Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra akSayatRtIyA jema te janmASTamI vi, ca, 2049 vadheyAtyA svAdhyAya ane saMzodhananuM traimAsika pAda muka cAla vAka www.kobatirth.org upaniyAmaka, prAcyavidyAmandira, thorA EXCHANGE COPY [citranI samajUtI mATe jume! A aMkamAM 2. nA. mahatAno lekha ] Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only THE MAHARAJA pustaka AJA SATAJINA UNIVERSITY O prAcyavidyAmandira, mahArAjA sayAjIrAva vizvavidhAlaya, vaDodarA ga satyaM zivaM sundarama BARODA
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vA thAya pustaka 30, aMka 3-4 (akSayatRtIyA ane janmASTamI aMka) vi. saM. 2049 eprila-oNgasTa 1993 a nuM kema kAMka 1 bhAratIya manovijJAna: mUlyAMkana - harasiddha ma. jozI 129-139 2 navasArI-verAvaLa-somanAtha-ramaNalAla nAgarajI mahetA 141-142 3 kAlidAsatrayI-Ara. pI. mahetA 143-145 4 'svapnavAsavadattama ' ane "uttararAmacarita'nuM tulanAtmaka adhyayana -aMbAlAla DI. ThAkara 147-154 5 vipAkasUtramAM vaNita rAjakIya paristhitiraseza jamInadAra 155-160 6 je. je. vidyAbhavana, myujhiyamanuM mughalakAlIna prahaNuka khatapatra, vi. saM. 1733vibhUti vi. bhaTTa 161 167 7 rAIno darpaNarAya-kRSNakAnta kaDakiyA 169-183 8 gAMdhIbhakta kavi "kusumAkara" kRta agaTa gAMdhImahAkAvya "mahAtmAyana" -dharmendra ma. mAstara 185-201 9 kalAvibhAvanAmAM svAyattatAH susAna leMgara-harIza paMDita 203-208 10 lipi aMgenA keTalAka mizyA vivAdenizItha naTavara dhruva 209-222 11 nivApAMjali-jayaMta e. ThAkara : * 223-228 12 granthAvalokana ane sAbhAra svIkAra 229-245 For Private and Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zege akSayatRtIyA ane janmASTamI, vi. sa. 2049 eprila-AgaSTa-1993 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pustaka 30 aMka 3-4 bhAratIya maneAvijJAna : malyAMkana harasiddha ma. joSI* mAnavasvabhAva, mAnavacitta ane vyaktitva vize bhAratIya ciMtanAtmaka para'parAmAM je vicAravAmAM AvyuM che e * bhAratIya manevijJAna' kahI zakAya tema che. zAstrIya dazAmAM je mana vize vavAyuM ke pratipAdita thayu che e bhAratIya ciMtana ke mAnasazAstranA nAma sAthe saMkaLAyela che. sAmAnya rIte mane vijJAna vartamAna sadImAM ' prAkRtika ' vijJAna banyuM che. tethI te saMdarbhamAM tema ja pAzcAtya tAttvika ane mAnasazAstrIya pariprekSyamAM bhAratIya maneAvijJAna aMge saMdeha uThAvavAmAM Ave tevA sabhava che. pAzcAtya maneAvijJAna dvArA je prayogalakSI tema ja vastuzAstrIya paddhatie akhatyAra karavAmAM AvI che tenI bhUmikAmAM paNa amuka sAmAnya siddhAMtA rahyA che je pratIti, sAmAnyIkaraNa ane aMtanirIkSaNu para AdhArita hakIkatA kriyAzIla che e bAbatane dhyAnamAM rAkhavAmAM Ave te bhAratIya manovijJAna je sAmAnya rIte ' aMtalakSI ane aMta nirIkSaNanI paddhati ' para AdhArita che tenuM cAgya mUlyAMkana karI zakAya tema che. A paddhatinuM tAratamya cittatatva ' caitanya ' che tethI bhAratIya maneAvijJAna caitanyanA sa6mAM samajI zakAya ke temAM saMzAdhana karI zakAya tema che. ' vartamAna sadI : maneAvijJAna ; vata mAna sadI daramyAna