSTi vidhyAmAM pAraddA che SoDazaka gAthA-14-3mAM 'prapakvato' zabdane ThekANe pravaMdhato zabda che, ane teno artha 'pravAdena' karela che. te pramANe ahIM artha karela che. SoDazaka-11-14mAM pravRtti zabda che. tene Avarta karIne be vakhata grahaNa karavAno che. temAM bIjI vAra pravRtti zabda aSTAMgikI sAthe joDavAno che. tethI e artha prApta thAya ke tattvanA viSayamAM adveSAdi ATha aMgavALI pravRtti che. TIkArya : rUda yamadriyo ... yathAma: || 'vamaviyAyuvattAnA' e pratika che. yoganuM aMgapaNuM hovAne kAraNe ahIM A graMthamAM, yamAdi yogo kahevAyA che. yamAdi yoganAM aMgo che, temAM sAkSI Ape che. je pramANe kahevAyuM che - 'yama, niyama, Asana, prANAyAma, pratyAhAra, dhAraNA, dhyAna ane samAdhi e ATha yoganAM aMgo che.' te kAraNathI pUrvamAM yogAMgane yoga kahyA te kAraNathI, A rIte=pataMjaliRSinI sAkSI ApI emAM yogAMgo ATha che e rIte, yamAdi yogayuktone kramasara A=daSTi, ATha prakAranI che; kema ke pratyeka aMgatA yogamAM=saMbaMdhamAM, dRSTibhedapaNuM che. A rIte=je rIte yamAdi aMgate AzrayIne dRSTi ATha bhedavALI che e rIte, khedAdinA parihArathI=yamAdi yogatA pratyenIka AzayarUpa khedAditA parihArathI, A daSTi kramasara ATha prakAranI che ema avaya che, ane A paNa=pedAdi doSo paNa, ATha ja che.
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 yogadaSTisamuccaya/gAthA-16 te khedAdi ATha doSo tathA' thI batAve che - kheda, udvega, lepa, utthAna, bhrAMti, anyamud, roga ane AsaMgathI yukta evAM cittone prabaMdhathI=pravAhathI, buddhimAna varjana kare.' te kAraNathI pUrvamAM sAkSI ApI te pramANe khedAdi ATha che te kAraNathI, kramasara AnA parihArathI paNa khedAdi doSonA parihArathI paNa, A=daSTi, ATha prakAranI che. tti' zabda kathananI samApti mATe che. e rIte je rIte khedAdi doSonA parihArathI dRSTi ATha prakAranI che e rIte, adveSAdi guNonuM sthAna che, ethI A dRSTi ATha prakAranI che ema avAya che. je kAraNathI A paNa=adveSAdi guNonAM sthAno paNa, ATha ja che. je pramANe kahevAyuM che - 'tatvanA viSayamAM adveSa, jijJAsA, zuzraSA, zravaNa, bodha, mImAMsA, parizuddha pratipatti ane pravRtti e rUpa ATha aMgavALI=adveSAdi ATha aMgovALI pravRtti che.' 'parva meLa'=A prakAranA krama vaDe pUrvamAM yoganAM ATha aMgo batAvyAM, ane yamAdi yoganA pratyenIka ATha Azayono parihAra batAvyo, tathA pravRttinA adveSAdi ATha guNo batAvyA, e prakAranA krama vaDe, A saddaSTi saMtone munione bhagavAna pataMjali, bhadaMta bhAskarabaMdhu ane bhagavAna dattAdi yogIone, mAvyuM che ISTa che; ane AnA sAkalyane=ATha yogAMgo, khedAdi AThano parivAra ane aSAdi ATha guNonA sAkalya=sAkalyanA yojanane, prati daSTimAM=dareka daSTimAM, ame batAvIzuM. 16il. bhAvArtha : yogadRSTi graMthamAM yamAdi AThane yoga kahyA che ane te bhagavAna pataMjali RSinA vacanane avalaMbIne kahyA che, ane bhagavAna pataMjalie yamaniyamAdi AThane yoganAM aMgo kahyAM che. mATe pataMjalinA vacana anusAra yogAMgane yoga kahI zakAya nahIM. tethI graMthakAra khulAso kare che ke yoganAM aMgo hovAthI yoganAM kAraNo hovAthI, kAraNamAM kAryano upacAra karIne prastuta graMthamAM yamAdine ATha yogo kahyA che. Azaya e che ke pataMjaliRSi yoganuM lakSaNa 'cittavRttinirodha' kare che, ane kahe che ke mokSanuM kAraNa cittavRttinirodharUpa yoga che, ane cittavRttinirodharUpa yoganI prAptinuM kAraNa yamaniyamAdi ATha aMgo che. tethI pataMjaliRSinA mata pramANe yamaniyamAdi ATha yoga nahi hovA chatAM graMthakAre tene ahIM yoga tarIke grahaNa karIne te AThanA bhedathI yoganI dRSTi ATha prakAranI che, tema prastuta graMthamAM kahela che, te yoganA aMgamAM yogano upacAra karIne kahela che. tethI e prApta thAya ke jema pataMjaliRSi ATha yogAMgo svIkArIne yogamArganA ATha bhedo kare che, tema graMthakArane paNa jainadarzana pramANe A yogamArganA ATha bhedo mAnya che. A ATha yogAMgonuM svarUpa svayaM graMthakAra pratyeka yogadRSTimAM vistArathI batAvavAnA che.
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 85 yogadaSTisamuccaya/gAthA-16-17 vaLI, jema bhagavAna pataMjaliRSine ATha yogAMgathI yogamArganA ATha bhedo mAnya che, tema bhadaMta bhAskarabaMdhune yogamArganI pravRttimAM kheda, udvegAdi ATha doSonA varjanathI thatI yogamArganI pravRtti, yoganI ATha bhUmikArUpe mAnya che. tethI e phalita thayuM ke yogamArganI pravRttimAM pratibaMdhaka eka eka doSanA vigamanathI upara uparanA yoganI bhUmikA Ave che, ane ATha doSonA vigamanathI yogamArganI pravRtti susthita thAya che. mATe paNa yogamArganA ATha bhedo che.' vaLI bhagavAna dattAdi RSio aSAdi guNonI niSpatti dvArA tattvanA viSayamAM ATha prakAranI pravRtti mAne che. tethI bhagavAna dattAdinA matAnusAre paNa yogamArganI ATha bhUmikAo svIkRta thAya che ane graMthakAra paNa A traNe mato yuktiyukta jaNAvAthI sarvajJanA vacana anusAra che tema svIkArIne, AgaLamAM dareka dRSTimAM eka yogAMga, eka khedAdi doSano parihAra ane eka adveSAdi guNanI niSpatti batAvIne yoganI dRSTio ATha che, tema vistArathI batAvaze. tethI e phalita thAya ke jainadarzanane mAnya evo yogamArga sarva yogIone mAnya che; phakta zloka-15nI TIkAnA aMtamAM kahyuM tema sarvathA apariNAmI AtmavAdamAM ane sarvathA kSaNika AtmavAdamAM A dRSTio ghaTe nahi. mATe yoganA arthI koIpaNa darzanamAM rahelA hoya ane svadarzananA vacanathI yogane yamaniyamAdirUpa ATha bhedathI svIkAratA hoya athavA khedAdi doSanA parihArarUpe thatI yoganI pravRttirUpe yogamArganA ATha bhedo svIkAratA hoya athavA aSAdi guNonI niSpatti dvArA yogamArganI ATha bhUmikA svIkAratA hoya, teone paNa, prastuta graMtha yogamArganI vizeSa dizA batAvavAmAM upakAraka che. phakta madhyasthatAthI vicArIne pariNAmI AtmA mAnavo joIe ane tevo AtmA batAvanAra je darzana hoya te darzanane svIkAravAthI sAcA darzananI prApti thAya. ll16aaaa avataraNikA: sAmprataM dRSTizabdArthAbhidhAnAyAha - avataraNikArya :have "daSTi' zabdanA arthane batAvavA mATe kahe che - bhAvArtha : prathama zlokamAM graMthakAre yogadRSTi kahevAnI pratijJA karI. tyAra pachI graMthakArane te yogadRSTi sAthe saMkaLAyela icchAdi traNa yoga mRta thayA ane te yogadaSTinA bodhamAM upakAraka jaNAyA; kema ke yogadRSTinI niSpattimAM icchAdi traNa yogo kAraNa che; ane tema jANI saMkSepathI paNa kaMIka te yogonuM svarUpa batAvyuM, ane zloka1ramAM pratijJA karyA pramANe ATha dRSTi sAthe te icchAdi traNa yogonuM jJAna kaI rIte upakAraka che te batAvyuM. tyAra pachI je dRSTionuM varNana karavA prastuta graMthano AraMbha karyo che, tenAM antarthasaMjJAvALA=vyutpatti arthavALAM, ATha nAmo batAvyAM. tyAM prazna thayo ke pAralaukika prameyamAM yogadaSTithI bodha thAya che ke anya rIte paNa thAya che? tenA samAdhAnarUpe pAralaukika prameyamAM oghadRSTithI thatA bodhanA vyavaccheda mATe
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-17 oghadRSTinuM svarUpa batAvyuM, jethI khyAla Ave ke oghadRSTithI thayelA bodhathI yogamArganI niSpatti thatI nathI, paraMtu yogadRSTi vaDe thayelA pAralaukika prameyanA bodhathI yogamArganI niSpatti thAya che. 86 tyAra pachI jema zloka-13mAM ATha dRSTionAM nAmo dvArA dRSTiono kaMIkabodha karAvyo, tema tRNaagnikaNa AdinA dRSTAMtathI paNa yogadRSTino bodha ane yogamArganI pravRtti kevI hoya che, te zloka-15mAM batAvyuM. tyAra pachI zloka-16mAM sarva yogIonA matane AzrayIne paNa A yogadRSTi ATha bhedovALI che, tema batAvyuM. have te ATha dRSTiono vistAra karatAM pUrve 'dRSTi' zabdano artha batAvavA mATe kahe che - zloka H sacchraddhAsaGgato bodho, dRSTirityabhidhIyate / asatpravRttivyAghAtAt satpravRttipadAvahaH / / 17 / / anvayArtha: asatpravRttivyAdhAtAn asatpravRttinA vyAghAtathI satpravRttipavAva: sarjIEAsAto vodha:=sat pravRttinA sthAnane vahana karanAra athavA lAvanAra, sAcI zraddhAthI yukta evo bodha dRSTiriti=dRSTi che, e pramANe samidhIvate kahevAya che. / / 17 / / zlokArtha : asatpravRttinA vyAghAtathI, satpravRttinA sthAnane vahana karanAra athavA lAvanAra, sAcI zraddhAthI yukta evo bodha te dRSTi che, e pramANe kahevAya che. / / 17 / / TIkA H 'sacchraddhAsaGgato bodhaH' ityanenAsacchraddhAvyavacchedamAha, asacchraddhA ceha zAstrabAhyA svAbhiprAyatastathAvidhAsadUhAtmikA gRhyate, tadvaikalyAt 'sacchraddhAsaGgataH' iti, evaMbhUto bodho'vagamaH, kimityAha 'dRSTirityabhidhIyate' darzanaM dRSTiriti kRtvA, niSpratyapAyatayA phalata etAmevAha 'asatpravRttivyAghAtAt' iti tathA zrAddhatayA zAstraviruddhapravRttivyAghAtena kimityAha 'satpravRttipadAvahaH' iti zAstrA'viruddhapravRttipadAvaho 'vedyasaMvedyapadaparityAgena vedyasaMvedyapadaprApaka ityartha: / TIkArya H ..... 'saSTraddhAsanto nodha:' nRtyanenA . * kRtyartha: / 'sambraddhAsAto vodha:' - e kathanamAM sAcI zraddhAthI saMgata, e prakAranA vizeSaNa dvArA asat zraddhAnA vyavacchedane kahe che, ane ahIM=dRSTimAM, asat zraddhA zAstrabAhya svaabhiprAyathI, tevA prakAranI asat UhAtmaka grahaNa karAya che tenA vaikalyathI= asat zraddhAnA vaikalyathI, sat zraddhA saMgata che. 'ti' zabda sat-zraddhA-saMgatatA spaSTIkaraNanI
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccayagAthA-17 samApti mATe che. AvA prakArano=sa-zraddhA-saMgata, bodha-avagama, e daSTi e pramANe kahevAya che. darzana e dRSTi ethI karIne bodhane dRSTi kahevAya che, ema avaya che. vipratyapAyapaNArUpe=anarthanA parihArapaNArUpe, phalathI=saddaSTinA phalane batAvavA dvArA, Ane ja=saddaSTie ja, kahe che zlokanA uttarArdhathI kahe che. asat pravRttinA vyAghAtathI te prakAranuM zraddhApaNuM hovAne kAraNe zAstraviruddha pravRttino vyAghAta thavAthI, sampravRttipadAvaha che=zAstraaviruddha pravRttinA padane lAvatAra cheavedhasaMvedyapadanA parityAgathI vedhasaMvedyapadavI prApaka che. vedya davA yogya, evA bAhya padArtho, jIvathI je rIte saMvedya che, te rIte saMvedana thAya te vedasaMvedyapada, tenI prApaka che. bhAvArtha : zlokanA pUrvArdhamAM saddaSTine svarUpathI batAvela che, ane zlokanA uttarArdhamAM asat pravRttinA vyAghAtathI sat pravRttinA padane lAvanAra che, ema kahIne saddaSTi niSpatyapAyapaNArUpe phaLathI batAvavAmAM AvI che. Azaya e che ke saddaSTi e sAcI zraddhAthI yukta bodharUpa che. ema kahevAthI saddaSTinuM svarUpa jaNAya che; ane tyAra pachI asat pravRttinA vyAghAtathI sat pravRttinA padane lAvanAra che, ema kahIne nimratyAyapaNArUpe phalathI saddaSTinuM svarUpa batAvAyuM. te A rIte - asatupravRtti e pratyapAyarUpa che ane teno vyAghAta saddaSTithI thAya che. tethI saddaSTimAM nimratyapAyapaNuM che. vaLI saddaSTi sat pravRttinA sthAnane lAvanAra che, te saddaSTinuM phaLa che. tAtparya e che ke jIvamAM kaMIka mohanuM vigamana thAya che tyAre atIndriya padArthomAM sarvajJanA vacana anusAra zAstrAnusArI tattvane jANavAno kaMIka yatna thAya che; ane zAstra pratyenI je ruci, tenAthI thato je zAstrAnusArI yatkiMcit paNa bodha, te jIvamAM pragaTa thayela daSTi che; ane A dRSTi pragaTa thayA pachI jIvanI asat pravRtti kramasara ghaTe che, jethI asat pravRttinA kAraNe je karmabaMdha ane saMsAranuM paribhramaNa cAle che, te kramasara ghaTavA mAMDe che. vaLI pragaTa thayelI evI A saddaSTi zAstravacanAnusAra yogamArgamAM ucita pravRttine lAvanAra che. tethI saddaSTine sat-pravRtti-padAvaha kahela che. ahIM asat zraddhAno artha karyo - svaabhiprAyathI tathAvidha asat UhasvarUpa zAstrabAhya zraddhA, te asat zraddhA. AnAthI e kahevuM che ke jeone yogamArgamAM aMtarAyabhUta evA jJAnAvaraNIya, darzanamohanIya ane cAritramohanIya karmonuM aMzathI paNa vigamana thayeluM nathI, teone atIndriya padArthomAM svaabhiprAyathI bhagavAnanA vacana nirapekSa tevA prakArano asat Uha thAya che, te asat zraddhA che arthAt viparIta daSTi che. vaLI te asat zraddhAthI viparIta evI je zraddhA che te satuzraddhA che arthAt jeone yogamArgamAM viSNabhUta evAM jJAnAvaraNIya, darzanamohanIya ane cAritramohanIya karmonuM kaMIka aMzathI vigamana thayeluM che, teone atIndriya padArthomAM AptavacanAnusAra tattva jovA mATeno Uha pragaTe che te satuzraddhA che arthAt nirmaladRSTi
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ ce yogadRSTisamuccaya/gAthA-17 che; kema ke atIndriya padArtho kevala sarvajJa kevalajJAnathI jue che. chadmastho to atIndriya padArthone sarvajJanA vacanathI jANIne yukti ane anubhavathI teno nirNaya karI zake che. mATe AptavacanaanusAra zraddhA te sazraddhA che. TIkAmAM satpravRttipadAvahano artha karyo, zAstraaviruddha pravRttinA padane vahana karanAra che; ane teno artha karyo ke avedyasaMvedyapadanA parityAga dvArA vedyasaMvedyapadano prApaka che. teno artha e che ke vedya eTale vedavA yogya evA saMsAravartI dekhAtA padArtho, te padArtho je rIte vedavA yogya che, te rIte je padamAM saMvedana thAya te vedyasaMvedyapada. saMsAravartI padArtho jIva mATe je rIte vedavA yogya che, te rIte saMvedana samyagdaSTi jIvane thAya che, tethI bodhanI apekSAe samyagdaSTine vedyasaMvedyapada hoya che. vaLI paripUrNa yathArtha saMvedana saMpUrNa moha vagaranA mahAtmAne thAya che; kema ke saMsAravartI padArtho je rIte vedana ka2vA yogya che, tenAthI viparIta rIte saMvedana mohanA udayathI thAya che. AthI vedyasaMvedyapadanI prApti bodhanI apekSAe samyagdaSTine che, ane paripUrNa yathArtha saMvedananI apekSAe vItarAgane che. vaLI zAstravacano jagatanA padArtho je rIte che te rIte batAve che ane sarvatra ucita pravRtti karavAnuM kahe che. tethI zAstraaviruddha pravRtti je sAdhaka kare che, te aveghasaMvedyapadanA parityAga dvArA vedyasaMvedyapadane prApta kare che. te apekSAe A AThe dRSTio paNa svasvabodha anusAra zAstra pratyenI ruci pedA karAvIne zAstrAnusArI ucita pravRtti karAve che. tethI AThe dRSTione vedyasaMvedyapadanI prApaka kahela che. utthAna : zlokamAM dRSTinuM lakSaNa karatAM kahyuM ke dRSTi asat pravRttinA vyAghAtathI sat pravRttinA padane lAvanAra satpraddhAsaMgata bodha che, ane satpravRttipadAvahano artha karyo ke vedyasaMvedyapadaprApaka. tyAM prazna thAya ke prathamanI cAra dRSTi vedyasaMvedyapadaprApaka che, paraMtu pAchaLanI cAra dRSTi to vedyasaMvedyapadarUpa che. tethI te lakSaNa pAchaLanI cAra dRSTimAM ghaTaze nahi. tenA samAdhAnarUpe kahe che TIkA H vedyasaMvedyapadarUpatve'pi sthirAdidRSTInAM sAmAnyalakSaNatvAdasya, evamapyadoSa iti / TIkArya H vedyasaMvedya roSa kRti / sthirAdi dRSTionuM vedhasaMvedyarUpapaNuM hovA chatAM paNa AnuM=dRSTinuM, sAmAnyalakSaNapaNuM hovAne kAraNe, A rIte paNa=sthirAdi dRSTi vedyasaMvedyapadarUpa che, chatAM vedyasaMvedyapadaprApaka kahI e rIte paNa, doSa nathI. 'kRti' zabda kathananI samApti mATe che. bhAvArtha: prathamanI cAra dRSTio veghasaMvedyapadaprApaka che. mATe prastuta zlokamAM karela lakSaNa prathamanI cAra dRSTimAM saMgata thAya che; topaNa pAchaLanI cAra dRSTimAM prathamanI cAra dRSTinA kAryarUpe vedyasaMvedyapada vidyamAna che. tethI prApaka nahi hovA chatAM dRSTinuM sAmAnya lakSaNa karela hovAthI doSa nathI; kema ke prathamanI cAra dRSTi
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 89 yogadaSTisamuccaya/gAthA-17-18 prApaka che ane uttaranI cAra dRSTi phaLarUpe che, tethI dRSTino vibhAga karyA vagara sarva dRSTione vedyasaMvedyapadanI prApaka kahI, tema svIkAravAmAM koI doSa nathI. utthAna : pUrvamAM "sa-vRttipadAvaha'no artha vedyasaMvedyapadaprApaka ryo. tethI saddaSTinuM lakSaNa prathamanI cAra dRSTimAM jatuM hatuM, pAchaLanI cAra dRSTimAM jatuM na hatuM. teno khulAso pUrvamAM karyo ke A dRSTinuM sAmAnya lakSaNa hovAthI doSa nathI. have 'satyavRttipadAvaha'no artha te rIte kare che ke jethI ATha dRSTiomAM lakSaNanI saMgati thAya. te batAvavA mATe "athavAthI kahe che - TIkA : athavA satpravRttipadaM paramArthataH zailezIpadamiti tadAvahatvena na kazciddoSa iti / / 17 / / TIkArya : athavA ... doSa rUtti | athavA sapravRttipada paramArthathI zailezIpada che. ethI tenuM AvahapaNuM hovAthI zailezIpadanuM ATha dRSTiomAM AvapaNuM hovAthI koI doSa nathI. ti' zabda kathananI samApti mATe che. IInA bhAvArtha : pUrvamAM "satyavRttipadAvaha no artha vedasaMvedyapadaprApaka karyo, tethI dRSTinuM lakSaNa pAchaLanI cAra dRSTimAM phaLathI prApta hatuM, sAkSAt nahi. mATe have dRSTinuM lakSaNa sAkSAt ATha dRSTiomAM jAya te rIte 'sapravRttipadAvaha'no artha kare che. paramArthathI sampravRttipada zailezIpadarUpa che; kema ke zailezIavasthAmAM AtmAnA traNe yogono nirodha hovAthI lezapaNa karmabaMdha nathI thato ane vidyamAna karmonI nirjarA thAya che. tethI je pravRtti leza paNa karmabaMdhanuM kAraNa na hoya ane nirjarAnuM kAraNa hoya, te jIva mATe sa-vRtti che, ane te zailezIavasthA che, anya nahi. te satupravRttirUpa zailezIavasthAne lAvanAra AThe dRSTio che. tethI satupravRttipadAvaha lakSaNa ATha dRSTiomAM saMgata thAya che. mATe dRSTinA lakSaNamAM koI doSa nathI. II17nA avataraNikA : eSA ca paristhUrabhedAdaSTadhA, anyathA bahubhedetyabhidhAtumAha - avataraNikArya : ane AyogadaSTi, sthUla bhedathI ATha prakAravALI che. anyathA sthala daSTithI bheda na karIe to, bahu bhejavALI cheeghaNA bhedavALI che. e pramANe batAvavA mATe kahe che -
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ GO yogadaSTisamuccayagAthA-18 bloka : iyaM cAvaraNApAyabhedAdaSTavidhA smRtA / sAmAnyena vizeSAstu, bhUyAMsa: sUkSmabhedataH / / 18 / / anvayArtha: =ane ghaM AEyogadRSTi sAmAncana=sAmAnyarUpe sAvara pAme-AvaraNanA aAgamanA bhedathI aSTavivA=ATha prakAravALI mRtaHkahevAI che. tuM-vaLI sUmeta =sUkSma bhedathI (dRSTa: saddaSTitA) mUtho vizeSa =ghaNA bhedo che. 18 zlokArtha : ane A yogadaSTi sAmAnyarUpe AvaraNanA apagamanA bhedathI ATha prakAravALI kahevAI che. vaLI sUkSma bhedathI saddaSTinA ghaNA bhedo che. ll18ll TIkA : 'iyaM ca' anantaroditalakSaNA dRSTi: 'AvaraNApAyabhedAd' AvaraNApagamabhedena, paristhUranItyA 'aSTavidhA smRtA' pUrvAcArya: sAmAnyena' - sUkSmekSikAmanAdRtya vizeSAstu'-bhedA: punaH sadRSTe bhUyAMsa:'= atibahavaH, 'sUkSmabhedato' 'nantabhedatvAddarzanAdInAM mithASaTsthAnapatitatvAbhidhAnAditi / / 18 / / TIkArya - rU 2' ..... khAniita ane A=anaMtara kahevAyelA lakSaNavALI dRSTi, sUkSma avalokanano anAdara karIne sAmAnya rIte pUla nItithI AvaraNanA apAyanA bhedathI=AvaraNanA apagamatA bhedathI, pUrvAcAryo vaDe ATha prakAravALI kahevAI che. vaLI saddaSTinA vizeSA=bhedo sUkSma bhedathI ghaNA che; kema ke darzanAdinA anaMta bhedo che. temAM hetu kahe che : darzanAdinA bhedomAM paraspara SasthAnapatitatvanuM abhidhAna che. tti' zabda TIkAnI samApti mATe che. II18II bhAvArtha : yogamArga darzana, jJAna ane cAritranI pariNatirUpa che, ane A yogamArga ATha dRSTiomAM sthUlathI vibhakta che, ane sUkSma dRSTithI joIe to darzanamohanIya, cAritramohanIya ane jJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamanA bhedathI dRSTinA anaMta bhedo paNa thAya che; kema ke zAstrakAroe yogIono bodha paraspara che sthAnapatita kahyo che. tethI koI yogIne ratnatrayInI je zuddhi vartatI hoya tenA karatAM anya yogIne anaMtaguNazuddhi hoI zake che. mATe ratnatrayInA avAMtara bhedo anaMta hovAthI dRSTinA paNa anaMta bhedo che. II18II
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-18-19 avataraNikA : iha ca dRSTisamuccaye - avataraNikArya : ane ahIM=prastuta zlokamAM dRSTisamuccayanA viSayamAM-ATha dRSTionA samuccayamAM, zuM vizeSatA che, te batAve che - bhAvArtha : pUrve yogadRSTi sAmAnyathI ATha bhedavALI che tema batAvyuM, ane zloka-18mAM batAvyuM ke sUkSma dRSTithI anaMta bhedavALI che. te kathana karyA pachI have ahIM=prastuta zlokamAM, dRSTisamuccayanA=ATha dRSTinA samudAyanA viSayamAM, je vizeSatA che te batAve che - zloka : pratipAtayutAzcAdyAzcatasro nottarAstathA / sApAyA api caitAstA: (caitAstat) pratipAtena netarAH / / 19 / / noMdha :- TIkAnA tADapatrInA pAThano AdhAra laIne pATha sudhArela che ane te pramANe artha karela che. anvayArtha - mArA vatastra pratipAtacutA =pahelI cAra daSTio pratipAtathI yukta che, tathA te prakAre uttara : = uttaranI nathI=pAchaLanI cAra dRSTio nathI. (je kAraNathI Ama che pahelI cAra daSTio pratipAtayukta che) tazte kAraNathI tA: (va) A ja=pahelI cAra daSTio ja sApAyA pa=sApAya paNa che, gha= ane rUtara=sthirAdi cAra dRSTio pratipAtena=pratipAtathI na=sApAya nathI. II19ll zlokArtha : pahelI cAra daSTio pratipAtathI yukta che, te prakAre pAchaLanI cAra daSTio nathI. je kAraNathI Ama che pahelI vAra dRSTio pratipAtayukta che, te kAraNathI pahelI cAra daSTio ja sApAya paNa che, sthirAdi cAra dRSTio pratipAtathI sApAya nathI. II19II TIkA : 'pratipAtayutA'=bhraMzopetA:, 'AdyAzcatasro' - dRSTayo mitrAdirUpAH, etA api ca pratipAtayutA api, tathAkarmavaicitryAt, na tu pratipAtayutA eva, tAbhyastaduttarabhAvAditi /
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 yogadaSTisamuccaya/gAthA-19 TIkArya : 'pratipAtayutA' ... mAvati | pratipAtayukta=bhraMzayukta, mitrAdirUpa Adya cAra dRSTio che. ATalA zlokanA kathananuM tAtparya TIkAmAM spaSTa kare che ? ane A ja pahelI cAra dRSTio ja, pratipAtayukta paNa che; kema ke te prakAranA karmanuM citra che=prathamanI cAra dRSTiomAM yoganI niSpattinA kAraNabhUta evA kSayopazamabhAvavALA karmanuM te prakAranuM citra che, jethI pragaTa thayelI daSTiono pAta paNa thAya; paraMtu pratipAtayukta ja nathI=pahelI cAra daSTio pAta ja pAme tevI nathI; kema ke te cAra dRSTithI tenI uttarano bhAva che tenI uttaranI daSTino AvirbhAva che. ti' zabda "Adya cAra dRSTio pratipAtayukta che" e prakAranA zlokanA aMzanA tAtparyanI samApti mATe che. 'tA ' mAM 'pa' zabda '' kAra arthamAM che. tenAthI e kahevuM che ke A cAra dRSTi ja pratipAtayukta che, pAchaLanI cAra daSTi nahi. 'pratipAtayutA mA' mAM 'pa' zabdathI e kahevuM che ke A pahelI cAra dRSTi pratipAtavALI paNa che arthAt koIka jIvanI apekSAe apratipAtavALI che, to koIka jIvanI apekSAe pratipAtavALI paNa che. bhAvArtha : ATha dRSTiomAMthI prathamanI cAra dRSTio kSayopazamabhAvavALI hovAthI bhraMza pAme tevI che; kema ke utkaTa evA mithyAtvamohanIyanA kSayopazamathI upabhraMhita evA jJAnAvaraNIyakarmanA kSayopazamathI thayelI pahelI cAra daSTio che, ane kSayopazamabhAvanuM karma tevA prakAranuM vicitra che ke vighAtaka sAmagrI maLe to audayikabhAvarUpe vipAkamAM Ave. A prakAranA kathanathI koIne zaMkA thAya che to pachI A cAra dRSTio AvyA pachI bhraMza pAme che ke nathI paNa pAmatI ? tethI TIkAkAra khulAso kare che ke pratipAtayukta ja nathI; kema ke utkaTa evA mithyAtvamohanIyanA kSayopazamathI pragaTa thayelA jJAnarUpa pahelI cAra dRSTiothI sthirAdi dRSTio paNa pragaTa thAya che. mATe koIka jIvane pragaTa thayelI mitrAdi dRSTio pAtanI sAmagrI maLatAM pAta paNa pAme che, to koIka jIvane sthirAdi dRSTionuM kAraNa paNa bane che. utthAna : pUrvamAM prathama cAra dRSTio pratipAtayukta che tema batAvyuM. have uttaranI cAra dRSTio kevI che te, tema ja pahelI cAra dRSTio sApAya che ane pAchaLanI kema nathI, te bAkInA zlokanA bhAganI TIkA batAve che -
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-19 TIkA : 'nottarAstathA'= na sthirAdyAstena prakAreNa pratipAtayutAH, yata evaM 'sApAyA api-' durgatihetutvena, etAstat etA eva kathamityAha 'pratipAtena'=bhraMzena 'netarA-' - na sthirAdyA: sApAyA iti / TIkArca - 'nottarItathI'. sIpAya ti | uttaranI tevI nathI sthirAdi cAra dRSTio te prakAre arthAt prathama cAra dRSTi jema pratipAtayukta che te prakAre, pratipAtayukta nathI. yata vaM=je kAraNathI Ama che=pUrvamAM varNana karyuM ke prathamanI cAra dRSTio pratipAtayukta che Ama che, ta-te kAraNathI ta:= pattA parva A jagaprathamanI cAra daSTio ja, durgatinuM hetupaNuM hovAthI sApAya paNa che anarthano hetu paNa che. kema ?=prathamanI cAra dRSTio ja sApAya kema che? pAchaLanI kema nahi ? ethI kahe che - pratipAta vaDe=bhraMza vaDe, Itara=sthirAdi dRSTio, sApAya nathI. ti' zabda zlokanA arthane batAvanAra TIkAMzanI samApti mATe che. bhAvArtha : pUrvamAM prathamanI cAra dRSTio bhraMza pAmanAra che tema batAvyuM. have batAve che ke sthirAdi cAra dRSTio prathamanI cAra dRSTionI jema bhraMza pAmanAra nathI; kema ke pahelI cAra dRSTio kSayopazamabhAvavALI che, kSAyikabhAvavALI nathI, ane kSayopazamabhAvavALAM karmo tevA prakAranAM vicitra che ke nimittane pAmIne bhraMza paNa pAme, paraMtu pAchaLanI cAra dRSTio to kSAyikabhAvavALI paNa che, tene AzrayIne prathama cAra dRSTinI jema bhraMza pAmanAra nathI tema kahela che arthAt pAMcamI dRSTimAM kSAyika samyagdaSTi hoya che; ane AgaLa zloka-71mAM graMthakAra kahe che ke nizcayanayane abhimata vedasaMvedyapada kSAyika samyagdaSTine hoya che. tethI nizcayanayane abhimata vedasaMvedyapadarUpa kSAyika samyagdarzanane pAmelA pAchaLanI cAra dRSTivALA jIvo kyAre paNa te cAra dRSTimAMthI sarvathA bahAra nIkaLIne prathamanI cAra dRSTimAM AvatA nathI ke te dRSTimAMthI sarvathA bahAra paNa jatA nathI. kavacit chaThThI, sAtamI dRSTimAM hoya ane pAMcamImAM Ave te saMbhave, paraMtu pAchaLanI cAra dRSTino je samudAya che, temAMthI pAta thato nathI. tene AzrayIne pAchaLanI cAra dRSTi pAta pAmanAra nathI, tema kahela che. vaLI kSayopazama samyakatvane sAme rAkhIne pAchaLanI cAra dRSTino paNa pAta thaI zake che. tethI lAyopathamika samyagdaSTi jIvo upazama zreNImAM caDIne agiyAramA guNasthAnakathI pAta pAmIne anaMta saMsAramAM paNa bhaTakI zake che. A rIte pAchaLanI cAra dRSTi pAtavALI nathI, tema batAvIne have prathamanI cAra dRSTi sApAya paNa che ane pAchaLanI cAra dRSTi sApAya nathI, te batAvavA mATe kahe che --
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 yogadaSTisamuccaya/gAthA-19 je kAraNathI mitrAdi dRSTi kSayopazamabhAvavALI hovAne kAraNe pAta pAme tevI che, te kAraNathI sApAya paNa che. Azaya e che ke prathamanI cAra dRSTimAM rahelA jIvo nimittane pAmIne te dRSTinA bodhathI bhraMza paNa pAme, ane bhraMza pAme tethI durgatiomAM paNa jAya, te batAvavA mATe ahIM kahyuM che ke je kAraNathI A dRSTio pAtavALI che te kAraNathI durgatinuM kAraNa paNa che. A kathanathI e artha jaNAya che ke dRSTimAM rahelA hoya tyAM sudhI jIvo durgatinuM karma bAMdhI na zake, paraMtu dRSTithI pAta thAya to durgatimAM paNa jaI zake. Avo artha paMkti parathI jaNAya che. tattva bahuzruta jANe. vaLI, A prathamanI cAra dRSTio pratipAtavALI che tethI sApAya che, te batAvavA kahe che ke sthirAdi cAra dRSTio pratipAtavALI nahi hovAne kAraNe sApAya nathI, ane A cAra dRSTio pratipAtavALI hovAne kAraNe sApAya che. Azaya e che ke kSAyika samyatvane pAmela sthirAdi dRSTivALA jIvo kyAreya sthirAdi daSTimAMthI pAtane pAme nahi, tethI te jIvo kyAreya durgatimAM paNa jaI zake nahi; jyAre pahelI cAra dRSTivALA jIvo pAta pAme che, AthI durgatimAM paNa jaI zake che. TIkA : Aha-kathaM zreNikAdInAmetadapratipAtAdapAya? ucyate-etadabhAvopAttakarmasAmarthyena, ata evoktaM pratipAtena netarA iti, apratipAtena tu saMbhavamAtramadhikRtya 'sApAyA api', tathApi prAyovRttiviSayatvAtsUtrasyaivamupanyAsaH / TIkArca - E-the ... kupacAsa: pUrvamAM kahyuM ke sthirAdi daSTio pratipAtathI sApAya nathI, tyAM 'bAda' thI zaMkA karatAM kahe che - zreNika Adine AvA apratipAtathI sthirAdi dRSTitA apratipAtathI, apAya kema thayo ? tenA samAdhAnarUpe "udhyate' thI kahe che : AnA=sthirAdi daSTinA, abhAvamAM upAra=gRhItakarmanA sAmarthyathI (zreNika Adine narakAdirU5) apAya prApta thayo. AthI ja sthirAdi dRSTinA abhAvamAM gRhItakarmanA sAmarthyathI zreNika Adine apAya thayo AthI ja, pratipAtathI Itara nathI-sthirAdi dRSTi sApAya nathI, e pramANe kahevAyuM che. apratipAtathI vaLI saMbhavamAtrane AzrayIne (sthirAdi daSTio) sApAya paNa che, topaNa sUtranuM prAyovRtiviSayapaNuM hovAthI A rIte=pratipAtathI Itara arthAt sthirAdi dRSTi sApAya nathI e rIte, upacAsa che-kathana che. bhAvArtha : pUrvamAM graMthakAre sthApana karyuM ke sthirAdi daSTi pratipAtavALI nathI tethI apAyavALI nathI. tyAM koI zaMkA kare che ke zreNika Adine kSAyika samyatva hatuM. tethI te sthirAdi dRSTimAM hatA ane kSAyika samyatvane
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 95 yogadaSTisamuccayagAthA-19 kAraNe sthirAdi dRSTino pAta thayo nathI, chatAM zreNika Adine narakanI prAptirUpa apAya kema thayo ? arthAt je rIte graMthakAre pUrvamAM sthApana karyuM ke pratipAtathI sthirAdi daSTi sApAya nathI te rIte zreNika Adine apAya prApta thavo joIe nahi. tenA khulAsArUpe graMthakAra kahe che ke zreNika Adine sthirAdi dRSTinA abhAvamAM bAMdhelA karmanA sAmarthyathI apAya prApta thayo che, paraMtu sthirAdi dRSTimAM rahIne narakanI prApti karAve tevuM karma zreNika Adie bAMdhyuM nathI. tenI puSTi karavA mATe kahe che ke AthI karIne mULa zlokamAM pratipAtana na tara:' - ema kahela che. arthAt pratipAta pAmIne durgatinI prApti karAve tevI sthirAdi daSTi nathI, paraMtu pratipAta thayA vagara saMbhavamAtrane AzrayIne arthAt pUrvamAM tevuM karma bAMdheluM hoya tene AzrayIne, sthirAdi dRSTimAM paNa narakanI prApti thaI zake che, te apekSAe sApAya paNa che. to ahIM prazna thAya ke mULa zlokamAM ja tema kema kahyuM ke itara=sthirAdi cAra dRSTio sApAya nathI ? tethI kahe che - sUtranuM prAyovRttiviSayapaNuM hovAthI arthAt mULa zlokarUpa sUtra, prAya: je thatuM hoya teno viSaya karanAra hovAthI A pramANe upanyAsa che=pratipAtathI itara sApAya nathI e pramANe kathana che. AnAthI phalita thayuM ke sthirAdi dRSTimAM rahelA kSAyika samyagdaSTi kyAreya dRSTithI pAta pAmatA nathI; ane pUrvamAM tevuM karma bAMdhyuM hoya to durgatimAM jAya, te sivAya sthirAdi daSTivALA kyAreya durgatimAM jAya nahi. te batAvavA mATe zlokanA aMtima pAdamAM kahyuM ke pratipAtathI sApAya nathI arthAt pratipAta pAmyA vagara kyAreka sApAya bane, paraMtu pratipAtathI sApAya nathI; kema ke sthirAdi dRSTino kyAreya pratipAta nathI. utthAna : zlokanA aMtima pAdamAM pratipAtana netara' e kathanamAM 'bAda' thI virodha ubhAvana karyo ke pAchaLanI cAra dRSTi sApAya na hoya to zreNika Adine apAya kema thayo ? teno khulAso karIne kahyuM ke sUtra prAyovRttiviSayavALuM hovAthI, A rIte upanyAsa che. have pAchaLanI cAra dRSTimAM paramArthathI apAya nathI tema batAvIne 'pratipAtana netA:' e sUtra niyata vyAptivALuM che, te batAvavA mATe "athavAthI kahe che - TIkA : athavA sadRSTyapAte satyapyapAyo'pyanapAya eva, vajratandulavatpAkena tadAzayasya kAyaduHkhabhAve'pi vikriyAnupapatterityevamupanyAsa: / yogAcAryA evAtra pramANamityata: 'pratipAtena netarA' iti sthitam mArA TIkArca - athavA .... citam II athavA saddaSTino pAta nahi thaye chate apAya paNa apAya ja che; kema ke pAka dvArA vajataMdulanI jema kAyaduHkhanA bhAvamAM paNa tenA AzayanI durgatimAM gayela sthirAdi
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 yogadaSTisamuccaya/gAthA-19-20 dRSTivALA yogInA AzayanI, vikriyAnI anupapatti che. ethI A rIte=sthirAdi daSTi sApAya tathI e rIte, zlokamAM upacAsa che. sthirAdi daSTivALA yogI narakamAM jAya che, chatAM tenA apAyane apAya svIkArIne A rIte sUtrano upacAsa karyo, temAM pramANa zuM che? tethI kahe che - ahIM sthirAdi daSTivALA jIvonA apAyane anapAya svIkArIne pAchaLanI cAra daSTie sApAya tathI ema kahyuM emAM, yogAcArya ja pramANa che. ethI pratipAtathI Itara nathI-sthirAdi cAra dRSTio sApAya nathI, e pramANe sthita che=saMgata che. 19 bhAvArtha : kSAyikasamyagdaSTi jIva pUrvanAM bAMdhelAM karmathI narakamAM jAya to paNa temano sadRSTithI pAta thato nathI, tethI temane prApta thayela narakanI prAptirUpa apAya paNa paramArthathI anapAya ja che. Azaya e che ke saMsAranA paribhramaNanuM kAraNa bane tevuM adhyavasAyanuM mAlica te paramArthathI apAya che, ane kSAyikasamyagdaSTi narakamAM jAya to paNa tenAmAM raheluM samyakta leza paNa jJAna thatuM nathI. jema vajanA cokhAne rAMdhavAmAM Ave topaNa pAkakriyAthI anya cokhAnI jema leza paNa vikriyAne pAmatA nathI, tema kSAyikasamyagdaSTi narakamAM kAtila yAtanA bhogavatA hoya topaNa bhagavAnanA vacananI sthira zraddhAmAM leza paNa vajanA cokhA sadaza vikriyA thatI nathI. tethI je durgatino pAta saMsAravRddhinuM kAraNa hoya tevA durgatinA pAtane apAyarUpe svIkArIne anya durgatinA pAtane graMthakAre anapAyarUpa kahela che. te batAvavA mATe ema kahyuM ke pAchaLanI cAra dRSTiomAM pAta thato nathI, mATe apAya vagaranI che; ane A prakAranI vivakSA karavAmAM yogAcAryo ja pramANa che. tethI yogAcAryanA vacanathI nakkI thAya che ke pAchaLanI cAra dRSTio pratipAta paNa pAmatI nathI ane sApAya paNa nathI, e saMgata che. ll1lA avataraNikA : pa - avataraNikArya : ahIM paNa=pUrva zlokamAM kahyuM ke pAchaLanI cAra daSTiomAM pratipAta thato nathI, temAM paNa, zuM thAya che, te batAve che - 'rfpa' mAM ' zabdathI e kahevuM che ke pahelI cAra daSTimAM rahelo yogI to anya bhavamAM jAya tyAre tenI dravyathI thatI cAritranI AcaraNAono vyAghAta thAya che, tema ahIM paNa=pAchaLanI cAra dRSTimAM paNa, cAritrano vyAghAta thAya che.