maneAvijJAna eka vijJAna tarIke ThIka ThIka parivartana pAmyuM che. eka vijJAnanI mAka maneAvijJAna vastulakSI' (OBJECTIVE) banavAne uddeza seve che. Ama karavA ogaNIsamI sadI daramyAna teNe tattvajJAna sAthe cheDA phADI nAkhyA ane svataMtra prAkRtika' vijJAna hovAnA dAvA karyA. ' jIvavijJAna * * bhautikazAstra ' * zarIravijJAna ' jevAM bhautika tema ja prAkRtika vijJAnA heThaLa peAtAnu katva svIkAryuM. pAzcAtya jagatamAM mAvijJAnanu' abhyAsa-kSetra parivartita rahyuM che. A sAthe tenI patigmA paNa badalAvA pAmI che. ogaNIsamI sadI daramyAna maneAvijJAnanI pati atinerIkSaNanI tema ja sabhAna For Private and Personal Use Only ' sthAcAya ', pu. 30. aMdha 3-4, akSayatRtIyA-janmASTamI , eprila-augaSTa, 1993, 5. 129-14.. tattvajJAna vibhAga, ma. sa. vizvavidyAlaya, vADA,
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harasiddha manathI anabhavanI paddhati hatI paraMtu vartanavAda' (BEHAVIORISM) nA prabhAva heThaLa manevijJAnanI vyAkhyA kevaLa vartananA vijJAna tarIke thaI ane tene jANe ke atmilakSI prakriyA sAthe kazI nisbata nathI ema jaNAyuM.. - mane vijJAnamAM vartanavAdane bhAre samAnathI jovAmAM AvatuM hatuM ane "paddhatizAstra" tarIke tenI vividha zAkhAomAM prayojavAmAM AvatuM hatuM. tenI asara anya sAmAjika vijJAne para thaI che kAraNa ke e abhinava krAMtikArI hatuM ane "ramaitanya" jevI koI bAbatane svIkAratuM vhetuM. zikSaNanA siddhAMta para tenuM vizeSa dhyAna kendrita hatuM, kAraNa ke zikSaNa ane keLavaNInI paddhati vastulakSI hatI. 1950 sudhI mane vijJAnanA darajajAne varNavatA briTIza ciMtaka sirIla barTa kahe che ke " sau prathama ane vijJAna vijJAna sAthe levaDadevaDa karI temAM " AtmA'ne vecI nAkhe. tyArabAda "mana"ne kheryuM ane have tene lagabhaga aMta thavA Avyo che tyAre cetanA kheI beThuM che. vartanavAda bAda mane vijJAnamAM mahattvanI asara e "mAnasa-pRthakkaraNa" zAkhAnI che. acetana'nA siddhAMtamAM saMgharSa, svapna ke dhyeyane te dhaTAvavAnuM ke samajAvavAno prayAsa kare che. manuSya e prANIsamAna che ane manuSyanI vizeSatA e prANI karatAM vizeSa jaTila hovAnI tenI ceSTA che. vartamAna sadInA madhyabhAgamAM A sivAya " mAnavatAlakSI manovijJAna" (Humanistic) vikasavA pAmyuM che. mAnavatAlakSI manovijJAna manuSyanI vizeSatA, tenI supta zaktio, svalakSI anubhave tema ja mUlya aMge saMzodhana kare che. A uparAMta " AMtaravyaktilakSI manovijJAna' (Trans Personal Psychology) vikasavA pAmyuM che. e paNa manuSyanI AMtarika zaktio, supta bhAvanAo, AdhyAtmiktA, pAragAmI anubhUtio vize saMzAdhana kare che. AMtaravyaktilakSI manovijJAna pAzcAtya ane bhAratIya ane vijJAna vacce samanvaya sAdhavA prayatnazIla che. ciMtana ane mAnasazAstra vacce kaDI sAMdhI zakAya te bAbatamAM jodhakhoLa kare che. - vartanavAda ane mAnasa-pRthakkaraNa vicAradhArAnAM have vaLatAM pANI thayAM che. pariNAme cetanatatvane jJAna-mane vyApAra ane mAnasaprakriyAne vyavasthita ane vijJAnamAM punaH praveza prApta thayo che. mAnavatAlakSI tathA AMtaravyaktilakSI manovijJAnanA udayane lIdhe pazcimanA vaijJAniko