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-20 zloka : prayANabhaGgAbhAvena, nizi svApasamaH punaH / vighAto divyabhavatazcaraNasyopajAyate / / 20 / / anvayArtha : prayAgamamAvena=prayANabhaMgano abhAva hovAne kAraNe puna: vaLI nizi=rAtrine viSe svApasaE= zayana jevo, divyamavata: varasya vidhAtara=devabhavathI cAritrano vighAta 35nAyate thAya che. 20| zlokArdha : prayANabhaMgano abhAva hovAne kAraNe, vaLI rAtrine viSe zayana jevo, devabhavathI yAtrino vighAta thAya che. ll ll TIkA : 'prayANabhaGgA'bhAvena' iti kanyakubjAdigamane'navarataprayANakagamanenApi 'nizi' rAtrau 'svApasamaH punaH' svApatulyastu kimityAha 'vighAta:' pratibandhaH, 'divyabhavata:'-devajanmanaH sakAzAt 'caraNasya'= cAritrasya 'upajAyate' tathAvidhaudayikabhAvayogena, tadabhAve tu punastatraiva pravRttiH, svApavigame'navarataprayANakapravRttakanyakubjagantRgamanapravRttivat / / 20 / / TIkArya : "prayALamAMDamAve' ..... pravRttivat / kacakunjAdi vagaranA gamatamAM anavarata prayANaka evA gamata vaDe paNa prayANabhaMgano abhAva hovAne kAraNe rAtrine viSe zayana jevo devabhavathI cAritrano vighAta thAya che=cAritrano pratibaMdha thAya che; kema ke devabhavamAM tevA prakArano audayikabhAvano yoga che. nidrAnA vigamanamAM, anavarata prayANa karavAmAM pravRtta evA kavyakubdha nagara tarapha janArAnA gamatanI pravRttinI jema, tenA abhAvamAM vaLI devabhavanA abhAvamAM vaLI, tyAM ja cAritramAM ja, pravRtti che. In20|| bhAvArtha : pUrva zlokamAM sthApana karyuM ke pAchaLanI cAra dRSTio pratipAtavALI nathI, Ama chatAM pAchaLanI cAra dRSTimAM rahelA muni paNa te bhavamAM pUrNa sAdhanA samApta na karI zake to devabhavamAM jAya che tyAre cAritrano vighAta thAya che. te vighAta kevo che te batAvavA mATe kahe che - jema koI jIva kanyakubbAdi koIka nagara pratye javA mATe satata pravRtta hoya topaNa zrama utArIne iSTa sthAne zIdhra pahoMcavA mATe rAtre sUvAnI kriyA kare che, te sUvAnI kriyA mArganA gamananA bhaMgarUpa nathI; tema je sAdhu A bhavamAM pUrNa sAdhanA karI zakyA nathI, te sAdhu paNa devabhavamAM jAya che, tyAM dezAMtaragamana
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 yogadaSTisamuccaya/gAthA-20-21 karanAra jIva jema thAka utArIne vizeSa baLathI jhaDapI gamananI pravRtti kare che, tema mokSamArgamAM satata pravRtta evA sAdhu mATe devabhava rAtrinA sUvA jevI zaktisaMcayanI kriyA che. mATe A manuSya bhavamAM kevalajJAna prApta karatA nathI tevA yogIo, devabhavamAM jAya che tyAre cAritranA bhaMgane kAraNe avirativALA hovA chatAM saMyamapAlana mATe vizeSa zaktino saMcaya kare che; jethI pharI manuSyabhava pAmIne pUrva karatAM adhika AgaLanA saMyamanA kaMDakane pAmIne zIdhra iSTa evA mokSanagarane prApta kare che. phakta je sAdhu jamAli AdinI jema saMyamanI virAdhanA karIne devabhavamAM gayA che, teone devabhava nizisvApa jevo nathI, paraMtu digmoha pAmelA musApharanI jema viparIta dizAmAM gamana jevo che. 20mI. # mitrAdaSTi avataraNikA :idAnIM pratidRSTi sAkalyenAGgayojanAmupadarzayannAha - avataraNikA - have dareka daSTimAM sAkalyathI yogadaSTinA aMgonI yojanAne batAvatAM graMthakAra kahe che - bhAvArtha : zloka-16mAM kahela ke yoganA yamAdi ATha aMgonA kAraNe dRSTinA ATha bheda che, vaLI yoganI pravRttimAM kheda, udvegAdi doSonA parivArathI paNa yogadRSTinA ATha bhedo che, ane yoganI pravRttimAM aSAdi guNonI niSpattithI paNa yogadaSTi ATha bhedavALI che; ane zloka-16nI TIkAmAM aMte kahela ke A sAkalyane dareka dRSTimAM ame batAvIzuM. tethI have te sAkalyane dareka dRSTimAM batAvatAM graMthakAra kahe che - A avataraNikAno saMbaMdha ATha dRSTionA sAkalyanA yojana sAthe che, je yojana zloka-178mAM pUrNa thAya che. have prathama mitrAdaSTimAM tenAM traNa aMgonI yojanAne batAvatAM kahe che - zloka : mitrAyAM darzanaM mandaM, yama icchAdikastathA / akhedo devakAryAdAvadveSazcAparatra tu / / 21 / / anvayArtha :mitrA mitrAmAM tana mandra=darzana maMda che tathA=ane rUchAdi: yaE=IcchAdika bhejavALo yama che,
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 99 yogadaSTisamuccaya/gAthA-21 ra=ane revA devakAryAdimAM Ave =akheda che, tu vaLI mAtra adevakAryAdimAM gaSa:= adveSa che. 21 zlokArca - mitrAmAM darzana maMda che ane IcchAdika bhejavALo yama che ane devakAryAdimAM akheda che. vaLI adevakAryAdimAM adveSa che. ll11] TIkA : 'mitrAyAM' dRSTau 'darzanaM mandaM' svalpo bodhaH, tRNAgnikaNodyotena sadRzaH / 'yama'-ahiMsAdilakSaNa: 'chAti:' yathort - 'hiMsAtyastiyadrIvaryAdA mA" (.yo. sU. 2-30), tte ra rUchapravRttithairyasiddhibhedaa' iti vakSyati / tathA 'akhedo devakAryAdau' AdizabdAd gurukAryAdiparigrahaH, tathAtathopanata etasmiMstathAparitoSAnna khedo'tra api tu pravRttireva, zirogurutvAdidoSabhAve'pi bhavAbhinandino bhogakAryavat / 'adveSazca'=amatsarazca 'aparatra tu'=adevakAryAdau, tathAtattvaveditayA mAtsaryavIryabIjabhAve'pi tadbhAvAGkurAnudayAttattvAnuSThAnamadhikRtya karmaNyAzayaH (karmaNyasyAzayaH) / ato'syAparatra na cintA, tadbhAve'pi karuNAMzabIjasyaiveSatsphuraNamiti / / 21 / / TIkArya : mitrAyA' ... surapamiti ll mitrAdaSTimAM darzana maMda che tRNaagnikaNanA udyota sadaza svalpa bodha che, ane ahiMsAdi lakSaNa yama IcchAdi cAra bhedavALo che. ahiMsAdi lakSaNa yama che temAM yathAvatta' thI sAkSI Ape che - ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya ane aparigraha e yamo che, ane A=ahiMsAdi pAMca yamo, icchA, pravRtti, dhairya ane siddhi medavALA che. "ti'=e=IcchAdi cAra bhedone, vakSyati - graMthakAra AgaLa kaheze. ane mitrAdaSTimAM devakAryAdimAM akheda che. devakAryAdimAM Adi zabdathI gurukAryAdinuM grahaNa karavuM. mitrAdRSTimAM devakAryAdimAM akheda che tenuM tAtparya spaSTa kare che - mAthuM bhAre thavuM Adi doSanA bhAvamAM paNa bhavAbhinaMdI jIvane bhogakAryanI jema, te te prakAre A prApta thaye chate je je prakAre potAnI devakAryAdi karavAnI zArIrika Adi zakti hoya te te prakAre devakAryAdi prApta thaye chate, te prakArano paritoSa thavAthI=devakAryAdi karavAno lAbha potAne prApta thayo te prakArano paritoSa thavAthI, ahIM devakAryAdi karavAmAM, kheda nathI, paraMtu pravRtti ja che.
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-21 vaLI, 'jhapatra'=devakAryAdimAM, adveSa che=amatsara che; kema ke te prakAre tattvavedIpaNuM hovAne kAraNe="kudevamAM ke kugurumAM, koI jIva deva ke gurunI buddhi karato hoya tene joIne tenA pratye dveSa ucita nathI," te prakAre tattvano jANakAra hovAne kAraNe, mAtsaryavIryanA bIjano sadbhAva hovA chatAM paNa tenA bhAvanA aMkurAno anudaya che=mAtsaryanA bhAvanA aMkurAno anudaya che. 100 ahIM prazna thAya ke adevakAryAdi zabdathI deva, gurunA kAryathI bhinna evAM saMsAranAM kArya grahaNa karavAM che ? ke anya grahaNa karavAM che ? tenuM samAdhAna ka2vA mATe adevakAryAdithI kudevakAryAdi grahaNa ka2vAM che, paraMtu saMsAranAM kAryo grahaNa karavAM nathI, te batAvavA mATe kahe che -- tattvaanuSThAnane AzrayIne=dharmabuddhithI karAtA anuSThAnane AzrayIne, karmamAM=adevakAryAdirUpa kriyAmAM=kutsita devamAM devabuddhithI karAtA kAryamAM, Ano=mitrAdRSTivALAno Azaya che-adveSarUpa Azaya che. AthI=te prakArano tattvavedI che AthI, Ane=pahelI dRSTimAM rahelA yogIne, 'aparatra'= anyanA adevakAryAdimAM, ciMtA hotI nathI=keTalAka mitrAdaeNSTivALA jIvo anyanI pravRttino vicAra karatA nathI, to vaLI anya keTalAka mitrAdaSTivALA jIvone tenA bhAvamAM paNa=ciMtAnA bhAvamAM paNa= keTalAka mitrAdRSTivALA jIvone anya jIvonI te prakAranI pravRtti joI ema vicAra Ave che topaNa karuNAaMza bIjanuM ja iSat sphuraNa thAya che. 'kRti' zabda TIkAnI samApti mATe che. / / 21 / * gurukAryAdimAM Adi zabdathI dharmaanuSThAna grahaNa karavAnuM che. * ziro guruvivoSamAvepi mAM 'pi' thI e kahevuM che ke mAthuM bhAre thavuM Adi doSa na hoya to to bhavAbhinaMdIne bhogakAryamAM pravRtti che ja, paraMtu mAthuM bhAre thavuM Adi doSa hoya to paNa pravRtti che. * 'zironurutvavi' mAM Adi padathI zarIranI anya koI pIDAnuM grahaNa karavuM che. * 'rmaLyAzaya:' e sthAnamAM 'rmanthasyAzaya:' e pramANe pATha hovo joIe. bhAvArtha : yogano prAraMbha pahelI dRSTithI thAya che ane teno vikAsa ATha dRSTi sudhI che, tene ahIM kramasara batAve che : A yogamArgano prAraMbha mAtra AcaraNArUpa nathI ke mAtra bodharUpa paNa nathI, paraMtu samyag bodhathI utpanna thayelI samyag rucipUrvakanI samyak AcaraNArUpa che. tethI pahelI dRSTimAM sAcI zraddhAthI yukta je maMda bodha thayo che, te bodhathI jIvamAM ahiMsAdi pAMca yamanI AcaraNA pragaTa thAya che, tene sAme rAkhIne yoganI pahelI dRSTinuM varNana karyuM che. vaLI, pahelI dRSTimAM bodha tRNaagnikaNa jevo ati alpa hoya che, topaNa te bodha jIvane mokSane anukULa evI ucita pravRttimAM ruci karAve che, ane te rucithI jIvanI pravRtti ahiMsAdi pAMca yamamAM thAya che. te ahiMsAdi pAMca yamamAM thayelI pravRtti paNa pahelI dRSTimAM rahelA yogImAMthI koIkanI te pravRtti icchAyamarUpa hoya, to koIkanI te pravRtti pravRttiyamarUpa hoya, to koI yogInI te pravRtti svairyayamarUpa hoya, to vaLI koI yogInI te pravRtti siddhiyamasvarUpa hoya.
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 yogadaSTisamuccaya/gAthA-21 Azaya e che ke mitrASTimAM alpa paNa mokSane anukULa evI ucita AcaraNAmAM ruci utpanna karAve tevo bodha che, ane prAyaH karIne jIvo jevI ruci varte che tevI pravRtti paNa kare che; tethI mitrAdRSTimAM rahelo jIva ahiMsAdi pAMca yamomAM dezathI ke sarvathI potAnI zakti pramANe prAya: pravRtti kare che. prAraMbhika bhUmikAmAM te yamonuM sevana icchAyamarUpa hoya che, kema ke paripUrNa bodhane anurUpa pravRtti karavAnI zaktino saMcaya na thayo hoya tyAre te yamonuM sevana kaMIka truTiothI yukta paNa kare che; topaNa samyapha karavAnI balavAna icchA tyAM varte che, tethI tenuM yamanuM sevana icchAyamarUpa che; ane jyAre icchAyamanA abhyAsathI bodhane anurUpa samyak pravRtti karI zake che, tyAre tenuM yamanuM sevana pravRttiyamarUpa bane che. pravRtti yamanuM sevana punaH punaH karIne suabhyasta thAya che tyAre dhairyabhAvavALuM thAya che, ane svairyayamanuM dIrdhakALa sevana karIne prAyaH tevA yogIne te yamanuM sevana prakRtirUpa bane che, tyAre te yama siddhirUpa bane che. vaLI, jema mitrAdaSTimAM alpabodhane kAraNe yamamAM pravRtti thAya che, tema koI nimittane pAmIne devakArya ke gurukArya ke koI dharmaanuSThAna sevavAnuM Ave, ane te te devakAryAdi potAnA prayatnathI thaI zake tevAM hoya, to te karavAno lAbha mane maLyo' te prakArano paritoSa thavAthI mitrAdRSTivALAne tyAM kheda thato nathI, paraMtu potAnI zakti pramANe tyAM avazya pravRtti kare che. AnAthI e phalita thAya che ke mitrAdRSTino alpa paNa bodha devakAryAdi karavAmAM jIvane prIti utpanna kare che. tethI jema bhavAbhinaMdI jIva prItipUrvaka bhogakAryane seve che, tema mitrAdRSTivALA yogI devakAryAdine prItipUrvaka kare che. tethI prIti, bhakti Adi cAra prakAranA anuSThAnamAMthI prItianuSThAnano prAraMbha mitrAdaSTithI thAya che. vaLI, A dRSTivALA jIvo, jema alpabodhane kAraNe yamAdi sevavAnI rucivALA che ane prItipUrvaka devakAryAdi karavAnI rucivALA che, tema alpabodhathI thayelA vivekane kAraNe anya koI jIva kudevane devabuddhithI pUjato hoya, ke kugurunI gurubuddhithI bhakti karato hoya, ke mokSane ananukULa anuSThAna paNa dharmabuddhithI sevato hoya, to tene joIne mitrAdRSTivALAne dveSa thato nathI; kema ke mArgAnusArI alpabodhane kAraNe teo tattvane jANanArA che. tethI koInI anucita pravRtti joIne mAtsaryabhAva thAya tevI temanI prakRti hoya topaNa tattvabodhane kAraNe temane mAtsaryabhAvano udaya thato nathI. Azaya e che ke keTalAka jIvone bIjAnI anucita pravRtti joIne tenA pratye mAtsaryabhAva karavAno svabhAva ja hoto nathI, paraMtu keTalAkane anyanI anucita pravRtti joIne mAtsaryabhAva thAya tevo svabhAva hoya che. tethI tevA jIvo koIne ayogya evA devAdine pUjatA jue to potAnI prakRti pramANe tenA pratye mAtsarya thAya tema che, topaNa mitrAdaSTimAM pragaTa thayelA vivekane kAraNe tene tyAM mAtsaryabhAva thato nathI. A mAtsaryanuM kathana tattvaanuSThAnane AzrayIne karAtI kriyAviSayaka grahaNa karavAnuM che. tethI pahelI dRSTimAM rahelA ane mAtsaryabhAvavALA koIka jIvane saMsAramAM koI anya jIvanI anucita pravRtti
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 yogadaSTisamuccaya/gAthA-21-22 joIne mAtsarya thato paNa hoya, chatAM dharmabuddhithI karAtA anuSThAnamAM koInI anucita pravRtti jue topaNa viveka hovAnA kAraNe mAtsarya thato nathI, paraMtu bIjAnA adevakAryAdi jue tyAre vicAraNA thAya topaNa, pragaTelA vivekane kAraNe karuNAMza ja UThe che, ane vicAra Ave che ke ajJAnane kAraNe A jIva kudevamAM devabuddhithI bhakti kare che, to huM zuM karuM, jethI tene sAcI samajaNa Ave ? ane potAnuM hita sAdhI zake ? ane potAnI zakti hoya, potAnA prayatnathI hita thatuM hoya to yatna paNa kare, ane azakya jaNAya to upekSA kare. A zlokanA kathanathI e phalita thAya ke pahelI daSTithI ahiMsAdi yamomAM pravRtti thAya che, ane dharmakArya karavAnI prIti thAya che; ane ajJAnane kAraNe koI dharmakArya viparIta karato hoya to tenA pratye dveSa thato nathI. A prakAranuM kathana sAmAnya rIte jIvone bodhathI ruci thAya che ane ruci anusAra anuSThAnanI pravRtti thAya che, tene AzrayIne che; paraMtu jema aviratinA udayavALA keTalAka samyagdaSTi jIvo yamAdimAM pravRtti karatA nathI, chatAM temanAmAM yoganI pAMcamI dRSTi che; tema pahelI dRSTimAM rahelA yogIne je svalpa paNa mArgAnusArI bodha thayo che, tenAthI dharmamAM yatna karavAnI ruci pragaTe che; chatAM ahiMsAdiyamamAM pravRtti karAve tevuM cAritramohanIyakarma zithila na thayuM hoya, to temAM yatna na paNa hoya. AvA jIvanuM grahaNa dRSTinA varNanamAM sAkSAt karyuM nathI, paraMtu pUrvamAM kahyuM ke saddaSTi sthUlathI ATha bhedavALI che; ane sUkSmathI anaMta bhadavALI che, tethI taratamatAnI apekSAe pahelI dRSTivALA jIvomAM paNa aneka bhedo maLe che. temAM je yogInuM cAritramohanIyakarma zithila hoya te yogIne dezathI ke sarvathI yamAdinI pravRtti avazya hoya che, ane jenuM jJAnAvaraNIyakarma ane darzanamohanIya karma zithila hovA chatAM cAritramohanIyakarma zithila nathI, tevA mitrAdaSTivALA yogInI yAdimAM pravRtti hotI nathI. tenuM paNa grahaNa mitrAdaSTinA aneka bhedomAM thaI jAya che. avataraNikA : asyAM dRSTau vyavasthito yogI yatsAdhayati tadabhidhitsayAha - avataraNikArya : A dRSTimAM mitrAdaSTimAM, rahelA yogI je sAdhe che=je prApta kare che, tene kahevAnI IcchAthI kahe che - zloka : karoti yogabIjAnAmupAdAnamiha sthitaH / avandhyamokSahetUnAmiti yogavido viduH / / 22 / /
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-22 anvayArtha : phada sthitaH=ahIM rahelo=mitrAddaSTimAM rahelo, avandhyamokSahetUnAm yonavInAnA mokSanA avaMdhya hetu evA yogabIjonuM pAvAna=grahaNa roti=kare che, kRti=e pramANe yogavi=yoganA jANanArAo vivuH=jANe che. / / 22 / / zlokArtha : mitrAdRSTimAM rahelo mokSanA avaMdhya hetu evA yogabIjonuM grahaNa kare che, e pramANe yoganA jANanArAo jANe che. II22 / / 103 TIkA H 'roti' tattvajarabena 'yovInAnAM'-vakSyamALatakSaLAnAM '3pAvAna' - prajJAm, 'haiM sthito' mitrAyAM dRSTau maitro yogItyarthaH, kiMviziSTAnAM yogabIjAnAmityAha-'avandhyamokSahetUnAM iti', na yogabIjaM na yogaphalaM nAma, yogazca mokSaphala iti, 'iti yogavido' = viziSTA eva yogAcAryAH, 'vivu' riti khAnate / / / / TIkArya : ***** 'roti' . khAnate / / ahIM rahelo=mitrAdRSTimAM rahelo, maitrayogI vakSyamANa lakSaNavALAM evAM yogatAM bIjonuM tattvakaraNa vaDe upAdAna kare che=grahaNa kare che. kevA prakAranAM yogabIjone grahaNa kare che ? ethI zlokamAM kahe che, mokSanA avaMdhya hetu evA yogabIjone grahaNa kare che. mokSanAM avaMdhya hetu yogabIjo che e batAvavA mATe 'avaghyamokSaotUnAM' pachI 'kRti' zabdano prayoga TIkAmAM che. avaMdhya mokSanA hetu yogabIjo kema che ? te spaSTa kare che : yoganuM bIja yogaLavALuM nathI ema nahi, ane yoga mokSaphaLavALo che, ethI karIne yogabIjo mokSanA avaMdhya hetu che. e batAvavA mATe 'mokSa' pachI 'kRti' zabdano prayoga che. e pramANe yoganA jANanArAo=viziSTa ja evA yogAcAryo, jANe che. / / 22 / bhAvArtha: pahelI dRSTimAM rahelA yogI jema yamanI AcaraNArUpa devakAryAdi akhedapUrvaka kare che, ane anya jIvonA adevakAryAdimAM adveSane dhAraNa kare che, tema mokSanA avaMdhya kAraNabhUta evA yogabIjonuM paNa grahaNa kare che. have te yogabIjo kevI rIte grahaNa kare che te batAvavA mATe TIkAmAM kahyuM ke 'tattvakaraNathI yogabIjone grahaNa kare che' arthAt A ja tattva che=5ramArtha che, e prakAranI buddhi karavA dvArA yogabIjone grahaNa kare che.
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 yogadaSTisamuccaya/gAthA-22-23 vaLI, "A yogabIjo mokSanAM avaMdhya kAraNa che," ema kahyuM. tenuM tAtparya e che ke yogamArgamAM prasthita evA yogIo pratye je bahumAnabhAva thAya che, te bahumAnabhAva AtmA upara yogamArganI rucinA saMskAro nAkhe che, A saMskAro nimitta pAmIne yogamArgamAM pravRtti karAve che, ane yogamArganI pravRtti pUrNa thatAM mokSarUpa phaLa avazya thAya che. tethI paraMparAe mokSanA avazya kAraNabhUta A yogabIjo che. vaLI pahelI daSTivALA yogI je yamanuM sevana kare che, te yogamArganuM sevana che, tenAthI yogamArganA sevananA saMskAro paDe che, je uttaranA yogamArgamAM javAmAM prabaLa kAraNa che. vaLI AvA yogI jinamAM ke AcAryAdimAM AgaLa batAvAze evuM kuzalacitta kare che, te kuzalacitta sAkSAt yogamArganA sevanarUpa nathI, paraMtu jinAdimAM vartatAM yoga pratyenI prIti AdinA pariNAmarUpa che. te prItino pariNAma zaktinA saMcaya dvArA viziSTa prakAranA yoganI prAptinuM kAraNa bane che, tethI jinomAM thatA kuzalacittAdi yogabIjo che. razA avataraNikA - sAmprataM yogabIjAnyupanyasyannAha - avataraNitArtha : have yogabIjono upabhyAsa karatAM graMthakAra kahe che - bhAvArtha : pUrvazlokamAM kahyuM ke mitrAdRSTimAM rahelA yogI mokSanAM avaMdhya hetu evA yogabIjone grahaNa kare che. tethI have yogabIjano upanyAsa kare che. ahIM vizeSa e che ke dhAtrizikA-21, gAthA-7mAM upAdhyAyajI mahArAje batAvyuM e pramANe koI anya darzanamAM rahela sAdhaka pAtaMjala zAstra pramANe yamano bodha karIne yamasevanamAM pravRtta hoya evA mitrAdaSTivALA yogI, asagraha vagaranA hovAne kAraNe sadaguruno yoga thAya to bhagavAnanA pravacanane paNa sAMbhaLe , ane krame karIne jinAdimAM kuzalacittarUpa yogabIjonuM grahaNa kare che, te yogabIjane graMthakAra batAve che. zloka : jineSu kuzalaM cittaM, tannamaskAra eva ca / praNAmAdi ca saMzuddhaM, yogabIjamanuttamam / / 23 / / anvayArtha: nine jinomAM saMzuddha zataM vitta saMzuddha evuM kuzalacitta =ane tatramAra vaM temane namaskAra jagajinone namaskAra ja ra ane prAmAri praNAmAdi anuttama yoAvInaM-anuttama yogabIja che. 23
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-23 zlokArtha : 105 jinomAM saMzuddha evuM kuzalacitta ane jinone namaskAra ja ane praNAmAdi anuttama yogabIja che. II23 / / TIkA H 'jineSu'=bhagavadarhatsu, 'kuzalaM cittaM ' = dveSAdyabhAvena prItyAdimat, anena manoyogavRttimAha, 'tannamaskAra eva ca'=jinanamaskAra eva ca tathAmanoyogaprerita, ityanena tu vAgyogavRttim, 'praNAmAdi ca' paJcAGgAdilakSaNaM; AdizabdAnmaNDalAdigraha: 'saMzuddhaM' ityasaMzuddhavyavacchedArthametat, tasya sAmAnyena yathApravRttikaraNabhedatvAt, tasya ca yogabIjatvAnupapatteH, etatsarvameva sAmastyapratyekabhAvAbhyAM 'yogabIjaM'mokSayojakAnuSThAnakAraNam 'anuttamam' iti sarvapradhAnaM viSayaprAdhAnyAditi / / 23 / / TIkArya H 'ninepu'. viSayaprAdhAnyAviti / / jinomAM=bhagavAna arihaMtomAM, kuzalacitta=dveSAdinA abhAvathI prItiAdivALuM citta, AnA dvArA=jinomAM kuzalacitta dvArA, manoyoganI pravRttine kahe che; ane temane namaskAra ja=tevA prakAranA manoyogathI prerita arthAt jinamAM kuzalacittavALA manoyogathI prerita jinane namaskAra ja, nRtyanena tu=vaLI AnA dvArA vAgyogapravRttine kahe che; ane paMcAMgAdi lakSaNa praNAmAdi 'prAmAvi' mAM 'Avi' zabdathI maMDalAdinuM grahaNa karavuM. kevA prakAranA kuzalacittAdi che, te batAvavA mATe kahe che - ***** saMzuddha e prakAranuM A='saMzuddha' e prakAranuM kuzalacittAdinuM vizeSaNa, asaMzuddhanA vyavaccheda mATe che; kema ke tenuM=asaMzuddha evA kuzalacittAdinuM, sAmAnyathI yathApravRttikaraNanuM=carama-acaramasAmAnyathI yathApravRttakaraNanuM, bhedapaNuM che, ane tenA sAmAnyathI yathApravRttikaraNanA bhedanA, yogabIjatvanI anupapatti che. (ethI saMzuddha e prakAranuM vizeSaNa ApyuM che ema saMbaMdha che.) 'tatsarvameva'=A sarva ja=jinomAM kuzalacitta, temane karAyelo namaskAra ane temane karAyelA praNAmAdi sarva ja, samasta bhAvathI ke pratyeka bhAvathI mokSayojaka anuSThAnanA kAraNarUpa anuttama evuM yogabIja che arthAt anya yogabIjomAM pradhAna yogabIja che; kema ke viSayanuM prAdhAnya che= kuzalacittanA viSayabhUta jinezvaro che, te AcAryAdi badhA yogIo karatAM pradhAna che. mATe temanAmAM thayeluM kuzalacittAdi anuttama che. 'kRti' zabda TIkAnI samApti mATe che. / / 23 / / : 'dveSAdyamAvana' mAM 'vi' padathI upekSAnuM grahaNa karavuM. 'prImit' mAM 'vi' padathI 'mamit' nuM grahaNa karavuM.
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-23 106 maNDAva mAM 'vi' padathI carasvati nuM grahaNa karavuM. * 'pazcAdAvitakSaLa' mAM 'vi' padathI 'aSTAd vijJakSaLa' nuM grahaNa karavuM. * 'anena vAgyo vRttim' pachI 'A' adhyAhAra che. * 'prAmAdri 7 pangvA vinakSaLa' pachI 'tyanena tu 'jAyayogavRttimAda' e adhyAhAra che. bhAvArtha : koI sAdhakane arihaMta bhagavaMtomAM kuzacitta thAya ane jo te saMzuddha na hoya to yogabIja bane nahi. A kathanathI e phalita thAya ke jinomAM kuzalacitta be prakAranuM che : (1) saMzuddha ane (2) asaMzuddha . kuzalacitta eTale dveSAdi abhAvapUrvaka prItivALuM ke bhaktivALuM citta arthAt koI zrotA pAse upadezaka bhagavAnanA svarUpanuM varNana karatA hoya ane te sAMbhaLIne bhagavAna pratye zrotAne dveSAdi na thAya, paraMtu prIti thAya, athavA to koI sAdhaka sAkSAt bhagavAnane jotA hoya ane bhagavAnane joIne bhagavAnanI uttama prakRtine kAraNe dveSAdinA abhAvathI sahita prIti AdivALuM citta thAya, to te kuzacitta che. jema gautamasvAmIe hAlikane upadeza ApIne dIkSA ApI ane bhagavAnanuM svarUpa paNa batAvyuM, tyAre tene bhagavAnanA viSayamAM kuzalacitta thayuM, paraMtu jyAre sAkSAt bhagavAnane jue che tyAre janmAMtaranA dveSane kAraNe bhagavAna pratye dveSano pariNAma thAya che, tyAre tene kuzalacitta thatuM nathI. AvuM kuzacitta acaramAvartavALA yathApravRttakaraNamAM vartatA jIvone paNa bhagavAnane joIne thaI zake che; paraMtu teomAM atattvano anivartanIya rAga paDyo che, tethI bhagavAnanuM vacana temane rucikara thAya tevuM nathI; mATe teonuM kuzacitta asaMzuddha che. AvA asaMzucittavALA jIvo yogadRSTithI bahAra hoya che, ane yogadRSTithI bahAranA jIvo sAmAnya yathApravRttikaraNa dvArA graMthidezamAM AvelA hoya ane saMyama grahaNa kare ke zrAvakAcAra pALe, tyAre teonI dharmanI kriyA viSAnuSThAna, garAnuSThAna ke ananuSThAnarUpa ja hoya che; ane te vakhate bhagavAnane joIne ke bhagavAnanI mUrti joIne teone dveSAdi thatAM na hoya, ane bhagavAnane namaskAra, stuti AdinI kriyA karatA hoya tyAre teonuM citta dveSAdinA abhAvathI prItyAdivALuM paNa hoya; topaNa teonI bhagavAnanA vacanathI viparIta anivartanIya ruci hoya che. tethI teonuM citta asagrahathI atyaMta dUSita hovAne kAraNe temanuM jinamAM thayeluM kuzalacitta paNa saMzuddha nathI. jyAre yoganI dRSTimAM AvelA jIvo zithila asagrahavALA hoya che, tethI bhagavAnane joIne temane bhagavAna pratye kuzalacitta thAya che; ane jema jema bhagavAnanAM vacana jANavA maLe tema tema bhagavAna pratye prIti vadhe che, ane bhagavAne batAvelo yogamArga ruce che. AvuM uttama citta mitrAdaSTivALA yogIne hoya che, tethI teonuM kuzalacitta saMzuddha che. vaLI jema bhagavAnamAM saMzuddha evuM kuzalacitta yogabIja che, tema saMzuddha kuzalacittathI prerita vANIthI karAyelI namaskAranI kriyA paNa yogabIja che, ane te saMzuddha kuzalacittathI prerita evI praNAmAdinI kriyA paNa yogabIja che.
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 107 yogadaSTisamuccaya/gAthA-23-24 AnAthI e phalita thAya ke koI sAdhaka bhagavAnane sAkSAt jotA hoya ke bhagavAnanA guNonuM varNana sAMbhaLatA hoya tyAre vartatuM saMzuddha kuzalacitta yogabIja che, ane koI anya prasaMge bhagavAnanA guNothI raMjita thayela sAdhaka "namo jiNANe" e prakArano vacana prayoga karatA hoya tyAre tevA saMzuddha kuzalacittathI prerita vAgyoganI pravRtti paNa yogabIja che, ane koI sAdhaka bhagavAnamAM thayelA saMzuddha kuzalacittathI prerita kAyayogathI praNAmAdi karatA hoya tyAre temano kAyayoga paNa yogabIja che; ane A yogabIja sAmagrI maLatAM avazya mokSanA kAraNabhUta evA anuSThAnanuM kAraNa bane che. vaLI A yogabIjano viSaya sarvajJa evA arihaMta bhagavaMto che, mATe anya sarva yogabIjomAM A bIja anuttama che arthAt sarvazreSTha che; kema ke cittano viSaya uttamottama evA sAkSAt arihaMtabhagavaMta che, je sarva yogIomAM zreSTha che, yogIzvara che. I23 avataraNikA : yadaitad bhavati tatsamayamabhidhAtumAha - avataraNikArca - jyAre A=saMzuddha citta, thAya che, tenA samayane batAvavA mATe graMthakAra kahe che - zloka : carame pudgalAvarte, tathAbhavyatvapAkataH / saMzuddhametanniyamAnAnyadApIti tadvidaH / / 24 / / anvayArtha : varane putravarte caramapudgalaparAvartamAM tathA matratvapAvata: tathAbhavyatvanA pAkathI patra A kuzalacitta niyamana niyamathI zuddha saMzuddha che. malApa=acadA paNa tathAbhavyatvanA pAka sivAyanA kALamAM caramAvartamAM paNa ra=nahi; kRti e pramANe tenA jANanArAo (kahe che.) rajA zlokArca - caramapudgalaparAvartamAM tathAbhavyatvanA pAkathI kuzalacitta niyamathI saMzuddha che, tathAbhavyatvanA pAka sivAyanA kALamAM caramAvartamAM paNa nahi; e pramANe tenA jANanArAo kahe che. 24 - noMdha :- 'apa' mAM 'pa' zabdathI e kahevuM che ke caramAvarta bahAramAM to saMzuddha citta nathI, paraMtu caramAvartamAM paNa tathAbhavyatvanA paripAka sivAyanA kALamAM saMzuddha citta nathI. TIkA : 'carame pudgalAvarte' iti pudgalAnAmAvartAstathAtathA tattadgrahaNasantyAgAbhyAmiti pudgalAvartAH, "ete hyanAdau saMsAre tathAbhavyatvAkSiptA: kasyacitkiyanto'pi" iti vacanaprAmANyAccaramapade caramAvartAbhidhAnAt /
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 yogadaSTisamuccaya/gAthA-24 atrApi kAraNamAha 'tathAbhavyatvapAkataH' iti tathAbhavyatvapAkena tatastasmAnmithyAtvakaTukatvanivRttyA (tathAmithyAtvakaTukatvanivRttyA) manAk mAdhuryasiddheH 'saMzuddhametad' jineSu kuzalAdicittam (jineSukuzalacittAdi) 'niyamAd' niyamena, tathAbhavyatvapAkabhAvena karmaNA tathA, anyadA saMzuddhavadasaMzuddhAnupapatteH, ata evAha 'nAnyadApi'=nAnyasminnapi kAle, prAk pazcAcca kliSTAzayavizuddhatarAzayayogAt 'iti tadvidaH' ityevaM yogavido'bhidadhati / / 24 / / 'nineSu kurAstAvitta' che tyAM nineSu kuzarnAvatta' hovuM joIe; kema ke zloka-25-26nI TIkAmAM paNa 'rAhnavattA'no prayoga che, ane 'ra' padathI jinane namaskAra ane praNAmAdinuM grahaNa karavuM. 'tatastasmAmithyAtvanavRnyA' ne sthAne 'tamathyAtvadurvAnivRnyA' pATha joIe, ema bhAse che. TIkArca - 'varane punAvarte'. govivoDamiti | 'caramapudgalAvartamAM' e zabdano artha spaSTa kare che : tyAM pahelAM 'carama' zabdano artha caramAvarta karavo che. temAM yukti batAvatAM kahe che - te te prakAre dArika, vaikriya Adi ATha vargaNAnA prakAre, tenA tenA jagatamAM vartatAM je je pudgalo che tenA tenA, grahaNa ane saMtyAga dvArA pugalonAM AvartI rUti =e, 5galAvartA. "kharekhara A= pulAvartA, anAdi saMsAramAM tathAbhavyatvathI AkSipta koIka jIvane keTalAka paNa che - arthAt koIkane adhika che to koIkane ochA che, e prakAre keTalAka paNa che," e prakAranA vacananA prAmANyathI mULa zlokamAM caramapada che temAM caramAvartanuM abhidhAna hovAthI (caramano artha caramAvarta karavo ane pachI caramaAvartarUpa pagalAva te caramapudgalAvarta che tema kahevuM. tenAthI e prApta thAya ke caramaAvartarUpa pagalAvartamAM=Arane pustiIvarta) ahIM paNa caramapugalAvartamAM paNa, kAraNane kahe che=saMzuddha kuzalacittAdi yogabIja thavAnA kAraNane kahe che : tathAbhavyatvanA pAkathI tevA prakAranA bhavyatvanA pAkane kAraNe, tevA prakAranA=utkaTa prakAranA, mithyAtvanA kaTukapaNAnI nivRtti thavAthI manAka mAdhuryanI siddhi thavAne kAraNe, A=jinamAM kuzalacitAdi, niyamathI saMzuddha che; kema ke tathAbhavyatvanA pAkane kAraNe karmathI maMda thayelA mithyAtvamohanIya karmathI, tathA tenuM saMzuddha citta, thAya che. atyadA saMzuddhanI jema tathAbhavyatvano pAka na thayo hoya tyAre saMzuddha cittanI jema, tathAbhavyatvanA pAka dvArA mithyAtva maMda thAya che tyAre asaMzuddha cittanI anupapatti che. AthI ja kahe cheetathAbhavyatvanA pAkane kAraNe mithyAtva maMda thavAthI saMzuddha citta thAya che. AthI ja kahe che, anyadA paNa nahi tathAbhavyatvanA paripAkanA pUrvanA kALamAM paNa nahi. ahIM prazna thAya ke tathAbhavyatvanA pAkathI niyamathI saMzuddha citta thAya che, anyadA saMzuddha citta thatuM nathI. tenuM kAraNa zuM ? tethI kahe che : pUrva ane pazcAt kliSTa Azaya ane vizuddhatara Azayano yoga hovAthI pUrvamAM saMzuddha citta thatuM nathI ane pazcAt saMzuddha citta thAya che tathAbhavyatvanA paripAkatA pUrvamAM kliSTa Azaya hoya
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-24 109 che, tethI saMzuddha citta thatuM nathI; ane pachI tathAbhavyatvanA paripAkakALamAM vizuddhatara Azayano yoga hovAthI saMzuddha citta thAya che, e pramANe yoganA jANanArAo kahe che. 24 pUrva acaramAvartakALa ane caramAvartano paNa tathAbhavyanA paripAka pUrveno kALa. pazcAtu-caramAvartano tathAbhavyatvanA paripAka pachIno kALa. pUrvakALamAM kliSTa Azaya hoya che, pazcAtukALamAM vizuddhatara Azaya hoya che. bhAvArtha : mULa zlokamAM 'carama pulAvarte' zabda che, tyAM 'carama" zabda pulAvartanuM vizeSaNa che. tethI caramapudgalAvarta evo artha karIe to atyAra sudhI dareka jIvanAM je pulAvarte pasAra thayA te sarvanI apekSAe A pulAvarta chelluM che, evo artha prApta thAya. tethI dareka jIvano vartamAnano pudgalano Avarta carama Avarta che e prApta thAya. paraMtu caramAvartano tevo artha nathI, paNa jIvanA saMsArano je chello Avarta hoya te caramAvarta che, ane te caramAvarta dareka jIvano judA judA kALamAM prApta thAya che; ane te artha "carame pudgalAvarte' zabdathI karavo hoya to te kaI rIte thaI zake ? te batAvavA mATe carama pudgalAvarta zabdano artha karyo ke carama AvartarUpa pudgalAvarta. tethI je jIvanAM je AvartA saMsAranA paribhramaNanAM che, temAMthI chelluM Avarta je jIvane vartamAnamAM hoya te jIvanuM caramaAvarta bane; paraMtu je jIvane hajI aneka pudgalAvartI karavAnAM che, te jIva mATe vartamAnanuM pudgalAvarta caramaAvarta bane nahi. caramapudgalAvartano A pramANeno artha karavA arthe TIkAkAre yukti ApI ke A anAdi saMsAramAM dareka jIvanuM tathAbhavyatva juduM che. tethI tathAbhavyatvathI AkSipta koIka jIvane pudgalAvarte keTalAMka thAya che to koIkane vaLI tenAthI adhika thAya che. A prakAranuM zAstravacana pramANarUpa hovAthI tene sAme rAkhIne caramapadano artha caramaAvarta karyo che, jethI je jIvane vartamAnamAM caramaAvartarUpa pudgalAvarta hoya te ja jIva caramAvartimAM kahevAya, anya nahi. vaLI pulAvartano artha karyo ke jIvathI grahaNa thAya evI audArika Adi te te prakAranI ATha vargaNAothI te te pugalonA=je je pudgalo jagatamAM che te sarva pudgalonA, grahaNa ane tyAga dvArA je Avarta te pudgalAvarta che. tethI ATha vargaNArUpe sarva pulonuM grahaNa ane tyAga koI jIva kare tyAre eka pudgalaparAvartana kahevAya. vaLI, caramapudgalaparAvartanamAM paNa jIvanA tathAbhavyatvano prAraMbhika pAka thAya tyAre, utkaTa mithyAtvarUpa kaTutAnI nivRtti thavAthI saMveganA pariNAmarUpa thoDuM mAdhurya jIvamAM pragaTe che, jenA kAraNe jIvamAM saMzuddha evuM kuzalacitta niyamathI pragaTe che. Azaya e che ke caramAvartamAM bhAvamala kaMIka alpa thayelo hoya che, ane upadezAdi koIka sAmagrIne pAmIne jIvamAM rahelI mokSamAM javAnI yogyatArUpa tathAbhavyatA paripAkane pAme che arthAt zaramAvartamAM mokSane anukULa evo koIka bhAva pragaTa karavA mATe jIvano yatna thAya che, jethI jIvanuM tathAbhavyatva kAryane abhimukha paripAka pAmatuM hoya che. jema koIka jIva paMcasUtramAM kahyA pramANe duSkatagartA ane sukRtaanumodanA kare to duSkata pratyeno vimukhabhAva ane sukRta pratyeno abhimukhabhAva jIvamAM pragaTe che, je tathAbhavyatvanA
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-24 paripAkasvarUpa che; ane tenA kAraNe pUrve sukRta pratyeno vimukhabhAva ane duSkRta pratyeno sanmukhabhAva hato utkaTa mithyAtva kaMIka ochuM thAya che, tethI A saMsArasAgarathI taravA mATe duSkRtane choDavAM joIe ane sukRtanuM sevana ka2vuM joIe tevo kaMIka saMvegano pariNAma thAya che. rUpa 110 vaLI koIka jIvane bhagavAnanI mUrti joIne, to koIka jIvane yogI pAsethI bhagavAnanuM svarUpa sAMbhaLIne bhagavAnanA guNo pratye bahumAnabhAva thAya che, ane tenA kAraNe 'A ja bhagavAna upAsanIya che' tevA prakArano saMvegano pariNAma thAya che, je jIvano kaMIka madhura pariNAma che. te tathAbhavyatvanA paripAkathI thayelo jinamAM kuzalacittano pariNAma che, je saMzuddha kuzacitta che. vaLI, yoganI dRSTimAM rahelA jIvonuM jinaviSayaka kuzalacitta zloka-25mAM kahevAze tevuM saMjJA vagaranuM, phalaabhisaMdhirahita ane jinamAM atyaMta upAdeyabuddhivALuM hoya che, tethI saMzuddha che. vaLI A yogadRSTivALA jIvo koI anya kALamAM bhagavAnanI pUjA karatA hoya, ane AlokanI athavA paralokanI AzaMsAthI vyagra cittavALA hoya, to bhagavAna pratyenA bahumAnabhAvavALA hovA chatAM saMzuddha kuzalacittavALA nathI; kema ke te vakhate bhagavAnanI bhaktinA upayoga dvArA paNa temanuM tathAbhavyatva phaLa tarapha pariNamana pAmatuM nathI arthAt tathAbhavyatva paripAka pAmatuM nathI. yoganI dRSTivALA jIvone AMtaravRttithI bhagavAnanuM bahumAna che, topaNa teonuM citta jyAM sudhI Aloka ane paralokanI AzaMsAthI kaMIka azuddha che, te vakhate teonuM jinamAM kuzalacitta che, paraMtu saMzuddha nathI. tene sAme rAkhIne ja zloka-25mAM kaheze ke temanuM suMdara anuSThAna paNa abhyudaya mATe che, mokSa mATe nathI. A prakAranA vacananA baLathI arthathI e phalita thAya ke samyagdaSTi jIvo paNa Aloka-paralokanI AzaMsAthI bhagavAnanI bhakti karatA hoya, athavA mokSanA AzayathI bhagavAnanI bhakti vakhate paNa mAnAdi saMjJAthI vyApta teonuM citta hoya, to teonuM kuzalacitta saMzuddha nathI; jema zrIpALarAjAe vahANa calAvavA mATe navapadanuM dhyAna dharyuM, te vakhatanuM temanuM navapadanA dhyAnanuM kuzalacitta saMzuddha na hatuM; kema ke temanuM te anuSThAna AlokanI AzaMsAyukta hatuM. vaLI mitrAdaeNSTivALA yogI jinanA guNomAM bhaktithI upayogavALA hoya, ane Aloka-paralokanI AzaMsAthI bhakti karatA na hoya, to temanuM tathAbhavyatva pAka pAme che; ane tenA kAraNe mithyAtvamohanIyakarma maMdamaMdatara thAya che, ane tenA kAraNe temanuM citta saMzuddha bane che. anyadAtathAbhavyatva pAka pAmatuM na hoya tyAre kuzalacittanA saMzuddhapaNAnI anupapatti che. tema bhagavAnanA guNonA upayogane kA2Ne tathAbhavyatva pAka pAmatuM hoya tyAre kuzalacittanA asaMzuddhapaNAnI anupapatti che. AthI ja kahe che=pUrvamAM kahyuM ke tathAbhavyatvanA pAkane kAraNe tevA prakAranAM karmo thavAthI=guNone abhimukha citta gamana kare tevA prakAranAM kSayopazamabhAvanAM karmo thavAthI, saMzuddha kuzalacitta pragaTa thAya che AthI ja kahe che : anyadA paNa nahi=caramAvarta pahelAM ke caramAvartamAM paNa tathAbhavyatvano pAka na thato hoya tyAre paNa nahi=tyAre paNa saMzuddha kuzalacitta hotuM nathI. mULa zlokanA kathanathI e phalita thayuM ke caramapudgalAvartamAM jIvanA tathAbhavyatvano pAka thato hoya tyAre kuzalacitta niyamathI saMzuddha che, ane tathAbhavyatvano pAka na thato hoya tyAre kuzalacitta saMzuddha nathI. tyAM prazna
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-24-25 111 thAya ke tathAbhavyatvanA pAkakALamAM saMzuddha kema che ? ane acaramAvartamAM saMzuddha kema nathI ? tethI kahe che - pUrvamAM=zaramAvartanI bahAramAM, jIvamAM kliSTa Azayano yoga hovAthI kuzalacitta saMzuddha nathI, ane pazcAtsacaramAvartamAM, tathAbhavyatvanA pAkakALamAM jIvamAM vizuddhatara Azayano yoga hovAthI kuzalacitta saMzuddha che. Azaya e che ke caramAvarta pahelAM acaramAvartamAM, bhAvamala atizaya hovAthI jIvamAM anivartanIya asagraharUpa kliSTa Azaya che, tethI bhagavAnamAM thayeluM kuzalacitta saMzuddha nathI; ane caramAvartamAM jyAre jIvane yoganI dRSTio prApta thAya che tyAre anivartanIya asadgaha nathI, ane bhagavAna pratyeno bhaktibhAva paNa che tethI vizuddha Azaya che; Ama chatAM bhagavAnanI bhaktinA kALamAM AlokanI saMjJAo athavA paralokanI phalaabhisaMdhi hoya to vizuddhatara Azaya nathI, tethI je kuzalacitta che te paNa saMzuddha nathI; paraMtu yoganI dRSTivALA jIvo bhagavAnanI bhaktimAM saMjJA vagara ane phalaabhisaMdhi vagara upayogavALA hoya che, tyAre vizuddhatara Azayano yoga hoya che. tethI bhagavAnanI bhaktimAM vartatuM teonuM kuzalacitta saMzuddha hoya che, e pramANe yoganA jANanArAo kahe che. 24 avataraNikA: evamasya samayamabhidhAyaitadabhidhitsayA tvAha - avataraNitArtha : vaLI A rIte zloka-24mAM batAvyuM e rIte, Ato=saMzuddha cittano, caramAvarta samaya kahIne Ana=saMzuddha citane, kahevAnI icchAthI graMthakAra kahe che : zloka : upAdeyadhiyAtyantaM, saMjJAviSkambhaNAnvitam / phalAbhisandhirahitaM, saMzuddhaM hyetadIdRzam / / 25 / / anvayArtha : satyanaM 35fthavA atyaMta upAdeyabuddhine kAraNe saMjJAviSamanvitaMkasaMjJAviSThabhaNathI avita= saMjJAnA udayanA abhAvathI yukta nAmanjihita saMzuddha pataphalAbhisaMdhirahita saMzuddha evuM A= kuzalacitta zazAvA prakAranuM che phalapAka AraMbha sadaza che. rA=pAdapUrti mATe che. garapA zlokArca - atyaMta upAdeyabuddhine kAraNe=je bhagavAnanI bhakti kare che temAM atyaMta upAdeyabuddhi hovAne kAraNe, saMjJAnA udayanA abhAvathI yukta, phalAbhisaMdhirahita, saMzuddha evuM kuzalacita phalapAka AraMbha sadeza che. dI' pAdapUrti mATe che. ArapI
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 yogadaSTisamuccaya/gAthA-25 TIkA : 'upAdeyadhiyA' upAdeyabuddhyA, 'atyantaM' sarvAnyApohena, tathAparipAkAtsamyagjJAnapUrvarUpatvena, 'saMjJAviSkambhaNAnvitaM-' kSayopazamavaicitryAdAhArAdisaMjJodayAbhAvayuktam / saMjJA AhArAdibhedena daza, tathA vArSam - "vidaT maste ! satrA pannA rA Iyama !, ravidA-te nI mAhIra sannA, mayasanna, dusannI, pariggaha-sannA, kohasannA, mANasannA, mAyAsannA, lobhasannA, ohasannA, logasannA" iti / etatsamprayuktAzayAnuSThAnaM sundaramapyabhyuda-yAya, na niHzreyasAvAptaye, parizuddhyabhAvAd bhavabhoganiHspRhAzayaprabhavametaditi yoginaH, 'phalAbhisandhirahitaM' bhavAntargataphalAbhisandhyabhAvena / Aha-asambhavyeva saMjJAviSkambhaNe pUrvoditaphalAbhisandhiH, satyametat tadbhavAntargataphalamadhikRtya, iha tu tadanyabhavAntargatamapi tIrthakRttulyatvAdi lakSaNaphalamadhikRtya gRhyate, tadabhisandherasundaratvAttadupAttasyAsya svataH pratibandhasAratvata:, etadrahitaM cedamapavargasAdhanaM, svapratibandhasAraM tu tatsthAnasthitikAryeva tathAsvabhAvatvAt, gautamabhagavadbahumAnavat, evambhUtasyaiva yoganiSpAdakatvAt na hyazAlibIjAtkAlenApi zAlyaGkuraH / TIkArya : pAthiyA' ... DhazanivanAnhAjonA zAnyarI | atyaMta upAdeyabuddhine kAraNe saMjJAviSkrabhaNAvita, phalAbhisaMdhirahita, saMzuddha evuM A jinomAM kuzalacitta, phalapAka AraMbha sadaza che, ema TIkAnA aMtabhAga sAthe avaya che. atyaMta upAdeyabuddhi eTale zuM? e spaSTa kare che : sarva anya apohathI je upAdeyabuddhi thAya te atyaMta che. ahIM prazna thAya ke sarve anya apohathI upAdeyabuddhi kema thaI ? tethI kahe che - samyajJAnapUrvarUpapaNAthI te prakArano paripAka hovAne kAraNe arthAt bodhamAM atyaMta upAdeyabuddhi kare tevA prakArano paripAka hovAne kAraNe atyaMta upAdeyabuddhi thAya che. saMjJAvinmanvitam - atyaMta upAdeyabuddhine kAraNe saMjJAviSThabhaNAvita jinamAM kuzalacitta thAya che, arthAt kSayopazamanA vaicitrane kAraNe yoganI dRSTimAM vartatA bodhanA AvAraka karmanA kSayopazamanA vaicitrane kAraNe=bodhanI taratamatArUpa kSayopazamanA bhedane kAraNe, AhAradi saMjJAonA udayanA abhAvathI yukta saMzuddha kuzalacitta thAya che, ema avaya che. ahIM prazna thAya ke, saMjJA keTalI che ? tethI kahe che - AhArAdi bhedathI saMjJAo daza che, ane te prakAre saMjJAnA daza bhedo che te prakAre, ArSa cheAgamavacana che.