bhAratIya manovijJAnanA abhyAsane uttejana Ape che. A uparAMta snAyujanya zarIravijJAne zarIranA ghaTako sAthe mananA vyApAre sahasaMbaMdhita che e zodhyuM che ane te vastulakSI che ema darzAvyuM. indriyAtIta mane vijJAne (Para-Psychology) atIndriya mane vyApAre, TelIkAInesIsa ane TelIpathInI ghaTanAone vAjabI TharAvavA prayAsa karyo che. dazana ane mane vijJAna : A pragatizIla paribaLAe bhAratIya manovijJAnane mUlyavAna darajajo Apyo che. robarTa eranasTAIne "ga', bauddha dharma'nA aMtarlakSI (Esoteric ) mane vijJAnane sabhAna 1 Burt C.: The Concept of Consciousness; British Journal of Psychology 1962 ; 53; pp. 229. For Private and Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAztIya mane vijJAna mUlyAMkana 13 avasthAnA samakAlIna abhyAsa sAthe sAMkaLavA para vizeSa bhAra mUkyo che. samakAlIna mane vijJAnane kAryapradeza ane vyApa vadhu vistRta che. zuddha vijJAna tarIke mane vijJAna mAnavavartaNUka ane anubhavane saMcAlita karatAM sAmAnyIkaraNe tathA niyamone AlekhavA prayatnazIla che ane prajita vijJAna tarIke te manocikitsA (Psychotherapy) dvArA mAnasika asAmAnyatA, bImArI ane dUSaNane dUra karavA koziza kare che. bhAratamAM je mane vijJAnane vyavahAra ane tenuM zikSaNa sakriya che te AnA je abhyAsa ane kArya che. bhAratIya ane vijJAna e svataMtra vijJAna nathI paraMtu ciMtana, darzanazAstra, yoga, sAhitya ane cikitsAne bhAga che. tattvajJAnamAM je dhArmika, naitika, tatvamImAMsArika khyAla che tene AdhAra tarIke laIne manuSyanA mAnasa, svabhAva, vyaktitva ane parivartananA kAryamAM te anusUta rahe che. A saMdarbhamAM InDIana sAIkolojI'nA kartA prA. jadunAtha sinhA kahe che ke bhAratamAM taddana anubhavalakSI (Empirical) mane vijJAna upalabdha nathI paraMtu te tattvamImAMsA sAthe avazya saMbaMdhita che."3 Ama chatAM mane vijJAnane tattvamImAMsAmAMthI dUra karavAnA prayAso paNa thayA che. A darzAve che ke manovijJAnanA kSetramAM je vibhAvanAo pracalita thaI che te bhAratIya ane vijJAnamAM aMtara nirIkSaNanI paddhati dvArA vikasita thaI che. ciMtanAtmaka vicAradhArAomAM tAttvika matabheda pravarte che tema chatAM manuSya, tenA svabhAva, cittanAM lakSaNone samajavAne abhigama samAna che. AtmalakSI ane anAtmalakSI, svatattva ane vastutattva vacce bheda uparachallo pratIta thayo che. A bheda mAnasika vyApAra, sabhAna ane cetanalakSI avasthAomAM derI zakAya tema che. sabhAnatA svayaM vyavacchedaka guNadharma che. A mATe aMtaranirIkSaNa ane citana e uttama paddhati che. indriya, indriya upalabdha jJAna ane saMvedanamAM je tattva chupAyeluM che tene zodhI kADhavuM ane cetanatattva sAthe saMkalita karavAnuM mane vijJAnanuM lakSya che. hiMdu, bauddha ane taMtrasAhityamAM mAnava AtmA, mana ane cittanAM kAryone jANavA, zedhavA tathA temane niyaMtrita karavA, aMkuzamAM levAnI prakriyA, paddhati ane zista prApta thAya che. manuSya sukhI, nirAmaya ane zistabaddha jIvana jIvI zake tenuM mArgadarzana maLe che. Atma-zista, yoga, taMtra ane dhyAnanuM aMtima dhyeya UrvacetanA sAthe sAyujaya