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 113 yogadaSTisamuccaya/gAthA-2pa he bhadaMta ! keTalA prakAranI saMjJA kahevAI che ? uttara Ape che - he gautama ! daza prakAre saMjJA kahevAI che. tenAM nAma batAve che : AhArasaMjJA, bhayasaMjJA, maithunasaMjJA, parigrahasaMjJA, krodhasaMjJA, mAnasaMjJA, mAyAsaMjJA, lobhasaMjJA, oghasaMjJA, lokasaMjJA. 'ti' zabda uddharaNanI samApti mATe che. 'tatsa yuvattAzayAnuSThAna' - AnAthI arthAt saMjJAthI, saMprayukta AzayavALuM anuSThAna suMdara paNa abhyadaya mATe che, niHzreyasanI prApti mATe nathI mokSaprApti mATe nathI; kema ke parizuddhino abhAva che. saMjJAprayukta anuSThAnamAM parizuddhino abhAva kema che ? tethI kahe che : bhavabhogathI niHspRhaAzayaprabhava A parizuddha anuSThAna che, e pramANe yogIo kahe che. tethI arthathI saMjJA prayukta anuSThAnamAM bhavabhoganI spRhA che, ethI parizuddhino abhAva che. atyaMta upAdeyabuddhine kAraNe jema saMzuddha citta saMjJAvikhaMbhaNaanvita che, tema phaLaabhisaMdhirahita paNa che, te batAve che : panAmasaMdharahita - jinamAM kuzalacitta phaLaabhisaMdhirahita che arthAt bhavaaMtargata=saMsAraaMtargata, koIpaNa prakAranA phaLanI abhisaMdhino abhAva hovAne kAraNe saMzuddha citta phaLaabhisaMdhirahita che, ema avaya che. ahIM zaMkA karatAM "mAda thI kahe che : saMjJAviSThabhaNa hote chate pUrvamAM kahevAyelI abhisaMdhi= bhavaaMtargata phaLarUpe pUrvamAM kahevAyelI abhisaMdhi, asaMbhavita che. teno uttara ApatAM kahe che - A satya che arthAt pUrvapakSe kahyuM ke saMjJAnuM vidhvaMbhaNa hoya to phaLanI abhisaMdhi saMbhave nahi. tethI saMjJAviSThabhaNaanvita kahevAthI phaLaabhisaMdhirahita che, ema kahevAnI jarUrata rahetI nathI, e satya che. Ama chatAM saMjJAvikhaMbhaNaanvita kahyA pachI phaLaabhisaMdhirahita vizeSaNa kema ApyuM ? te spaSTa karatAM kahe che - tadbhavaaMtargata phaLane AzrayIne saMjJAviSThabhaNAvita vizeSaNa che. ahIM vaLI-phaLaabhisaMdhirahita vizeSaNa ApyuM emAM vaLI, tad anya bhava aMtargata paNa je bhavamAM pote che tenAthI anya bhava aMtargata paNa, tIrthakRta tulyavAdi lakSaNa phaLane AzrayIne phaLaabhisaMdhirahita e vizeSaNa grahaNa thAya che. ahIM prazna thAya ke phaLaabhisaMdhi hoya to zuM vAMdho ? tethI kahe che - tadabhisaMdhinuM phaLaabhisaMdhinuM, asuMdarapaNuM hovAthI, tad upAta evA AnuM phaLaabhisaMdhiyukta evA kuzalacittanuM, svataH pratibaMdhasArapaNuM hovAne kAraNe, phaLaabhisaMdhisaMprayukta anuSThAna niHzreyasanuM kAraNa nathI, ema avaya che; ane AnAthI rahitaraphaLaabhisaMdhirahita, A=jitamAM kuzalacitAdi anuSThAna, apavarganuM sAdhana che. vaLI svapratibaMdhasAra evuM anuSThAna tathAsvabhAvapaNuM hovAne kAraNe vItarAgatA tarapha javAmAM pratibaMdha kare tevuM svabhAvapaNuM hovAne kAraNe, tat sthAna sthitikArI
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 yogadaSTisamuccaya/gAthA-25 ja che=je guNasthAnakamAM pote che te sthAnamAM ja sthiti karanAruM che, paraMtu AgaLanA guNasthAnakamAM javA detuM nathI. tethI niHzreyasanuM kAraNa nathI, ema avaya che. svapratibaMdhasAra anuSThAna tat sthAna sthitikArI che, temAM dRSTAMta batAve che - gautamasvAmInA bhagavAnamAM bahumAnanI jema svapratibaMdhasAra anuSThAna tat sthAna sthitikArI ja che, ema avaya che. avamUtaU Pa' - AvA prakAranA anuSThAnanuM ja atyaMta upAdeyabuddhine kAraNe arthAt anuSThAnathI sAdhya evA dharmamAM atyaMta upAdeya buddhi hovAne kAraNe saMjJAviSThabhaNAvita ane phaLaabhisaMdhirahita hoya evA prakAranA anuSThAnanuM ja, yoganiSpAdakapaNuM hovAthI zlokamAM saMzuddha jinakuzalacittAdinuM vizeSaNa saMjJAviSThabhaNaavita ane phaLaabhisaMdhirahita karela che. ahIM prazna thAya ke, saMjJAviSThabhaNaanvita ane phaLaabhisaMdhirahita evuM ja saMzuddha citta yoganiSpAdaka che, anya kema nahi ? tethI kahe che - azAlinA bIjathI-DAMgara (photarAvALA cokhA) sivAya anya dhAnyanA bIjathI, kAla vaDe paNa=ghaNA kAla vaDe paNa, zAlino aMkura thato nathI. ntinapa mAM 'pa' zabdathI e kahevuM che ke, thoDA kALathI to azAlibIjathI zAlino aMkuro na thAya, paraMtu ghaNA kALathI paNa azAlibIjathI zAlino aMkuro na thAya. tamavAntatA mAM 3pa' zabdathI e kahevuM che ke, saMjJAviSThabhaNaanvita vizeSaNa dvArA AbhavaaMtargata phaLa levAmAM Ave che, ane phaLaabhisaMdhirahita vizeSaNa dvArA tadanyabhavaaMtargata paNa phaLane levAmAM Ave che. bhAvArtha :prastuta zlokamAM jinamAM saMzuddha kuzalacitta kevuM hoya che, te spaSTa karela che. pahelI daSTivALA jIvane sat zAstro pratyenI zraddhAne kAraNe je mithyAtvanI maMdatA thaI che, ane tenA kAraNe je kaMI thoDo samyagbodha thayo che, te bodha samyakatvakAlina samyagbodhanI pUrvabhUmikA rUpa che; ane A bodha dhIre dhIre prakarSane pAmIne samyatvakAlina samyagbodha thavAno che. A bodhamAM tevA prakArano paripAka che ke jethI jIvane vItarAga pratye atyaMta upAdeyabuddhi thAya che arthAt "A vItarAga ja upAsanIya che, tethI AlokanA phaLanI AzaMsA ke paralokanA phaLanI AzaMsAthI rahita bhagavAnanI bhakti karIne huM A saMsArasAgarathI taruM' tevI vItarAga pratye atyaMta upAdeyabuddhi thAya che. Azaya e che ke yoganI dRSTimAM pravezelA jIvane upadezAdi sAMbhaLIne "A vItarAga ja upAsanIya che' tevI temanA pratye atyaMta upAdeyabuddhi thAya che tyAre, bhagavAnanI bhaktinA kALamAM AhArAdi saMjJAne vaza thaIne AlokanI AzaMsAthI te bhagavAnanI bhaktimAM prayatna karato nathI ke anya bhavamAM huM tIrthakara jevI samRddhivALo thAuM ke Indra jevI samRddhivALo thAuM tevA paralokanA bAhya vaibhavanI apekSAthI bhagavAnanI
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-25 115 bhakti karato nathI, paraMtu je kaMI paNa thoDo bodha thayo che, te bodhathI saMsArathI para avasthA pratye tenuM kheMcANa che, ane te kheMcANapUrvaka jinamAM kuzalacittAdi kare che, te kuzalacitta saMzuddha che. ahIM saMjJAo AhArAdi daza bhedavALI che. tethI koI jIva bhagavAna pratye kuzalabuddhivALo thayo hoya ane AhAra prApta na thato hoya tyAre AhAranI lAlasAthI bhagavAnanI bhakti kare, to te bhaktinuM anuSThAna AhArasaMjJAvALuM bane. koI zatru Adino tene bhaya hoya ane tenA nivAraNa mATe bhagavAnanI bhakti karato hoya, to tenuM anuSThAna bhayasaMjJAvALuM bane. vaLI koI strI Adino abhilASa hoya to tenI prApti mATe bhagavAnanI bhakti kare, to te anuSThAna maithunasaMjJAvALuM bane. vaLI koI dhanAdinI lAlasAthI bhagavAnanI bhakti kare, to tenuM anuSThAna parigrahasaMjJAvALuM bane. koI jIva potAnAthI vizeSa anyanI bhakti joIne tenA pratyenI irSyAthI "tenA karatAM huM kaMIka vadhAre sArI bhakti karuM' tevA AzayathI bhagavAnanI bhakti karato hoya, to tenuM te bhagavadbhakti anuSThAna krodha saMjJAvALuM bane. lokamAM mAnakhyAtinI AzaMsApUrvaka bhagavAnanI bhakti karato hoya, to tenuM te anuSThAna mAnasaMjJAvALuM bane. ghaNA lokone joIne pote bhagavAnanI bhakti sArI kare che tevuM batAvavA suMdara hAvabhAvanI abhivyakti kare, to tenuM te anuSThAna mAyAsaMjJAvALuM bane. vaLI koI bhautika padArthanA lobhane vaza thaIne bhagavAnanI bhakti kare, to tenuM te anuSThAna lobhasaMjJAvALuM bane. koI jIva kaMI vicAryA vagara gatAnugatika bhakti kare, to tenuM te anuSThAna oghasaMjJAvAnuM bane; ane zAstranirapekSa, loko jema karatA hoya tema, bhagavAnanI bhakti kare, to tenuM te anuSThAna lokasaMjJAthI yukta bane. A dezamAMthI koIpaNa saMjJAthI yukta anuSThAna, suMdara hoya to paNa abhyadaya mATe thAya che arthAt yoganI dRSTimAM te jIva hoya to te jIvane vItarAga pratye spaSTa zrIpALa rAjAnI jema bahumAna che, tethI te bhaktinuM anuSThAna suMdara che, topaNa sadgatinI prAptirUpa abhyadaya mATe thAya che, paNa mokSa mATe thatuM nathI=vItarAgatAne abhimukha vRddhi pAmatuM nahIM hovAthI guNavRddhinA kAraNabhUta nirjarA karAvIne mokSa mATe thatuM nathI. Azaya e che ke yoganI dRSTivALA jIvo paNa kyAreka A saMjJAone vaza thaIne bhagavAnanI bhakti Adi kare che, to paNa teone bhagavAna pratye jevo bahumAnabhAva che tevuM saMjJAnuM mahattva nathI, Ama chatAM nimittane pAmIne teonI saMjJAthI paNa pravRtti thAya che. jema zrIpALa mahArAjAne navapadanuM atyaMta mahattva hatuM ane zuddha AzayathI navapadanI ArAdhanA karatA hatA, to paNa koIka nimittane pAmIne bAhya padArthanI abhilASAthI paNa navapadanuM dhyAna kare che. te vakhate, zrIpALamahArAjAne navapadanA pAramArthika svarUpano bodha hovAthI ane temanA pratye atyaMta ruci hovAthI temanuM te navapadanA dhyAnanuM anuSThAna suMdara hatuM, topaNa, strInI prAptinA abhilASathI yukta hovAthI maithunasaMjJAthI yukta paNa hatuM. tethI te navapadanA dhyAnanuM anuSThAna navapada pratyenA bahumAnathI ane bhaktithI saMvalita hovA chatAM saMjJAthI yukta hovAne kAraNe abhyadaya mATe che, niHzreyasanI prApti mATe nathI. te zrIpALarAjA jyAre bhavabhoganA niHspRha AzayathI yukta bhagavadbhakti kare che te anuSThAna niHzreyasanI prApti mATe bane che. te rIte pahelI dRSTimAM rahelA yogI paNa koI saMjJAthI yukta bhagavAnanI bhaktimAM yatna karatA hoya, tyAre vItarAgamAM bahumAna
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 yogadRSTisamuccaya/gAthA-25 hovAne kAraNe temanuM bhagavadbhaktianuSThAna suMdara che, topaNa mokSanuM kAraNa banatuM nathI. tethI te vakhate vartatuM jinakuzalacittAdi saMzuddha nathI; ane te yogadRSTivALA yogI saMjJAnA vikhuMbhaNathI yukta bhagavAnanI bhakti kare che tyAre, bhavabhoganA niHspRha AzayathI pragaTa thayeluM evuM te bhaktianuSThAna mokSanuM kAraNa bane che, mATe te yogabIja che. ahIM kahyuM ke saMjJAthI saMprayukta anuSThAna suMdara paNa abhyudaya mATe che. tyAM 'pi' zabdathI e prApta thayuM ke je jIvo A saMjJAne vaza ja anuSThAna kare che, paraMtu bhagavAna pratye bahumAna nathI, teonuM te anuSThAna suMdara nathI; paraMtu jeone bhagavAna pratye bahumAnabhAva che tethI zuddha Azaya che; Ama chatAM kyAreka nimittabhAvane pAmIne temanA anuSThAnamAM saMjJA praveza pAme che, ane koIka vakhate AnuSaMgika saMjJA praveza pAme che. jema koI jIva bhagavAnanI bhakti vizuddha AzayathI karato hoya, chatAM tenI bhaktinI koI prazaMsA kare to nimitta pAmIne mAnasaMjJA praveza pAme; ane tevo jIva kyAreka AnuSaMgikarUpe saMjJAne vaza thaIne paNa bhagavadbhakti AdimAM pravRtti karato hoya, topaNa te saMjJA karatAM yogamArganuM mahattva ghaNuM hoya che. jema zrIpALarAjA strInA abhilASathI navapadanuM dhyAna kare che tyAre paNa strInA bhoga karatAM yogamArganuM mahattva adhika che, Ama chatAM te navapadanA dhyAnanI pravRttino pravartaka pariNAma strIno abhilASa che. tethI AnuSaMgika rIte ke sAkSAt rIte paNa saMjJA pravartatI hoya, ane yogamArgano balavAna rAga hoya, to te saMjJAvALuM paNa anuSThAna suMdara che topaNa abhyudaya mATe che; ane jeno yogamArgano rAga haNAya ane tenA karatAM saMjJAnuM sthAna balavAna bane tenuM anuSThAna suMdara paNa nathI; tethI abhyudaya mATe nathI. vaLI saMzuddha evuM jinakuzalacittAdi jema saMjJAvikhaMbhaNaanvita che tema phaLaabhisaMdhirahita paNa che arthAt Aloka ke paralokanA saMsAra aMtargata phaLanA abhilASa vagaranuM che; ane jo saMsAra aMtargata phaLanA abhilASavALuM hoya to te anuSThAna suMdara hoya topaNa abhyudaya mATe che, niHzreyasa mATe nathI. mATe tevA anuSThAnamAM vartatuM jinakuzalacittAdi saMzuddha nathI. ahIM pUrvapakSI zaMkA kare che ke saMjJA vagaranuM anuSThAna hoya to bhavAMtargata phaLaabhisaMdhi saMbhave ja nahi. tethI saMzuddhacittanuM vizeSaNa saMjJAvikhaMbhaNaanvita ApyA pachI phaLaabhisaMdhirahita ApavAnI jarUra rahetI nathI. teno javAba ApatAM graMthakAra kahe che tArI vAta sAcI che arthAt daze saMjJAmAMthI koIpaNa saMjJA na hoya to phaLaabhisaMdhi hoya nahi. Ama chatAM prastuta zlokamAM saMjJAvikhaMbhaNaanvita e vizeSaNathI A bhavaaMtargata koI phaLaabhisaMdhi nathI ema batAvela che, ane phaLaabhisaMdhirahita e vizeSaNa dvArA A bhavathI anya evA bhava aMtargata tIrthaMkaratulyatvAdi phaLanI abhisaMdhithI rahita che tema kahela che. tethI A be vizeSaNathI e prApta thAya ke jenuM citta A bhavanA koIpaNa phaLanI apekSA vagaranuM hoya ane parabhavanA paNa koIpaNa phaLanI apekSA vagaranuM hoya ane tethI bhagavAnamAM atyaMta upAdeyabuddhine kAraNe bhagavAnanI bhakti karIne saMsArathI taravAnI abhilASAvALuM hoya to saMzuddha jinakuzalacitta che ane te yoganuM bIja che.
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 117 yogadaSTisamuccaya/gAthA-25 ahIM tIrthakaratulyavAdithI e kahevuM che ke tIrthakaranA guNone joIne tIrthakara thavAno abhilASa doSarUpa nathI, paraMtu tIrthakaranI bAhya samRddhi joIne ke devothI pUjAtA joIne paNa AvA vaibhavane pAmuM' evA abhilASathI karAtuM anuSThAna phaLaabhisaMdhivALuM che, ane tevuM anuSThAna saMzuddha banatuM nathI. tamasantharasuMdaratvAn - paralokanA phaLanI abhisaMdhithI karAtuM anuSThAna asuMdara che; kema ke te AzayathI karAtuM evuM te anuSThAna svataH pratibaMdhasAravALuM che, ane phaLaabhisaMdhirahita anuSThAna apavarganuM sAdhana che. Azaya e che ke koI jIvane bhagavAnanA guNo pratye bahumAna hoya ane bhagavAnanI bhaktimAM upayukta hoya, Ama chatAM koIka nimittane pAmIne paralokanA phaLanI abhisaMdhi thAya, to te anuSThAna mokSanuM kAraNa banatuM nathI, mATe suMdara nathI. jema zreyAMsakumArano jIva nirnAmikAnA bhAvamAM kevalI pAse aMtasamayanI ArAdhanA kare che, bhavathI virakta che, ane dezaviratinAM vratone grahaNa karIne aMtima samayanI ArAdhanA vakhate dhyAnAdimAM pravRtta che. te vakhate lalitAMgadeve potAnA rUpanuM darzana karAvyuM, ane te rUpane joIne tene paNa temanA pratye abhilASa thAya che, ane te abhilASamAM kALa karIne lalitAMgadevanI svayaMprabhA devI thAya che; ane tyArapachI paNa uttamakula ane dharmanI prApti AdinI paraMparA prApta thAya che, tethI te phaLanI abhisaMdhi abhyadayanuM kAraNa to bane che; paraMtu te phaLa abhisaMdhivALo adhyavasAya guNasthAnakamAM AgaLa jatAM aTakAve che. te batAvavA mATe TIkAmAM kahyuM ke svaprativaMdhasAraM tu tAnacchitArI=AlokAdi AzaMsAmAM pratibaMdhavALuM anuSThAna guNasthAnakanI vRddhi thavA detuM nathI, paraMtu jIva jyAM che tyAM ja sthitine karAvanAra che. tAtparya e che ke nirnAmikAnA jIvane paralokanA phaLanI abhisaMdhi thaI, tethI te abhisaMdhi thaI tyAre je bhUmikAmAM te hatI tyAM ja pratibaMdha prApta thayo. jo te abhisaMdhi na thaI hota to aMtima samayanI uttama ArAdhanA upara uparanAM saMyamanAM sthAnonI prAptinuM kAraNa banata; paraMtu phaLaabhisaMdhine kAraNe yoganI AgaLanI bhUmikAmAM prasarpaNa aTakyuM. mATe te phaLanI abhisaMdhi suMdara nathI. phalanI abhisaMdhithI karAtuM anuSThAna guNasthAnanI vRddhimAM bAdhaka che. temAM dRSTAMta batAve che - jema gautamasvAmIne bhagavAna pratye bahumAnabhAva hato chatAM snehAMzathI saMzleSavALo te bahumAnabhAva hato. tethI kevalajJAna tarapha saMyamanA prasarpaNamAM aTakAyata thatI hatI. tevI rIte bhagavAna pratyenA bahumAnanA AzayavALI bhagavAnanI bhakti paNa Aloka ke paralokanA phaLanI abhisaMdhivALI bane to tasthAnasthitikArI che, mATe suMdara nathI. ahIM vizeSa e che ke jema avaMtisukamAlane mokSa upAdeya lAgato hato, tethI mokSanA upAyabhUta saMyamanA pariNAma pratye temane rAga hato, topaNa nalinIgulma vimAnano anivartanIya adhyavasAya thayelo hovAthI saMyamanAM uparanAM kaMDakomAM javA mATe te vijJabhUta hato; tema gautamasvAmIne paNa mokSano balavAna abhilASa hato, bhagavAna mokSamArga batAve che mATe ja bhagavAna pratye atyaMta bahumAna hatuM, topaNa janmAMtaranA snehanA kAraNe snehAMzathI AzleSavALo te bhagavAna pratyeno bahumAnabhAva uparanA saMyamasthAnamAM
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 yogadaSTisamuccaya/gAthA-2pa javA mATe pratibaMdhaka bane che. tema koIne paNa yogamArgano balavAna rAga hoya ane bhagavAna pratye bhakti hoya, Ama chatAM paralokanA phaLano abhilASa upayogamAM sahavartI hoya, to te bhaktino upayoga paNa AgaLanA sthAnamAM javAmAM aTakAyatarUpa che, tethI suMdara nathI. atyAra sudhInA kathananuM nigamana karatAM kahe che - pravadhUtI va - atyaMta upAdeyabuddhipUrvaka, saMjJAviSkramaNathI anvita ane phaLaabhisaMdhirahita evuM ja anuSThAna yoganiSpAdaka che, mATe tene yogabIja kahela che anyane nahi. temAM dRSTAMta batAve che ke azAlinA bIjathI ghaNA kALa sudhI prayatna karavAmAM Ave topaNa zAlino aMkuro thato nathI, te rIte jenuM jinakuzalacittAdi saMjJAvikhaMbhaNaanvita ane phaLaabhisaMdhirahita nathI, tenAthI kyAreya paNa yoganI niSpatti thatI nathI. mATe saMjJAvikhaMbhaNathI yukta ane phaLaabhisaMdhirahita evuM jinakuzalacitta ja yoganuM bIja banI zake, anya nahi. TIkA : etattvabhinnagrantherapi tadaivaM bhavati caramayathApravRttikaraNasAmarthyena tathAvidhakSayopazamasAratvAdapramattayateH sarAgasyaiva vItarAgabhAvakalpam / yathAhuryogAcAryA: - "yogabIjacittaM bhavasamudranimagnasyeSadunmajjanAbhogaH tacchaktyatizayazaithilyakArI prakRteH prathamavipriyekSA tadAkUtakAriNImujjAsamAgamopAyanacetastaducitacintAsamAvezakRd granthiparvataparamavajraM niyamAttabhedakAri bhavacArakapalAyanakAlaghaNTA tadapasArakAriNI samAsene" tyAdi / ata: 'saMzuddhaM hyetadIddazam' etaditi jinakuzalacittAdi, etacca tathAvidhakAlAdibhAvena tattatsvabhAvatayA phalapAkArambhasadRzamiti / / 25 / / TIkArca - tattva .... saMskRti | AkajinamAM kuzalacita, vaLI abhinnagraMthine paNa=graMthibheda nathI karyo evA pahelI daSTivALAne paNa, tyAre yogabIja grahaNa kare che tyAre, AvuM= saMjJAviSThabhaNAvita ane phaLaabhisaMdhirahita evuM, sarAgI ja evA apramattayatinA vItarAgabhAva jevuM, thAya che; kema ke caramayathApravRttikaraNanA sAmarthyane kAraNe tevA prakAranA kSayopazamanuM sArapaNuM che bhagavAnanI bhaktinA kALamAM koI saMjJA ta pravarte ane phaLanI abhisaMdhi ta pravarte, tevA prakAranA kSayopazamanuM pradhAnapaNuM che. abhinnagraMthine paNa AvuM saMzuddhacitta thAya che, temAM sAkSI Ape che : je pramANe AgaLa kahevAya che te pramANe, yogAcAryo kahe che : (1) yogabIjacita bhavasamudramAM nimagnanuM ISad utmajjananA AbhogavALuM che ISat unmajjatanA yatvavALuM che, (2) tenI zaktine atizaya zithilakArI che=bhavatI zaktine atizaya zithila karanAra che, (3) prakRtinI prathama vipriyaMkSA che puruSane abhibhava karanAra je prakRti che tene prathama vipriyarUpe jonAra che, (4) tAtAra 3MIsan- prakRtinA Azayane karanAra pravRttino nAza karanAra che, (5) mA mopAyana9ta: - Agamane anusaratAruM citta che. (6) sacivattAsamAvezavRt - AgamatA paramArthane jANavAnI ucita ciMtAnA
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-25 119 samAvezane karanAra che, (7) graMthirUpI parvatane bhedavAmAM parama vajra samAna che, (8) niyamathI tenA arthAt graMthirUpI parvatanA bhedane karanAra che, (9) bhavarUpI kedakhAnAmAMthI palAyana thavA mATe kAla pAkyAnA ghaMTAnAdarUpa che, (10) tene arthAt bhavane apasAra karanArI A kAlaghaMTA che. (11) saMkSepathI ityAdi svarUpavALuM yogabIjacitta che. ata: saMzuddha dI tavIvRzam - AthI=pUrvamAM kahyuM ke sarAga evA apramattayatinA vItarAgabhAva jevuM abhinnagraMthine paNa jinamAM kuzalacitta tyAre saMjJAvikhaMbhaNaanvita ane phLaabhisaMdhirahita thAya che AthI, saMzuddha evuM A 'dRz' che=AvA prakAranuM che. 'saMzuddha dI tavIvRzam' e kathanamAM 'tad' eTale zuM ? te spaSTa kare che - viti=tar eTale jitakuzalacittAdi. tethI e prApta thAya ke saMzuddha jinakuzalacittAdi AvuM che. pUrvamAM kahyuM ke saMzuddha evuM jinakuzalacittAdi 'vR' che. tethI have 'vRk' ne spaSTa kare che - ane A=saMzuddha evuM jinakuzalacittAdi tathAvidha kAlAdibhAvathI tat tat svabhAvapaNArUpe= vItarAgatArUpa phLane abhimukha te te svabhAvapaNArUpe, phaLapAkaAraMbha sadeza che=vItarAgatArUpa phaLane pakavavAnA AraMbha tulya che. 'kRti' zabda TIkAnI samApti mATe che. / / 25 / / * mitragraMthapi mAM 'vi' zabdathI graMthino bheda karyo che jemaNe evA samyagdaSTi, dezavirati AdinuM jinakuzalacittAdi grahaNa karavAnuM che. bhAvArtha: pUrvamAM sthApana karyuM ke saMjJAviSlebhaNaanvita ane phalaabhisaMdhirahita evuM saMzuddhacitta yoganiSpAdaka che, ane temAM daSTAMta ApyuM ke kyAre paNa azAlibIjathI zAlino aMkuro thato nathI. tethI nakkI thayuM ke pahelI yogadRSTivALA Adi jIvonuM paNa jinakuzalacittAdi saMjJAvikhaMbhaNaanvita ane phalaabhisaMdhirahita nathI, tyAre yogabIja nathI. have te yogabIja pahelI dRSTivALA Adi jIvone kevuM hoya che, te spaSTa kare che : 'etattvabhinnagraMtherapi tadaivaM bhavati caramayathApravRttikaraNasAmarthyena tathAvidhakSayopazamasAratvAdapramattayateH sarAgasyaiva vItarAmAvatvam' - graMthino bheda karyo nathI ane pahelI Adi dRSTimAM rahelA che evA yogIo paNa upadezAdi sAmagrIthI je kaMI paNa vItarAgano vItarAgarUpe bodha kare che, tenAthI jinamAM kuzalacitta thAya che; ane A kuzacitta yogabIjarUpa banatuM hoya tyAre saMjJAvikhaMbhaNaanvita ane phalaabhisaMdhirahita hoya che. te kevuM che te batAvavA mATe yukti kahe che sarAga evA apramattayatine apramattadazAmAM rAgAdi sparza vagarano vItarAgabhAva jevo upayoga hoya che, temanA jevo pahelI yogadRSTivALA jIvono paNa upayoga che. A pahelI dRSTivALA jIvo caramayathApravRttakaraNamAM varte che, ane tenA sAmarthyathI yogabIjagrahaNakALamAM temane tevA prakAranA kSayopazamabhAvanuM
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 yogadaSTisamuccaya/gAthA-2pa pradhAnapaNuM che, ke je kSayopazamabhAvamAM vItarAganA guNomAM citta upayukta hoya che, ane te upayogakALamAM koI saMjJAno praveza nathI ane koI phalanI abhisaMdhi nathI. Azaya e che ke apramattamuni paNa be prakAranA che : eka vItarAga thaI cUkelA agiyAramA ane bAramA guNasthAnakamAM rahelA, ane bIjA apramatta tio 7mA Adi guNasthAnakamAM che. 7mA Adi guNasthAnakamAM rAgAdino sarvathA uccheda nathItethI te sarva yatio sarAga yati che, topaNa teo apramattadazAmAM varte che tyAre, teono upayoga dravya, kSetra, kALa ane bhAvamAM leza paNa pratibaMdhavALo nathI. tethI sarAgadazAmAM hovA chatAM teno upayoga rAgAdinA sparza vagarano varte che. te rIte yoganI pahelI dRSTivALA jIvo paNa yogI pAsethI vItarAganuM svarUpa sAMbhaLIne vItarAga pratyenA bahumAnabhAvavALA thayelA hoya ane vItarAgane namaskArAdi kriyA karatA hoya, te vakhate potAnA bodhane anusAra vItarAganA guNomAM upayoga vartato hoya, te upayoga sahavartI koI saMjJA pravartatI na hoya, ke koI phalanI abhisaMdhi na hoya, tyAre temanuM citta vItarAgabhAvamAM ja upayukta che arthAt rAgAdi na sparze te rIte vItarAganA guNomAM upayukta che. tethI jema sarAga evA apramattayati vItarAgabhAvanA upayogavALA che, tema pahelI dRSTivALA paNa A rIte vItarAgabhAvanA upayogavALA che. phakta Adya bhUmikAvALuM, rAgAdinA sparza vagaranuM vItarAgabhAva tarapha jatuM pahelI dRSTivALA yogInuM citta che, ane uparanI bhUmikAvALuM vItarAgabhAva tarapha jatuM sarAga evA apramattayatinuM citta apramattadazAkALamAM che. pahelI yogadRSTivALAne yogabIja kALamAM vItarAgabhAvakalpa citta che, te batAvavA mATe sAkSIpATha Ape che. teno bhAva A pramANe che : yogabIjacitta :1. bhavasamudramAM DUbelA evA jIvane ISat unmajjananA yatnarUpa yogabIjacitta che. Azaya e che ke A jIva atyAra sudhI saMsArarUpa samudramAM DUbelo hato, ane saMsArasamudramAMthI leza paNa bahAra nIkaLe tevuM tenuM citta na hatuM, paraMtu jIvane yoganI pahelI dRSTi Ave che tyAre vItarAgane kaMIka vItarAgarUpe oLakhe che, te avasthA tene sArabhUta lAge che, ane tene kAraNe vItarAganI bhaktimAM upayogavALo hoya che tyAre saMjJAnA vidhvaMbhaNathI anvita ane phalaabhisaMdhithI rahita evuM tenuM citta vItarAgabhAvamAM pravarte che. te citta yoganA bIjane grahaNa karanAruM che, ane A citta saMsArasamudramAMthI kaMIka bahAra nIkaLavAnA yatna svarUpa che. 2. vaLI A yogabIjacitta jIvanI anAdikALathI vadhatI bhavaparaMparAne calAvanAra je zakti che, tene atizaya zithila karanAra che. Azaya e che ke anAdikALathI jIvano jJAnano upayoga ane vIryanuM pravartana saMsAranA pravAhane jivADe te rIte vartatAM hatAM. have jinamAM kuzalacitta thAya che tyAre, saMsAranA pravAhane calAve tevI jJAnazakti ane
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 121 yogadaSTisamuccayagAthA-25 vIryazakti zithila thAya che, ane yogabIjanA grahaNakALamAM vItarAgabhAvane abhimukha tenI jJAnazakti ane vIryazakti varte che. tethI yogabIjagrahaNakALanuM citta bhavazaktine atizaya zithila karanAra che. 3. prakRtinI prathama vipriyaMkSA - sAMkhyadarzana pramANe puruSa ane prakRti be padArtho che, ane jainadarzana puruSane sthAne AtmAne grahaNa kare che tathA prakRtinA sthAne karmane grahaNa kare che. anya darzananA yogAcAryo yogabIjanA cittane batAvatAM kahe che ke puruSe prakRtine atyAra sudhI priyarUpe joI che, ane tethI A bhavaprapaMca cAle che. jIva yoganI pahelI bhUmikAmAM Ave che ane yogabIja grahaNa kare che, tyAre prakRtine prathama aniSTarUpe jonAro thAya che arthAt te jIvane prakRtithI utpanna thayelo A saMsAra asAra dekhAya che, ane prakRtirahita evo zuddha AtmA sAra dekhAya che. 4. tadAkUtakAriNI urjAsam - prakRtinA Azayane karanArI evI saMsAranI pravRttionA nAzarUpa evuM A yogabIjacitta che. Azaya e che ke saMsAravartI jIvo temane karmanA udayathI je je bhAvo thAya che te te pramANe pravRtti karanArA hoya che; paraMtu jyAre yogabIjanuM citta varte che, te citta karmaprakRtithI thayelA pariNAmathI viparIta rIte pravarte che, tethI karmanA pariNAmathI thatI pravRttino nAza thAya che, je yogabIjarUpa citta che. 5. AgamaupAyanaceta :- vaLI A yogabIjacitta Agamane anusaranAruM thAya che. Azaya e che ke Agama, jIvane saMsAranA bhAvothI para laI javAnI dizA batAvanAra che, ane pahelI dRSTimAM rahelA yogInuM jinakuzalacittAdi yogabIja thAya che tyAre, saMsArathI para laI janArA evA AgamanA vacanane anusaranAruM citta hoya che. 6. tad ucita ciMtAsamAvezakRt:- AgamanA bodhane prApta karavA mATe ucita ciMtAnA samAvezane karanAra evuM=sthAna ApanAra evuM, A yogabIjacitta che. Azaya e che ke yogabIjacitta vItarAgabhAva pratye bahumAnavALuM hoya che. tethI vItarAganA vacanane anukULa evI ucita vicAraNA tenI vicAradhArAmAM sthAna pAme che, ane AthI zakti pramANe yogamArgano vizeSa vizeSa bodha karavA te yatna kare che. mATe kahyuM ke Agamane jANavAnI ucita ciMtAno samAveza karanAruM A yogabIjacitta che. 7. graMthiparvata paramavaja - AgraharUpa je graMthi tene bhedavA mATe yogabIjacitta paramavaja jevuM che. Azaya e che ke atyAra sudhI jIva atattvanA AgrahavALo hato ane tenAthI saMsAranuM paribhramaNa cAlatuM hatuM. A yogabIjacitta atattvanA Agrahane nAza kare tevuM che. tethI atattvanA AgraharUpa je graMthi, te rUpa je parvata, tene bhedavAmAM paramavaja jevuM A yogabIjacitta che. 8. niyamathI tabhedakArI- A yogabIjacitta asaharUpa graMthinA bhedane karanAruM che. AthI yoganI pahelI dRSTimAM Avelo jIva nakkI graMthibheda karIne samyakatva pAmaze; paraMtu jene yogabIjacitta pragaTa thayuM nathI te graMthibheda karaze tevo niyama nathI. AthI acaramAvartamAM asaMzuddha evA jinakuzalacittAdivALA
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 yogadaSTisamuccayagAthA-25 jIvo hoya che, paraMtu temanuM jinakuzalacitta graMthibhedanuM kAraNa nathI, jyAre saMzuddha evuM jinakuzalacittAdi niyamathI graMthibhedanuM kAraNa che. 9. bhavacAraka-palAyana-kAlaghaMTA - bhavarUpI kedakhAnAmAMthI palAyana thavA mATenI kAlaghaMTA=palAyana thavAno kALa pAkyo che tene jaNAvanAra ghaMTAnAda, jevuM yogabIjacitta che. 10. ta apasArakAriNI - vaLI A kAlaghaMTA bhavane apasAra karanAra che. Azaya e che ke yogabIjacitta bhavarUpI kedakhAnAmAMthI palAyana thavAno kALa pAkyo che ema jaNAvanAra che, eTaluM ja nahi paNa te bhavane dUra paNa kare tevI A kAlaghaMTA che arthAt bhavanA vinAzane karanAra evo A mRtyughaMTa che. saMkSepathI pUrvamAM varNana karyuM e vagere rUpa yogabIjacittanuM svarUpa che. zlokanA 3 pAdano artha ahIM pUro thayo. have tenI sAthe cothA pAdano saMbaMdha batAvIne artha kare che : ata:=pUrvamAM batAvyuM e rIte atyaMta upAdeyabuddhine kAraNe saMzuddha jinakuzalacittAdi saMjJAvikhaMbhaNaanvita ane abhisaMdhirahita che AthI, saMzuddha evuM AkajinakuzalacittAdi, AvuM che. "AvuM che' nuM tAtparya spaSTa kare che - A jinakuzalacittAdi tevA prakAranA kAlAdi bhAva vaDe karIne tat tat svabhAvapaNAthI phalapAkaAraMbhasaMdeza che. Azaya e che ke pahelI dRSTivALA yogIne saMzuddha jinakuzalacittAdi thAya che, te vItarAgabhAvarUpa phalapAkanA AraMbha sadeza che. jema ghaTane yogya mATI kuMbhAranA prayatnathI ghaTarUpe thavA mAMDe che tyAre, beTa thatAM pahelAM sthAsa, kosa, kuzalAdirUpa pariNamana pAme che; tyAre ema kahevAya che ke ghaTarUpa phalapAka thavAno prAraMbha thayo che. tema jIvamAM raheluM vItarAga thavAnI yogyatArUpa bhavyatva jIvanA prayatnathI prathama yogabIjacittarUpe pariNamana pAme che, pachI tevA prakAranI kAlAdi sAmagrI prApta karIne te te svabhAvarUpa pariNamana pAmIne aMte vItarAgabhAvarUpa phalarUpe pariNamana pAme che. tethI pahelI dRSTivALA yogI, saMjJA vagerethI rahita potAnA bodhane anurUpa vItarAganA guNomAM bhaktithI upayukta che tyAre, tenuM yogabIjacitta vItarAgabhAvarUpa phalane pakavavAnA AraMbha sadaza che. te A rIte - A yogabIjacitta AtmA upara vItarAgabhAvane anurUpa evA koIka saMskAro AdhAna kare che, ane tevA prakAranA kALa Adi sAmagrIne pAmIne te saMskAro UThe che tyAre, pharI te saMskAro vItarAgabhAvane abhimukha javA mATe yatna kare che, ane vItarAgabhAvane anurUpa te te svabhAvarUpe pariNamana pAmavA mAMDe che, je pariNamana aMte saMpUrNa vItarAgabhAvarUpe pariNamana pAme che. AnAthI e prApta thAya ke pahelI yogadRSTivALo jIva je saMzuddha jinakuzalacitta kare che, te saMzuddha jinakuzalacitta vItarAgabhAvarUpa phalane pakavavAnA prAraMbha tulya che. Ama chatAM te vItarAgabhAvane anurUpa te upayoga yatkiMcit kALa sudhI rahyo hoya, niSThA sudhI pahoMcyo na hoya, topaNa te upayogathI thayelA saMskAro AtmA upara rahe che; ane jyAre tene anukULa kALa prApta thAya ane upadezAdinI sAmagrI maLe tyAre te upadeza sAMbhaLIne te saMskAro jAgrata thAya che ane jIva AgaLanI pravRttino prAraMbha kare che. jema
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-25-26 123 dharmapAlanA jIve pUrvabhavamAM yogIne joIne vicAryuM hatuM ke A mahAtmAnuM jIvana saphaLa che ke je A rIte AtmasAdhanA kare che, tyAre yogabIjanuM AdhAna thayuM. tyArapachI anya bhavamAM vastupAla ane dharmapAla banne bhAIo ekacittiyArUpe janmyA arthAt jeonuM citta dareka prakAre samAna che tevI prakRtivALA jamyA, tyAre bhagavAna mahAvIranI dezanA sAMbhaLIne yogabIjanuM pUrve jeNe AdhAna karyuM che evA dharmapAlanA jIve samyakatvanI prApti karI. mATe dharmapAlanA jIvanuM yogabIjacitta tevA prakArano kAla ane tevA prakAranI sAmagrI prApta karIne samyakatva svabhAvarUpe pariNamana pAmyuM, ane tyArapachI ArAdhanA karIne uttara uttaranA svabhAvarUpe pariNamana pAmIne aMte te yogabIjacitta vItarAgabhAvarUpa phalamAM pariNamana pAmaze. 1rapA avataraNikA - na cedameva kevalaM yogabIjamiti tadantarAbhidhitsayAha - avatAraNikArya : ane A ja=zloka-23mAM batAvela jitakuzalacittAdi ja, kevala yogabIja nathI. ethI tadattarayogabIjatA bhedane, kahevAnI icchAthI kahe che : ahIM tattaramadhatsathI - zabda che, tyAM tantarayatsayA hovuM joIe, ane aMtarano artha 'bheda' grahaNa karavAno che. tethI tenA bhedane yogabIjanA bhedane, kahevAnI icchAthI kahe che, ema artha prApta thAya che, ane aMtara zabda vyaMjanAnta avyaya che, teno artha ahIM saMgata thato nathI ane pAThazuddhi upalabdha nathI. zloka : AcAryAdiSvapi hyetadvizuddhaM bhAvayogiSu / vaiyAvRttyaM ca vidhivacchuddhAzayavizeSataH / / 26 / / anvayArtha : bhavo, mA virdApi bhAvayogI evA AcAryAdimAM paNa vizuddha hata-vizuddha evuM Akavizuddha evuM kuzalacittAdi (yogabIja) che, ra=ane zuddhArAvizeSatA=zuddhaAzayavizeSathI vidhivavidhiyukta verAvRtaMkavaiyAvacca yogabIja che. zlokArca - bhAvayogI evA AcAryAdimAM paNa vizuddha evuM kuzalacittAdi yogabIja che, ane zuddhaAzayavizeSathI vidhiyukta vaiyAvacca yogabIja che. rA. TIkA : "mArApi '=sArArthopAdhyAyatapasyaviSya, "tava'=suzavattAvi, "vizuddha - saMzuddhamevetyarthaH, kiMviziSTeSu ? iti Aha 'bhAvayogiSu -' na dravyAcAryAdiSvadharmajalakSaNeSu,
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 yogadaSTisamuccaya/gAthA-26 kUTarUpe khalvakUTabuddherapyasundaratvAt / naitadeva kevalaM yogabIjam, kiM tarhi ? 'vaiyAvRttyaM ca' - vyAvRttabhAvalakSaNamAhArAdinA, 'vidhivat' - sUtroktavidhiyuktaM puruSAdyapekSayetyarthaH, yadAha - 'purisaMtassuvayAraM, avayAraM cappaNo ya NAUNaM / kujjA veyAvaDiyaM, ANaM kAUM nirAsaMso / / u.pa. 237 / / ' ityAdi / ata evAha - 'zuddhAzayavizeSata:' zuddhacittaprabandha-vizeSeNa, ayaM ca tathAvidhakAlAdibhAvenetyuktaprAyam / / 26 / / TIkArya : gAyAvidyapa .. tathAvighAnAdimAvenetyuttaprAyam II AcAryAdimAM paNa AcArya-upAdhyAyatapasvI AdimAM paNa, A ja kuzalacittAdi, vizuddha-saMzuddha ja, yogabIja che e adhyAhAra che. kevA viziSTa evA AcAryAdi ? ethI kahe che - bhAvayogI evA AcAryAdimAM saMzuddha kuzalacitAdi yogabIja che, ema avaya che; paraMtu adharmathI thayelA svarUpavALA dravyaAcAryAdimAM nahi; kema ke kUTarUpamAM aphUTabuddhinuM paNa asuMdarapaNuM che. A ja=bhAvAcAryAdimAM saMzuddha kuzalacittAdi ja, kevala yogabIja nathI. to zuM che ? arthAt bIjA kayA yogabIja che ? ethI kahe che - ane vaiyAvacca=AcAryAdimAM vaiyAvacca, yogabIja che. vaiyAvaccano artha kare che : AhAradi dvArA vyAvRttabhAvalakSaNa vaiyAvacca che - arthAt AhArAdi lAvIne temanI bhaktimAM vyAvRta thavA svarUpa vaiyAvacca che. ane te vaiyAvacca mAtra yogabIja nathI, paraMtu kevuM vaiyAvacca yogabIja che ? te spaSTa karatAM kahe che - vidhivALuM sUtrokta vidhithI yukta arthAt puruSAdinI apekSAe sUtrokta vidhithI yukta vaiyAvacca yogabIja che, ema avaya che. pUrvamAM kahyuM ke puruSAdi apekSAe sUtrokta vidhithI yukta evuM vaiyAvacca yogabIja che. temAM sAkSI ApatAM kahe che : je kAraNathI kahe che : puruSane, tenA upakArane, apakArane, ane AtmAnA upakArane, apakArane jANIne, AjJAne manamAM karIne="sarvajJano upadeza A che" e pramANe AjJAne manamAM vyavasthApana karIne, nirAzasa evo vaiyAvacca kare. ItyAdi AvA prakAranA anya sAkSIpATha ityAdithI grahaNa karavA. AthI kahe chepUrvamAM kahyuM ke puruSAdinI apekSA rAkhIne vidhivat vaiyAvacca yogabIja che AthI kahe che : zuddhaAzayavizeSathI zuddhacittanA prabaMdhavizeSathI arthAt puruSAdinI apekSAe vaiyAvacca karavAmAM Ave to zuddha cittano prabaMdhavizeSa thAya, te rIte karAyeluM vaiyAvacca yogabIja che, ema saMbaMdha che.
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 125 yogadaSTisamuccaya/gAthA-26 ane A vaiyAvacca, tathAdhikAlAdi bhAvathI karavAnI che, e pramANe uktaprAya che arthAt uparanA kathanathI tenuM kathana thaI cUkeluM che. 26II 'bApAdhyAyatapasyAvipu' mAM 'ri' padathI zaikSa, glAnAdinuM grahaNa karavuM. 'nAvApAdhyAyatapaNvi ' mAM 'pa' zabdathI e kahevuM che ke jinamAM kuzalacitta yogabIja che, tema AcAryAdimAM paNa kuzalacitta yogabIja che. 'dravyavAryAri' mAM 'ri' padathI nAmAcAryanuM grahaNa karavuM. 31vRddharapi' mAM 'pa' zabdathI e kahevuM che ke kUTarUpavALAmAM A kUTa che e prakAranI buddhi karIne dveSa thato hoya to te buddhi to asuMdara che, paraMtu kUTarUpamAM A aphUTa che, evI buddhi paNa asuMdara che. 'mahAravi' mAM '' padathI vastrapAtrAdinI vaiyAvacca thAya ane vizrAmaNAthI paNa vaiyAvacca thAya tenuM grahaNa karavAnuM che. 'puruSa' mAM ' padathI puruSano upakAra, apakAra tathA potAnA AtmAnA upakAra, apakAranuM grahaNa karavuM. 'tathavidhAsnAdi mAM 'va' padathI kuzaLatA ane tathAvidha upakAranuM grahaNa karavuM. bhAvArtha : jainazAsanane pAmelA mitrAdRSTivALA yogI saMzuddha jinakuzalacittAdi yogabIjane grahaNa kare che, te vAta zloka-23mAM batAvI. tyArapachI te yogabIja kyAre=kayA kALamAM thAya che, te zloka-24mAM batAvyuM ane te yogabIjanuM svarUpa kevuM hoya che te zloka-2pamAM batAvyuM. A rIte yogabIjanuM svarUpa batAvyA pachI jainazAsanane pAmela mitrAdRSTivALA yogI anya paNa yogabIjo grahaNa kare che, tema zloka-26mAM kahyuM. tethI e prApta thayuM ke AcArya, upAdhyAya, tapasvI, saMyamI AdimAM AlokanI ke paralokanI AzaMsA vagaranuM thayeluM kuzalacitta yogabIja che. tethI e phalita thAya ke pahelI dRSTivALA paNa yogI potAnA bodha pramANe bhAvAcAryAdinA svarUpane jANIne, te bhAvAcAryamAM Aloka ke paralokanI AzaMsA vagara kuzalacittAdi kare, tyAre tenuM citta asaMgapratipattivALuM che ane te yogabIja che; paraMtu te jIva bhAvAcAryamAM saMjJAthI ke phalaabhisaMdhithI kuzalacitta kare che, tyAre tenuM kuzalacitta yogabIja banatuM nathI; tema adharmathI thayelA dravyAcAryAdimAM vicAryA vagara kuzalacitta kare to paNa te yogabIja banatuM nathI; kema ke kUTarUpa evA te dravyAcAryamAM aphUTabuddhinuM grahaNa paNa asuMdara che. Azaya e che ke pahelI dRSTivALo jIva paNa potAnA bodhane anurUpa bAhya liMgo dvArA AcAryAdinA lakSaNone jANIne tevA lakSaNavALA bhAvayogImAM kuzalacittAdi kare, to te yogabIja banI zake; paraMtu vicAryA vagara mAtra vezadhArI evA dravyAcAryamAM kuzalacittAdi kare, to te kuzalacittAdinI buddhi paNa suMdara nathI; kema ke bhagavAnanA vacanathI viparIta pravRtti karanArA tevA dravyAcAryomAM, A AcArya che tevI buddhi, miththAbuddhi hovAne kAraNe karmabaMdhanuM kAraNa che.
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 yogadaSTisamuccaya/gAthA-26 ahIM vizeSa e che ke potAnA bodhane anurUpa bAhya liMgo dvArA A bhAvAcArya che, tevI prAmANika buddhi hoya; Ama chatAM aMgAramadaka jevA koIka kugurumAM kuguruno bodha karAve tevAM bAhya liMgonA abhAvane kAraNe kuguruno bodha na thayo hoya, ane suguruno bhrama thayo hoya, topaNa prAmANika parIkSaka evA mitrAdRSTivALA yogInuM te kuzalacitta yogabIja banI zake; paraMtu parIkSA pratye upekSA hoya athavA to spaSTa viparIta liMgo dekhAtAM hoya chatAM A bhAvAcArya che, tevI buddhi karavAmAM Ave, to te buddhi miththAbuddhi hovAne kAraNe karmabaMdhanuM kAraNa che. jema AcAryAdimAM kuzalacitta, tanamaskAra ane praNAmAdi yogabIja che, tema AcAryAdinI vaiyAvacca karavI te paNa yogabIja che; ane te vaiyAvacca puruSAdinI apekSA rAkhIne sUtrokta vidhipUrvaka karavAmAM Ave to yogabIja bane. Azaya e che ke jenI vaiyAvacca karavAnI che te puruSa koNa che ? arthAt AcArya che ? upAdhyAya che ? vaLI te AcArya ke upAdhyAya kevA guNavALA che ? vaiyAvaccathI temane ane potAne zuM upakAra thAya che ? te sarvano vicAra karIne sUtrokta vidhipUrvaka te AcAryAdinI vaiyAvacca karavAmAM Ave, ane te vaiyAvacce paNa Aloka ane paralokanI AzaMsA vagaranI hoya to yogabIja bane. puruSAdinI apekSA rAkhIne vaiyAvaccanuM kathana che, temAM upadezapadanI sAkSI Ape che, teno bhAva A pramANe che : vaiyAvacca karanAre jenI vaiyAvacca karavAnI che te puruSa koNa che ? AcArya che ? upAdhyAya che ? te jANIne, ane potAnI vaiyAvaccathI temane zuM upakAra thaze arthAt teo zarIrathI svastha haze to ghaNA jIvone upakAra thaze ityAdirUpa temanA upakArane jANIne, ane kevA AhArAdithI temane rogAdino upadrava thAya tevA apakArane jANIne; ane te rIte A vaiyAvaccathI potAno zo upakAra thaze, teno nirNaya karIne, ane A vaiyAvacca karavAthI mArA kayA balavAna yogo sidAze, te rU5 apakArane jANIne vaiyAvacca karavI joIe. te vaiyAvacca paNa "A bhagavAnanI AjJA che' e pramANe manamAM sthApana karIne nirAzaMsa bhAvathI karavI joIe. A pramANe upadezapadanI gAthAno bhAva che. mULa gAthAmAM vidhipUrvaka vaiyAvacca karavAnuM kathana che, ane te vidhipUrvakano artha karatAM TIkAmAM kahyuM ke puruSAdi apekSAe te vaiyAvacca vidhipUrvaka karavI joIe. e arthane batAvavA mATe zlokanA aMtima bhAga sAthe teno saMbaMdha batAvatAM TIkAmAM kahe che : mata pravAda - AthI ja kahe che-pUrvamAM kahyuM ke puruSAdinI apekSAe vidhipUrvaka vaiyAvacca karavI joIe, AthI ja kahe che : zuddhaAzayavizeSathI vidhipUrvaka vaiyAvacca karavI joIe arthAt zuddha cittano pravAha cAle te rIte vidhipUrvaka vaiyAvacca karavI joIe, ane zuddha cittano pravAha tyAre vAle ke upadezapadanI gAthAmAM je rIte puruSAdinI apekSA rAkhIne vaiyAvacca karavAnuM kahyuM che, te rIte vaiyAvacca karavAmAM Ave. AnAthI e phalita thayuM ke bhAvAcAryAdi evA yogIonI bhaktino Azaya jema uttama che, tema upadezapadanI gAthAmAM batAvyuM te rIte puruSAdinI apekSA rAkhIne vaiyAvacca karavAmAM Ave to zuddha cittano pravAha vizeSa thAya, ane te rIte karelI vaiyAvacca yogabIja bane.
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-26-27 JayaM ca - ane A vaiyAvacca jema bhAvAcAryAdimAM ka2vAnI che, tema te vaiyAvacca puruSAdinI vicAraNApUrvaka paNa karavAnI che; ane te rIte tathAvidhakAlAdibhAvathI paNa karavAnI che; je zlokamAM kahela nathI topaNa zuddhaAzayavizeSathI kahyuM tenAthI uktaprAya che arthAt arthathI kahevAI jAya che. tathAvidhakAlAdibhAvathI vaiyAvacca karavI joIe, te kathananuM tAtparya e che ke AcAryAdinI vaiyAvacca karanArA ghaNA hoya, ane te kALe pote zAstra bhaNIne saMpanna thaI zakatA hoya tevA koI samartha sAdhu, zAstra bhaNavAnA balavAna yogane gauNa karIne AcAryAdinI vaiyAvaccamAM yatna kare, to tevA prakArano vaiyAvaccane anukULa te kALa nathI, tethI te vaiyAvacca avivekamUlaka bane; paraMtu AcAryAdinI vaiyAvacca karanAra koI samartha na hoya ane potAnAmAM ja tevuM vizeSa sAmarthya hoya, ane AcAryAdinI vaiyAvacca karavAthI ghaNA jIvo upara AcAryAdi upakAra karI zake tevuM hoya, te vakhate potAnA anya yogo karatAM AcAryAdinI vaiyAvacca karavI te balavAna yoga bane che. tethI tevA prakAranA kAlane AzrayIne vaiyAvacca karavAmAM Ave to te yogabIja bane. te rIte potAnI vaiyAvacca karavAnI tevA prakAranI kuzaLatAno vicAra karIne vaiyAvacca karavAmAM Ave to yogabIja bane; paraMtu potAnAmAM tathAvidha zaktinI vikalatA hoya, Ama chatAM vaiyAvacca karavAno Agraha rAkhe, ane potAnI tevI kunehanA abhAvane kAraNe AcAryAdine potAnI vaiyAvaccathI upaghAta thAya, to tevI vaiyAvacca ucita kahevAya nahi. tethI potAnI tevA prakAranI zaktino vicAra karIne vaiyAvacca karavI joIe, tenuM grahaNa tathAvidhakAlAdimAM Adi padathI thAya che. vaLI tathAvidha upakAra Adi bhAvane AzrayIne paNa vaiyAvacca karavAnI che arthAt potAnI vaiyAvaccathI AcAryane zuM upakAra thaze ? saMghane zuM upakAra thaze ? te sarvano vicAra karIne vaiyAvacca karavAnI che, ane tema na karavAmAM Ave to te vaiyAvacca zuddha bane nahi. I26 // avataraNikA : bIjAntaramAha - 127 avataraNikArya : zloka-23mAM saMzuddha jitakuzalacittAdine yogabIjarUpe batAvyAM. zrloka-26mAM AcAryAdi viSayaka kuzalacittAdi ane vaiyAvaccane yogabIja batAvyAM. have anya yogabIjane kahe che zloka H bhavodvegazca sahajo, dravyAbhigrahapAlanam / tathA siddhAntamAzritya, vidhinA lekhanAdi ca / / 27 / / - anvayArtha: T=ane sadano mavonee :=sahaja evo bhavano udvega, dravyAmiprahapAlana=dravya abhigrahanuM pAlana tathA=ane siddhAMtamazritva=siddhAMtane AzrayIne vidhinA=vidhipUrvaka telanavi=lekhanAdi yogabIja 8.112911
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 yogadaSTisamuccaya/gAthA-27 zlokArya : ane sahaja evo bhavano udvega, dravya abhigrahanuM pAlana ane siddhAMtane AzrayIne vidhipUrvaka lekhanAdi yogabIja che. ra7I zlokamAM prathama '' pUrva zlokanI sAthe samuccaya batAvavA mATe ane aMtima 'va' zabdathI zloka-23 mAM kahela 'vo vInamanuttamam' no ahIM samuccaya thAya che. TIkA : 'bhavodvegazca-'saMsArodvegazca janmAdirUpatayA bhavatyasya, sahajo', neSTaviyogAdinimittaH, tasyArttadhyAnarUpatvAt, uktaM ca - "pratyutpannAttu duHkhAnirvedo dveSa IdRzaH / na vairAgyamityAdi" yogabIjamiti dhartate / tathA 'dravyAbhigrahapAlanaM' auSadhAdisamAdAnamadhikRtya,bhAvAbhigrahasya viziSTakSayopazamabhAvarUpasyAbhinnagrantherasambhavAd dravyAbhigrahagrahaNam / 'tathA siddhAntamAzritya' ArSaM na tu kAmAdizAstrANi, kimityAha 'vidhinA' - nyAyAttadhanasatprayogAdilakSaNena kimityAha - 'lekhanAdi ca' yogabIjamanuttamamiti / / 27 / / TIkArya : 'mavADyuM'. yogAvInattamamiti IT ane sahaja evo bhavano udvega saMsArano udvega, "yogabIja che" e pramANe varte che 23mA zlokathI anuvRtti che. AnuM bhavanuM, janmAdirUpapaNuM hovAne kAraNe vivekIne sahaja bhavano udvega thAya che, ISTaviyogAdinimitta bhavano udvega yogabIja nathI; kema ke tenuM ISTaviyogAdinimita evA bhavaudveganuM, ArtadhyAnarUpapaNuM che. ISTaviyogAdinimitta bhavano udvega yogabIja nathI, temAM 'vatta ra' thI sAkSI Ape che - vaLI pratyutpanna evA duHkhathI=upasthita thayelA evA duHkhathI nirveda e dveSa che. AvA prakArano nirveda vairA nathI. 'tyAdri' zabdathI AnA jevI anya sAkSIono saMgraha karavo. ane auSadha Adi samAdAnane dAnane, AzrayIne dravya abhigrahanuM pAlana yogabIja che, ema avaya che. viziSTa kSayopazamabhAvarUpa bhAvaabhigrahanuM abhinnagraMthi evA prathama yogadaSTivALAne asaMbhava hovAthI dravyaabhigrahanuM grahaNa che. ane ArSa siddhAMtane AzrayIne cAyathI upArjana karAyelA dhananA satmayogAdirUpa vidhithI lekhanAdi anuttama yogabIja che, paraMtu kAmazAstrAdike AzrayIne lekhanAdi anuttama yogabIja nathI. ti' zabda TIkAnI samApti mATe che. 'Sdha' mAM ' padathI sAdhune pAtrAdinA dAnanuM grahaNa karavuM. ahIM 'samAtAna' zabdano artha 'grahaNa' nathI karavAno, paraMtu "dAna' evo artha karavAno che; kema ke upAdhyAyajI mahArAja sAhebe 21mI batrIzInA 15mAM zlokamAM te pramANe artha karela che. ka vImatizAstrana' mAM 'A' padathI arthazAstranuM grahaNa karavuM. nyAyAdhanasatrayo IJvatnakSana mAM '' padathI savivekanuM grahaNa karavuM. 27mI
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-27 129 bhAvArtha : bhava janma, jarA, mRtyu, roga, zoka AdithI AkrAMta che. bhavanA A janmAdi svarUpane jovAthI udvega thAya, te bhavano sahaja udvega che. vaLI, jema AcArya AdimAM kuzalacittAdi ane vaiyAvacca yogabIja che, tema sahaja bhavaudvega paNa yogabIja che; kema ke bhavano udvega jIvane bhavathI para avasthA tarapha laI javAnuM kAraNa bane che. bhavathI udvigna thayelo jIva bhavanA kAraNabhUta rAgAdino uccheda karIne vItarAgatA tarapha javAnA yatna svarUpa pariNAma kare che, mATe bhavoDhega yogabIja che. koIne iSTano viyoga ke aniSTano saMyoga prApta thAya ane tenA kAraNe kSaNabhara bhava pratye udvega thAya te bhavano udvega sahaja nathI, mATe te yogabIja nathI; paraMtu A iSTaviyogAdi nimittathI thayelo bhavano udvega ArtadhyAnarUpa che; kema ke iSTaviyogAdine kAraNe potAne prApta thayelo bhava asAra jaNAya che, te asAratA iSTaviyogAdine kAraNe thayela khinnatA svarUpa che, mATe ArtadhyAnarUpa che; jyAre sahaja bhavano udvega saMsAranA vAstavika janma-maraNAdi svarUpane jovAthI utpanna thAya che, ane saMsAramAM koI paNa bhava janma-maraNAdinA sarvathA sparza rahita nathI. mATe vivekacakSuvALAne tevA bhava pratye je udvega thAya che, te yogabIja che. iSTaviyogAdinimitte bhavaudvega ArtadhyAnarUpa che, temAM sAkSI ApI. teno bhAva e che ke "upasthita thayelA duHkhathI bhava pratye je nirveda thAya che, te duHkhanA dveSarUpa che. Avo nirveda te vairAgya nathI' je vairAgya nathI, te yogabIja nathI. ahIM vizeSa e che ke yoganI pahelI dRSTivALA jIvo paNa sadA vairAgyavALA nathI hotA, paraMtu saMsAranA svarUpanuM avalokana kare che tyAre sahaja bhavauga utpanna thAya che. A upayogarUpa adhyavasAya yogabIja che. tethI pahelI dRSTivALA saMsAranA svarUpanuM avalokana karatA hoya ane bhava pratye sahaja udvega thAya tyAre te yogabIja bane. pahelI dRSTivALA yogI glAnAdi sAdhune auSadhAdi dAnano abhigraha karIne te pramANe pAlana kare te yogabIja che. Azaya e che ke pahelI dRSTivALA yogI glAna sAdhunI saMyamanI vRddhinA AzayathI dravyaabhigraha grahaNa kare ke "A glAna mahAtmAonI bhakti karIne mArA AtmAno nistAra karuM" ane te rIte abhigrahanuM pAlana kare, to te abhigrahapAlanakALamAM vartato zubhaadhyavasAya yogabIja che. ahIM bhAvaabhigraha grahaNa na karatAM dravyaabhigrahanuM pAlana yogabIja kema kahyuM ? teno khulAso karatAM kahe che : samyakatvakALamAM jIvane viziSTa prakArano darzanamohanIyano kSayopazama hoya che. te vakhate te je rIte sAdhune, vratone ke abhigrahane samajI zake che, tevo kSayopazama yoganI pahelI dRSTivALA jIvane nathI. tethI teone bhAvathI abhigrahanI prApti thaI zake nahi; topaNa bhAvaabhigrahanuM kAraNa bane tevuM pradhAnadravyaabhigrahanuM pAlana pahelI yogadRSTivALA kare che, ane te yogabIja che.
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 yogadaSTisamuccaya/gAthA-27-28 ahIM vizeSa e che ke bhAvaabhigrahanuM pAlana e viratinA pariNAmarUpa che, je dezavirati ke sarvavirati guNasthAnakamAM ja AvI zake; topaNa viratinA pariNAmanuM kAraNa bane tevuM dravyaabhigrahanuM pAlana pahelI dRSTivALAne paNa hoya che, je yogabIjarUpa che. ArSa siddhAMtane AzrayIne vidhipUrvaka lekhanAdi kriyA anuttama koTInuM yogabIja che. Azaya e che ke pahelI yogadRSTivALA yogI paNa vivekI hoya to nyAyapUrvaka dhana kamAya, ane te dhanano bhagavAnanAM Agamo lakhAvavAmAM samyaka prakAre viniyoga kare, tyAre "bhagavAne batAvelAM tattvo bhAvimAM yogya jIvone prApta thAya, ane teonI kalyANanI paraMparAmAM potAno karAyelo dhanano vyaya kAraNa bane," tevA zubhAzayathI te yogI AptapuruSonA siddhAMtone lakhAvatA hoya, to te lakhAvavAnI yiAkALamAM vartato temano zubha adhyavasAya yogabIja che; phakta te lakhAvatI vakhate yoganI dRSTivALA jIvone paNa mAnAdi saMjJA vartatI hoya ke paralokanA phaLanI AzaMsA vartatI hoya to yogabIja bane nahi. zloka-23nA aMtamAM kahyuM ke jinakuzalacittAdi anuttama yogabIja che; kema ke teno viSaya jina che; tethI te viSayanI pradhAnatAne kAraNe temane avalaMbIne thayeluM yogabIja anya yogabIja karatAM anuttama che= sarvazreSTha che. tyArapachI AcAryAdinA viSayamAM thayelAM saMzuddha kuzalacittAdine yogabIja batAvyAM, paraMtu te anuttama che tema kahyuM nahi; ane sahaja bhavano udvega ane dravyaabhigrahanuM pAlana paNa yogabIja batAvyAM, paraMtu tene paNa anuttama kahyuM nahi; jyAre siddhAMtane AzrayIne lekhanAdine anuttama yogabIja kahela che, tenuM kAraNa, jema jina sarvamAM pradhAna che mATe taviSayaka yogabIja sarvazreSTha che, tema bhagavAnanA vacanarUpa zruta paNa sarvottama che mATe tenA viSayamAM thayelI lekhanAdi pravRtti anuttama yogabIja che. phakta A lekhanAdinI pravRtti bhagavAnanA vacananA vistArarUpa hovI jarUrI che, paraMtu kAmAdizAstra ke aryAdizAstranI ke tevI koI asaMbaddha padArthane batAvanArA graMthanI racanAnI lekhanAdi kriyA yogabIja bane nahi. jema kUTarUpamAM aphUTabuddhi asuMdara che, tema bhagavAnanA vacananirapekSa yathAtathA lakhANarUpa graMthomAM suMdara buddhi karIne lekhanAdi karavAmAM Ave, to te paNa yogabIja bane nahi. ll27ii avataraNikA - AdizabdArthamAha - avataraNiyArtha:AgaLanA zlokanA aMte kahyuM ke lekhanAdi yogabIja che. tethI lekhanAdirUpa Adi zabdArthane kahe che - prastuta zlonI samAna zloka batrIzI-21, zloka-16 che temAM upAdhyAyajI mahArAje avataraNikA karela che ke lekhanAdine ja kahe che. tethI te pramANe vicArIe to ahIM paNa lekhanAdi zabdArthane kahe che, tevo artha ucita jaNAya che; ane lekhanAdimAM kahela Adi zabdArthane kahe che, teno artha karIe to prastuta zlokanA prAraMbhamAM lekhanAne badale racanA zabda hovo joIe; kema ke upadezarahasyamAM yogabIjane batAvatAM A zloka jevo ja zloka che, jemAM lekhanAne sthAne racanA zabdano prayoga karIne upAdhyAyajI mahArAje batAvela che.
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-28 zloka H lekhanA pUjanA dAnaM, zravaNaM vAcanodgrahaH / prakAzanAtha svAdhyAyazcintanA bhAvaneti ca / / 28 / / 131 anvayArtha: telanA=lekhanA jUnanA=pUjanA vanaM=dAna zravanaM=zravaNa vAcanA=vAMcana praH=vidhipUrvaka zAstronuM grahaNa prANanA=prakAzana svAdhyAyaH=svAdhyAya cintanA=arthanuM ciMtavana ==ane bhAvanA=bhAvanA (yogabIja che.) tha ane kRti pAdapUrti mATe che. 28 TIkA H 'telanA' - satpustaopu, 'pUnanA' - puSpavastrAvimiH, 'vAna' - pustajAreH, 'zravaLa' - vyAdhyAnasya, 'vAghanA'- svayamevAsya, 'prada:' - vidhipradaLa gatyeva, 'prAzanA' - vRddItasya maLyeSu, 'atha svAdhyAyo' vAcanAdiH asyaiva, 'cintanA' granthArthataH asyaiva, 'bhAvaneti ca' etadgocaraiva yogabIjamiti yogaH / / 28 / / TIkArya H 'tevanA' yogavImati jo / / satpustakonA viSayamAM lekhatA, puSpa-vastrAdi dvArA pUjanA, pustakAdinuM dAna, vyAkhyAnanuM zravaNa, vAcanA=svayaM ja A pustakanuM vAMcana, ugraha=AvuM ja arthAt satzAstranA arthanuM ja vidhipUrvaka grahaNa, prakAzanA=gRhIta evA arthanuM bhavya jIvomAM prakAzana, Ano ja=satzAstrano ja, vAcanAdi svAdhyAya, AnI ja=satzAstranI ja graMthanA arthanI ciMtanA ane AnA viSayavALI ja=satzAstranA viSayavALI ja, 'bhAvanA yogabIja che' e pramANe saMbaMdha che. * 'puSpavastrAvi' mAM 'vi' padathI suvarNanuM grahaNa karavuM. * 'pusta'i mAM 'avi' padathI tADapatrI, zAhInuM grahaNa karavuM. 'vAva'i mAM 'vi' padathI pRcchanA, parAvartanAnuM grahaNa karavuM. II28 // bhAvArtha: pUrva gAthAmAM kahyuM ke vidhipUrvaka lekhanAdi yogabIja che. te sarva yogabIjone prastuta zlokamAM batAve che : sarvajJoe kahelA padArthone kahenArAM satpustakonA viSayamAM koInI pAse lekhanA karAvavAmAM Ave te yogabIja che. A lekhanAdi pravRtti AlokanI ke paralokanI AzaMsA vagara kevala 'A sarvajJanuM vacana jagatamAM parama hitanuM kAraNa che, mATe tenuM lekhana karAvavAthI yogya jIvone tenAthI hitanI prApti thAya teno mane lAbha maLe. tevA zuddha AzayathI mitrAddaSTivALA yogI lekhana karAvatA hoya tyAre te lekhanA yogabIja bane.
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 yogadRSTisamuccaya/gAthA-28-29 jema, satzAstronA bahumAnane kAraNe lekhanAnI kriyA yogabIja che, tema mitrAdRSTivALA yogI satzAstro pratyenA bahumAnanI abhivyaktinI kriyAsvarUpa puSpavastrAdithI pUjanA kare to te paNa yogabIja che. te rIte jemane yogamArga pratye bahumAna hoya tevA mitrAddaSTivALA jIvo graMtha lakhavAnI sAmagrIrUpa pustaka athavA anya lekhanasAmagrInuM dAna kare to te yogabIja che; athavA potAne maLeluM yoganuM pustaka yogya jIvano upakAra karavAnI buddhithI dAna kare, to te paNa yogabIja che. vaLI mitrAdaSTivALA yogI yogamArgane kahenArA vyAkhyAnanuM zravaNa kare e paNa yogabIja che, ane svayaM ja yogamArgane batAvanArA yogagraMthonuM vAMcana kare te paNa yogabIja che. vaLI yogagraMthanA arthanuM vidhipUrvaka grahaNa kare te paNa yogabIja che, ane potAne svayaM arthano bodha na thato hoya to yogya vyakti pAse te arthane jANIne bodha kare te paNa yogabIja che, ane grahaNa karAyelA arthanuM bhavya jIvomAM nirAzaMsa bhAvathI prakAzana kare te paNa yogabIja che. satzAstronuM vAcanA-pRcchanAthI grahaNa karavuM, grahaNa karyA pachI parAvartana karIne sthira karavuM, sthira karyA pachI tenA padArthonI punaH punaH anuprekSA ka2vI te sarva paNa yogabIjo che. vAcanA, pRcchanAthI grahaNa karAyelA graMthonA padArthonuM ciMtavana karIne sUkSma arthano bodha karavo te paNa yogabIja che, ane te rIte bodha karyA pachI te zAstrIya bhAvothI AtmAne bhAvita karavo te paNa yogabIja che. 28 // avataraNikA : tathA - avataraNikArya : anya yogabIjono samuccaya karavA arthe 'tathA' no prayoga karela che. zloka H bIjazrutau ca saMvegAt pratipattiH sthirAzayA / tanupAdevabhAvazva, parizuddho mahovayaH / / 26 / / anvayArtha: vInavruta=bIjazrutimAM=bIjane kahenArAM vacanomAM saMvet=saMvegathI cirAzavA pratipatti =sthira AzayavALI pratipatti (yogabIja che.) ==ane parizuddha: tarupAdeyamAva=parizuddha evo teno upAdeyabhAva= parizuddha evo bIjazrutino upAdeyabhAva (yogabIja che.) movavaH=bIjazrutino upAdeyabhAva mahodaya che. / / 29 / aa
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 133 yogadaSTisamuccaya/gAthA-29 zlokArca - bIjane kahenArAM vacanomAM saMvegathI sthira AzayavALI pratipatti yogabIja che, ane parizuddha evo bIjazrutino upAdeyabhAva yogabIja che, bIjazrutino upAdeyabhAva mahodaya che. ll29ll TIkA - 'bIjazrutau ca' yathoktagocarAyAm, 'saMvegAt' zraddhAvizeSAt, 'pratipattiH' evametat - ityevaMrUpA, 'sthirAzayA' - tathAvidhacittaprabandhavisrotasikA'bhAvena / 'tadupAdeyabhAvazca'=bIjazrutyupAdeyabhAvazca, 'parizuddhaH' - phalautsukyAbhAvena, 'mahodayaH' ata eva, anuSvaGgikAbhyudayato niHshreyssaadhnaadviti ArA TIkArya : vInazrato '.... niHzreyasasa niita | je pramANe pUrvamAM yogabIjo kahyAM tadviSayaka bIjazrutimAM= bIjane kahenArAM vacanonA zravaNamAM, saMvegathI zraddhAvizeSathI yogabIja pratyenI rucivizeSathI, tevA prakAranA cittanA prabaMdharUpa visrotasikAno abhAva hovAne kAraNe yogamArgathI viparIta evA bhogamArga pratyeno je cittano pravAha, e rU5 citano viparIta srota, teno abhAva hovAne kAraNe, sthira AzayavALI "AyogabIjonuM je zravaNa karyuM che, Ama che=AtmAne mATe hitakArI che," evA svarUpavALI pratipatti, yogabIja che. phalasUkyano abhAva hovAne kAraNe parizuddha evo teno upAdeyabhAva bIjazrutino upAdeyabhAva, yogabIja che, ema avaya che. gata va AthI ja=bIjazravaNamAM parizuddha upAyabhAva che AthI ja mahoya =bIjazrutino upAdeyabhAva mahodaya che; kema ke AnuSaMgika abhyadayathI vizreyasanuM sAdhana che - siddhi che. tti' zabda TIkAnI samApti mATe che. ll29. bhAvArthapUrvamAM lekhanAdi yogabIjo batAvyAM, tema anya be yogabIjo paNa batAve che : (1) pUrvamAM varNana karAyela bIjaviSayaka zrutimAM=bIjane kahenArAM vacanonA zravaNamAM, saMvegathI koIne sthira AzayavALI pratipatti thAya te yogabIja che. Azaya e che ke mitrAdRSTivALA yogI yogabIjonuM zravaNa kare te vakhate te yogabIjo pratye tIvra ruci thAya che, ane te tIvra rucipUrvaka "A yogabIjo mArA AtmAnA kalyANanAM parama kAraNa che" evA prakArano sthira pariNAma thAya te yogabIja che, arthAt pahelI dRSTivALAne kaMIka aMze saMsAra pratyeno vimukhabhAva thayo che, tethI saMsAranA gADha AkarSaNarUpa cittano viparIta pravAha vartato nathI. tethI yogabIjone sAMbhaLe che tyAre A yogabIjo ja kharekhara jIvanamAM sevavA jevAM che, evo sthira Azaya thAya che, te yogabIja che.
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 yogadaSTisamuccaya/gAthA-29-30 ahIM sthira Azayano artha karyo ke viparIta dizAmAM jAya tevA prakAranA cittanA pratibaMdhanI visotasikAno abhAva hovAthI sthira AzayavALI che. tethI e prApta thAya ke yogabIjothI viparIta bhAvo pratye cittane pratibaMdha vartato hoya to te pratibaMdhane kAraNe cittano pravAha yogabIjothI viparIta dizAmAM jAya che, teno abhAva hovAne kAraNe yogabIjo pratye sthira Azaya pragaTe che. arthAt A yogabIjo ekAMtahita che, tevI sthira pariNati pragaTe che. tethI te yogabIjonuM zravaNa paNa yogabIja bane che. vaLI yogabIjanA zravaNamAM parizuddha upAdeyabhAva che. AthI te mahodaya che arthAt phalasukyano abhAva hovAthI pragaTa thayelo parizuddha upAdeyabhAva che, mATe te kalyANanuM kAraNa che; kema ke phalanA skyanA abhAvapUrvaka bIjazrutinI upAdeyabuddhithI AnuSaMgika rIte abhyadaya thAya che, ane karma karIne mokSanI prApti thAya che. tethI bIjazrutino upAdeyabhAva mokSanuM sAdhana che. 29ll avataraNikA : evametadyogabIjopAdAnaM yathA jAyate tathAbhidhAtumAha - avataraNikArca - A rIte zloka-25mAM batAvyuM e rIte, A=saMzuddha jitakuzalacittAdi yogabIjanuM grahaNa je rIte thAya che, te rIte batAvavA mATe kahe che : bhAvArtha : pUrvamAM varNana karyuM e rIte saMzuddha jinakuzalacittAdi yogabIjanuM grahaNa je rIte thAya che te rIte kahevA mATe kahe che - zloka : etad bhAvamale kSINe, prabhUte jAyate nRNAm / / karotyavyaktacaitanyo, mahata kAryaM na yatkvacita / / 30 / / anvayArtha: prabhUtte bhAvamatte kSIneeghaNo bhAvamala kSINa thaye chate kRSNamanuSyone A yogabIjanuM grahaNa nAyate thAya che; je kAraNathI vyavattavaitanya =avyaktacaitanyavALo vaca=kyAreya mahat vArtha moTuM kArya na rati-karato nathI. 30 zlokArtha : ghaNo bhAvamala kSINa thaye chate manuSyone yogabIjanuM grahaNa thAya che; je kAraNathI avyaktacaitanyavALo kyAreya moTuM kArya karato nathI. llBoll
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 135 yogadaSTisamuccaya/gAthA-30 TIkA : "etad' anantaroditaM yogabIjopAdAnaM, 'bhAvamale-' tattatpudgalAdisambandhayogyatAlakSaNe, kSINe' sati, na stoke kiM tu 'prabhUte' (prabhUta) pudgalaparAvartAkSepake 'jAyate'-prAdurbhavati, 'nRNAM' puMsAm, prAya ete'dhikAriNa iti nRgrahaNaM, anyathA cAturgatikametat, prabhUta eva kSINe nAlpa ityAha 'karotyavyaktacaitanyaH' hitAhitavivekazUnyo bAla:, 'na mahatkAryaM' arthAnuSThAnAdi, 'yatkvacit' kiMtu vyaktacaitanya eva karoti / / 30 / / TIkArca - tad ganantarohita..... roti | A AgaLamAM kahevAyela yogabIjanuM upAdAna, prabhUta ghaNA pagalaparAvartano AkSepaka, te te pagalAdinA saMbaMdhanI yogyatAlakSaNa bhAvamala kSINa thaye chate manuSyone prAdurbhAva thAya che, paraMtu thoDA pagalaparAvartano AkSepaka bhAvamala kSINa thaye chate yogabIjanuM upAdAna thatuM nathI. prAyaH A=manuSyo, yogabIjanA upAdAnanA adhikArI che, ethI karIne manuSyonuM grahaNa che. anyathA =prAyaH ta grahaNa karIe to, A yogabIjanuM upAdAna, cAturgatika che=cAre gatiomAM yogabIjanuM grahaNa che. zlokanA uttarArdhanuM utthAna karatAM kahe che : pUrvamAM kahyuM ke prabhUta bhAvamala kSINa thaye chate yogabIjanuM grahaNa thAya che, alpa kSINa thaye chate nahi. ethI kahe che arthAt ghaNo bhAvamala kSINa thaye chate kema thAya che? alpa bhAvamala kSINa thaye chate kema thatuM nathI ? ethI kahe che : ka-je kAraNathI avyaktacaitanyavALo hitAhitanA vivekathI zUnya evo bAla, kavi-kyAreya, mahat kArya arthaanuSThAnAdi phaLa prApta thAya tevAM anuSThAnAdi, karato nathI, paraMtu vyaktacaitanyavALo ja kare che. noMdha:- 'arthAnuSThAna' mAM 'dri' padathI arthavALI pravRtti, arthavALo bodha grahaNa karavo. ll3nI bhAvArtha : bhAvamalano artha karyo : 'tattapUrtAisavunjayogyatAtraphaLa' tyAM 'tatta~AnasanvanyajayogyatAno' pATha hovo joIe ane "tattapurnasavunyavayogyatAnasane' mAM ' padathI tatpatnipariNamana' nuM grahaNa karavAnuM che. tethI e prApta thayuM ke jIvanI te te pudgalanA saMbaMdhanI yogyatA ane te te pudgalanA pariNamananI yogyatA te bhAvamala che, ane bhAvamala eTale jIvamAM vartatI yoga ane kaSAyanI pariNati; kema ke yoga ane kaSAyanI pariNatine kAraNe jIva te te pudgalono saMbaMdha kare che, ane te te pudgalone pariNamana pamADe che; jyAre jIva vItarAga thAya che tyAre kaSAyanI yogyatA jAya che, topaNa yoganI
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 yogadaSTisamuccaya/gAthA-30 pariNati varte che; tethI te te pudgalanuM grahaNa yogathI thAya che; ane jIva yoganirodha kare che tyAre kaSAyanI pariNati ane yoganI pariNatino abhAva hoya che, tethI te te pudgalanA saMbaMdha AdinI yogyatAno abhAva thAya che. tethI 14mAM guNasthAnakamAM karmabaMdhanI yogyatAlakSaNa bhAvamalano abhAva thAya che. vaLI bhAvamalano artha karyo ke te te pulanA saMbaMdha AdinI yogyatA. tethI e nakkI thayuM ke jIva je je pugalano saMbaMdha kare che ane je je pudgalane pariNamana pamADe che, te karavAnI yogyatA e yoga ane kaSAyanI pariNatirUpa jIvano pariNAma che; ane A pariNAmane kAraNe ja jIva audArikAdi AThe vargaNAomAMthI te te vargaNAnAM pagalo grahaNa kare che ane pariNamana pamADe che. jyAre yoga ane kaSAyanI pariNatino abhAva thAya che tyAre ATha vargaNAmAMthI koIpaNa vargaNAnAM pulonuM grahaNa ke pariNamana thatuM nathI. AnAthI e phalita thayuM ke yoga ane kaSAyanI pariNati e bhAvamala che, ane A yoga ane kaSAyanI pariNati jeTalI adhika teTalo bhAvamala adhika, ane jeTalI yoga ane kaSAyanI pariNati alpa teTalo bhAvamala alpa; ane A yoga ane kaSAyanI pariNati paNa, anivartanIya asadgaha jeTalo adhika teTalI adhika, ane anivartanIya asagraha jeTalo ocho teTalI alpa. A asadgata jyAre naSTaprAya thAya che= jyAre jIva yoganI pahelI dRSTimAM Ave che tyAre bhAvamala ghaNo ocho thayo tema kahevAya che, ane saMpUrNa asagraha jAya che tyAre jIvamAM samyakatva pragaTe che ane tyAre bhAvamala tenA karatA paNa ghaNo ocho hoya che; ane jIvamAM yoganI prathama dRSTinI prApti vakhate asadgaha ghaNo moLo paDe tyAre samyakatva nahi hovA chatAM jIva caramAvartamAM Avela hovAthI bhAvamala ghaNo alpa che, tethI saMsArane calAve tevI yoga ane kaSAyanI pariNati kaMIka alpa che. mATe tenAmAM cetanA pragaTI, ane tyAre jIva yogabIjanA grahaNarUpa moTuM kArya kare che. vaLI, bhAvamala ghaNo hoya che tyAM sudhI jIvanuM caitanya avyakta hoya che. te avasthAmAM jIva hitAhita-vivekazUnya evo bALa che arthAt tattvane samajavA mATe asamartha che. Avo bALa AtmahitanuM kAraNa bane tevA arthane sAdhaka anuSThAnAdi karato nathI. tethI AtmahitanA parama kAraNa evA yogabIjanuM upAdAna kyAreya kare nahi; paraMtu jyAre prathama yogadRSTimAM bhAvamala ghaNo dUra thAya che tyAre jIvamAM hitAhitane anukULa cetanA pragaTe che, ane tyAre jinakuzalacittAdi yogabIjonuM grahaNa kare che. bhAvamala eTale jIvanA pariNAmarUpa mala. keTalAka sthAne tene sahajamala kahe che, to keTalAka sthAnamAM sAMsiddhikamala paNa kahela che. tethI sAMsiddhikamala, sahajamala ke bhAvamala traNe ekAryavAcI che; ane AthI yogabiMdu zloka-197mAM sAMsiddhikamalano artha karyo 'karmabaMdhanI yogyatA." vaLI batrIzI-12, gAthA27mAM kahyuM ke jIvamAM vartatI yoga ane kaSAyanI pariNati te bhAvamala che. vaLI AtmA sAthe karmano saMbaMdha te dravyamala che, ane karmane AtmA sAthe joDavAnI yogyatArUpa jIvanI yoga-kaSAyarUpa pariNati te bhAvamala che; kema ke te pariNati jIvanA bhAvasvarUpa che, ane kArmaNavargaNAnA pagalo jIvanA bhAvarUpa nathI, paNa jIva sAthe saMbaMdhita thaIne jIvane malina kare che, ethI AgaMtuka mala che arthAt dravyamela che.ll30II.
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 137 yogadaSTisamuccaya/gAthA-31-32 avataraNikA : yadA'sya kSayo'bhimataH tadopadarzayannAha - avataraNikA :ArogaprabhUta bhAvamalano kSaya je kALe abhimata che tene te kALane, batAvatAM graMthakAra kahe che - 'tAparzayasAda nA sthAne 'tadupayannAda' pATha hovo joIe. bloka : carame pudgalAvarte, kSayazcAsyopapadyate / jIvAnAM lakSaNaM tatra, yata etadudAhRtam / / 31 / / anvayArtha : gha=ane vara putriAvarte caramapudgalaparAvartamAM ma0=AlokaprabhUta bhAvamalano kSaya =kSaya 35padad= upapanna thAya che vata: =je kAraNathI tatra tyAM=zaramAvartamAM AvazyamANa nIvAnA nakSatrajIvonuM lakSaNa rAhata--kahevAyuM che. li31II zlokArya : caramapudgalaparAvartamAM prabhUta bhAvamalano kSaya upapanna thAya che; je kAraNathI caramAvartamAM vakSyamANa jIvonuM lakSaNa kahevAyuM che. ll31II TIkA:__'crme pudgalAvarte' yathoditalakSaNe 'kSayazcAsyopapadyate' bhAvamalasya, 'jIvAnAM lakSaNaM' 'tatra'=carame pudgalAvarte, 'yata etadudAhRtaM' vakSyamANamiti / / 31 / / TIkArya : varane putrAvarte'..... vaNyamAcharfmati . ane yathodita lakSaNavALA=zloka-24mAM kahelA lakSaNavALA, caramapudgalaparAvartanamAM Ano bhAvamalano-prabhUta bhAvamalano, kSaya upapanna thAya che; je kAraNathI tyAM caramapudgalAvatamAM, A=vasthamANa, jIvonuM lakSaNa kahevAyuM che. 'ti' zabda kathananI samApti mATe che. 131il avataraNikA :yadudAhRtaM tadabhidhAtumAha -
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 yogadRSTisamuccaya/gAthA-32 avataraNikArya : je=caramAvartamAM AvelA jIvatuM je lakSaNa, zAstrakAro vaDe kahevAyuM che, tene=caramAvartavartI jIvatA lakSaNane, kahevA mATe graMthakAra kahe che - zloka H anvayArtha duHkhiteSu dayAtyantamadveSo guNavatsu ca / aucityAtsavanuM zaiva, sarvatrevAvizeSataH ||rUra|| : du:hiteSu-du:khitomAM atyanta vA=atyaMta dayA bhuvannu=guNavAnomAM deza:=adveSa ceva=ane sarvatreva=sarvatra ja dInAdi sarvamAM ja vizeSataH=sAmAnya rIte vityA aucityathI sevana=sevana. II32 / / zlokArtha : duHkhitomAM atyaMta dayA, guNavAnomAM adveSa ane dInAdi sarvamAM ja sAmAnya rIte aucityathI sevana. II32] TIkA H 'lullitevu' zarIra vinA duHbrena, 'vAtvAM' sAnuzavatvamitvartha:, 'adveSa:'=Jamatsara:, vaiviAda 'muLavastu ca'=vidyAvizuLayutteSu, 'cityAkSevanuM ceva' zAstrAnusAreLa, 'sarvatrava'=pInAro, 'vizeSataH'=sAmAnyena ||rU|| TIkArya = 'du:hiteSu' sAmAnyena / / zArIrika Adi du:kho vaDe duHkhitomAM atyaMta dayA. atyaMta dayAno artha kare che 'sAnuzavatvam' - sAnuzayapaNuM=atyaMta dayALupaNuM, ane guNavAnomAM=vidyAdiguNayuktomAM, adveSa= amatsara, ane avizeSathI=sAmAnyathI, zAstrAnusAre aucityathI sarvatra ja=dInAdimAM, sevana. caramAvavartI jIvonuM A lakSaNa zAstramAM kahevAyuM che. e artha avataraNikA ane pUrva zlokanA kathatathI phalita thAya che. / / 32 / / 'zArIvinA' mAM 'vi' padathI mAnasanuM grahaNa karavuM. vidyAvi'muLayukteSu mAM 'vi' padathI AcAra AdinuM grahaNa karavuM. bhAvArtha: zloka-32mAM batAvyuM tevuM lakSaNa caramAvartavartI jIvonuM che. tethI koI jIvamAM zloka-32mAM batAvI tevI atyaMta dayA hoya, guNavAnamAM adveSa hoya ane sAmAnyathI dInAdi sarvajana pratye aucityathI vartana
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 139 yogadaSTisamuccaya/gAthA-32-33 hoya te jIva prakRtithI bhadraka che tevuM jaNAya che. AnA uparathI nakkI thAya ke AvI prakRtivALo jIva caramAvartamAM Avelo che AvA lakSaNathI A jIva caramAvartavartI che tema jaNAya che. tethI nakkI thAya che ke caramAvartamAM ghaNo bhAvamala kSINa thayo che, e prakAre zloka-31mAM graMthakAre batAvela che; kema ke ghaNA bhAvamalanA kSaya vagara jIva AvI bhadraka prakRtivALo banI zake nahi; ane jyAre ghaNo bhAvamala kSINa thAya che, tyAre zloka-32mAM batAvyuM tevA guNovALo jIva prApta thAya che, ane tevo jIva yogabIjanuM grahaNa kare che anya nahi, ema zloka-30 sAthe zloka-31-3rano saMbaMdha che; kema ke je jIvamAM zloka-32mAM batAvyA tevA guNo AvyA nathI, tevA jIvanuM caitanya avyakta che, mATe yogabIjane grahaNa karavA jevuM moTuM kArya karI zake nahi. lakSaNa be prakAranAM che - (1) sarva lakSyamAM rahe, anya kyAMya na rahe, te lakSaNa ativyApti, avyApti ane asaMbhava doSarahita kahevAya. (2) sarva lakSyamAM na hoya, paNa lakSyane choDIne anyatra paNa na hoya. A bIjA prakAranA lakSaNathI paNa lakSyanuM anumAna thaI zake che, chatAM A lakSaNa avyAptivALuM hoya che, paraMtu ativyApti ane asaMbhava doSavALuM nathI. A caramAvartanuM lakSaNa ativyApti, avyApti ke asaMbhavadoSa vagaranuM sarva lakSyamAM rahe tevuM prathama prakAranuM nathI, paraMtu je lakSaNathI lakSyano bodha thAya te lakSaNa kahevAya, te niyamathI bIjA prakAranuM lakSaNa che. jema, tapa e jIvanuM lakSaNa che. te tapa lakSaNa sarva jIvomAM hotu nathI, paraMtu jyAM tapa che te jIva che tevo nirNaya thAya che. te rIte caramAvartamAM AvelA badhA jIvomAM 'vitepu yAtyantam' ityAdi lakSaNa niyAmAM hoya tevI vyApti nathI, paraMtu je jIvamAM duHkhita pratye atyaMta dayA che te niyamA caramAvartavartI che tevuM anumAna thAya che; ane AvA lakSaNathI lakSita caramAvartavALA jIvo jinakuzalacittAdirUpa yogabIjo grahaNa kare che. jema saMzuddha jinakuzalacittAdi yogabIja che, tema duHkhitomAM atyaMta dayA AdirUpa je caramAvartavartI jIvanuM lakSaNa che te paNa yogabIja che, e pramANe upadezarahasya zloka-28mAM pUjya upAdhyAyajI mahArAje kahela che. tethI paNa e phalita thAya ke jema pahelI dRSTimAM rahelA jIvo saMzuddha jinakuzalacittAdi yogabIjo grahaNa kare che, tema je jIvone upadezanI sAmagrI na maLI hoya Ama chatAM yoganI bhUmikAne pAmelA che, tevA jIvomAM prakRtibhadrakatAne kAraNe duHkhitone joIne atyaMta dayAno pariNAma thAya che, te paNa yoganI niSpattinuM bIja che. AthI meghakumAranA jIve hAthInA bhavamAM sasalA pratye atyaMta dayA karI, je dayAnA pariNAmathI sakAmanirjarA ane yogabIjanuM grahaNa thayuM, ane tenA phaLarUpe meghakumAranA bhavamAM yogamArganI prApti thaI. ll31-3rA avataraNikA: yatazcaivamata: - avataraNikArya : je kAraNathI Ama che=pUrva zlokamAM batAvyuM evuM caramAvartavALA jIvanuM lakSaNa che ema che, AthI zuM ? te AgaLanA zlokamAM kahe che -
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 yogadaSTisamuccaya/gAthA-33 zloka : evaMvidhasya jIvasya bhadramUrtermahAtmanaH / zubho nimittasaMyogo, jAyate'vaJcakodayAt / / 33 / / anvayArtha: madramUrve: mahAtmanaH pUrvAvastha nIvacca=bhadramUrti, mahAtmA evA AvA prakAranA jIvane=bhadramUrti, mahAtmA evA zloka-32mAM kahelA lakSaNavALA jIvate jumo nimittasaMyat=zubha nimittasaMyoga avazvoyA-avaMcakatA udayathI nAvate thAya che. 33 zlokArca - bhadramUrti, mahAtmA evA zloka-32mAM kahelA lakSaNavALA jIvane zubha nimitasaMyoga avaMcakanA udayathI thAya che. 1331 TIkA : 'evaMvidhasya jIvasya' anantaroditalakSaNayogino, 'bhadramUrte:' priyadarzanasya, 'mahAtmanaH' sadvIryayogena kimityAha 'zubha:'-prazastaH, ka ityAha 'nimittasaMyogaH' sadyogAdisaMyogaH, sadyogAdinAmeva niHzreyasasAdhananimittatvAt 'jAyate', kuta ityAha 'avaJcakodayAt' vakSyamANasamAdhivizeSodayAdityarthaH / / 33 / / TIkArca - 'vaMvida nIva' vizeSAhityartha: bhadramUrti priyadarzana, sadvaryano yoga hovAne kAraNe mahAtmA evA AvA prakAranA jIvane-anaMtara kahevAyelA lakSaNavALA yogIne zloka-32mAM kahevAyelA lakSaNavALA yogIne, zubha=prazasta, nimittasaMyoga=sadyogAdino saMyoga, thAya che. ahIM sadyogAdi saMyogane zubhanimittasaMyoga kema kahyo ? tethI kahe che : sadyogAdinuM ja niHzreyasatA sAdhananuM nimittapaNuM che arthAt mokSane sAdhavAmAM nimittapaNuM che. AvA prakAranA mahAtmAne zubha nimittasaMyoga zenAthI thAya che ? ethI kahe che : vasthamANa samAdhivizeSatA udayarUpa avaMcakatA udayathI zubha nimittasaMyoga thAya che, ema avaya che. 33 'sovisaMyor:' mAM ' padathI sakriyA ane satkalanuM grahaNa karavuM. bhAvArtha : zloka-3ramAM caramAvartavartI jIvanuM lakSaNa batAvyuM. evA lakSaNavALo jIva mokSane sAdhanAra hovAthI yogI che; kema ke zloka-32mAM kaheluM lakSaNa e yogabIjarUpa che ema upadezarahasyamAM kahela che; ane yogabIja yogI ja grahaNa karI zake, anya nahi. te batAvavA mATe TIkAmAM AvA prakAranA jIvano artha
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-33-34 141 karyo ke AvA prakAranA lakSaNavALA yogI duHkhitamAM dayA, guNavAnamAM adveSa Adi prakRtio hovAthI bhadramUrti che=priyadarzana che arthAt AvA jIvonuM darzana lokone prIti utpanna kare tevuM che. vaLI AvA prakAranA jIvamAM mokSamArganA bIjane grahaNa kare tevA sadvaryano yoga hovAne kAraNe te mahAtmA che, ane AvA prakAranA mahAtmAne avaMcakano udaya hovAthI prazasta evo nimittasaMyoga prApta thAya che. Azaya e che ke upara batAvelA guNovALA jIvamAM rahela avyakta samAdhirUpa avaMcakanA udayathI guNavAna puruSano yoga thAya che tyAre temanA pratye te jIvane bahumAna thAya che, te yogAvaMcaka samAdhinuM kArya che. vaLI, guNavAna puruSano yoga thayA pachI te jIva bhaktithI zAstrAnusArI vidhipUrvaka temane vaMdanAdi kriyA kare to te kriyA jIvamAM vizeSa guNanA AvirbhAvanuM kAraNa bane che, te kriyAvaMcaka samAdhinuM kArya che. vaLI guNavAna puruSa paNa AnI yogyatAne joIne tenI yogyatAne anurUpa ucita upadeza Ape, ane AvA jIvamAM te ucita upadeza paNa samyak pariNamana pAme, to te phalAvaMcaka samAdhinuM kArya che. tethI e phalita thayuM ke guNavAnano yoga, guNavAnane karAtI vaMdanakriyA ane guNavAna pAsethI sAMbhaLavA maLato yogamArgano upadeza, A traNe nimitto AvA jIvamAM tenI bhUmikA pramANe mokSane anukULa bhAvo pragaTa karavAmAM nimitta bane che. tethI A traNe nimittone zubhanimittasaMyoga kahela che. saMkSepathI e prApta thAya ke guNavAnano yoga, temane karAtI vaMdanakriyA, ane temanI pAsethI prApta thato upadeza nimittakAraNa che. jIvamAM vartatI traNa prakAranI yogyatA te avaMcakatraya che; ane guNavAnane joIne thatuM bahumAna, vidhipUrvakanI vaMdanakriyAthI thatI bhAvazuddhi, ane upadezanuM pariNamana e traNa kramasara traNa avaMcaka samAdhinAM kArya che. N33 avataraNikA : avaJcakodayAd ityuktaM, ata etatsvarUpapratipipAdayiSayAha - avataraNikArya : avaMcakatA udayathI, e pramANe kahevAyuM arthAt zloka-33mAM avaMcakanA udayathI zubhanimittasaMyoga thAya che, e pramANe kahevAyuM. AthI AnA svarUpane-avaMcakatA svarUpane pratipAdana karavAnI IcchAthI kahe che - bloka : yogakriyAphalAkhyaM yat zrUyate'vaJcakatrayam / sAdhUnAzritya paramamiSulakSyapri(kri)yopamam / / 34 / / anvayArtha: =je kAraNathI sAdhUm zra=sAdhune AzrayIne rUpuryAyiopamaxISalakSyakriyAnI upamAvALuM para zreSTha vo kriyApattANaM gavazvayaM yoga-kriyA-phala tAmavALuM avaMcakatraya zravarta=saMbhaLAya che=
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 yogadaSTisamuccaya/gAthA-34 AgamamAM saMbhaLAya che. (te kAraNathI avaMcakatA udayathI bhadramUrti, mahAtmA evA AvA prakAranA jIvane zubhanimittasaMyoga thAya che, e prakAre zloka-33nI sAthe saMbaMdha che.) 34. zlokArtha : je kAraNathI sAdhune AzrayIne ISalakSyanI kriyAnI upamAvALuM zreSTha yoga-jyiA-phaLa nAmavALuM avaMcakatraya AgamamAM saMbhaLAya che, te kAraNathI avaMcakanA udayathI bhadramUrti, mahAtmA evA AvA prakAranA jIvane zubhanimitasaMyoga thAya che, e prakAre zloka-33nI sAthe saMbaMdha che. ll14ll TIkA : 'yogakriyAphalAkhyaM' yasmAt 'zrUyate'vaJcakatrayam' Agame 'yogAvaJcakaH kriyAvaJcakaH phalAvaJcakaH' iti vacanAt, avyaktasamAdhirevaiSa, tadadhikAre pAThAt, citrakSayopazamatastathAvidha AzayavizeSa iti, etacca 'sAdhUnAzritya' sAdhavo munayaH, 'paraM-(paramaM) avaJcakatrayaM' svarUpatastvetad 'iSulakSyakriyopamaM' zarasya lakSyakriyA tatpradhAnatayA tadavisaMvAdinyeva, anyathA lakSyakriyAtvAyogAt, evaM sAdhUnAzritya yogAvaJcakastadyogAvisaMvAdI, evaM tadvandanAdikriyAntatphalaM cAzrityaiSa evameva draSTavya rUti rU4 TIkArca - voziyAnAtha' dravyatA rUti | je kAraNathI yoga, kriyA ane phaLa tAmavALuM avaMcakatraya AgamamAM saMbhaLAya che; kema ke yogAvaMcaka, kriyAvaMcaka ane phalAvaMcaka e prakAranuM vacana che, avyaktasamAdhi ja A=avaMcakatraya che; kema ke tenA adhikAramAM=avyaktasamAdhitA adhikAramAM, pATha che-traNa avaMcaka kahenAra vacana che. ahIM prazna thAya ke A avyaktasamAdhirUpa avaMcaka : yogAvaMcaka, kriyAvaMcaka ane phalAvaMcaka traNa bhejavALo kema che ? tethI kahe che - citra prakAranA kSayopazamathI yogamArgamAM pratibaMdhaka evA karmanA judA judA prakAranA kSayopazamathI, tevA prakArano Azayabheda che arthAt yoga avaMcaka bane, kriyA avaMcaka bane, phala avaMcaka bane tevA prakArano Azayabheda che. 'tti'=ethI karIne, A avaMcaka traNa bhejavALo che, e artha 'tti' zabdathI phalita thAya che. ane A avaMcakatraya, sAdhune AzrayIne parama zreSTha, avaMcakatraya che. ahIM sAdhuo muni che. svarUpathI vaLI=avaMcakatraya svarUpathI vaLI, A che vakSyamANa che, ane te svarUpa batAve che : iSalakSyanI kriyAnI upamAvALuM che avaMcakatraya iSalakSyanI kriyAnI upamAvALuM che, ane te svarUpa spaSTa karatAM kahe che :
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 143 yogadaSTisamuccaya/gAthA-34 bANanI lakSyakriyA, tapradhAnapaNuM hovAne kAraNe lakSyapradhAnapaNuM hovAne kAraNe, tad avisaMvAdI ja hoya che lakSyane avisaMvAdI ja hoya che; anyathA=lakSyane avisaMvAdI na hoya to, lakSyakriyAtvano ayoga hovAthI (lakSyakriyA kahevAya nahi. te ja rIte yogAvaMcaka Adi traNa avisaMvAdI na hoya to yogAvaMcaka Adi kahevAya nahi, tema rUpunarrAyopaman dvArA batAvela che.) A rIte pUrvamAM kahyuM ke avaMcakatraya rUpunaryAdriyopaman che e rIte, sAdhune AzrayIne yogAvaMcaka temanA yogano sAdhunA yogano, avisaMvAdI che; e rIte je rIte yogAvaMcaka IrSAlakSyakriyopamAvALo hovAthI avaMcaka che e rIte, tenI vaMdanAdi kriyAne sAdhune karAtI vaMdana kriyAne athavA tenA phaLa= sAdhuyoganA upadezArirUpa phaLane, AzrayIne, AtrakriyAvaMcaka athavA phalAvaMcaka, e rIte ja jANavo= avisaMvAdI che e rIte ja jANavo. li34 ke ahIM tadrundraya tatpanna 2' e prakArano TIkAnA aMtamAM pATha che. tenA sthAne 'tatraMndrakriyAntanaM ' e prakArano pATha hastalikhita pratamAM che ane te zuddha che; kema ke tandranajyiAM e 'mazritya' nuM karma che, ane saMdhinA niyamathI pAchaLa 'ta' hovAthI 'kriyA' mAM ' no ' thayela che. * TIkAnA aMtamAM 'ta6ndranajiyAM tenuM vAzritya' che tyAM ', wAra 'vA' >>Ara arthamAM che. bhAvArtha : AgamamAM yogAvaMcaka, kriyAvaMcaka ane phalAvaMcaka ema traNa avaMcaka kahyA che, ane avyakta samAdhinA adhikAramAM A traNa avaMcakanuM kathana che. tethI A traNe avaMcaka jIvamAM rahela avyaktasamAdhirUpa che. jIvamAM yogamArganI pravRttinA pratibaMdhaka mohanIyakarmanA judA judA prakAranA kSayopazamanA kAraNe tevA prakAranA traNa Azayo pragaTe che, ane A traNe avaMcaka iSanI lakSma vIMdhavAnI kriyAnI upamAvALA che. jema lakSya vIMdhavAnI pradhAnatA karIne bANa mUkavAmAM Ave ane bANa te lakSyane vIMdhe to bANanI te lakSyakriyA che tema kahevAya, anyathA te lakSyakriyA kahevAya nahi. e rIte koI jIvane sAdhuno yoga thAya ane te yoga avisaMvAdI hoya to yogAvaMcaka kahevAya anyathA yogAvaMcaka kahevAya nahi. te rIte kriyApaMcaka ane phalAvaMcaka paNa avisaMvAdi hoya to kriyAvaMcaka ane phalAvaMcaka kahevAya anyathA kriyAvaMcaka ke phalAvaMcaka kahevAya nahi. Azaya e che ke guNasaMpanna mahAtmAne guNasaMpannarUpe jovA te guNasaMpannano yoga avaMcaka che, ane guNasaMpanna mahAtmAne praNAmAdi kriyAno niyama kare te kriyAvaMcaka che, ane guNasaMpanna mahAtmAno yoga thayA pachI upadezAdi dvArA dharmasiddhinA viSayamAM sAnubaMdha phaLanI prApti thAya te phalAvaMcaka che. tethI e phalita thayuM ke caramAvartamAM Avelo jIva duHkhitomAM atyaMta dayA Adi bhAvavALo hoya che tyAre, evA jIvane tenAmAM rahela A traNa prakAranI avaMcakasamAdhine kAraNe sadyogAdi zubhanimittasaMyoga thAya che, je tenI kalyANanI paraMparAnuM kAraNa bane che. I34
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 yogadaSTisamuccaya/gAthA-rUpa avataraNikA : etadapi yanimittaM tadabhidhAtumAha - avataraNitArtha : A paNa avaMcakatraya paNa, jenA nimite thAya che, tene te nimittane, batAvavA mATe kahe che - zloka : etacca satpraNAmAdinimittaM samaye sthitam / asya hetuzca paramastathAbhAvamalAlpatA / / 35 / / anvayArtha: gha=ane taA=avaMcakatraya satramAiinamitta=sampraNAmAdi nimittavALo samaye zAstramAM sthita sthita che ane sthaAno sasAmAdino parama: hetu=parama hetu tathAmAvanAnyatA te prakAranI bhAvamalanI alpatA che. li3pA. zlokArca - ane A avaMcakacaya sANAmAdi nimittavALo zAstramAM sthita che, ane sANAmAdino parama hetu te prakAranI bhAvamalanI alpatA che. ||3| TIkA - 'etacca' avaJcakatrayaM, etaccAvaJcakatrayaM, 'satpraNAmAdinimittaM' - sAdhuvandanAdinimittamityarthaH 'samaye sthitaM' - siddhAnte pratiSThitam, 'asya' satpraNAmAdeH, 'hetuzca paramaH' ka ityAha 'tathAbhAvamalAlpatA'-karmasambandhayogyatAlpatA, ratnAdimalApagame jyotsnAdipravRttivaditi yogAcAryAH / / 35 / / TIkArya : da'=gavakhyatra, ... vorA || ane A=avaMcakatraya, saTUNAmAdi nimittavALoH sAdhuvaMdanAdi nimittavALo, zAstramAM sthita che=siddhAMtamAM pratiSThita che, ane AlokasaNAmAdino paramahetu koNa che? ethI kahe che : tathA prakAranI bhAvamalanI alpatA chekasatUNAmAdimAM nimitta bane tevA prakAranI karmasaMbaMdhanI yogyatAnI alpatA che, jema ratnAdinA malanA apagamamAM jyotsAdinI pravRtti che, e pramANe yogAcAryo kahe che. 3pA. 'tmavimatApI' mAM '' padathI suvarNanuM grahaNa karavuM. 'satkAra' mAM 'da' padathI sapuruSonAM pUjana, satkAranuM grahaNa karavuM. --pravRttavardhAta' mAM ' padathI suvarNanI kAMtinuM grahaNa karavuM.
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-35 145 bhAvArtha : bhAvamalanA apagamane kAraNe jIvamAM traNa avaMcakane anukULa traNa prakAranI avyakta samAdhi pragaTe che. yogAvaMcakasamAdhi :- bhAvamalanA apagamane kAraNe je puruSamAM yogAvaMcakane anukULa avyakta samAdhi pragaTI che, te puruSane sAdhunuM darzana thAya tyAre guNavAna evA te sAdhune guNavAnarUpe joIne te sAdhu pratye te puruSa bhaktivALo thAya che. A prakArano pariNAma thavAmAM te puruSamAM pragaTela yogAvaMcakasamAdhi kAraNa che. kriyAvaMcakasamAdhi:- yogAvaMcakasamAdhivALA puruSa karatAM je puruSamAM adhika bhAvamalano apagama thayo che, te puruSamAM yogAvaMcaka ane kriyAvaMcaka nAmanI be prakAranI avyaktasamAdhi pragaTe che. te puruSane sAdhunuM darzana thAya tyAre guNavAna evA te sAdhune guNavAnarUpe joIne te sAdhu pratye te puruSa bhaktivALo thAya che. ane vizeSa prakAranA bahumAnathI vaMdanAdi kriyA kare che, jenA baLathI yogamArganAM pratibaMdhaka ghaNAM karmo nAza kare che. A prakArano pariNAma thavAmAM te puruSamAM pragaTela kriyAvaMcakasamAdhi kAraNa che. phalAvaMcakasamAdhi:- vaLI je puruSamAM traNe avaMcaka samAdhine anukULa bhAvamalano apagama thayo che, te puruSamAM yogAvaMcaka, kriyAvaMcaka ane phalAvaMcaka nAmanI traNa prakAranI avyaktasamAdhi pragaTe che. te puruSane sAdhunuM darzana thAya tyAre guNavAna evA te sAdhune guNavAnarUpa joIne te sAdhu pratye bhaktivALo thAya che, te vizeSa prakAranA bahumAnathI vaMdanAdi kriyA kare che, ane guNavAna sAdhu pAsethI prApta thatA upadeza dvArA guNavAna sAdhu sAthenA yoganA phaLabhUta sAnubaMdha dharmanI prApti kare che. A trIjA prakArano pariNAma thavAmAM te puruSamAM pragaTela phaLAvaMcakasamAdhi kAraNa che. A zlokano saMbaMdha pUrvanA zloko sAthe A rIte che : zloka-30mAM kahyuM ke ghaNo bhAvamala kSINa thAya tyAre jIva saMzuddha jinakuzalacittAdi yogabIjAne grahaNa kare che, ane ghaNo bhAvamalano kSaya caramAvartamAM thAya che, te vAta zloka-31mAM batAvI; ane temAM yukti ApI ke zAstrakAroe caramAvartanuM je lakSaNa karyuM che, te lakSaNa batAve che ke caramAvartamAM ghaNo bhAvamala kSINa thayo che; ane AvA lakSaNavALA caramAvartI jIvane avaMcakanA udayathI zubhanimittasaMyoga prApta thAya che te zloka-33mAM batAvyuM; ane avaMcakano udaya jIvane sa...sAmAdi nimittavALo che ane satkAmAdimAM mukhya kAraNa jIvamAM bhAvamalanI alpatA che, te A zloka-3pathI batAve che. tethI e phalita thAya ke caramAvartavartI jIvo bhAvalinI alpatAvALA che, ane tevA jIvo vizeSa bodha nahi hovA chatAM sAdhunA tyAgane joIne temanA pratye bahumAnabhAvavALA thAya che, sAdhune jotAM sa--NAmAdi kare che, ane tenAthI jIvane avaMcakatrayanI prApti thAya che. jema dharmapAlanA jIve sAdhune joIne vicAra karyo ke A mahAtmAo potAnuM Atmahita sAdhe che ane ApaNe corI Adi karIne ApaNo janma vyartha khoyo. A prakAranI mahAtmAnI prazaMsAthI tenAmAM yogabIjanuM grahaNa thayuM ane avaMcakatrayanA aMtarAyabhUta karmanuM vigamana thavAthI avyaktasamAdhi pragaTI, jethI bIjA bhavamAM mahAvIra bhagavAnanI dezanA sAMbhaLe che tyAre yogAvaMcakasamAdhine kAraNe guNasaMpanna evA bhagavAnanA yoga guNasaMpannarUpe thayo, ane upadeza sAMbhaLIne samyatvanI prApti thaI. ll3pa
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 yogadaSTisamuccaya/gAthA-36 avataraNikA : prakRtavastvapodvalanAya vyatirekasAramAha - avataraNitArtha : prakRta vastuneetathA prakAranA bhAvamalanI alpatA vagara satpaNAmAdi thatA nathI e rU5 prakRta vastune, apoalata karavA mATe pheravIne daDha karavA mATe, vyatireka sAra-=vyatirekapradhAna kathanane, kahe che - zloka - nAsmin ghane yata: satsu, tatpratItirmahodayA / kiM samyag rUpamAdatte, kadAcinmandalocanaH / / 36 / / anvayArtha : yati =je kAraNathI min ne A ghana hote chate=bhAvamala ghana hote chate satsaM=sapuruSomAM mahoya tatpati =mahodayavALI tenI pratIti mahodayavALI sapuruSarUpe pratIti =thatI nathI. | (te kAraNathI satpaNAmAdino paramahetu tathAbhAvamalanI alpatA che, ema pUrvazloka sAthe saMbaMdha che. zlokanA pUrvArdhanuM ja sadaza vastunI upamA dvArA samarthana kare che.) mannatona:=maMdalocatavALo vAva kyAreya vikazuM saca rUpasamyam rUpane sAdra=grahaNa kare che ? arthAt grahaNa karato nathI. 36 zlokArtha : je kAraNathI A ghana hote chate sapuruSomAM mahodayavALI sapuruSarUpe pratIti thatI nathI, te kAraNathI sANAmAdino parama hetu tathAbhAvamalanI alpatA che, ema pUrvazloka sAthe saMbaMdha che. zlokanA pUrvArdhanuM ja sadaza vastunI upamA dvArA samarthana kare che ? maMdaloyanavALo kyAreya zuM samyam rUpane grahaNa kare che ? arthAt grahaNa karato nathI. II39o TIkA - ' "zmi'=bhAvamatte, "gha'=pravarte, vataH "sallu'=sAdhupu, 'tatratItiH' satratIti:, mavati kiMviziSTetyAha 'mahodayA-' abhyudayAdisAdhakatvena / prativastUpamayA'mumevArthamAha 'kiM samyag rUpamAdatte?' lakSaNavyaJjanAdi-kAtsnyena 'kadAcinmandalocanaH' indriyadoSAnnAdatta evetyarthaH / / 36 / / TIkArya :'' 'mina' ... cartha: je kAraNathI ghana=prabaLa, A=bhAvamala hote chate, puruSomAMe
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 147 yogadRSTisamuccaya/gAthA-36 sAdhupuruSomAM, tenI pratIti=satpratIti, thatI nathI. kevA prakAranI viziSTa A satpratIti che ? ethI kahe che : abhyudayAdisAdhakapaNuM hovAne kAraNe mahodayavALI satpratIti che. A ja arthane=ghana mala hote chate sAdhumAM mahodayavALI satpratIti thatI nathI e ja arthane, prativastunI upamAthI=sadeza vastunI upamAthI, kahe che : lakSaNavyaMjanAdi kArtyathI=lakSaNavyaMjanAdinA saMpUrNapaNAthI samyak rUpa kyAre paNa maMdalocanavALo zuM grahaNa kare che ? arthAt iMdriyano doSa hovAthI grahaNa karato nathI ja. / / 36 / / 'myulAvi' mAM 'vi' padathI niHzreyasa=mokSanuM grahaNa karavuM. 'takSaLavyagnavi' mAM 'vi' padathI rekhA, uparekhAnuM grahaNa karavuM. bhAvArtha: pUrvazlokamAM sthApana karyuM ke jIvamAM tevA prakAranI bhAvamalanI alpatAthI satpraNAmAdi thAya che. tene ja daDha karavA mATe kahe che : jIvamAM bhAvamala ghaNo hoya to sAdhu puruSamAM A guNavAna puruSa che te prakAre pratIti thatI nathI. joke ghana bhAvamalavALA jIvo paNa tIrthaMka2nI puNyaprakRti Adi joIne teone namaskAra Adi kare che, paraMtu te namaskAra mAtra bAhya vaibhavathI prabhAvita thaIne kare che. tevA namaskAranI vyAvRtti ka2vA mATe kahe che ke sAdhu puruSomAM abhyudaya ane mokSanI sAdhaka evI mahodayavALI pratIti jIvane ghana bhAvamala hote chate thatI nathI. tethI e phalita thayuM ke ghaNo bhAvamala jAya tyAre guNavAnanA guNothI AkarSAIne bahumAnano bhAva thAya che, ane tenA kAraNe abhyudaya ane mokSanuM kAraNa bane tevI guNavAna puruSomAM satpuruSanI pratIti thAya che. tevI satpuruSanI pratIti ghaNo bhAvamala hoya tyAre thAya nahi, tethI bhAvamalanI alpatA ja satpraNAmAdinuM nimitta kAraNa che e prakAre pUrvazloka sAthe saMbaMdha che; ane tene sadeza vastunI upamA dvArA batAve che : jenI cakSunI zakti nabaLI hoya te jIva kyAreya lakSaNavyaMjanAdi kArtyathI samyag rUpa joI zakato nathI. ahIM kadAcit kahevAthI e kahevuM che ke je jIva pAse lakSaNa, vyaMjana, rekhA, uparekhA AdinuM jJAna che ane anya jIvanA rUpane jovA mATe prayatnavALo paNa che, Ama chatAM cakSumAM doSa hoya to dehanAM lakSaNo, vyaMjano, rekhA, uparekhA vagere kyAreya yathArtha joI zakato nathI; kema ke cakSumAM sAmarthya nathI. te rIte jeno bhAvamala alpa thayo-nathI, tevo jIva koIka rIte manuSyabhavane pAmIne ghaNo buddhimAna hoya ane ghaNAM zAstro bhaNyo hoya, topaNa bhAvamalanI pracuratAne kAraNe tene tattvane jovAnI nirmaLa aMtaraMga cakSu nathI; tethI kyAre paNa guNavAna puruSomAM rahelA mokSane anukULa pAramArthika guNone te joI zakato nathI. tethI je jIvamAM bhAvamalanI alpatA thAya, tevA jIvane tattva jovAnI kaMIka nirmaLa prajJA pragaTe che, ane tevo jIva sAdhumAM rahela mokSasAdhaka yogone kaMIka joI zake che, jenA kAraNe temanA pratye bahumAna thAya che ane te bahumAnathI prerAIne satpraNAmAdi kare che.
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 yogadaSTisamuccaya/gAthA-37 'tamAre tamAva:' e vyatireka kathana che, ane avataraNikAmAM kahela ke 'vyatireka sArane kahe che te zlokamAM A rIte che : alpabhAvamalano abhAva hote chate sAdhu puruSomAM mahodayavALI sampratIti thatI nathI, e kathanathI e phalita thayuM ke alpamalanA abhAvamAM satratItino abhAva che. A vyatirekasAra kathana che. ll36aaaa avataraNikA : adhunAnvayasAramadhikRtavastusamarthanAryavAha - avataraNikArya : pUrvazlokamAM bhAvamalanI alpatAthI sapraNAmAdi thAya che tenuM vyatirekathI samarthana karyuM. have avayapradhAna adhikRta vastunA samarthana mATe=bhAvamalanI alpatA sapraNAmAdino hetu che te rUpa adhikRta vastunA samarthana mATe, ja kahe che - bloka : alpavyAdhiryathA loke tadvikArairna bAdhyate / khate vesiyyartha, vRg)vAvaM tathA hita mArUchapA anvayArthaH yathA=je pramANe to lokamAM rAjyavyA: alpavyAdhivALo tadvivAre tenA vikAro vaDe vyAdhinA vikAro vaDe vAdhyate =bAdhA pAmato nathI ra=ane rUsaddhArtha ISTasiddhine mATe kuTuMbAdi pAlana mATe cete=ceSTA kare che-rAjasevAdimAM pravRtti kare che, tathA te pramANe mayaMkaAEyogI kRtya = dhRti vaDe ja hita hitamAM (pravRtti kare che.) l37mAM zlokArtha : je pramANe lokamAM abhavyAdhivALo mANasa vyAdhinA vikAro vaDe bAdhA pAmato nathI ane kuTuMbAdipAlana mATe rAjasevAdimAM pravRtti kare che, te pramANe yogI vRti vaDe ja hitamAM pravRtti kare che. ll37ll TIkA : apavyAdhi =kSI prayo, 'AthA no zvat 'taddhiH '=AvAmi, vAdhyate = vyAdheralpatvena na bAdhyate, kiM cetyAha 'ceSTate ca' rAjasevAdau, 'iSTasiddhyarthaM' kuTumbAdipAlanAya, eSa dRSTAnto'yamarthopanaya ityAha, 'vR(5)tyaiva' dharmayonirUpayA etacca 'vRttiH' (dhRtiH) zraddhA sukhA vividiSA vijJaptiriti dharmayonayaH' iti vacanAt, tadanayA hetubhUtayA, 'ayaM' yogI, 'tathA' alpavyAdhipuruSavatsthUrA'kAryapravRttinirodhena, 'hite' hitaviSaye dAnAdau, ceSTata iti / / 37 / /
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 149 yogadaSTisamuccaya/gAthA-37 TIkArca - 'tvavyAdhi:'.... vedata kRti ! je pramANe lokamAM alpavyAdhivALo koIka kSINaprAya rogavALo koIka, tenA vikAro vaDe= vyAdhinA vikAro vaDe kaMDu Adi vaDe, bAdhA pAmato nathI vyAdhinuM alpapaNuM hovAne kAraNe bAdhA pAmato nathI, vi =ane zuM? ethI kahe che - ane rAjasevAdimAM ISTasiddhi mATenakuTuMbAdi pAlana mATe, ceSTA kare che, A=pUrvamAM varNana karyuM e, daSTAMta che. A AgaLa varNana karAya che, e artha upAya che. ethI kahe che - arthAt artha upanayane kahe che : dharmayotirUpa dhRti vaDe ja 'yoga' - A yogI, te prakAranA alpavyAdhivALA puruSanI jema sthUla akAryanI pravRttinA virodha vaDe, hitamAM hitanA viSayabhUta dAnAdimAM, ceSTA kare che. ahIM dhRti dharmayoni kema che ? temAM yukti Ape che : dhRti, zraddhA, sukhA, vividiSA, vijJapti "skRta=NatA, e=dharmayonio che. e prakAranuM vacana hovAthI= atyadarzananuM vacana hovAthI, dharmayotirU5 dhRti vaDe ja A yogI hitamAM ceSTA kare che, ema avaya che. li37mAM ahIM TIkAmAM 'dharmanirUpayA' pachI 'tattva' ane 'ta vacanA' pachI tanayA hetupUtayA' e kathananuM vibhaktithI koI joDANa nathI, tethI pATha kaMIka truTita jaNAya che. mATe mULazlokane sAme rAkhIne je pramANe anvaya che te pramANe TIkArtha lakhela che. 'TuMvArapAttanAtha' mAM 'mara' padathI svapAlananuM grahaNa karavuM. bhAvArtha zloka-35mAM kahela ke bhAvalinI alpatA e saTUNAmAdino hetu che. tene anvayapradhAna dRSTAMtathI samarthana kare che. jema lokamAM koI puruSane ghaNo roga bAdhA karato hoya to te puruSa, tene kuTuMbanuM pAlana ke svanuM pAlana iSTa hovA chatAM tene mATe dhanopArjanAdimAM pravRtti karI zakato nathI; jyAre alpavyAdhivALo hoya to te vyAdhi tene ati bAdhA karato nathI, tethI potAne iSTa evuM kuTuMbanuM pAlana, potAnA dehanuM pAlana vagere karavA mATe rAjasevA Adi pravRtti kare che. A dRSTAMta dvArA arthano upanaya kare che - jema te alpa vyAdhivALo iSTasiddhi mATe pravRtti kare che, tema pahelI daSTine pAmelA evA A yogI dharmanI yonibhUta evI dhRti vaDe karIne potAnA hitanA viSayabhUta dAnAdimAM pravRtti kare che. Azaya e che ke jema zarIrano vyAdhi alpa hoya to dhanopArjanAdimAM saMsArI jIvo pravRtti karI zake che, te rIte ghaNo bhAvamala kSaya thAya che tyAre jIvamAM rAgAdirUpa bhAvaroga alpa thAya che, tethI Atmahitane anukULa ucita pravRtti kare che. A ucita pravRtti vRtithI thAya che; kema ke dhRti Adi pAMca, dharmanI niSpattinI yonio che. te A rIte -
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 yogadRSTisamuccaya/gAthA-37-38 jIva saMsAramAM sAta bhayothI vyAkuLa hoya che, tethI te sAta bhayonA nivAraNanA bAhya upAyomAM yatna kare che; potAne AjIvikAnI takalIpha na thAya, zatru AdithI koI Apatti na Ave ke vRddhAvasthA jaladI na Ave tenA mATe sarva pravRttio karyA kare che; paraMtu karmamalanI alpatA thavAthI yoganI pahelI dRSTine pAmelA yogI, jema alpa vyAdhivALo jIva potAnA kuTuMbapAlana mATe ceSTA kare che, tema kRtipUrvaka AtmahitamAM pravRtti kare che. ahIM vizeSa e che ke dhRtipUrvaka AtmahitamAM pravRtti karavAthI abhaya, cakSu, mArga, zaraNa ane bodhi A pAMca bhUmikA kramasara jIvamAM Ave che. temAMthI abhaya, cakSu, mArga ane zaraNa : e bhAvo yoganI prathama cAra dRSTimAM thanArA hovAthI cAradaSTisvarUpa che. temAM bodhinI prApti / samyajJAna svarUpa che ane yoganI prathama cAra dRSTio samyajJAnanI pUrvabhUmikArUpa che. vaLI dhRti, zraddhA, sukhA, vividiSA ane vijJapti : e pAMca dharmayonio che. tyAM pahelI dRSTimAM abhayanI prApti thAya che, tene ahIM dhRti zabdathI grahaNa kare che. bIjI dRSTimAM cakSu prApta thAya che, tene ahIM zraddhAthI grahaNa karela che. trIjI dRSTimAM mArganI prApti thAya che, tene ahIM sukhAthI grahaNa karela che. cothI dRSTimAM zaraNa prApta thAya che, tene ahIM vividiSAthI grahaNa karela che. A kRti Adi cAreya pariNAmothI vijJaptirUpa samyaktva pragaTa thAya che. vaLI yoganI prathama cAra dRSTio samyajJAnanI pUrvabhUmikArUpe samyajJAnarUpa che, ane bodhinI prApti e samyajJAna che. A baMne prakAranAM sabhyajJAna samyapravRttinuM kAraNa che. mATe dhRti Adi pAMceyane dharmanI yoni kahela che. II37nA avataraNikA : etadanantaroditamakhilameva yadopajAyate tadAbhidhAtumAha - avataraNikArya : A anaMtara kahevAyeluM sarva ja=zloka-23thI saMzuddha jinakuzalacittAdi je bhAvamalanI alpatAne kAraNe thatAM yogabIjo kahyAM te sarva ja, jyAre thAya che, tavA-te kALa, kahevA mATe kahe che - zloka H yathApravRttakaraNe, carame'lpamalatvataH / Asannagranthibhedasya, samastaM jAyate hyadaH / / 38 / / anvayArtha : alpamatvataH=alpamalapaNuM hovAne kAraNe AAsannapranthimesva=AsannagraMthibhedavALA jIvane carame yathApravRtta ro=caramayathApravRttakaraNamAM vaH samastuM=A badhuM=zrloka-23 thI 37 sudhImAM batAvela saMzuddha jinakuzalacittAdi sarva khAyate=thAya che. dI=pAdapUrti mATe che. / / 38 / /
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 151 yogadaSTisamuccaya/gAthA-38 zlokA : alpamalapaNuM hovAne kAraNe AsannagraMthibhedavALA jIvane carama yathApravRttakaraNamAM zloka-23 thI 37 sudhImAM batAvela saMzuddha jinakuzalacitAdi sarva thAya che. "dI' pAdapUrti mATe che. l38ll TIkA - __'yathApravRttakaraNe' - prAgvyAvarNitasvarUpe 'carame' paryantavartini, 'alpamalatvata:' kAraNAt 'mAsannapranjimevastha' sata:, "samasta - sanattarohita 'nAyate dra' hastaliti pArU8AA TIkArca - yathApravRttara'... rtakriti 1 prAvyAvaNita svarUpavALA zloka-10mAM varNana karAyelA svarUpavALA, carama=paryantavarti, yathApravRttakaraNamAM, alpamalapaNAne kAraNe AsannagraMthibhedavALA chatA evA jIvane, A=anaMtaramAM kahevAyela zloka-23 thI 37 sudhImAM kahevAyela, samasta thAya che. 38. bhAvArtha - caramAvartamAM Avelo jIva jyAre ane jeTalAM paNa, yoganI prathamanI cAra dRSTinA pariNAmane sparzanArAM yathApravRttakaraNa kare che, te sarva yathApravRttakaraNane caramayathApravRttakaraNa kahevAya, e prakArano ullekha dharmaparIkSAmAM pUjya upAdhyAyajI mahArAje karela che. tethI e phalita thAya ke jIva caramAvartamAM Avelo hoya tyAre tenAmAM bhAvamala alpa vartato hoya che, ane tevo jIva duHkhitamAM atyaMta dayA kare, ityAdi je caramAvartanuM lakSaNa karyuM, te duHkhitamAM dayA Adi caramayathApravRttakaraNanA sAmarthyathI kare che; ane jinamAM kuzalacittAdi kare che ke AcAryAdimAM paNa kuzalacitta kare che ke sAdhuvaMdanAdi kare che, te sarva caramayathApravRttakaraNanA sAmarthyathI kare che. A bhUmikA sarva yogabIjonA grahaNanI che, tethI samyajJAnanI pUrvabhUmikA che. mATe A jJAnavALA jIvane graMthibhedaAsatravartI kahela che. AvA jIvane ucita sAmagrI maLe to graMthibheda e ja bhavamAM kare, kvacit ghaNA bhava pachI paNa kare. vaLI koIka jIva caramAvartamAM Avelo hoya, eka pudgalaparAvarta niyamA saMsAramAM paribhramaNa karanAro hoya, ane caramAvartamAM AvyA pachI tarata koI nimitta pAmIne yogabIjo grahaNa kare, to tevo jIva yogabIjo grahaNa karyA pachI karmanA doSathI caramayathApravRttakaraNamAMthI avazya bahAra nIkaLI jAya che, ane Avo jIva graMthibheda vahelAmAM vahelo kare to paNa ardha pagalaparAvarta saMsAra bAkI rahe tyAre ja karI zake che, tenAM pahelAM graMthibheda saMbhavato nathI. tethI AvA jIvane AzrayIne yogabIjo grahaNa karyA pachI kALathI graMthibhedamAM ghaNo vilaMba hovA chatAM, graMthibhedane anukULa evo uttama bhAva AvA jIvomAM paNa yogabIjagrahaNakALamAM vartI rahyo che. tethI uttama bhAvane AzrayIne A caramayathApravRttakaraNa graMthibhedane Asanna che, ane kALane AzrayIne paNa zaramAvarta bahAranA thatA yathApravRttakaraNanI apekSAe yogabIjane grahaNa karatuM evuM caramayathApravRttakaraNa graMthibhedane Asanna che; kema ke utkRSTathI graMthibhedanuM aMtara eka pudgalaparAvartana thaI zake, tenAthI adhika aMtara thaI zake nahi.
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 yogadaSTisamuccaya/gAthA-38-39 tethI e phalita thAya ke caramAvartamAM AvelA jIvane bhAvamala alpa vartato hoya che, tethI sAmagrI maLe to caramAvartamAM rahela jIva jinakuzalacittAdi sarva yogabIjomAMthI potAnI bhUmikA pramANe je saMbhave te yogabIja grahaNa kare che, ane yogabIja grahaNa karyA pachI sAmagrI maLe to samyakatva paNa pAmI zake, ane AgaLanI bhUmikAo paNa zIdhra pAme to yogamArganA sevanathI zaramAvartano kALa paNa alpa karIne zIdhra mokSamAM pahoMcI jAya; ane koI jIva yogabIja grahaNa karIne pAchaLathI yogamArgathI bhraSTa thAya to utkRSTathI eka pudgalaparAvartanA aMte avazya yogamArgane pAmIne mokSamAM jAya che. ll38II avataraNikA - athavA caramaM yathApravRttamidamapUrvamevetyAha - avataraNitArtha : athavA A caramayathApravRttakaraNa apUrva ja che. ti=Nataene, kahe che - bhAvArtha : pUrvazlokamAM caramayathApravRttakaraNane graMthibhedanI Asanna che ema kahyuM. tethI e phalita thayuM ke graMthibheda apUrvakaraNathI thAya che ane apUrvakaraNa e apUrva che; paraMtu caramayathApravRttakaraNa graMthibhedanA kAraNabhUta apUrvakaraNanI AsatramAM che. have 'athavAthI caramayathApravRttakaraNa apUrvakaraNanI jema apUrva che, te batAvatAM kahe che : bloka : apUrvAsanabhAvena, vyabhicAraviyogataH / tattvatoDapUrvamevemiti kovio vivuM? pArUA. anvayArtha : apUrvAsannamAve =apUrva AsannabhAva hovAne kAraNe vyabhicAraviyoti =vyabhicArano viyoga hovAthI rUzAgacaramayathApravRttakaraNa tattvartitatvathI saMpUrva va=apUrva ja che, ti e pramANe yovika yoganA jANanArAo vivuM =kahe che. l39o. zlokArca - apUrva AsannabhAva hovAne kAraNe vyabhicArano viyoga hovAthI caramayathApravRttakaraNa tatvathI apUrva ja che, e pramANe yoganA jANanArAo kahe che. ll19ll TIkA : 'apUrvAsannabhAvena' hetunA tathA 'vyabhicAraviyogataH' kAraNAt 'tattvataH'=paramArthena, 'apUrvameva' 'idaM' caramaM yathApravRttam, 'iti yogavido viduH' evaM yogavido jAnata iti bhAvaH / / 39 / /
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccayagAthA-39 153 TIkArya : 'pUrvAsasamAve'.... bhAva: II apUrvakaraNanA AsannabhAvarUpa hetuthI ane vyabhicArano viyoga hovAne kAraNe tatvathI paramArthathI, AgacaramayathApravRttakaraNa, apUrva ja che, e pramANe yoganA jANanArAo kahe che, e prakArano bhAva che. 39 bhAvArtha : jIva graMthibheda apUrvakaraNathI kare che ane apUrvakaraNa e graMthibhedane anukULa jIvano adhyavasAya che, ane te adhyavasAya apUrva che; kema ke pUrvamAM jIve kyAreya Avo uttama adhyavasAya karyo nathI, tethI A apUrva koTIno adhyavasAya che; ane A apUrvakaraNanA adhyavasAyathI jIva graMthino bheda karIne samyakatva pAme che; ane dareka caramayathApravRttakaraNa e apUrvakaraNanA ati AsannabhAvavALuM che; kema ke caramayathApravRttakaraNamAM thatA yogabIjonA grahaNane anukULa adhyavasAyathI nimitta pAmIne jIvane apUrvakaraNano adhyavasAya ullasita thAya che. A caramayathApravRttakaraNamAM thato yogabIjanA grahaNane anukULa adhyavasAya paNa pUrvamAM jIvane kyAreya prApta thayo nathI; tethI jema graMthibheda vakhate thato apUrvakaraNano uttama adhyavasAya apUrva che, tema apUrvakaraNanA AsannabhAvavALo evo caramayathApravRttakaraNano adhyavasAya paNa apUrva ja che. vaLI caramayathApravRttakaraNakALamAM grahaNa karAtAM yogabIjono adhyavasAya niyamA graMthibhedanuM kAraNa che. tethI caramayathApravRttakaraNamAM thayelA yogabIjanA adhyavasAyamAM graMthibhedarUpa phaLa sAthe vyabhicArano viyoga che, arthAt vyabhicAra nathI. tethI caramayathApravRttakaraNane paNa tattvathI apUrva ja kahela che; kema ke caramAvartamAM koIka jIvane yathApravRttakaraNa aneka vakhata thavA chatAM te sarva yathApravRttakaraNo yogabIjone grahaNa kare tevAM ja thAya che, tene AzrayIne te yathApravRttakaraNa paNa apUrva ja che. jema koI jIva samyakatva pAmyA pachI mithyAtvane pAme to pharI samyakatva prApta karavA apUrvakaraNa kare, ane temAM aneka vakhata mithyAtva pAme to aneka vakhata paNa apUrvakaraNa kare. Ama apUrvakaraNa paNa koI jIvane aneka vakhata thavA chatAM samyakatva prApta karatI vakhate ja thAya che, mATe sarva apUrvakaraNo apUrva ja che. sAmAnya rIte apUrvakaraNano ja adhyavasAya apUrva hoya ane caramayathApravRttakaraNano adhyavasAya apUrva na hoya to, ane apUrvakaraNanA AsannabhAvamAtrathI caramayathApravRttakaraNane apUrva kahevuM hoya to, paramArthathI apUrva che tema na kahevAya; paraMtu kAraNamAM kAryano upacAra karIne apUrva che tema kahevuM paDe, arthAt apUrvakaraNano adhyavasAya apUrva che ane caramayathApravRttakaraNa tenA AsannabhAvavALuM che, mATe upacArathI apUrva che, tema kahevuM paDe; paraMtu graMthakArane caramayathApravRttakaraNa upacArathI apUrva mAnya nathI, te batAvavA mATe ja kahyuM ke tattvathI caramayathApravRttakaraNa apUrva ja che. tenAthI e phalita thayuM ke jema apUrvakaraNano pariNAma anAdi saMsAramAM samyatvanI prAptinA kALa sivAya jIve kyAreya prApta karyo nathI tethI te apUrva che, tema caramayathApravRttakaraNano pariNAma paNa apUrva
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 yogadaSTisamuccaya/gAthA-39-40 ja che; kema ke Avo pariNAma Ave yogabIja grahaNanA kALa sivAya anaMtakALamAM kyAreya prApta karyo nathI. joke graMthibhedakALamAM thato apUrvakaraNano pariNAma vizeSa koTIno apUrva che, ane caramayathApravRttakaraNano pariNAma paNa apUrva che, phakta tenA jeTalo uttama nathI; paNa bhAvathI tenI najIkano pariNAma che. jema munibhAvano pariNAma adhika uttama che, tenA karatAM graMthibhedano pariNAma nyUna che, topaNa graMthibhedanA pariNAmane apUrva pariNAmarUpe zAstrakAroe svIkAryo, te rIte bhAvathI apUrvakaraNanI najIkano ane avazya apUrvakaraNanA pariNAmane pragaTa kare tevo caramayathApravRttakaraNano pariNAma paNa apUrva che, ema yogamArganA jANanArAo kahe che. ll39 avataraNikA : ihaiva guNasthAnayojanamAha - avataraNiyArtha: ahIM ja yoganI pahelI dRSTimAM ja, guNasthAnakanA yojAne kahe che - bhAvArtha : zAstramAM 14 guNasthAnako batAvAyAM che, temAM mithyAtva nAmanuM prathama guNasthAnaka che. guNasthAnakano artha e thAya ke mokSane anukULa evA guNonuM sthAna, ane AvA guNonA sthAnarUpa paheluM guNasthAnaka pahelI dRSTimAM che, te prakAranA yojanane prastuta zlokamAM kahe che - bloka : prathamaM yad guNasthAnaM, sAmAnyenopavarNitam / asyAM tu tadavasthAyAM, mukhyamanvarthayogataH / / 40 / / anvayArtha: sAmAncana=sAmAnyathI va prathama gujasthAnaM=je prathama guNasthAnaka 35tavarNana karAyuM zAstramAM kahevAyuM, to kyAM tu gavAyAMkaA ja avasthAmAM mukya--mukhya che=nirupacarita che; kanvarthayAta:=kema ke avarthano yoga che guNasthAnaka zabdanI vyutpattino yoga che. ll40nA zlokArtha : sAmAnyathI je prathama guNasthAnaka zAstramAM kahevAyuM che, te A ja avasthAmAM nirupacarita che; kema ke guNasthAnaka zabdanI vyutpattino yoga che. ll4oll TIkA : 'prathama' AdyaM yad guNasthAnaM' mithyAdRSTyAkhyaM, 'sAmAnyenopavarNitam' Agame middiTThI sAsAyaNAi'
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ '1papa yogadaSTisamuccaya/gAthA-40 (sAsAyaNe, ya) iti vacanAt, 'asyAM tu tadavasthAyAM' ityasyAmeva, 'mukhyaM =nirupacaritam, kuta ityAha 'anvarthayogata:' evaM guNabhAvena guNasthAnopapatteriti / / 40 / / TIkArya : prathama' ... TUsthAno pariti | prathama Adya, je mithyAdaSTi nAmanuM guNasthAnaka sAmAnyathI AgamamAM varNana karAyuM; kema ke mithyASTi, sAsvAdana Adi e prakAranuM vacana che, te=prathama guNasthAnaka, A ja avasthAmAM yoganI pahelI daSTivALI ja avasthAmAM, mukhya tirupacarita, che. kema tirupacarita che ? ethI kahe che - avarthano yoga hovAthI nirupacarita che. anvarthanA yoganuM tAtparya spaSTa kare che : A rIte pUrvamAM nineSu za7 vitta ItyAdi je atyAra sudhI varNana karyuM e rIte, guNano bhAva hovAne kAraNe mokSane anukULa guNono sadbhAva hovAne kAraNe, guNasthAnanI upapatti che=guNanA AdhAranI jIvamAM saMgati che. 'tti' zabda prathama dRSTinI samAptimAM che. I40 bhAvArtha : mithyAdRSTi, sAsvAdana Adi' e prakAranuM zAstravacana che. A vacana pramANe mithyAdRSTi Adi cauda guNasthAnakonAM nAmono ullekha che, temAM paheluM guNasthAnaka mithyAdRSTi nAmanuM guNasthAnaka che, ema sAmAnyathI kathana karyuM che; ane A guNasthAnakamAM samyakatva Adi nahi pAmelA sarva saMsArI jIvo che. tethI zAstravacana pramANe sarva mithyASTi jIvono A guNasthAnakamAM saMgraha che, topaNa guNasthAnaka zabdanI vyutpattithI vicArIe to paheluM guNasthAnaka pahelI dRSTimAM ja mukhyapaNe prApta thAya che, kema ke guNasthAnaka zabdanI vyutpatti e che ke "mokSane anukULa evA guNonuM sthAna te guNasthAna." AvA guNasthAnakamAM je jIvo vartatA hoya te jIvomAM te guNasthAnaka che tema kahevAya. mithyAtva avasthAmAM sarva saMsArI jIvo che, te sarva saMsArI jIvomAM mokSane anukULa evo guNa nathI, tethI upacArathI teo pahelA guNasthAnakamAM che tema kahevAya che; paraMtu je jIvo yoganI pahelI dRSTine pAmyA che temAM saMzuddha jinakuzalacittAdi je bhAvo pragaTa thayA che, te sarva bhAvo mokSane anukULa evA guNonA sthAnarUpa che. tethI zAstramAM kaheluM paheluM guNasthAnaka A pahelI dRSTimAM ja nirupacarita ghaTe che. anya jIvomAM guNonuM sthAna evuM guNasthAnaka nahi hovA chatAM mithyAtva che, tene sAme rAkhIne upacArathI mithyAtva guNasthAnaka kahela che. AnAthI e phalita thayuM ke pahelI dRSTivALA jIvomAM mithyAtva che, chatAM mithyAtva avasthAmAM paNa saMbhavI zake evA mokSane anukULa keTalAka guNo pragaTyA che, tethI pahelI dRSTimAM rahelA jIvomAM nirupacarita mithyASTi guNasthAnaka che. IIdoll
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1pa6 yogadaSTisamuccaya/gAthA-41 tArAdaSTika avataraNikA : uktA mitrA, adhunA tArocyate, tadatrAha - avataraNikArya : mitrAdaSTi kahevAI, have tArAdaSTi kahevAya che. te kAraNathI ahIM=zlokamAM, kahe che - bhAvArtha : zloka-21 thI 40 sudhI varNana karyuM tenA dvArA mitrAdaSTi kahevAI. have tArAdaSTi kahevAya che, e prakAre graMthakAra pratijJA kare che. tethI ahIM=prastuta zlokamAM, graMthakAra tArASTinA svarUpane batAve che -- bloka : tArAyAM tu manAka spaSTaM, niyamazca tathAvidhaH / anudvego hitArambhe, jijJAsA tattvagocarA / / 41 / / anvayArtha: tArAyAM tArAdaSTimAM tu vaLI manA spaSTa thoDuM spaSTa darzana che ra=ane niyama: tathavidha =niyama tevA prakArano che jevA prakArano yama IcchAdi cAra prakAravALo che tevA prakArano IcchAdi cAra prakAravALo niyama che, hitAra=hitanA AraMbhamAM anu=anuga che. tattvovara nisAsA tatvanA viSayavALI jijJAsA che. In415 zlokArtha : tArAdeSTimAM vaLI thoDuM spaSTa darzana che, ane jevA prakArano yama IcchAdi cAra prakAravALo che tevA prakArano IcchAdi cAra prakAravALo niyama che, hitanA AraMbhamAM anukrega che ane tatvanA viSayavALI jijJAsA che. II41II. TIkA :_ 'tArAyAM' punardRSTau kimityAha 'manAk spaSTaM' darzanamiti vartate 'mitrAyAM darzanaM mandaM' (zlo. 21) ityataH, 'niyamazca tathAvidhaH' zaucAdiricchAdirUpa eva 'zaucasantoSatapaH svAdhyAyezvarapraNidhAnAni niyama:' (yo. sU.-2, 32) rUti vayanA I tatra dvitIya stratipattirapi, mitrAyAM tretAva pava, tathAvidhakSayopazamAbhAvAt / tathA 'anudvego hitArambhe' pAralaukike'khedasahitaH, ata eva tatsiddhiH / tathA 'jijJAsA tattvagocarA' adveSata eva tatpratipattyAnuguNyamiti / / 41 / /
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-41 157 TIkArya : 'tArIyA'... nipajyanuti | zloka-21mAM kahyuM ke mitrAdaSTimAM darzana maMda che. tenI apekSAe punaH=vaLI tArAdaSTimAM manApha spaSTa thoDuMka spaSTa, darzana che. darzana e zabda zloka-21mAMthI ahIM varte che mitrAya sarNana mahuM e prakAranA zlokathI ahIM anuvRtti che; ane tevA prakArano niyama cheicchAdirUpa ja zaucAdi che. arthAt jevA prakArano ahiMsAdirUpa thama IcchAdirUpa cAra bhedavALo che, tevA prakArano IcchAdirUpa ja cAra bhedavALo zaucAdirUpa niyama che. temAM hetu kahe che - zauca, saMtoSa, tapa, svAdhyAya, IzvarapraNidhAna niyamo che. e prakAranuM vacana hovAthI zaucAdirUpa niyama che, ema avaya che. te kAraNathI tArAdaSTimAM zaucAdi niyama che te kAraNathI, ahIM-tArAdaSTimAM, bIjA yoganI pratipatti paNa che niyamarUpa bIjA yogano bodha to che, paraMtu svIkAra paNa che. vaLI mitrAmAM AnokabIjA yogarUpa niyamano, abhAva ja che; kema ke tevA prakAranA kSayopazamano abhAva chetArAdaSTivALAne jevA prakArano kSayopazama che tevA prakAranA kSayopazamano mitrAdaSTivALAne abhAva che; ane pAralaukika evA hitAraMbhamAM akheda sahita anuDhega che, AthI karIne ja=pAralaukika hitAraMbhamAM akheda sahita anukrega che AthI karIne ja, tenI siddhi che je lakSyane sAme rAkhIne kriyAnI pravRtti karI che te lakSyanI niSpatti che; ane adveSathI ja tatvanA viSayamAM jijJAsA che. te jijJAsA kevI che te spaSTa kare che : tapratipatti Anugukhya tatvanI prAptine anurUpa che. 'ti' zabda TIkAnI samApti mATe che. I41 'tra dinIyAtmitittirapi' e prakArano pATha che tyAM 'tatra dvitIyA@ tirpottarapi' e prakArano pATha joIe. zuddha pATha maLela nathI. bhAvArtha : yogamArganA viSayamAM mitrAdaSTivALAnA bodha karatAM tArAdaSTivALAno bodha kaMIka spaSTa hoya che. mitrAdRSTivALA jIvone yogInA upadezAdithI pAMca yamo mokSa mATe sevavA joIe, saMsAranI kriyAo pAparUpa che ane ahiMsA, satya Adi kriyAo AtmA mATe kartavya che teTalo bodha hoya che. tethI niyamanA paramArthane joI zakatA nathI; kema ke tevA prakArano kSayopazama nathI; jyAre tArAdaSTivALAne mitrAdaSTivALA karatAM kaMIka spaSTa kSayapazama hovAthI AtmakalyANa mATe jema ahiMsAdi pAMca yamo upAdeya lAge che tema zaucAdi pAMca niyamo paNa upAdeya lAge che. tethI tArAdaSTivALAne ATha yogAMgamAMthI bIjA niyama nAmanA yogAMganI paNa prApti hoya che.
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 yogadRSTisamuccaya/gAthA-41 samyagdaSTinA, mitrAdaSTivALAnA ane tArAdRSTivALAnA bodhano bheda : tattvamArgane jovAno prAraMbhika vicAra pragaTa thayelo hovAne kAraNe mitrAdaSTivALAne ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya ane aparigraha e pAMca yama sevavA jevA che teTalo kSayopazama thayelo hoya che, ane potAnA sthUla bodha pramANe e pAMca yamone, sevavAnI rucivALA hoya che, ane potAnI ruci anusAra teo yamomAM kaMIka yatna paNa karatA hoya che. Ama chatAM je rIte samyagdaSTi pAMca yamarUpa pAMca mahAvratone mokSanA kAraNarUpe joI zake che, tevo sUkSmabodha pahelI dRSTivALAne nathI; chatAM pahelI dRSTivALAnI yamanI AcaraNA pradhAnadravyaAcaraNA che; jyAre samyagdaSTi to sUkSmabodhavALA hovAne kAraNe bhagavAnanA vacanAnusAra eka ahiMsAvratane paNa sarvanayanI dRSTithI jonArA hoya che. tethI 'sva bhAvaprANanA rakSaNamAM ja ahiMsAvratanI vizrAMti che, ane sva bhAvaprANanA rakSaNamAM karAyelo yatna paraMparAe vItarAgatAnuM kAraNa bane, bAkInAM cAra vrato paNa sva bhAvaprANanA rakSaNarUpa ahiMsAnI vADarUpa che.' A rIte pAMca vratonA paramArthane samyagdaSTi jonArA hoya che. tethI ahiMsAdinA pAramArthika bodhapUrvaka ahiMsAdimAM jo yatna kare to temanuM ahiMsAdinuM pAlana bhAvaahiMsAdinA pAlanarUpa bane che. tevuM vratonuM pAlana pahelI dRSTivALAne nathI, topaNa pradhAnadravyakriyA hovAthI bhAvayamanA pAlananuM kAraNa bane tevuM yamonuM pAlana prathama dRSTivALAne hoya che. AnAthI e phalita thAya ke samyagdaSTinA bodha anusAra pAMca mahAvratomAM Akho yogamArga saMgRhIta thAya che, ane te bodha anusAra je kaMI ahiMsAdinuM pAlana samyagdaSTi kare te sarva bhAvaahiMsAdinA pAlanarUpa bane che; jyAre pahelI daSTivALAne sthUlathI ahiMsAdi pAMca yamano bodha hoya che, ane te bodha anusAra rucipUrvakanI AcaraNA kare che; ane tArAdRSTimAM te yogamArgano bodha kaMIka spaSTa thAya che, jethI ahiMsAdi pAMca yamanI AcaraNA sAthe zaucAdi niyamone paNa te yogamArganI bhUmikArUpe joI zake che. tethI tArAdRSTivALA zaucAdi bhAvomAM ruci anusAra yatna karIne niyamonuM pAlana paNa kare che, jyAre mitrAddaSTivALAne tevA prakArano kSayopazama nahi hovAthI yamathI atirikta zaucAdi bhAvone yogamArganA pariNAmarUpe teo joI zakatA nathI. bIjI dRSTivALAne pAtaMjalasUtra anusAra athavA 22mI batrIzI anusAra zaucAdi niyamono bodha A pramANe che : (1) zauniyama - zauca bAhya ane atyaMtara be bhedavALo che. bAhya zauca mATI AdithI kAyAnA prakSAlanarUpa che ane atyaMtara zauca maitryAdibhAvothI cittanI malinatAnA prakSAlanarUpa che. bIjI dRSTivALA vicAre che ke A zarIra azucimaya che, mATe tenuM mATI AdithI prakSAlana karIne AtmakalyANa mATe bhagavadbhaktimAM yatna karavo joIe. vaLI te vicAre che ke jema bhagavadbhakti mATe bAhyazucipaNuM Avazyaka che tema AMtarazucipaNuM paNa Avazyaka che, mATe AtmAne maitrI Adi bhAvothI paNa zuddha karavo joIe.
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-41 bIjI daSTivALA jIvone A zaucabhAvanAthI sAta kAryo thAya che. 159 (i) svAMge jugupsA, (ii) bIjAnI kAyA sAthe asaMga, (iii) sattvazuddhi, (iv) saumanasya, (v) ekAgratA, (vi) iMdriyono jaya ane (vii) vivekakhyAtirUpa AtmadarzananI yogyatA. (i) svAMge jugupsA H- bIjI dRSTivALA yogIne potAnI kAyAmAM jugupsA thAya che. te vicAre che ke A kAyA azucimaya che mATe AmAM mamatva karavuM joIe nahi. (ii) bIjAnI kAyA sAthe asaMga H- kAyAnuM AvuM jugupsanIya svarUpa hovAthI bIjAnI kAyA sAthe saMga karavAnI vRtti bIjI daSTivALA yogIne thatI nathI. (iii) sattvazuddhi :- zaucabhAvanAne kAraNe jIvamAM kAyA pratyeno rAga-dveSano bhAva ghaTavAthI prakAza ane sukhAtmaka sattvanI zuddhi thAya che. Azaya e che ke zarIra pratye jugupsA karavAthI zarIrano rAga ghaTato jAya che, bhogAdinI lAlasA ghaTatI jAya che ane bhogarahita evA AtmAnA svarUpano bodha thato jAya che, je prakAzAtmaka AtmAno zubha pariNAma che; ane bhogathI vimukhabhAvamAM ja svasthatAnA sukhano bIjI dRSTivALA yogIne anubhava thAya che. te batAvavA mATe kahyuM ke zaucabhAvanAthI prakAza ane sukhAtmaka sattvanI zuddhi thAya che. (iv) saumanasya :- bIjI daSTivALA yogIne khedanA ananubhava dvArA mAnasika prIti thAya che, zaucabhAvanAne kAraNe deha jugupsanIya lAgavAthI tenI ALapaMpALa karavAnI manovRtti ghaTe che, jethI dehanI ALapaMpALa mATe zrama karavArUpa khedano ananubhava thavAne kAraNe mAnasika AnaMda thAya che. (v) ekAgratA :- bIjI daSTivALA yogIne zaucabhAvanAne kAraNe kAyA pratyenuM mamatva ghaTavAthI yogasAdhanAnA mArgamAM ekAgratA Ave che. (vi) iMdriyono jaya :- bIjI daSTivALA yogIne kAyA pratyenuM mamatva ghaTavAthI kAyAne anukULa viSayo pratye paNa mamatva ghaTe che, ane badhA jIvonI kAyA jugupsanIya dekhAvAthI koInAM rUpa-raMga joIne iMdriyo viSaya abhimukha jatI nathI. tethI zaucabhAvanAne kAraNe iMdriyono jaya thAya che. (vii) AtmAnA darzananI yogyatA H- bIjI dRSTivALA yogIne bhogAdinI manovRtti ghaTavAthI AtmadarzananI yogyatA pragaTe che. AnAthI e phalita thAya ke zaucabhAvanAthI bIjI dRSTivALA jIvone kramasara upara batAvyAM tevAM phaLo prApta thAya che, jyAre pahelI dRSTivALA jIvone yamAdinI skUla AcaraNAthI adhika zaucabhAvanAmAM kevI rIte yatna karavo, vagereno bodha hoto nathI. Avo bodha pragaTe tyAre jIva bIjI daSTimAM Ave che. bIjI dRSTivALA jIvo zaucabhAvanA karatA hoya che, jenAM uparyukta sAta phaLo che. badhA ja bIjI dRSTivALA yogIone A phaLo prApta thAya tevo niyama nathI; topaNa bIjI daSTivALA jIvonI zaucabhAvanAnI pravRtti te phaLanI niSpattinI bhUmikArUpa che ane koIka yogIne te phaLo pragaTa paNa thayAM hoya che.
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 yogadRSTisamuccaya/gAthA-41 (2) saMtoSaniyama :- bIjI dRSTimAM rahelA yogIo saMtoSarUpa niyamanuM sevana kare che=Atmahita sAdhavA mATe saMtoSane keLavavo joIe, te prakAranuM lakSya karIne prakRtine saMtoSavALI banAvavA yatna kare che; ane saMtoSa jyAre suabhyasta thAya che tyAre yogIone atizaya sukha pedA thAya che, jenI AgaLa bAhya iMdriyothI thayeluM sukha 'so'mA bhAge paNa AvatuM nathI. (3) tapaniyama :- bIjI yogadRSTivALA jIvo AtmAnI zuddhi karavA mATe tapanI rucivALA hoya che, ane AtmakalyANa mATe koIka bIjI dRSTivALA yogI tapamAM yatna karatA hoya ane teno tapa suabhyasta bane to kAyAmAM rahelI azucino paNa kSaya thaI jAya che. tethI tenI kAyAnAM pudgalo paNa pavitra banI jAya che, ane aneka prakAranI siddhio pragaTe che. suabhyasta tapathI klezAdi azucino kSaya thavAthI kAyA ane iMdriyonI siddhio prApta thAya che; arthAt zarIrane aNuM jeTaluM banAvavAnI zakti ane moTuM banAvavAnI zakti pragaTa thAya che, ane iMdriyomAM sUkSma, vyavahita bhIMta AdithI vyavadhAnavALA atyaMta dUra rahelA padArthane jovAnuM sAmarthya pragaTe che. (4) svAdhyAyaniyama :- svAdhyAya eTale praNavapUrvaka maMtrano jApa. bIjI dRSTivALA yogI yogamArganI sAdhanAnA arthe svAdhyAyamAM yatna kare che, je japarUpa che; ane tenAthI je iSTadevatAno jApa kare che, te devatAnuM darzana paNa thAya che. Azaya e che ke jyAre maMtrajApa suabhyasta bane che tyAre te maMtrathI abhipreta evA devatAnuM pote sAkSAt darzana karato hoya tevo pariNAma paNa pragaTa thAya che. (5) IzvarapraNidhAna :- sarva kriyAonA phaLamAM nirapekSapaNAthI Izvarane samarpaNa lakSaNa Izvara praNidhAna che. A IzvarapraNidhAnathI samAdhimAM aMtarAya karanArA klezono nAza thavAthI samAdhi pragaTe che. tapa, svAdhyAya ane IzvarapraNidhAna A traNe paNa zobhana adhyavasAya hovAne kAraNe klezarUpa kAryanA pratibaMdha dvArA samAdhine anukULa bane che. -: bIjI dRSTimAM pragaTa thatuM udveganuM varjana : udvega eTale kaSTasAdhyatAjJAnajanita ALasa, tenuM varjana :- A anuSThAna asAdhya nathI, paraMtu kaSTasAdhya che, tema jANIne te anuSThAnamAM zakti pramANe yatna na kare, paNa ALasa kare to, zarIrathI thAkelo na hoya ane kriyA karato hoya topaNa, udveganA vazathI anutsAhathI kriyA kare che. tethI te kriyA karato hovA chatAM tenAthI sukha prApta karato nathI arthAt upazamabhAvanA sukhane anubhavato nathI, ane udvegathI karAyelI kriyA rAjaveTha jevI che. bIjI dRSTimAM AvelA yogIne kriyAmAM Avo udvegadoSa hoto nathI. pahelI dRSTivALA ane bIjI dRSTivALA jIvonA anuSThAna vacceno bheda : sAmAnya rIte pahelI dRSTimAM AvelA jIvo khedadoSa vagaranA hoya che, tethI dharmakArya karavAnuM Ave to utsAhathI kArya kare che. Ama chatAM te kArya kaSTasAdhya jaNAya to udvega doSa pahelI dRSTimAM AvI zake che;
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 161 yogadaSTisamuccaya/gAthA-41 chatAM pahelI dRSTivALA yogIne sarva dharmakAryamAM udvega Ave che tevo niyama nathI, paraMtu AdareluM anuSThAna kaSTasAdhya che tevuM jaNAya tyAre te anuSThAna udvegathI paNa kare; jyAre bIjI dRSTivALA yogIne kaMIka spaSTa bodha hoya che. tethI yogamArgane anukULa evA anuSThAnanA sevanakALamAM te anuSThAna kaSTasAdhya jaNAya topaNa zaktinA prakarSathI yatna kare che, paNa veThanI jema karatA nathI. tenuM kAraNa e che ke A dRSTimAM rahelA jIvane bodha hoya che ke "veThanI jema karIza to mAruM hita thaze nahi.' tethI kArya kaThaNa jaNAya to vadhAre sAvacetIpUrvaka yatna karIne zakti anusAra te anuSThAnamAM yatna kare che. vaLI pahelI dRSTivALA jIvono bodha maMda hovAthI jo te anuSThAna kaSTasAdhya jaNAya to samya prayatna karavAmAM ALasa kare che, ane bAhya AcaraNAmAtra karIne te anuSThAna karyAno saMtoSa mAne che; jyAre bIjI dRSTivALA jIvone to kaMIka spaSTa bodha hovAne kAraNe te anuSThAnathI kaMIka ucita bhAvo utpanna karavAno Azaya pragaTelo hoya che, jethI anuSThAna kaSTasAdhya jaNAya tyAre ALasano tyAga karIne zakti anusAra te anuSThAnane seve che; kAraNa ke bIjI dRSTivALA yogIne zauca-saMtoSAdi niyama dvArA AtmAnA uttama bhAvo pragaTa karavAno pariNAma pragaTelo che; jyAre pahelI daSTivALA jIvone ahiMsAdi pAMca yamonI bAhya kriyAo sevavAmAM ja AtmakalyANanI buddhi che. tethI pahelI dRSTivALA karatAM bIjI dRSTivALA jIvo kaMIka pariNAmanA arthI che, tethI jema bIjA yogAMgane prApta kare che tema kriyAnA ATha doSomAMthI udvega doSanA parihArapUrvaka kriyAne samyagU niSpanna karavA paNa yatna kare che. daSTi bahAranA, pahelI daSTivALA ane bIjI daSTivALA jIvonA anuSThAna vacceno bheda : yogamArgane nahi pAmelA dRSTi bahAranA jIvo Aloka ane paralokanA phaLanI AzaMsAthI bhautika hita mATe kvacit saMyama pALatA hoya, athavA deva-gurunuM kArya karatA hoya ke yamanuM sevana sArI rIte karatA hoya, topaNa te anuSThAnamAM teone prati vartatI nathI; jema majurane majurInuM kArya karavAmAM prIti hotI nathI, Ama chatAM dhana sAruM maLe tema hoya to te majurInI bAhya kriyA aMtaraMga prIti vinA sArI rIte paNa kare. jyAre yogamArgamAM pravRtta yogIo saMyamapAlana, deva-gurunuM kArya ke yamanuM sevana paralokanA hita mATe to kare ja che, paraMtu te kArya karavAmAM paNa teone prati varte che, tethI pahelI dRSTivALA jIvo kheda vagara prItipUrvaka dharmaanuSThAna kare che. jema koIka dhananA arthe bALaka ramADavAnuM kAma svIkAre che ane te bALakane ramADavAmAM tene prIti paNa varte che. vaLI, pahelI daSTivALA jIvo prItipUrvaka dharmaanuSThAna kare che, chatAM koIka dharmaanuSThAna kaSTasAdhya jaNAya to uddega doSathI rAjaveThanI jema kare che; jyAre bIjI dRSTivALA jIvone te anuSThAna kaSTasAdhya jaNAvA chatAM jANe che ke samyagu rIte karAyeluM anuSThAna AtmAnA guNanI niSpattinuM kAraNa che, tethI te anuSThAna udvega vagara zakti anusAra yatna karIne phaLanI siddhi thAya te rIte kare che.
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 yogadaSTisamuccaya/gAthA-41-42 -: tattvagocarA jijJAsA :bIjI dRSTivALA jIvone aSathI tattvajijJAsA thAya che, je tattvanI pratipattine anurUpa che-tattvanA nirNayanuM kAraNa bane tevI che. arthAt A jijJAsA tattvane jANavAnI pravRtti dvArA tattvanA svIkAramAM vizrAMta thaze. pahelI dRSTimAM adveSa guNa pragaTe che. te adveSa guNa batAvatAM zloka-21mAM kahyuM ke adevakAryAdimAM adveSa che. koI jIva adevane devabuddhithI pUjato hoya to pahelI dRSTivALo jIva tyAM dveSa karato nathI, paraMtu karuNA kare che ema zloka-21nI TIkAmAM batAvyuM. vaLI pratimAzataka gAthA-71mAM TIkAmAM pUjya upAdhyAyajI mahArAje kahyuM ke vidhiadvaiSa paNa prathama yogAMganI prAptirUpa che. temAM yogabiMdu gAthA-159nI sAkSI Apela che, ane te gAthAmAM muktiadveSane kAraNe A sadanuSThAna che tema kahela che. tethI e prApta thAya ke muktino adveSa e prathama yogAMga che ane muktinA aSane upalakSaNathI yogabiMdumAM mokSamArgano adveSa ane mokSamArgamAM prasthitano addeSa paNa grahaNa karela che. vaLI muktiadveSa batrIzInI gAthA-24mAM kahyuM ke guNano adveSa kriyArAgano prayojaka thAya to saMsArahAsanuM kAraNa bane. tethI e phalita thAya ke guNano adveSa, guNavAnano adveSa, muktino adveSa, vidhino adveSa, muktimArgano adveSa, muktimArgamAM prasthitano addeSa ke anya darzanavALA adevane devarUpe pUjatA hoya tenA pratyeno adveSa, te sarva prathama dRSTimAM vartatuM adveSarUpa yogAMga che. zloka-3ramAM 'vitepurAntam' mAM guNavAnamAM adveSa kahyo te paNa prathama yogAMga svarUpa che. Avo adveSa jeone pragaTelo hoya tevo jIva jyAre bIjI dRSTimAM Ave che tyAre prathama dRSTi karatAM kaMIka spaSTa bodha thAya che. tethI yogamArgano sAmAnya bodha thAya che, jethI vizeSanI jijJAsA pragaTe che ane A jijJAsAne kAraNe bIjI daSTivALA yogI vizeSa vizeSa yogamArgane jANavA pravRtti kare che, jenA kAraNe pAMcamI dRSTi prApta thaze tyAre tattvanI prApti thaze. te batAvavA mATe kahyuM ke aSathI tattvagocarA jijJAsA thayela che ane te jijJAsA tattvapratipattine anuguNa che arthAt tattvanI prAptinuM avazya kAraNa bane tevA svarUpavALI che. AvA avataraNikA - asyAM dRSTau yadanyad guNajAtaM bhavati tadAha - avataraNiyArtha: A daSTimAM bIjI daSTimAM, je anya guNasamudAyakazloka-41mAM batAvyo tenA karatAM anya je guNasamudAya, thAya che, tene kahe che -
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 163 yogadaSTisamuccaya/gAthA-42 zloka : bhavatyasyAM tathA'cchinnA, prItiryogakathAsvalam / zuddhayogeSu niyamAd bahumAnazca yogiSu / / 42 / / anvayArtha : 3=AmAM=bIjI dRSTimAM yojAthAsu-yogakathAviSayaka tathA-te prakAre gata gachitrA prati =atyaMta satata prIti =ane zuddhayone yonipu=akalka yogavALA yogIomAM niSpApa yogavALA yogIomAM niyama-niyamathI vahumAna =bahumAna bhavati thAya che. jarA zlokArtha : bIjI daSTimAM yogakathAviSayaka te prakAre atyaMta satata prIti ane niSpApayogavALA yogIomAM niyamathI bahumAna thAya che. ll4rA TIkA : mati' 'gastha' cho tathA tenA prakAreT "chinnA' bhAvaprativIratA 'pratirthothAsvana atyarthaM tathA 'zuddhayogeSu' akalkapradhAneSu 'niyamAd'-niyamena bahumAnazca yogiSu bhavati / / 42 / / TIkArca - mati'... mati // A dRSTimAM te prakAre bhAvapratibaMdhasArapaNArUpe, acchiA satata, yogakathAnA viSayamAM atyaMta prIti thAya che; tathA=ane, zuddhayogavALA yogImAM-akalkapradhAna evA yogIomAM, niyamathI bahumAna thAya che. II42aa. "zuddhayong' pachI 'navaprathAnaipu' nA sthAne hastalikhita pratamAM 'a pradhAneSu' pATha che, je zuddha che. bhAvArtha : pahelI dRSTivALA jIvo karatAM bIjI dRSTivALA jIvono bodha kaMIka spaSTa che. tethI zloka-41mAM batAvyuM te pramANe bIjI daSTivALA jIvone jema niyamAdi pragaTe che, tema yogamArganA viSayamAM atyaMta savaMta prIti paNa varte che. Azaya e che ke prathama dRSTimAM bodha maMda hoya che. tethI Atmahita mATe ahiMsAdi pAMca yamanI AcaraNA Avazyaka che eTale temane dekhAya che, ane te jIvo bhagavAnanA zAsanane pAmelA hoya to saMzuddha jinakuzalacittAdi paNa kare che. Ama chatAM bodha maMda che tethI vizeSa jANavAnI jijJAsA teone pragaTatI nathI ane yogamArganI kathAmAM acchinna atyaMta prIti vartatI nathI, paraMtu sAmAnyathI yogamArganI vAto
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 yogadaSTisamuccaya/gAthA-42-43 temane game che. AthI pahelI dRSTivALA jIvo ahiMsAdi vratonA pAlanamAM ke bhagavadbhakti AdimAM rucivALA hoya che, ane kyAreka yogamArgane sAMbhaLavAno prasaMga hoya to sAMbhaLavA paNa jAya che, te kathA temane game paNa che; Ama chatAM bIjI dRSTivALA jIvone prathama dRSTivALA jIvo karatAM kaMIka spaSTa bodha hoya che, tethI bIjI dRSTivALA jIvone yogamArgane kahenArA kathanomAM atyaMta bhAvathI pratibaMdha varte che ane te sAMbhaLavA mATe satata atyaMta prayatna kare che; kema ke bIjI dRSTivALA jIvone sAmAnyathI kaMIka tattva dekhAya che, tethI vizeSa jANavAnI jijJAsA varte che, mATe yogakathAnI vAto cAlatI hoya to tene sAMbhaLavA mATe AvA jIvo satata prayatna kare che. vaLI niSpApa evA zuddha yogomAM vartatA yogIomAM temane niyamathI bahumAna varte che; kema ke kaMIka spaSTa bodha hovAne kAraNe yogIomAM vartatA yoganA mArgane teo kaMIka samajI zake che. AthI vizeSa yogamArganI prApti mATe yogakathAomAM rasa le che ane je mahAtmAo vizeSa yogamArgane prApta karI zakyA che, teomAM vartatA niSpApa yogone joIne temane bahumAna thAya che. ll4rA avataraNikA: na kevalamayam, kiJca - avataraNikArya : kevala A nathI-kevala zuddha yogavALA yogIomAM bahumAna nathI, to zuM che ? bhAvArtha : zloka-42nA uttarArdhamAM kahyuM ke bIjI yogadaSTivALA yogIone zuddha yogavALA yogIomAM bahumAna hoya che. tyAM koIne prazna thAya ke zuddha yogavALA yogIomAM mAtra bahumAna hoya che ke teonI bhakti Adi paNa kare che ? tethI kahe che : kevala bahumAna nathI, paraMtu bIjuM paNa kaMIka kare che, ane teno samuccaya viSya thI karIne zlokamAM batAve che - zloka : yathAzaktyupacArazca, yogavRddhiphalapradaH / yoginAM niyamAdeva, tadanugrahadhIyutaH / / 43 / / anvayArtha: ==ane jinAM yogIonI AhAra lenArA yogIonI yovRddhipattapra-yogavRddhinA phaLane denAro tanuzrIyuta =upacArasaMpAdakatI arthAt AhAra ApanAranI anugrabuddhithI arthAt "A mahAtmAne AhAra ApIne temanI saMyamavRddhimAM huM nimitta banuM te prakAranI anugrahabuddhithI yukta yathAzavitta zaktinA aucityathI niyamAva pavAra =niyamathI ja upacAra che=AhArAdi dAnanI kriyA che. II43
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-43 165 zlokArya : ane yogIonI yogavRddhinA phaLane denAro, upacArasaMpAdaka evI potAnI anugrahabuddhithI yukta, zaktinA aucityathI, niyamathI ja AhArAdi dAnano upacAra che. II4all TIkA : 'yathAzakti' zaktyaucityena kimityAha 'upacArazca' grAsAdisampAdanena yathoktayogiSviti prakrama:, sa eva viziSyate 'yogavRddhiphalapradaH' tatsamyakpariNAmena, 'yoginAM niyamAdeva' nAnyathA tadvighAtaheturiti, 'tadanugrahadhIyuta:'=upacArasampAdakAnugrahadhIyuta ityarthaH / / 43 / / TIkArya : yathAza$i'.... rUArtha ane yathAzakti=zaktinA aucityathI, zuM? ethI kahe che : grAsAdisaMpAdana dvArA upacAra che. yathokta yogIomAM zloka-42mAM kahela yogIomAM, upacAra che, e kathana prakramathI prApta thAya che. te jasupacAra ja, vizeSarUpe batAvAya che : tenA grAsAditA, samyaka pariNAmathI yogavRddhinA phaLa denAro che. kone yogavRddhiphaLa prApta thAya che ? tethI kahe che : yogIone je yogIone AhArAdi Ape che te yogIone, yogavRddhiphaLa denAra che, ema avaya che. niyamAva=niyamathI ja yathAzakti upacAra bIjI daSTivALA kare che, ema saMbaMdha che. R anyathA gatipitti' - anyathA-tenA vighAtano hetu thAya yogamArganA vighAtano hetu thAya, ti'=e rIte, bIjI dRSTivALA upacAra karatA nathI, paraMtu je rIte yogIonI yoganI vRddhi thAya te rIte ja grAsAdi saMpAdana kare che. vaLI te yathAzakti upacAra kevo che ? te batAvatAM kahe che : tenI anugrahadhIthI yukta cheHupacArasaMpAdaka evA potAnI anugraha buddhithI yukta che='A mahAtmAnI saMyamanI vRddhi mATe huM AhAra ApIne mArA upara anugraha karuM, tevI buddhithI yukta A upacAra che. 43 bhAvArtha pUrvazlokamAM kahyuM ke bIjI yogadRSTivALA jIvone zuddha yogavALA yogIomAM niyamathI bahumAna hoya che. vaLI bIjI dRSTivALA jIvo potAnI zakti pramANe AhArAdisaMpAdana dvArA niyamathI te yogIonI bhakti kare che ane vivekavALI teonI bhakti hovAthI yogIonA yoganI vRddhinuM kAraNa che. Azaya e che ke bIjI dRSTivALA jIvo vicAre che ke "A yogIo yogasAdhanA kare che, tethI teonI yoganI vRddhimAM sahAyaka thAya tevA AhArAdi mAre ApavA joIe, jethI teo saMyamanI sArI ArAdhanA
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 yogadaSTisamuccaya/gAthA-43-44 karI zake.' AvA vivekapUrvaka apAyelo te AhAra hovAthI prAyaH yogIne paNa te AhAra samyak pariNamana pAme che; arthAt yogInA zarIrane upakhaMbhana thAya te rIte pariNamana pAme che, ane te zarIranA baLathI yogIo yogamAM yatna kare che. ahIM vizeSa e che ke bIjI dRSTivALA jIvo paNa atizaya jJAnI nathI, potAnA bodha anusAra yogInA saMyamanI vRddhi thAya tevo AhAra Ape che; Ama chatAM sArA AzayathI potAnA bodha pramANe vicArIne apAyelo AhAra paNa kyAreka yogInA zarIramAM koIka vighAtanuM nimitta paNa banI zake che, ane kvacitu. te AhAra ja zvAsanaLI AdimAM pravezI jAya to mRtyu AdinuM paNa kAraNa banI zake che; Ama chatAM ApanAranA vivekane sAme rAkhIne prAyaH karIne AhAra yogInA saMyamanI vRddhinuM kAraNa bane che, e artha batAvavA mATe yogavRddhinA phaLane denAro upacAra che, ema kahela che. vaLI A bIjI dRSTivALA jIvo saMyamavyAghAta thAya tevo AhAra yogIone ApatA nathI. vaLI A upacAra tadanugrahathI yukta che arthAt upacArasaMpAdaka evA potAnA haiyAmAM evI anugrahabuddhi varte che ke "mArA AhArAdi dvArA A mahAtmAnI bhakti karIne temanA saMyamanI vRddhi thAya te rIte emanA dehane huM anugraha karuM, jethI mArA upara anugraha thAya arthAt A mahAtmAnI bhakti dvArA mane yogamArganI prApti thAya. II43 avataraNikA : ayameva viziSyate - avataraNikArya : A jagapUrva zlokamAM varNana karAyela upacAra ja, vizeSaNa dvArA vizeSita karAya che - zloka : lAbhAntaraphalazcAsya, zraddhAyukto hitodayaH / kSudropadravahAnizca, ziSTasammatatA tathA / / 44 / / anvayArtha : va ane astha=Ane=upacAra karanArane tAmAttarapana =lAbhAMtaraphaLavALo zraddhAyuvattA=zraddhAyukta hito:=hitodayavALo =ane zudropadravadana=kSadropadravanI hAtivALo tathA =tathA zikhammatatA= ziSTasammatatAvALo upacAra che. 44 zlokArya : ane upacAra karanArane lAbhAMtaraphaLavALo, zraddhAyukta, hitodayavALo ane zudropadravanI hAnivALo tathA ziSTasammatatAvALo upacAra che. ll44ll
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 167 yogadaSTisamuccaya/gAthA-44 TIkA : nAmAntaratnagdha' 'ii =3pavAra, zuddhopacAraputhAravipAkamAvA, gata va'zraddhAyu' upacAra iti prakramaH, 'hitodayaH' pUrvavat, 'kSudropadravahAnizca' bhavati, ata eva vyAdhyAdinAza: 'ziSTasammatatA tathA', ata evAsyAtisundaro bahumAnaH / / 44 / / TIkArya : tAmAttarapatrazya'... vadamAna 1 ane AneaupacAra karanArane, lAbhAMtaraphaLavALo upacAra che, e prakAre upacAranI anuvRtti pUrvazlokathI jANavI. A upacAra lAbhAMtaraphaLavALo kema che ? temAM hetu kahe che : zuddha upacAranA puNyathI tathA=te prakArano=lAbhAMtaraphaLa pragaTe te prakArano, karmano vipAka thavAthI upacAra karanArane lAbhAAra phala prApta thAya che yogamArganI prAptithI anya dhanAdi lAbhanI prApti thAya che. gata parva AthI ja lAbhAMtaraphaLavALo che AthI ja, zraddhAyukta upacAra che. "upacAra che' e kathana prakramathI prApta thAya che. fhato:=pUrvatI jema=lAbhAMtaraphaLavALo che enI jema hitodayavALo upacAra che, ane zudropadravanI hAni thAya che. AthI ja=A upacArathI dropadravanI hAni thAya che AthI ja, vyAdhi Adino nAza thAya che. ane A upacAra ziSTasammatatAvALo che, AthI ja=A upacAra ziSTasammatatAvALo che AthI ja, Ane upacAra karanAra, atisuMdara bahumAna che yogInA grAsAdisaMpAdananI kriyAmAM atisuMdara bahumAna che. I44 'AdhyaH ' mAM ' ' padathI daridratAnuM grahaNa karavuM. bhAvArtha : pUrvazlokamAM batAvyuM ke bIjI dRSTivALA jIvo zuddha yogavALA yogIone yathAzakti AhArAdi saMpAdana dvArA upacAra kare che dAna Ape che. te upacAra kevo che te prastuta zlokamAM batAve che : bIjI dRSTivALA jIvo yogIone je AhArAdi dAna kare che tenAthI teone yogamArganI prAptirUpa phaLa to maLe che, paraMtu anya lAbharU5 phaLa paNa prApta thAya che; kema ke zuddha AhArAdi upacAranI kriyAthI baMdhAyeluM puNya anya lAbhanA phaLane Ape te rIte vipAka pariNAmavALuM che. jema zAlibhadranA jIve pUrvabhavamAM saMyamI mahAtmAnI AhArAdi dvArA bhakti karela, tenAthI baMdhAyeluM puNya yogamArganI prAptinuM to kAraNa banyuM, paraMtu anya evA dhanAdinI prAptirUpa phaLa ApanAruM paNa thayuM. tethI zAlibhadranA bhavamAM vaibhavane paNa pAmyA ane te dAnanA phaLathI yogamArganI prAptirU5 phaLa paNa maLyuM.
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 yogadaSTisamuccaya/gAthA-44-45 vaLI A upacAra lAbhAMtaraphaLavALo che AthI zraddhAyukta che. jema parvatamAM dhUmane joIne ema kahevAya ke A parvata dhUmavALo che AthI agnivALo che. tethI nakkI thAya ke dhUmavALo hovAne kAraNe A parvata agnivALo che. te rIte prastutamAM A upacAra lAbhAMtaraphaLavALo che AthI zraddhAyukta che. tethI e nakkI thAya ke jo A upacAra zraddhAyukta na hoya to lAbhAMtaraphaLavALo bane nahi arthAt yogamArganI prAptirUpa phaLa ane anya lAbhanA phaLavALo bane nahi. vaLI A upacAra pUrvanI jema hitodayavALo che. jema zuddha upacAranA puNyathI te prakAranA karmanA vipAkane kAraNe lAbhAMtaraphaLa maLe che, tenI jema grAsAdisaMpAdanarUpa upacAra hitanA udaya mATe che. tethI jIvane sadgationI paraMparA dvArA mokSanuM kAraNa bane tevA hitanA udayavALo che. jema dhanasArthavAhanA bhavamAM RSabhadeva bhagavAne dAna karela, tenAthI pachInA bhavamAM temane hitano udaya thayo, tenI jema bIjI dRSTivALA jIvone grAsAdisaMpAdanarUpa upacAra hitodayavALo che. ane A prakArano upacAra karavAthI upacAra karanAranA zudra upadravanI hAni thAya che. AthI vyAdhi Adino nAza thAya che. vyAdhi AdimAM Adi zabdathI daridratAnuM grahaNa karavAnuM che. tethI e prApta thAya ke bIjI dRSTivALA jIvo yogI pratye vivekapUrvakanI bhakti kare tyAre kSudra prakAranA upadravane karanAra evA karmanI hAni thAya che. tethI tevA jIvomAM koI vakhate vyAdhi Adi vartato hoya to te dAnanI kriyAthI vyAdhi Adino nAza thaI jAya che, ane daridratA hoya to te paNa nAza pAme che. jema zrIpALarAjAne navapadanI ArAdhanAthI kuSTarogarUpa vyAdhino nAza thayo, tema uttama AzayathI karAyela yogInI bhaktithI bhakti karanAranA vyAdhi Adi nAza pAme che. vaLI, bIjI dRSTivALA jIvono grAsAdi saMpAdanarUpa upacAra vivekayukta hovAthI ziSTasammatatAvALo che. AthI A upacAranI kriyA karanArane ati suMdara bahumAna che arthAt yogI pratye ati suMdara bahumAna che. Azaya e che ke bIjI dRSTivALA jIvone kaMIka spaSTa bodha hovAne kAraNe yogIonI yogavRddhi thAya, e prakAranA vivekathI dAna Ape che, ane te dAnakriyAmAM teone ati suMdara bahumAna vartatuM hoya che. jema zAlibhadranA jIve pUrvabhavamAM mahAtmAne dAna karyuM, te vakhate vizeSa bodha nahi hovA chatAM potAnA bodhane anurUpa mahAtmAne dAna ApavAnI kriyAmAM ati suMdara bahumAna hatuM. AthI ziSTa puruSone AvA prakAranA vivekavALI dAnakriyA saMmata che. gata va' nuM joDANa zraddhAyuktamAM jema karyuM te ja rIte ahIM samajI levuM. II44ll avataraNikA - tathA - avataraNitArtha : tathA=ane -
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-45 169 bhAvArtha : zloka-43mAM kahyuM ke zuddhayogavALA yogIomAM yathAzakti upacAra che. vaLI, bIjI dRSTivALAmAM anya zuM che ? teno samuccaya tathA' thI kare che. zloka : bhayaM nAtIva bhavajaM, kRtyahAnirna cocite / tathA'nAbhogato'pyuccairna cApyanucitakriyA / / 45 / / anvayArtha :bhavanuM bhayaMkabhavanA paribhramaNathI thayelo bhaya gatIva ra=ati nathI ca=ane te ucitamAM dani: na=kRtyanI hAni nathI tathA=ane anAmo toDapa anAbhogathI paNa 3thvI=atyaMta anucikriyA na vApa-anucita kriyA nathI. II4pA. zlokArya : bhavanA paribhramaNathI thayelo bhaya ati nathI, ane ucitamAM kRtyanI hAni nathI, ane anAbhogathI paNa atyaMta anucita kriyA nathI. II4pA TIkA - 'bhayaM nAtIva bhavaja' tathA'zubhA'pravRtte:, 'kRtyahAnirna cocite' sarvasminneva dharmAdarAt, 'tathAnAbhogato'pyuccai'ratyarthaM, 'na cApyanucitakriyA' sarvatraiva / / 45 / / TIkArya : bhavaM nAtIta ..... sarvatrava | bhavathI pedA thayelo bhaya ati nathI; kema ke te prakAranIeghaNI viDaMbanAnuM kAraNa bane te prakAranI, azubha pravRtti nathI. sarva ja ucitamAM kRtyahAni nathI; kema ke dharmano Adara che; ane anAbhogathI paNa sarvatra ja=dharma, artha ane kAmamAM atyaMta anucita kriyA nathI . II4pA bhAvArtha : vicArakane jaNAya ke saMsAra janma, jarA, vyAdhi Adi aneka bhayothI vyApta che, ane mAro AtmA zAzvata che, ane mArAM vartamAnanAM kRtyo pramANe bhAvinuM sarjana che; ane potAnuM jIvana anucita pravRttiothI vyApta dekhAtuM hoya to tene bhavano atyaMta bhaya utpanna thAya che. A bIjI dRSTivALA jIvo te prakAranI azubha pravRttio karatA nathI ane vicAraka paNa che. teo jANe che ke A bhava aneka bhayothI vyApta che, topaNa mane yogamArga game che ane huM te prakAranI azubha pravRtti karato nathI. mATe kramasara yogamArganI prApti karIne
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 yogadaSTisamuccaya/gAthA-45-46 A bhavathI chUTIza. A prakAranI mArgAnusArI vicAraNAnA baLathI tene bhavathI thayelo ati bhaya nathI. Ama chatAM kaMIka bhaya paNa che, te batAvavA mATe ati bhaya nathI, tema kahela che; bhavanuM yathArtha svarUpa dekhAya che, tethI kaMIka bhaya che, ane te bhayane kAraNe te vicAre che ke "jo huM yogamArgamAM pravRtti nahi karuM, to saMsAranA paribhramaNanI prApti thaze ane pote azubha pravRtti karato nathI, tethI bhayathI vihvaLa banato nathI. bIjI dRSTivALA jIvone dharmano Adara che tethI sarva ucita jyanI hAni nathI. Azaya e che ke sarva ucita kRtyo eTale, saMsAramAM rahelo hoya tyAre mAtA-pitA-svajana Adi pratye je kaMI ucita kRtyo hoya te tema ja kare, ane dharmanA kSetramAM paNa potAnI zakti anusAra je ucita kRtyo hoya te tema ja kare; kema ke bIjI dRSTivALA jIvane kaMIka spaSTa bodha hovAthI dharmamAM Adara hoya che, ane dharma haMmezAM ucita kRtyo pratye pravRtti karAve che. tethI bIjI daSTivALA jIvo mArgAnusArI guNomAM samyagu yatna kare che. vaLI A bIjI dRSTivALA jIvonI anAbhogathI paNa sarvatra atyaMta anucita kriyA nathI. sAmAnya rIte jIva kaSAyane vaza thaIne anucita kriyA kare che, tema bIjI dRSTivALA jIvo paNa kaSAyane vaza thaIne kyAreka anucita kriyA paNa kare; Ama chatAM atyaMta anucita kriyA bIjI daSTivALA jIvo anAbhogathI paNa karatA nathI. A anucita pravRtti dharma, artha ane kAmanA viSayamAM thaI zake che, paraMtu bIjI dRSTivALA jIvo kaMIka vivekavALA hoya che, tethI sAdhujananI niMdA Adi atyaMta anucita pravRtti kyAreya karatA nathI, ane artha, kAmamAM paNa atyaMta niMdanIya evI pravRttio anAbhogathI paNa karatA nathI. I4pA avataraNikA - parva - avataraNikArya : A rIte pUrva zlokamAM batAvyuM ke bIjI daSTivALA jIvate bhavato ati bhaya nathI, ucita kRtyamAM hAni nathI, anAbhogathI paNa anucita kriyA nathI e rIte, bIju zuM che? te batAve che: zloka : kRtye'dhike'dhikagate, jijJAsA lAlasAnvitA / tulye nije tu vikale, santrAso dveSavarjitaH / / 46 / / anvayArtha : ghare gai kRtye adhika guNavALA AcAryAdimAM vartatAM potAnAthI adhika kRtyomAM sAtasAnvitI nisAsA lAlasAyukta jijJAsA che, tuje vinne nine tu-tulya vikala potAnA ja kRtyamAM=adhika guNavALA AcAryAdimAM vartatAM kRtyonI tulya potAnA ja vaMdanAdi vikala kRtyamAM parvataH saMtrAsa:dveSarahita saMtrAsa che. I46o.
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-46 zlokArtha : adhikaguNavALA AcAryAdimAM vartatAM potAnAthI adhika kRtyomAM bIjI daSTivALA yogIne lAlasAyukta jijJAsA che, adhikaguNavALA jIvomAM vartatAM kRtyonI tulya potAnA ja vaMdanAdi vikalakRtyamAM dveSarahita saMtrAsa che. ||46nA 171 TIkA H 'tye' dhyAnAo 'adhi-' svabhUmiLApekSavA 'adhiAte'=AcAryAvittini 'khijJAsA'sva thametavevamiti 'jJAnajJAnvitA'-amitASAtireyuttA, 'tulye' tye vananAvo,'nine tu'=JAtmIya va, 'vite'-vhAyotsargarAvinA, 'sannAso' mavatyAtmani 'dA ! virAdhajoDami' ti, 'dveSavanito''dhike'dhikRtdRssttisaamrthyaaditi / / 46 / / TIkArya : 'hratye' dRSTisAmarthyaniti / adhikagata evA, AcAryAdimAM vartatA svabhUmikAnI apekSAe adhika dhyAnAdi kRtyamAM jijJAsA=asya=Ane arthAt AcAryAdine tava=dhyAnAdi kRtyo vaM=AvA prakAranAM tha=kevI rIte che ? e prakAranI jijJAsA, vaLI te jijJAsA kevI che ? te spaSTa kare che H lAlasAanvita=potAne tevA prakAranAM dhyAnAdi niSpanna karavAnA abhilASanA atirekathI yukta che. nija=AtmIya ja vikala=kAyotsargakaraNAdithI vikala, tulya vaMdanAdi kRtyamAM=adhika guNavALAnI tulya vaMdanAdikRtya viSayaka, 'huM virAdhaka chuM' e prakArano AtmAmAM saMtrAsa thAya che. vaLI, te saMtrAsa kevo che ? te kahe che : adhikamAM dveSavarjita che; kema ke adhikRta dRSTinuM=tArAdRSTinuM, sAmarthya che. ahIM 'dA' zabda khedaarthaka che. TIkAnA aMte 'kRti' zabda kathananI samAptimAM che. / / 46 / / * 'vandranAvo' mAM 'vi' padathI vaiyAvacca, tapa Adi kRtyanuM grahaNa karavuM. * 'jhAyotsarrAravi' mAM 'Avi' padathI vidhinuM grahaNa karavuM. bhAvArtha: bIjI daSTivALA jIvone prathama dRSTivALA jIvo karatAM kaMIka spaSTa bodha hoya che, tethI potAnAthI adhika guNavALA evA AcAryAdinA dhyAnAdi kRtyamAM vartato sudRDha yatna teo joI zake che, ane potAnAmAM te prakAranAM dhyAnAdi karavAnI zakti nathI te paNa joI zake che. tethI evA mahAtmAone joIne bIjI dRSTivALA jIvone tevA prakAranAM dhyAnAdimAM yatna karavAnI atizaya abhilASA thAya che, ane te abhilASAthI yukta jijJAsA thAya che ke 'A mahAtmAo kevI rIte A dhyAnAdimAM yatna kare che ?' ane
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 yogadRSTisamuccaya/gAthA-46-47 AvI jijJAsAne kAraNe teonAM te kRtyone joIne 'potAnAmAM kevo prayatna karIne te kRtyo pragaTa thAya ?' evA prakArano bodha karavA yatna kare che; ane krame karIne jijJAsAnA baLathI tevo bodha paNa prApta kare che, ane zaktisaMcaya thAya tyAre te mahAtmAnI jema pote paNa dhyAnAdi karI zake che. vaLI te adhika guNavALA mahAtmAo je vaMdanAdi kRtyo kare che, te vaMdanAdi kRtyo bIjI daSTivALA jIvo paNa kare che; paraMtu potAnAM vaMdanAdi kRtyomAM samyak prakAranA kAyotsargAdi pote karI zakatA nathI. tethI potAnA tevA vikala kAyotsargAdine joIne temane saMtrAsa thAya che ke 'huM virAdhaka chuM, AthI ja samyag prakArano kAyotsarga karI zakato nathI' vaLI adhika guNavALA mahAtmAo vaMdanAdi kRtyo kare che, ane te vaMdanAdi kRtyo vikalatA vagara samyag kare che, te joIne temanA pratye dveSa thato nathI; kema ke bIjI dRSTivALA jIvomAM guNono tevo pakSapAta thayelo che ke jethI potAnA vikala anuSThAnamAM saMtrAsa che ane anyamAM potAnAthI adhika guNone joIne irSyAno pariNAma thato nathI. II46nA avataraNikA : bIjI daSTivALA jIvomAM anya guNono samudAya che te vAta zloka-42 thI 46 sudhI karI. have bIjI dRSTivALA jIvo bhavatA uccheda mATe zuM vicAre che, te zloka-47-48mAM kahe che. zloka H duHkharUpo bhavaH sarva ucchedo'sya kutaH katham / citrA satAM pravRttizca sA'zeSA jJAyate katham / / 47 / / ' anvayArtha: sarva: bhava: :larUpa:=sarva bhava duHkharUpa che. asya=Ano=bhavano chevaH=uccheda ta:=zenAthI thAya ? tha=kevI rIte thAya ? ==ane satAM=saMtonI=munionI citrA pravRtti:=aneka prakAranI pravRtti che, sA azeSA=te sarva tha=kevI rIte jJAyate=jaNAya ? / / 47 // zlokArtha : sarva bhava duHkharUpa che. Ano=bhavano uccheda zenAthI thAya ? kevI rIte thAya ? ane munionI aneka prakAranI pravRtti che, te sarva kevI rIte jaNAya ? / / 47 / / TIkA H 'duHsvarUpo mava: sarvo' banmanAvirUpAt 'cheva:' 'asva'=mavasya, 'to' deto:, kSAttvAveH 'thaM'=na pravhAre 'citrA', 'satAM'=munInAM, pravRttizvetvargAvinA prAre, 'sA'zeSA jJAyate thaM' taddanyAotaH ||47||
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-47-48 TIkArya : 'duHsvarUpo . 'to' detoH / sarva bhava janmajarAdirUpa hovAthI duHkharUpa che. Ano=bhavano, uccheda ..... kayA hetuthI thAya ? to vicAre che. 173 kSAttvA: kSamAdithI thAya. 'thaM'=na prahArekha vaLI prazna thAya ke kayA prakArathI thAya ? kayA prakAranA prayatnathI kSamAdi pedA thAya ? to bIjI dRSTivALA vicAre che ke - je prakAre munio pravRtti kare che te prakAre pravRtti karavAmAM Ave to munionI jema kSamAdibhAvo pragaTe.' tethI vicAre che. 'citrA''satAM' tavanyApohata: / / ane saMtonI=munionI, caityakarmAdi prakArathI citrapravRtti che, te=munionI pravRtti, tadatyaapohathI=kSamAne anukULa evI munionI pravRttithI anya prakAranI pravRttinA apohathI=bhedathI, azeSa=sarva, kevI rIte jaNAya ? arthAt jaNAtI nathI. / / 47 / / * 'caityamAMvi' mAM 'vi' padathI sAdhunAM anya ucita kRtyonuM grahaNa karavuM. avataraNikA : yataH avataraNikArya :yataH=je kAraNathI bhAvArtha: pUrvazlokanA uttarArdhamAM kahyuM ke citra prakAranI munionI pravRtti che, te azeSa kevI rIte jaNAI zake ? arthAt jaNAtI nathI. kema jaNAtI nathI ? emAM yukti ApavA mATe yata: thI kahe che, jeno 48mA zloka sAthe saMbaMdha che. zloka H nAsmAkaM mahatI prajJA, sumahAn zAstravistaraH / ziSTA: pramANamiha tadityasyAM manyate sadA / / 48 / / anvayArtha : asmA=amArI mahatI prajJA=mahAna prajJA na=nathI, (tethI munionI azeSa pravRttino amArAthI nirNaya thato nathI ema pUrvazloka sAthe saMbaMdha che.) zAstravistara:=zAstravistAra sumahA-sumahAna che,
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 yogadaSTisamuccaya/gAthA-47-48 rUda ahIM=saMsAranA uccheda mATe karAtA yatnamAM ziSTA pramANa--ziSTa pramANa che. te kAraNathI kaca=AmAM=A dRSTimAM ti=A rIte ziSTote pramANa karIne pravRtti karavI joIe e rIte, sA=haMmezAM mate mAne che. 48 zlokArya : amArI mahAna prajJA nathI, zAstravistAra sumahAna che, saMsAranA uccheda mATe karAtA yatnamAM ziSTo pramANa che, te kAraNathI A daSTimAM ziSTone pramANa karIne pravRtti karavI joIe e rIte, haMmezAM mAne che. ll48ll TIkA : 'nAsmAkaM mahatI prajJA' saMvAdinI, svaprajJAvikalpite visaMvAdadarzanAt, tathA 'sumahAn zAstravistaraH' tattatpravRttihetutvAt, evaM 'ziSTA:' sAdhujanasammatA: 'pramANamiha' vyatikare (tad) tasmAdityevamasyAM dRSTau 'manyate sadA-' yattairAcaritaM tadeva yathAzakti sAmAnyena kartuM yujyata ityarthaH / / 48 / / TIkArya : 'navuM... rUtvartha: IT je kAraNathI amArI mahAna prajJA nathI=saMvAditI prajJA nathI; kema ke svaprajJAvikalpitamAM visaMvAdanuM darzana che. Ano avaya pUrvazlokanA uttarArdha sAthe tata: dvArA karavAno che. tethI munionI azeSa pravRttino amArAthI nirNaya thato nathI ema pUrvazloka sAthe saMbaMdha che. ahIM prazna thAya ke potAnI prajJAthI munionI azeSa pravRttino nirNaya na thaI zake, topaNa zAstrathI munionI azeSa pravRttino nirNaya thaI zake che. tethI kahe che : tathA ane, samahAna zAstravistAra che; kema ke zAstranuM yogamArganI te te pravRttinuM hetupaNuM che. tethI zAstra dvArA paNa munionI azeSa pravRtti pote jANI zake tema nathI, e prakArano dhvani che. to have kaI rIte bhavano uccheda karavo ? tethI kahe che : A rIte=zAstranA baLathI muninI pravRttino nirNaya thAya tema nathI e rIte, ahIM vyatikaramAM= saMsAranA uccheda arthe kSamAdi bhAvomAM yatna karavAnA prasaMgamAM, ziSTotrasAdhujanasammata puruSo, pramANa che; te kAraNathI A dRSTimAM=bIjI daSTimAM, ti parva A rItesaMsAranA uccheda mATe ziSTone pramANa karIne pravRtti karavI e rIte, bIjI daSTivALA jIvo sadA mAne che. A dRSTimAM ziSyone sadA pramANa mAne che, tenuM tAtparya spaSTa kare che : 'je teonA vaDe Acarita che te ja yathAzakti sAmAnyathI karavuM yogya che e prakArano artha che'ziSTa pramA' e kathAno artha che. 48
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-47-48 175 bhAvArtha : bIjI dRSTimAM prathama dRSTi karatAM kaMIka spaSTa bodha che, tethI bIjI dRSTivALA jIvone bhavo janma-jarAmaraNa-roga-zoka AdithI AkrAMta=vyApta dekhAya che, tethI bhavo duHkharUpa mAne che. tethI bhavano uccheda kaI rIte thAya ? tema vicAre che; ane kaMIka nirmaLa prajJA thayelI hovAthI temane dekhAya che ke krodha-mAna-mAyAlobharUpa cAra kaSAyathI saMsArI jIvo bhavanuM sarjana kare che, ane teno uccheda cAra kaSAyonA viruddhabhAvarUpa kSamA, mRdutA, RjutA ane nirIkatAthI thAya che. vaLI teo vicAre che ke A kSamAdibhAvo kayA prakAre pragaTI zake ? kema ke krodhAdibhAvo vastranI jema dUra karI zakAtA nathI ke jethI kSamAdibhAvo AvirbhAva pAme. mATe kayA prakArano prayatna karavAmAM Ave to A bhAvo pragaTe ? A vicAraNAthI temane jaNAya che ke munio caityakarmAdi pravRttio=caityavaMdanAdi kriyAo, karIne kSamAdibhAvo pragaTa kare che, tethI tema karavAmAM Ave to kSamAdibhAvo pragaTe; paraMtu munionI caityakarmAdi prakAranI pravRttio ghaNA prakAranI che. te sarva pravRttio kSamAne anukULa bane te prakAre kaI rIte jANI zakAya ? kema ke munionI pravRtti bAhya AcaraNArUpe jema dekhAya che, tema pravRttikALamAM je rIte kSamAne anukULa teo prayatna kare che te prakAre teonI sarva pravRtti jANI zakAya tema nathI. vaLI temane vicAra Ave che ke munionI sarva pravRtti jANI zakAtI nathI, ane amArAmAM mahAna prajJA nathI ke jethI teonI bAhya AcaraNAnA baLathI teomAM vartato kSamAdine anukULa prayatna kevo che te jANI zakAya. potAnI mahAna prajJA kema nathI ? temAM te vicAre che ke potAnI prajJAthI vikalpita padArthomAM potAne ja pAchaLathI visaMvAda dekhAya che arthAt pote ja pUrve A pravRtti kSamAdiguNane anukULa che tema mAnI yatna karyo, chatAM te prayatnathI kSamAdi guNo pragaTyA nahi, tevo visaMvAda dekhAya che. tethI nakkI thAya che ke munionI azeSa pravRtti pote jANI zakatA nathI. vaLI teo vicAre che ke bhale mArI pAse mahAna prajJA nathI, paraMtu zAstranA baLathI teno nirNaya thaI zake che. mATe zAstramAM yatna karavAmAM Ave to munionI azeSa pravRttinuM jJAna thaI zake, ane te jJAna pramANe pravRtti karavAmAM Ave to kSamAdi guNo pragaTe ane bhavano uccheda thAya. mATe kSamAdi guNo mATe zAstramAM yatna karavo joIe. vaLI te vicAre che ke zAstrano vistAra sumahAna che; kema ke zAstra che te pravRttino hetu che. Azaya e che ke yogamArgane anukULa je je pravRttio che te sarva pravRttiono hetu zAstra che; ane yogamArgane anukULa pravRttio ghaNI che, tethI tene kahenArA zAstrano vistAra ghaNo che, tethI te zAstra dvArA pote munionI azeSa pravRtti jANI zake tema nathI. to have zuM karavuM ke jethI bhavano uccheda thAya ? tethI vicAre che ke saMsArano uccheda karavA arthe je kSamAdi guNo pragaTa karavA che, tenA viSayamAM je ucita pravRtti karavI joIe, te vyatikaramAM ziSTa puruSo pramANa che. A pramANe bIjI dRSTimAM jIvo sadA vicAre che. tenuM tAtparya TIkAmAM spaSTa karatAM kahe che ke ziSTa pramANa che eTale je teoe AcaryuM che te ja potAnI zakti pramANe sAmAnyathI karavuM yogya che.
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 yogadaSTisamuccaya/gAthA-47-48-49 Azaya e che ke ziSTa puruSonI AcaraNAne anurUpa svazakti pramANe pote prayatna karavo hoya, to temanI pravRttine anurUpa temanA jevI pravRtti pote karI zake tevo potAno kSayopazama nathI; chatAM sAmAnyathI teonI AcaraNAne anusarato hoya to te AcaraNAnA baLathI krame karIne vizeSa kSayopazama thAya, ane jema ziSTa puruSo te AcaraNA karIne kSamAdi guNone meLavI zakyA, tema pote paNa sAmAnyathI tenuM anusaraNa kare, to krama karIne temanI jema kSamAdi guNone prApta karaze ane to bhavano uccheda thaze. A vicAraNAthI ziSTapuruSo pAchaLa cAlavAne anukULa nirmaLa prajJArUpa nirmaLa aMtaracakSu bIjI dRSTimAM pragaTa thayela che. tene sAme rAkhIne namutyurNa sUtramAM cakhudayANa zabdathI bhagavAnane cakSu ApanArA kahyA che. II47-48 ja balAdaSTi avataraNikA : uktA tArA, adhunA balocyate, tadatrAha - avataraNikArya : tArAdaSTi kahevAI, have balAdaSTi kahevAya che. te kAraNathI ahIM zlokamAM, kahevAya che - bhAvArtha : zloka-41 thI 48 sudhI varNana karyuM, tenA dvArA tArAdaSTi kahevAI, have balAdaSTi kahevAya che. te kAraNathI=balAdaSTi kahevAnI graMthakAre pratijJA karI te kAraNathI, ahIM=zlokamAM, graMthakAra balAdaSTinA svarUpane batAve che : bloka : sukhAsanasamAyuktaM, balAyAM darzanaM dRDham / parA ca tattvazuzrUSA, na kSepo yogagocaraH / / 49 / / anvayArtha : vitAyAM balAdaSTimAM suvAsanasamAyuvatti dRDha naM-sukhAsanathI samAyukta daDha darzana che gha=ane tattazukUSI para =tatvazuzraSA parA che, yogovara: yogaviSayaka kSepo na=kSepa nathI. In49iaa. zlokArya : balAdaSTimAM sukhAsanathI samAyukta daDha darzana che, ane tatvazuzruSA parA che, yogaviSayaka kSepa nathI. II49II
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-49 177 TIkA - 'sukhAsanasamAyuktam' iti sthirasukhAsanavat 'balAyAM' dRSTau 'darzana' prAguktaM 'dRDha' kASThAgnikaNopamamiti kRtvA, 'parA ca tattvazuzrUSA' jijJAsAsambhaveti, 'na kSepo yogagocaraH' tadanudvegaja iti vRtva 4. TIkArya : suvAsanasamA ... kRtvA IIbalAdaSTimAM sukhAsanasamAyukta sthira sukhAsanavALuM, pUrvamAM kahela arthAt zloka-17 mAM kahela lakSaNavALuM darzana, kASThaagnikaNanI upamAvALuM che ethI karIne daDha che, ane jijJAsAthI thanArI che "ti'=ethI tattvazuzraSA parA che. tadanuDhegathI utpanna thayelo yoganI pravRttinA anugathI utpanna thayelo, yogano yatna che, ethI karIne yogaviSayaka kSepa nathI. 49II bhAvArtha : pahelI dRSTimAM bodha maMda hoya che, je yogamArganA prAraMbhika bodharUpa che, jethI pahelI dRSTivALA jIvone bAhya AcaraNAmAtramAM ja AtmakalyANanI buddhi thAya che. bIjI dRSTimAM kaMIka spaSTa bodha thAya che, ane tene kAraNe zauca, saMtoSa Adi bhAvo tarapha bIjI dRSTivALAno yatna thAya che, jemAM AcaraNA karatAM pariNAma tarapha kaMIka yatna dekhAya che. trIjI dRSTimAM temAM kaMIka atizayatA Ave che, tethI trIjI dRSTivALA jIvone sthirasukhAsana nAmanuM trIjuM yogAMga pragaTa thAya che. A sthirasukhAsananuM svarUpa graMthakAra svayaM AgaLanA zlokamAM batAve che. vaLI trIjI dRSTimAM darzana kASThaagnikaNanI upamAvALuM hovAthI kaMIka dRDha che arthAt pahelI be dRSTi karatAM dIrghakALa Take evuM ane kaMIka vIryavALuM che. AthI zloka-15nI TIkAmAM kahela ke "trIjI dRSTino bodha kaMIka Take evo hoya che ane kaMIka vIryavALo hoya che, tenA kAraNe smRti paNa paTu hoya che. tethI je anuSThAna kare che, temAM arthaprayogamAtramAM prIti varte che. mATe trIjI dRSTivALA jIvonuM darzana kaMIka kALa TakI zake tevuM hoya che, tethI teonA anuSThAnamAM lakSyane anukULa evo yatnaleza hoya che." vaLI pahelI be dRSTi karatAM bodha adhika hovAne kAraNe bIjI dRSTimAM utpanna thayelI jijJAsA uttarabhAvI tattvazuzruSARtattvane sAMbhaLavAnI icchA, parAkoTInI hoya che. . Azaya e che ke bIjI dRSTimAM sAmAnya bodhane kAraNe vizeSanI jijJAsA thAya che, ane te jijJAsAnA baLathI kaMIka adhika bodha thAya che tyAre jIvane tattvazuzruSA guNa pragaTe che, ane A tattvazuzruSA tattvanI prApti mATe kevo yatna karAve che te graMthakAra svayaM AgaLa kahevAnA che. vaLI jema bIjI dRSTimAM kaSTasAdhyatAjJAnajanya ALasarUpa ugadoSa javAne kAraNe bIjI dRSTivALA yogIo kaSTasAdhya anuSThAnamAM paNa zakti anusAra yatna kare che, tenA karatAM trIjI dRSTimAM bodha adhika
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 yogadaSTisamuccaya/gAthA-49-50 thavAnA kAraNe kaSTasAdhya evA anuSThAnamAM ALasa rahita tevo sudaDha yatna kare che, jethI kriyAkALamAM cittano anyatra kSepa paNa thato nathI. Azaya e che ke bIjI dRSTivALA yogIo kaSTasAdhya anuSThAna jaNAvA chatAM uddegarahita yatna kare che, topaNa tevuM saMcita vIrya nahi hovAthI kaSTasAdhya anuSThAnamAM teonuM citta vacce vacce anyatra jAya tevo saMbhava rahe che. jyAre trIjI dRSTivALA yogIo lakSya pratye baddha pariNAmavALA thaIne anuSThAnamAM yatna karI zake tevA saMcita vartavALA hovAthI kSepadoSa Avato nathI. vaLI AgaLanA zlokamAM kahevAze tevI jIvana jarUriyAtathI adhika tRSNA=asat tRSNA trIjI dRSTimAM nahi hovAne kAraNe kSepa thavAno saMbhava raheto nathI. tethI potAnA bodhane anurUpa phaLaniSpattine anukULa kSepadoSa vagara trIjI dRSTivALA yogIo dharmaanuSThAnamAM yatna kare che; jyAre bIjI daSTivALA jIvo kalyANanA mATe anuSThAnamAM yatna kare che, ane dharmaanuSThAna kaSTasAdhya jaNAvA chatAM udvega vagara prayatna kare che, Ama chatAM asat tRSNAne kAraNe iMdriyonuM cAMcalya hovAthI padoSa thavAno saMbhava rahe che. II4ll avataraNikA: amumevArthamAha - avataraNitArtha - A ja artha zloka-49mAM batAvyuM ke balAdaSTimAM sthirasukhAsanavALuM darzana che, e ja arthane kahe che - bhAvArtha : avataraNikA sAthe zlokano saMbaMdha A rIte che prastuta zlokamAM kahe ke balAdRSTi hote chate asat tRSNA nahi hovAne kAraNe sthirasukhAsana che. tethI e phalita thayuM ke sthirasukhAsanavALI A dRSTi che, ane te batAvavA mATe avataraNikAmAM kahyuM ke A ja arthane sthirasukhAsanavALuM darzana che, e ja arthane kahe chezloka : nAsyAM satyAmasattRSNA, prakRtyaiva pravarttate / tadabhAvAcca sarvatra, sthitameva sukhAsanam / / 50 / / anvayArtha : masyAM tyAM A hote chate balAdaSTi hote chate pravRtya va=prakRtithI ja asapRMTasat tRSNA pravartata na=pravartatI nathI ra=ane tamArA-tenA abhAvane kAraNe-asat tRSNAnA abhAvane kAraNe sarvatra sarva pravRttiomAM sthitameva sthita =avasthita ja suravIsana--sukhAsana che. pa.|
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-50 zlokArtha H balAdRSTi hote chate prakRtithI ja asatRSNA pravartatI nathI, ane asatRSNAnA abhAvane kAraNe sarva pravRttiomAM avasthita ja sukhAsana che. 50 TIkA H 'nAsvAm' adhikRtavRSTo satyAm - 'amadRA' - sthitinivadhanAtiriwoparA, 'pratyeva'= svabhAvenaiva 'pravartate' viziSTazuddhiyogAt, 'tadabhAvAcca' = asattRSNAbhAvAcca, 'sarvatra' - vyAptyA ' sthitameva susvAsanuM,' tathAparibhramaLAmAvena / / / / TIkArya H 179 'nAsthAm'adhitavRSTo, tathAparibhramaLamAvena / / A=adhikRta dRSTi hote chate, sthitinA kAraNathI atirikta viSayavALI asatRSNA prakRtithI ja=svabhAvathI ja, pravartatI nathI; kema ke viziSTa zuddhino yoga che; ane tenA abhAvathI= asatRSNAnA abhAvathI, sarvatra=sarva kAryamAM, vyAptithI sthita ja=avasthita ja, sukhAsana che; kema ke te prakAranA paribhramaNano abhAva che= sthitinibaMdhananI jarUriyAta karatAM adhika tRSNAthI janya paribhramaNano abhAva che. 50nA bhAvArtha: trIjI dRSTimAM yoganA ATha aMgamAMthI Asana nAmanuM trIjuM aMga pragaTa thAya che ane te Asana sthira sukhAsanarUpa che. tenuM svarUpa A zlokamAM batAve che : trIjI dRSTimAM prakRtithI jIvane potAnA jIvananirvAhanI jarUriyAtathI atirikta vastuviSayaka tRSNA rahetI nathI, ane e tRSNA nahi hovAne kAraNe jIvananI sarva pravRttiomAM avasthita sukhAsana hoya che; kema ke asat tRSNAne kA2Ne je prakAre paribhramaNa thAya che tevuM paribhramaNa trIjI ddaSTivALA jIvo karatA nathI. mATe tevA paribhramaNakRta klezano abhAva thavAthI sukhapUrvaka jIvanArA hoya che. sthirAdi dRSTivALA bhAvasAdhunI tRSNA ane trIjI dRSTivALAnI tRSNA vacceno bheda : sAdhuo saMyama grahaNa kare che tyAre koI padArtha pratye temane tRSNA hotI nathI, dehanI jarUriyAta pratye paNa tRSNA hotI nathI, kevala samatAnI vRddhinA upAyabhUta ucita kriyAo karavAnI manovRtti hoya che. AthI sAdhu gocarI mATe jAya tyAre vicAre che ke 'AhAra maLaze to saMyamanI vRddhi thaze ane nahi maLe to tapanI vRddhi thaze.' tethI dehanI jarUriyAtarUpa AhAra pratye paNa tRSNA hotI nathI. vaLI AhAra vagara saMyamayogamAM yatna azakya dekhAya tyAre apavAdathI doSita AhAra grahaNa kare topaNa deha pratye ke AhAra pratye tRSNA nathI, kevala saMyamayoganI vRddhi pratye icchA che ane tenA upAyarUpe apavAdathI azuddha bhikSAmAM yatna che. tethI bhAvasAdhune tRSNAno saMpUrNa abhAva che.
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 yogadRSTisamuccaya/gAthA-50-51 jyAre trIjI ddaSTivALA jIvone deha pratye kaMIka rAga che, tethI dehanI prAthamika jarUriyAtonI tRSNA che, topaNa prAthamika jarUriyAtathI adhika tRSNA nathI. tethI adhika dhana prApti arthe paribhramaNa karavAnI manovRtti nathI, mATe te prakAranI utsukatA nahi hovAne kAraNe dharmapravRttikALamAM kSepadoSa nathI, ane prakRti zAMta hovAthI je kaMI pravRtti kare che te sarva pravRttiomAM avasthita sukhAsana che. AthI trIjI ddaSTivALA jIvo kvacit gRhastha hoya ane vaibhavavALA hoya, topaNa dhananI lAlasAthI atyaMta vyAkuLa thaIne pravRttio karatA nathI, ane kvacit sAmAnya sthitivALA hoya topaNa saMtoSapUrvaka jIvIne sukhapUrvaka rahenArA hoya che. vaLI iMdriyonI nirarthaka utsukatA zAMta thayelI hovAthI trIjI daSTivALA yogIo dharmanI pravRtti karatA hoya tyAre kSepadoSa vagara pravRtti karI zake che. sAmAnyathI jIvone dharmapravRttikALamAM paNa AjubAju jovAnI, koNa AvyuM koNa gayuM teno khyAla rAkhavAnI ke karAtI pravRttimAM suddaDha mana pravartAvavAnuM choDIne anyatra manane pravartAvavAnI ceSTA dekhAya che, te sarva sthitinibaMdhana tRSNAthI=prAthamika jIvana jarUriyAtamAM vartatI tRSNAthI, adhika tRSNAnuM kArya che. AthI lakSyane anurUpa kSepadoSa vagara tevA jIvo yatna karI zakatA nathI. vaLI keTalAka sUkSmabodhavALA samyagdaSTi jIvo paNa prAthamika jarUriyAtone choDIne adhika dhanAdimAM yatna karatA dekhAya che. vastutaH temano bodha ane temanI ruci dhanAdinI tRSNAmAM pravRtti karAve nahi, paraMtu tRSNAnA ucchedamAM pravRtti karAve; Ama chatAM balavAna aviratiApAdakakarma hoya tyAre samyagdaSTi jIvo paNa tRSNAthI dhanAdimAM yatna karatA hoya che. te rIte balAdRSTino vicAra karIe to e prApta thAya ke balAdRSTivALA jIvone je prakArano sthUla bodha che, te prakAranI teonI ruci che; ane te ruci anusAra teo pravRtti kare che tyAre, teone rucithI viparIta pravRtti karAvanAra baLavAna karma nathI. mATe teo sthitinibaMdhana tRSNAthI adhika prayatna karatA nathI. vaLI balASTimAM rahelA paNa keTalAka jIvonuM dhanAdinI lAlasAne utpanna karAvanAra balavAna karma hoya, ane te karmanA doSathI vyAkuLa thaIne adhika adhika dhanAdi mATe pravRtti karatA hoya, topaNa temano bodha te pravRttimAM zithilatA kare che; ane jyAre te balavAna karma zithila bane tyAre trIjI dRSTimAM rahelA jIvo avazya potAnA bodha anusAra ane ruci anusAra pravRtti karIne prastuta zlokamAM varNana karyuM tevA sthirasukhAsanapariNAmavALA bane che. paoll avataraNikA : etadevAha avataraNikArya : Ane ja kahe che=pUrva zlokamAM kahyuM ke trIjI dRSTimAM asat tRSNAnA abhAvane kAraNe sarvatra avasthita ja sukhAsana che, ene ja kahe che -
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 181 yogadaSTisamuccaya/gAthA-pa1 181 bloka : atvarApUrvakaM sarvaM, gamanaM kRtyameva vA / praNidhAnasamAyuktamapAyaparihArataH / / 51 / / anvayArtha : attarapUrvayaM sarva naM-atarApUrvaka sarva gamata vA=ane apAyaridArata =apAyanA parihArathI pradhAnasamAyuvatta sarva vRtvameva=praNidhAnayukta sarva kRtya ja che. hpanA zlokArca - atarApUrvaka sarva gamana ane apAyanA parihArathI praNidhAnayukta sarva kRtya ja che. 'paLA TIkA - _ 'atvarApUrvakam' anAkulamityarthaH sarvaM'-sAmAnyena kiM tadityAhagamanaM' devakulAdau, kRtyameva vA' vandanAdi, 'praNidhAnasamAyuktaM =manaHpraNidhAnapuraHsaraM, apAyaparihArataH' dRSTyAdyapAyaparihAreNa / / 51 / / TIkArya : 'sattarapUrva'... ridAreTT II atarApUrvaka-atAkuLapaNe, sAmAnyathI sarva devakulAdimAM gamana, ane apAyanA parihArathI=anyatra daSTi AdinA gamatanA parihArathI, praNidhAnasamAyuktaka mana:praNidhAnapUrvaka, vaMdanAdi kRtya ja che. pa1 che "vattA' mAM 'ri' padathI upAzrayanuM grahaNa karavuM. 'vanDana' mAM 'di' padathI pUjananuM grahaNa karavuM. 'ryAri' mAM 'ri' padathI mananuM grahaNa karavuM. bhAvArtha : trIjI dRSTivALAne asat tRSNA nahi hovAne kAraNe sthirasukhAsana hoya che, jethI dharma karavA arthe devakulAdimAM jatA hoya to atUrApUrvaka gamana kare che. te rIte vaMdanAdi kRtyo paNa atUrApUrvaka kare che; ane kriyAkALamAM asat tRSNA nahi hovAne kAraNe dRSTi ane mana bhagavadbhakti Adine choDIne anyatra gamana karatAM nathI, tethI potAnA bodhane anurUpa bhagavAnanA guNomAM dRSTi ane manane sudaDha pravartAve che. trIjI dRSTivALA jIvonuM darzana sthirasukhAsanavALuM che, tethI sarva dharmapravRtti samyagu karI zake che. ahIM TIkAmAM sarva gamanane spaSTa karavA mATe kahyuM ke sAmAnyathI sarva gamana atarApUrvaka hoya che. tyAM sAmAnyathI kahIne e kahevuM che ke koI viziSTa kAraNa hoya tyAre tarApUrvaka paNa thAya, paraMtu sAmAnya rIte
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 yogadaSTisamuccaya/gAthA-pa1 sarva gamana atUrApUrvaka thAya che; ane sarva gamana kahIne e kahevuM che ke koI eka vakhatanuM gamana nahi, paraMtu jyAre jyAre devakulAdimAM jatA hoya tyAre sarva gamana atUrApUrvaka thAya che. ahIM vizeSa e che ke zloka-15nI TIkAmAM dRSTinA varNana vakhate sthirAdRSTinA varNanamAM kahyuM ke prAyaH karIne sthirAdaSTi praNidhAnanI yoni che. tethI e prApta thAya ke sthirAdRSTimAM praNidhAna pragaTyuM nathI, paraMtu sthirAdaSTino bodha praNidhAnanuM utpattisthAna che, ane te paNa prAyaH; jyAre ahIM to trIjI dRSTimAM kahyuM ke praNidhAnapUrvaka vaMdanAdi kRtyo che. tethI jijJAsA thAya ke ahIM kahela praNidhAna ane sthirAdRSTimAM kahela praNidhAna vacceno bheda zuM che ? tenuM samAdhAna e che ke sthirAdRSTivALA yogIone samyagbodha hovAthI sarva upadravathI rahita mokSa sAra lAge che, ane tenI niSpattino eka upAya samiti-guptimaya evuM nispRha jIvana dekhAya che. tethI sUkSmabodhavALA evA sthirAdaSTivALA yogI prAyaH karIne praNidhAna kare che ke "prApta thayelA manuSyabhavamAM bhagavAnanA vacanAnusAra samiti-guptimAM yatna karIne mAre saMsArano uccheda karavo joIe ane AvuM praNidhAna je sthirAdaSTivALA yogI karI zake che te yogI saMyama grahaNa karIne praNidhAnAdi AzayapUrvaka saMyamamAM yatna kare che. Ama chatAM keTalAka sthirAdaSTivALA jIvo paNa balavAna cAritramohanIyanA udayavALA hoya to potAnA bodhane anurUpa sAdhyanI siddhi mATe samiti-guptine anukULa praNidhAnAdi Azayo karI zakatA nathI. tene sAme rAkhIne kahyuM ke sthirAdaSTino bodha prAyaH karIne praNidhAnAdinI yoni che. vaLI sthirAdRSTivALA yogIomAMthI keTalAka yogIone mokSanA upAyabhUta samiti-guptimaya saMyamanI tIvra spRhA hovA chatAM tatkALa tevuM jIvana jIvI zake tevI zakti hotI nathI. teo paNa te zaktisaMcaya mATe praNidhAna Adi karIne dezaviratidharmanuM pAlana karatA hoya che, ane tenA dvArA A bhavamAM zaktisaMcaya thAya to sarvavirati paNa grahaNa kare che. vaLI keTalAka sthirAdaSTivALA yogIo mokSano upAya sarvavirati che, tema jANe che, ane sarvaviratine sevavAnI rucivALA che; Ama chatAM balavAna cAritramohanIyakarma hovAthI dezaviratimAM paNa yatna karI zakatA nathI. AvA yogIo sAdhyanI niSpatti mATe saMyamane anukULa praNidhAnAdi Azayo karI zakatA nathI. teonA vyavaccheda mATe kahyuM ke sthirAdRSTi prAyaH praNidhAna Adi AzayanI yoni che. vaLI trIjI dRSTivALA yogIo svabhUmikA anusAra je vaMdanAdi kRtyo kare che, te kRtyo potAnA pUla bodha anusAra praNidhAnaAzayapUrvaka kare che; ane tenI jema ja aviratinA udayavALA sthirAdRSTivALA yogI paNa je vaMdanAdi kRtyo kare che, te potAnA sUkSma bodha anusAra praNidhAnaAzayapUrvaka kare che; chatAM dezavirati AdinA kRtyomAM praNidhAna karI zakatA nathI, te apekSAe sthirAdaSTine prAyaH praNidhAnanI yoni che, tema kahela che. ApavA
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 183 yogadaSTisamuccaya/gAthA-para avataraNikA : uktaM darzanam / asyaiva zuzrUSAmAha - avataraNitArtha : zloka-50-51mAM balAdaSTinuM darzana kahevAyuM. have AnI ja=balAdaSTivALAnI ja, zuzraSAne kahe che - zloka : kAntakAntAsametasya, divyageyazrutau yathA / yUno bhavati zuzrUSA tathAsyAM tattvagocarA / / 52 / / anvayArtha: yathA=je pramANe vettAnsAsametasya cUnA=suMdara strIthI yukta evA yuvAnane divyAzruta kiMtara AdinA gItazravaNamAM zuzruSA mavati zuzruSA che, tathA=te pramANe =AmAMkabalAdaSTimAM tattvovara = tatvanA viSayavALI zuzraSA che. paMparA zlokArca - je pramANe suMdara strIthI yukta evA yuvAnane kiMnaranA gItazravaNamAM zuzruSA che, te pramANe balAdaSTimAM tattvanA viSayavALI zuzruSA che. pirAmAM TIkA - 'kAntakAntAsametasya' kamanIyapriyatamAyuktasya, 'divyageyazrutau yathA' kiMnarAdigeyazrutAvityarthaH zUno'=vasthastha "mati' "kRSa' komicchA toreva tathA' 'masya' dRSTo vyavasthitastha sataH 'tattvagocarA' tattvaviSayaiva zuzrUSA bhavati / / 52 / / TIkArya : zAntavAntAkSata' ..... zukUpA bhavati || je pramANe kAnta kAttAthI yuktane kamanIya priyatamAthI yukta evA yuvAnane divya geyazravaNamAM kiMtara AdinA gItazravaNamAM, zuzraSA tadgocarA ja arthAt kiMtaranA gItanA viSayavALI ja, sAMbhaLavAnI icchA hoya che, te pramANe A dRSTimAM vyavasthita chatA yogIne balAdRSTimAM rahelA yogIne, tattvagocarA jatatvanA viSayavALI ja, zuzruSA hoya che. parA bhAvArtha : sAmAnya rIte suMdara strIthI yukta yuvAna puruSane divya saMgIta sAMbhaLavAmAM atyaMta ruci hoya che, je bhavasvabhAvanA kAraNe thAya che. tema trIjI dRSTivALA jIvone je nirmaLa dRSTi pragaTI che, tenA kAraNe
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 yogadRSTisamuccaya/gAthA-52-53 yogamArgane kahenArA tattvanA viSayamAM temane te yuvAna puruSa jevI tattvane sAMbhaLavAnI icchA pragaTe che. tethI jema te yuvAnane divya gIta sAMbhaLavAno avasara Ave to atyaMta AnaMda thAya che, tevo apUrva AnaMda tattvazravaNanA viSayamAM balAdaSTivALA yogIne thAya che. vaLI A sAMbhaLavAnI icchA, sAMbhaLavAnI sAmagrI maLe to sAMbhaLavAnI kriyAmAtramAM vizrAMta thAya tevI nathI, paraMtu tattvanA samyagbodhanuM kAraNa bane te rIte sAMbhaLavAmAM yatna karAve tevA guNavALI che, je svayaM ja graMthakAra AgaLa spaSTa kare che. ahIM vizeSa e che ke zloka-47-48mAM kahela ke bIjI daSTivALA yogI vicAre che ke bhavano uccheda kaI rIte thAya ? ane tema vicAravAthI temane bhavanA ucchedanA upAya kSamAdibhAvo dekhAya che, paraMtu te kSamAdibhAvo kaI rIte pragaTa karavA teno nirNaya karI zakatA nathI. tethI vicAre che ke ziSTa puruSonI AcaraNAne pramANa karIne sAmAnyathI te rIte ka2vAmAM Ave to ja kSamAdiguNo pragaTe. AthI bIjI dRSTivALAne yogIonI kSamAdiguNane anukULa pravRttiono 52mArtha jANavAnI jijJAsA hoya che, ane te jijJAsAmAMthI utpanna thayelI zuzruSA balAdaSTimAM Ave che. tethI balAdaSTivALAne saMsAranA ucchedanuM kAraNa bane tevA kSamAdiguNone pragaTa karavAnA upAyane sAMbhaLavAnI tIvra icchA hoya che, je zuzruSA guNarUpa che; ane sAMbhaLavAno saMyoga maLe to AvA jIvo yogI pAse teno 52mArtha jANIne avazya samyagbodha kare che; jema 1500 tApaso gautamasvAmIne pAmIne yogamArganA paramArthane prApta karI zakyA. Azaya e che ke 1500 tApaso mokSanA arthI hatA ane mokSanA upAyane sAMbhaLavAnI tIvra abhilASAvALA hatA. tethI teomAM zuzruSAguNa hato; ane jyAre temaNe gautamasvAmIne guru tarIke svIkAryA tyAre gautamasvAmIe temanA kSayopazamane anurUpa mokSano upAya vItarAgatA che tema batAvyuM, ane vItarAgatA mATe asaMgabhAvamAM yatna karavo joIe tema batAvyuM. asaMgabhAvanI prApti mATe saMyama grahaNa karIne samiti-guptimAM kaI rIte AcaraNA karavI joIe, te vAta temanI bhUmikA pramANe batAvI; ane saMyamIe kaI AcaraNAo kaI rIte ka2vI joIe, jethI samiti-guptinI prApti thAya, teno bodha karAvIne temane dIkSA ApI. te upadezanA baLathI temane yogamArgano yathArtha bodha thayo, jethI zaktinA prakarSathI saMyamamAM yatna karyo ane asaMgabhAvane prApta karIne kevaLajJAnane pAmyA. II52aa avataraNikA :iyaM caivambhUtetyAha - avataraNikArya : ane A=balAdRSTimAM pragaTa thatI zuzrUSA, AvA prakAranI che=zlokamAM batAve che tevA prakAranI che, kRti=ta=ene, kahe che.
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 185 yogadaSTisamuccaya/gAthA-pa3 zloka : bodhAmbhaHsrotasazcaiSA, sirAtulyA satAM matA / abhAve'syAH zrutaM vyarthamasirAvanikUpavat / / 53 / / anvayArtha: ra=ane vothAma:strota: sirAtulya bodharUpI pANInA pravAhanI sirAtulya ghaNA=A zuzraSA satA= saMtomunione matA=mAnya che=ISTa che. sthA: samAve=AnA abhAvamAM zuzraSAnA abhAvamAM zrutaM=sAMbhaLeluM sirAvanappava=sirA vagaranI pRthvImAM kUvo khodavAnI jema carthazvyartha che. palA zlokArca - ane bodharUpI pANInA pravAhanI sirAtulya zuzruSA munione ISTa che. zuzruSAnA abhAvamAM sAMbhaLeluM sirA vagaranI pRthvImAM kUvo khodavAnI jema vyartha che. pas TIkA - 'bodhAmbhaHsrotaso' bodhodakapravAhasya, 'caiSA' zuzrUSA, 'sirAtulyA''vandhyA'kSayatadbIjakalpatayA 'satAM matA'=munInAmiSTA, 'abhAve'syA' zuzrUSAyA: kimityAha zrutaM' 'vyartha' zramaphalam, kiMvadityAha 'asirAvanikUpavat' asirAvanau pRthivyAM kUpakhananaM atatkhananamevA'tatphalatvAditi / / 53 / / TIkArca - voghAma: .... tatviita |ane avaMdhya, akSaya tenuM bodhanuM, bIja kalpapaNuM hovAne kAraNe=bIjatulyapaNuM hovAne kAraNe, bodharUpI pANInA pravAhanI sirAtulya A zuzraSA, saMtone munione, mAnya che ISTa che. AnA=zuzraSAvA, abhAvamAM zrata=sAMbhaLeluM, vyartha che= zramaphaLavALuM che. konI jema ? ethI karIne kahe che - asirA avanimAM kUpanI jema. sirA vagaranI pRthvImAM kUpakhananarUpa daSTAMtanuM tAtparya spaSTa kare che - sirA vagaranI pRthvImAM kUpakhanana atakhanana ja che-kUpanuM akhatana ja che; kema ke ataeLapaNuM che-kUpanA akhatanuM phaLapaNuM che. 'ti' zabda TIkAnI samApti mATe che. pA.
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 yogadaSTisamuccaya/gAthA-53-54 bhAvArtha : je pRthvImAM kUvo khodavAthI pANI nIkaLe tevI sirAo che, te sirAo kUvo khodavAmAM Ave to avazya pANInI prApti karAve tevI avaMdhya che, vaLI te sirAo pANInI prApti mATe akSaya tabrIja jevI che=satata pANInI prApti karAve tenA jevI che. tethI AvI sirAvALI bhUmimAM kUvo khodavAmAM Ave to avazya satata pANInI prApti thAya. tema trIjI dRSTivALA jIvone je zuzruSAguNa pragaTyo che, te zuzruSAguNa bodharUpI pravAha mATe sirA tulya che. mATe jema sirAvALI bhUmimAM kUvo khodavAmAM Ave to akSaya jalanI prApti thAya che, tema zuzruSAguNavALA jIvone yogamArganA upadezanI prApti thAya, to teonI sAMbhaLavAnI kriyA avazya pAramArthika bodhanuM kAraNa thAya che; ane je jIvone A zuSAguNa pragaTyo nathI, tevA jIvo yogI pAse yogamArganuM zravaNa kare, topaNa te zravaNa vyartha phaLavALuM che. jema sirA vagaranI pRthvImAM kUvo khodavAmAM Ave to jaLanI prApti thAya nahi, tema zuzruSAguNa vagaranA jIvo tattvanuM zravaNa kare topaNa teone tattvano bodha thAya nahi. ahIM vizeSa e che ke pahelI daSTivALA ane bIjI dRSTivALA jIvo zuzruSAguNavALA nathI, topaNa pahelI dRSTivALA jIvo adveSaguNavALA che, bIjI dRSTivALA jIvo jijJAsAguNavALA che, ane tevA jIvone yogamArga sAMbhaLavAno prasaMga prApta thAya, to adveSaguNavALAne upadezanA baLathI prAyaH jijJAsAguNa pragaTe che, ane jijJAsAguNa pragaTyo che jemane evA bIjI daSTivALA jIvone paNa upadezathI prAyaH zuzraSAguNa pragaTe che, tyAra pachI teonI upadezazravaNakriyA samyagbodhanuM kAraNa bane che; ane je jIvo yogamArgathI taddana vimukha che tevA adveSAdi guNa vagaranA mATe upadeza phaLavALo nathI, jyAre trIjI dRSTivALA jIvone zuzruSAguNa pragaTelo hovAthI zravaNanI kriyA zIdhra bodhanuM kAraNa bane che, ane aSAdiguNavALA pahelI dRSTivALA ane bIjI dRSTivALA jIvone upadeza zuzruSAguNa pragaTAvIne samyagbodhanuM kAraNa bane che. paNa avataraNikA : ihaiva vyatirekamAha - avataraNikArca - ahIM ja=pUrva zlokamAM kahyuM ke bodharUpI pANI mATe zuzraSA sirA tulya che - e kathanamAM ja, vyatirekane kahe che : bhAvArtha : pUrvazlokamAM kahyuM ke bodharUpI pANI mATe balAdRSTimAM pragaTa thayela zuzruSA sirA tulya che. tenAthI e prApta thAya ke jema sirAvALI pRthvImAM kUvo khodavAmAM Ave to avazya pANInI prApti thAya, tema zuzruSAguNavALAne tattvabodha karAvanArI sAmagrI maLe to avazya bodha pragaTa thAya. have e kathanamAM ja
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 187 yogadRSTisamuccaya/gAthA-54 vyatirekane kahe che arthAt bodhasAmagrI na maLe to zuzruSAguNanuM zuM phaLa prApta thAya ? te rUpa vyatirekane kahe che : ahIM 'vyatireka' zabda 'abhAva' arthamAM che ane tenAthI zravaNasAmagrIno abhAva grahaNa karavAno che. tethI e prApta thAya ke zuzruSAguNavALAne prApta thayelI zravaNanA abhAvanI sAmagrIne kahe che arthAt abhAvanI sAmagrImAM paNa tene zuzruSA zuM phaLavALI che tene kahe che, e prakArano dhvani che. zloka H zrutAbhAve'pi bhAve'syAH, zubhabhAvapravRttita: / phalaM karmakSayAkhyaM syAtparabodhanibandhanam / / 54 / anvayArtha: zrutAmAve'pi=zrutanA abhAvamAM paNa=zravaNanA abhAvamAM paNa asyAH=AnA-zuzrUSAnA bhAve= bhAvamAM=sadbhAvamAM zumamAvapravRttitaH=zubhabhAvanI pravRtti hovAthI paravodhanivattvanam rmakSayAi i= parabodhanuM kAraNa evuM karmakSaya nAmanuM phaLa=Atmahita mATe upayogI evA bodhanuM kAraNa evuM karmakSaya nAmanuM phaLa svAt=thAya. 54 // zlokArtha : zravaNanA abhAvamAM paNa zuzrUSAnA sadbhAvamAM zubha bhAvanI pravRtti hovAthI Atmahita mATe upayogI evA bodhanuM kAraNa evuM karmakSaya nAmanuM phaLa thAya. I[54] TIkA H 'zrutAmAve'pi'-zravaLAmAve'pi, 'bhAve'syA:'-zuzrUSAvA:, jimityAnna 'zubhamAvapravRttita:-' tadbhAvasyaiva zubhatvAt 'phalaM karmakSayAkhyaM syAt ' - vacanaprAmANyena, tavya 'paravoSanivattvana'= pradhAnanodhArAM, vacanaprAmAkhyAdeva / / 4 / TIkArya H 'zrutAmAve'pi' vacana-prAmAkhyAdeva / / zrutanA abhAvamAM paNa=zravaNanA abhAvamAM paNa, AnA=zuzrUSAnA, bhAvamAM zubhabhAvanI pravRtti hovAthI karmakSaya nAmanuM phLa thAya. zubhabhAvanI pravRtti kema che ? temAM hetu kahe che : tadbhAvanuM ja=zuzrUSAnA pariNAmanuM ja, zubhapaNuM che. ahIM zuzrUSAnA bhAvathI karmakSaya kema thAya che ? temAM yukti Ape che : vacananA prAmANyane kAraNe=zAstravacana kahe che ke 'zuzrUSAthI karmakSaya thAya che,' tenA prAmANyane kAraNe karmakSayarUpa phaLa thAya che, ema nakkI thAya che.
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 yogadRSTisamuccaya/gAthA-54 ane A=zuzrUSAnA bhAvathI pedA thayeluM karmakSayarUpa La, parabodhanuM kAraNa che=pradhAnabodhanuM kAraNa che. temAM hetu kahe che : vacananA prAmANyathI ja=zAstravacananA prAmANyathI ja, nakkI thAya che ke zuzrUSAguNathI thayeluM karmakSayarUpa phLa mokSanA kAraNIbhUta evA samyagbodhanuM kAraNa che. 54 // bhAvArtha: trIjI ddaSTivALA yogIne saMsAranA ucchedanA upAyane jANavAnI tIvra icchA hoya che, tethI Atmahita mATe upayogI evA tattvane sAMbhaLavAnI icchArUpa zuzruSAguNa varte che. AvA yogI AtmahitaviSayaka vicAraNA karatA hoya tyAre sAMbhaLavAno vyakta abhilASa vartato hoya che, ane yogIo pAse sAMbhaLavA paNa zakya hoya to jAya che. Ama chatAM yogamArgano yathArtha bodha karAve tevA yogInI prApti na thAya to temane samyagbodhanuM kAraNa bane tevI zravaNasAmagrIno abhAva paNa prApta thAya; chatAM paNa temanAmAM vartato zravaNano abhilASa pote ja zubhabhAvarUpa hovAthI tenAthI temane karmakSayarUpa phaLa prApta thAya che. ahIM prazna thAya ke saMsArI jIvone paNa je vAtamAM rasa hoya che, tene sAMbhaLavAnI tIvra icchA hoya che. Ama chatAM tenAthI temane karmakSayarUpa phaLa prApta thatuM nathI, ane trIjI daSTivALAne je zuzrUSAguNa pragaTyo che tenAthI temane karmakSayarUpa phaLa prApta thAya che, te koNa nakkI karI zake ? tethI kahe che 'zAstravacana ja pramANa che' arthAt zAstravacana kahe che ke saMsArI jIvone je priyane sAMbhaLavAnI icchA hoya che te zubhabhAvarUpa nathI, ane trIjI dRSTivALAne priya evA yogamArganA 52mArthane sAMbhaLavAnI je tIvra icchA hoya che, te zubhabhAvarUpa che. tethI trIjI dRSTivALA jIvone zuzrUSAguNathI karmakSayarUpa phaLanI prApti thAya che. ahIM prazna thAya ke zuzrUSAguNathI je karmakSaya thAya che, te kevA prakAranA phaLanI niSpattinuM kAraNa bane tevo che ? tethI kahe che - zuzruSAguNa yogamArganA bodhamAM pratibaMdhaka evAM jJAnAvaraNIya Adi karmonA nAzanuM kAraNa thAya che. tethI zuzrUSAguNavALA yogIne A bhavamAM zravaNanI sAmagrI na maLe topaNa yogamArganI prAptinuM kAraNa bane tevA bodhanAM pratibaMdhaka evAM jJAnAvaraNIya Adi karmono kSaya thAya che. ahIM prazna thAya ke zuzruSAguNa pragaTelo hoya, ane bodhanI sAmagrI maLe, to upadeza AdinA zravaNathI te prakAranAM bodhanAM pratibaMdhaka evAM jJAnAvaraNIya Adi karmano kSaya thAya che, tema kahI zakAya; paraMtu jene bodhanI sAmagrI maLI nathI, tevA zubhrUSAguNavALA jIvone yogamArganA bodhanuM kAraNa bane evAM jJAnAvaraNIya Adi karmono kSaya thAya che. te kevI rIte nakkI thAya ? tethI kahe che : bhagavAnanA vacananA prAmANyathI ja te nakkI thAya che. 'zuzruSAguNavALA jIvone zravaNanI sAmagrI na maLe topaNa yogamArganA bodhamAM pratibaMdhaka evAM karmono kSaya thAya che.' bhagavAnanA A vacanathI A
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-pa4-papa 189 bhavamAM upadezanI sAmagrI prApta na thAya topaNa janmAMtaramAM yogamArganA samyagbodhane AvA zuzruSAguNavALA yogI avazya prApta karaze. ahIM vizeSa e che ke tattvane sAMbhaLavAnI tIvra icchAvALA jIvone tattva sAMbhaLavAnI sAmagrI maLe to tattvanI prAptimAM pratibaMdhaka evA jJAnAvaraNIya ane mithyAtvamohanIyakarmano nAza avazya tarata thAya, ane sUkSmabodhavALuM jJAna avazya pragaTe; paraMtu je jIvone zuzruSAguNa pragaTyo che, ane bodhanI sAmagrI maLI nathI, Ama chatAM yogamArgane sAMbhaLavAnI je tIvra icchA che, te yogamArganA pratibaMdhaka evA jJAnAvaraNIya ane mithyAtvamohanIyakarmana avazya nAza kare che. tethI e prApta thAya ke jema sirAvALI pRthvI hoya ane tene khodIne kUvo na karavAmAM Ave to leza paNa pANInI prAptirUpa phaLa maLatuM nathI; jyAre zuzruSAguNavALA jIvone kUvo khodavAnI kriyAsthAnIya zravaNasAmagrI na maLe to, sAkSAt bodharUpa phaLanI prApti thAya nahi; Ama chatAM te zuzruSAguNa sarvathA vyartha nathI, paraMtu zuzruSAguNanA zubhabhAvane kAraNe yogamArganI prAptimAM pratibaMdhaka evA jJAnAvaraNIya ane mithyAtvamohanIyakarmano kSaya thAya che. tethI kUpanuM dRSTAMta vyatireka sthAnamAM samAna nathI, te batAvavA mATe ahIM kahyuM ke zravaNasAmagrInA abhAvamAM paNa karmakSayarU5 phaLa thAya che. ApaNA avataraNikA : yoge'kSepaguNamAha - avataraNikArca - yogamAM=zubhayogamAM, akSepaguNane kahe che - bhAvArtha : balAdRSTivALA jIvone kriyAmAM vartato padoSa jAya che ane apaguNa pragaTe che, ane te akSepaguNa yogamArganI pravRttiviSayaka hoya che. te kevA svarUpavALo che, tene graMthakAra kahe che - zloka : zabhayogasamArambhe, na kSepo'syAM kadAcana / upAyakauzalaM cApi, cAru tadviSayaM bhavet / / 55 / / anvayArtha: masyAM=A dRSTi hote chate=balAdaSTi hote chate zumayopAsanAra zubhayoganA samAraMbhamAM zubhayoganI pravRttimAM phAyana=kyAreya kSe na=kSepa nathI=kSepadoSa nathI cApa ane dipa cA pAyalozanaM tenA viSayaka suMdara upAyakauzalya zubhayoganI pravRtiviSayaka suMdara upAyakauzalya ave hoya che. papA
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 yogadRSTisamuccaya/gAthA-55 zlokArtha H balAdRSTi hote chate zubhayoganI pravRttimAM kyAreya kSepadoSa nathI, ane zubhayoganI pravRttiviSayaka suMdara upAyakauzalya hoya che. I[55]I TIkA H 'zumayogasamArame' - tathAvidhadhyAnAvo, 'na kSepo'svAm'=adhikRtavRSTo satyAM, 'vAcana' mati, 'upAyozAM cApi' tathAvidhavezAdhyAsanAvi 'pAru'=zomAM, 'tadviSaya'=zumosamAraAEviSaya, 'maved' kRti IIT TIkArya : 'zumayogasamArambhe' . 'mavet' kRti / / asyAm - adhikRta dRSTi hote chate=balAdRSTi hote chate, tevA prakAranA dhyAnAdirUpa zubhayoganA samAraMbhamAM=trIjI daSTivALA jIvonA bodhane anurUpa ghyAnAdi zubhayoganI pravRttimAM, kyAreya kSepa thato nathI, ane tadviSaya=zubhayogasamAraMbhaviSaya, cAru=zobhana, tathAvidha dezaadhyAsanAdirUpa upAyanI kuzaLatA=yoganiSpattimAM sahAyaka thAya tevA sthAnamAM besavA AdirUpa upAyanI kuzaLatA, hoya che. 'kRti' zabda kathananI samApti mATe che. / / 55 / / * 'tAviSadhyAvi' mAM 'vi' padathI japa, svAdhyAya AdinuM grahaNa karavuM. 'tavidhavezAdhyAsavi' mAM 'vi' padathI Asana ane dhyAnAdinI kriyAnI pravRttinuM grahaNa karavuM. bhAvArtha trIjI dRSTimAM AvelA yogIne prathama be daSTi karatAM bodha kaMIka baliSTha hoya che ane AthI zloka15nI TIkAmAM kahela te pramANe trIjI daSTivALA jIvone arthaprayogamAM prIti hoya che, ane tenA kAraNe yatnaleza thato hoya che. joke trIjI dRSTivALA jIvone sUkSma bodha nathI, tethI paripUrNa samyak yatna thato nathI; topaNa prathama be daSTi karatAM kaMIka spaSTa bodha che, mATe yoganI je koI pravRtti kare che te pravRttimAM phaLaniSpanna thAya te rIte karavAnI prIti hoya che. tethI je paNa yatnaleza thAya che te yatnalezarUpe A dRSTimAM rahelA jIvo potAnI bhUmikAne anurUpa dhyAna, japa, svAdhyAya Adi kare che, ane temAM kyAreya kSepadoSa na Ave te rIte prayatna kare che. vaLI prathama be daSTi karatAM trIjI dRSTimAM bodha baliSTha hovAne kAraNe zubhayoganI pravRttiviSayaka suMdara upAyakauzalya hoya che. tethI potAnI bhUmikA pramANe je dhyAna, japAdi kare che te kriyAthI phaLa niSpanna thAya tevA prakAranA dezamAM besavuM, tevA prakAranA AsanamAM besavuM, te prakAre mana-vacana-kAyAnA yogone pravartAvavA Adi vidhi sAcave che, ke jethI lakSyane anurUpa yatna thAya che; ane AthI trIjI
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-papa-pa6 191 dRSTithI jIvanuM mArgamAM gamana zarU thAya che; je kathana "namuskurNa sUtramAM magnadayANaM' zabdathI karela che. vaLI A trIjI dRSTivALA jIvo sUkSmabodhavALA nahi hovA chatAM sUkSmabodhane anukULa evA mArgamAM pravRtti kare che, ane upAyanuM kauzalya hovAne kAraNe teonI mArganI pravRtti sUkSma bodharUpa phaLanuM kAraNa bane tevI che. pipalA avataraNikA : tathA'syAmeva dRSTAvabhyuccayamAha - avataraNikArya : tathI - ane, sAmeva dRSTo=A ja dRSTimAM balAdaSTimAM, amyuccayane kahe che=pUrvazlokamAM batAvela ke padoSa thato nathI ane upAyakauzalya thAya che, temAM ja samuccayarUpe anya guNane kahe che : zloka : pariSkAragataH prAyo, vighAto'pi na vidyate / avighAtazca sAvadyaparihArAnmahodayaH / / 56 / / anvayArtha: pariNArata: vidhAtoSi-upakaraNagata vighAta paNaaupakaraNamAM IcchArUpa pratibaMdha paNa prAya=ghaNuM karIne vidyate ravidyamAna nathI ra=ane vayati =avighAta sAvadyaparihAra-sAvaghatA parihArathI modI=mahodayavALo che. pA. zlokArdha : upakaraNamAM icchArUpa pratibaMdha paNa ghaNuM karIne vidhamAna nathI, ane avighAta sAvadhanA parihArathI mahodayavALo che. ApA TIkA : 'pariSkAragataH' upakaraNagata ityarthaH 'prAyo' bAhulyena, 'vighAto'pi'-icchApratibanyo, 'na vidyate'asyAM satyAmiti, 'avighAtazca' kimbhUto bhavatItyAha 'sAvadyaparihArAt'=pratiSiddhaparihAreNa, madA:' gamyuni:zreyasaMdericartha: pAladdA TIkArya : pariNAratiH'..... hericarthA A dRSTi hote chate prAyaH bahulatAthI ghaNuM karIne, pariSkAragata upakaraNaviSayaka, IcchAtA pratibaMdharUpa vighAta paNa vidyamAna hoto nathI.
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 yogadaSTisamuccaya/gAthA-pa6 ane avighAta kevA prakArano hoya che ? ethI karIne kahe che : sAvadhavA parihArathI=pratiSiddhanA parihArathI, mahodayavALo che abhyadaya ane vizreyasano hetu che arthAt IcchAtA pratibaMdharUpa vighAtano abhAva abhyadaya ane mokSanuM kAraNa che. pa6 bhAvArtha trIjI dRSTimAM rahelA yogIomAMthI keTalAka saMsArano tyAga karIne saMnyAsI thayelA hoya, jinazAsanamAM hoya to sAdhu thayelA hoya, to keTalAka gRhasthamAM paNa zrAvakAdi dharma pALatA hoya; AvA sarva yogIone dharmanA upakaraNamAM ghaNuM karIne icchAnA pratibaMdharUpa arthAt mamatvanA saMzleSarUpa yogamArgamAM vighAta kare tevo pariNAma hoto nathI. ahIM prAyaH kahevAthI kvacit koIka nimittane pAmIne sUkSma pratibaMdha thAya tevuM bane, topaNa moTe bhAge AvA jIvo dharmanA upakaraNane dharmanA upAyarUpe jue che, tethI dharmavRddhinuM aMga bane te rIte te upakaraNano upayoga karatA hoya che; ane dharmaupakaraNamAM mamatvanA pratibaMdharU5 vighAtano abhAva che, tenA kAraNe te upakaraNano je rIte upayoga karavAno pratiSedha karyo hoya te rIte upayoga karatA nathI, paraMtu sAvaghanA parihArapUrvaka saMyamanuM kAraNa bane te rIte teno upayoga kare che. AthI teomAM vartato upakaraNa pratyenA mamatvanA abhAvano pariNAma abhyadaya ane niHzreyasano hetu bane che arthAt puNyAnubaMdhI puNya ane mokSanI niSpattinuM kAraNa bane tevI nirjarAno hetu bane che. IFpavA yogadRSTisamuccaya bhAga-1 samApta
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacchraddhAsaGgato bodho, dRSTirityabhidhIyate / asatpravRttivyAghAtAt satpravRttipadAvahaH // asapravRttinA vyAghAtathI, sapravRttinA sthAnane vahana kranAra athavA lAvanAra, sAcI zraddhAthI yukta evo bodha te dRSTi che, e pramANe hevAya che. : prakAzaka : mAtAtha . DESIGN BY 5, jena marcanTa sosAyaTI, stehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-380000. Teli./pheksa: (079) 26604911, phona : (079) 32911401 E-mail: gitarthganga@yahoo.co.in 9428503101 B24C4BBBU