keLavavAnuM che. AnA udAharaNa tarIke bhAratIya darzananI sAMkhya ane yuganI vicAradhArA dhyAnamAM laIe. sAMkhya darzana "cetanatattvane tatvamImAMsAlakSI artha AvakAre che. puruSatattva cetanasvarUpa che tyAre prakRti jaDasvarUpa che. vicAra ane kevalya mATe "yoga darzana e sAMkhya tattvamImAMsAne AvakAre che. sAMkhyadarzananuM dhyeya puruSa ane prakRti vaccenA vivekane vyavahAramAM daDhIbhUta karavAnuM, che. e dhyeya vega dvArA mUrtimaMta thAya che. A kAraNane lIdhe bhAratIya paraMparAmAM sAMkhya ane 2 Ornstein R. (Ed.): A Book of Readings ; San Francisco ; W. H. Freeman, 1973. 3 Sinha Jadunath : Indian Psychology ; 1st Vol. Sinha Publishing House, Calcutta ; 2nd Edition 1958; Introduction ; p. vi. 4 Sinha. Op. cit. p. vii. For Private and Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra r www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harSasaddha ma. zI yAcitanane eka ja da na lekhavAmAM Ave che. alabatta banne vacce amuka gauNa matabheda che paraMtu ekaMdare bannenuM dhyeya samAna che. mArasIjha elIeDa kahe che ke " sAMkhya yoga darzInanu dhyeya rAjakharAjanI cetanAne dUra karIne taddana navI guNAtmaka bhinna cetanAne sthApita karavAnuM che. A navI guNAtmaka cetanA tAttvika satyane pUrNa rIte sa'kalita karI zake che ".5 sAMkhyayoga ane maneAvijJAna : sAMkhya yAga daza na e siddhAMtAne svIkAre che, puruSa ane prakRti, puruSa e zuddha caitanya che ane temAM pratinidhitva jevuM kazuM nathI. ApaNI jJAna-prakriyAmAM je ghaTakA pragaTa thAya chaeN e prakRtinAM pariNAme che. jyAre prakRti purUSanA saparkamAM Ave che tyAre A sabhAnatA utpanna thAya che. A sabhAnatA e cittattva che ane jJAna--prakriyAnAM pradatto e bruddhitattva che. vyakitamAM jJAna utpanna thAya e mATe puruSa sAthenA sabadha thavA Avazyaka che. A saMbaMdhane lIdhe 'vruddhi ' tattva utpanna thAya che. A sabaMdha dvArA prakRtinA ' sUkSma ' pariNAmarUpe buddhitattvanuM sarjana thAya che. A utpatti ApaNA jJAnanA AyeAjana mATe jarUrI che. prakRttinA traNa guNa ke tenAM pAsAM che, sattva, rajasa ane tamasa. A traNumAMthI atyaMta sUkSma e sattvaguNa che. e vicAra ke vruddhisvarUpa che, rajasa e zaktitattva che. tamasa e niSkriyatA che. sthULa bhautika tattvamAM rajasa ane tamasa agragaNya rahe che tyAre mAnasika ane caitasika tattvamAM sattvaguNu meAkhare rahe che. vizvamAM viSayAnuM vaividhya ane pravRttinI vipulatA mATe A guNNA judA judA pramANamAM ekaThA maLe che. vruddhine prakAzita karavAmAM sattvaguNu kAraNabhUta che. puruSa ane prakRti vacce aMtargata sabaMdha yeAjavAmAM paNa sattvaguNu bhAga bhajave che. A saMbaMdha dvArA aham ane AtmacetanAnA prAdurbhAva thAya che. puruSane ema jaNuAya che ke A saMbadha pAtAnA che ane buddhinA pheraphAro e potAnA pheraphArA che. A zuddhi svaya bAhya jagatanA samAgamamAM Ave che. indriya dvArA tene saparka sadhAya che ane pratyakSanA vyApAramAM e viSayanuM svarUpa dhAraNa kare che. mana ke cittavRttimAM vruddhi, ahaMkAra ane indriyonA samAveza thAya che. dIvAnI jyAtanI mAkacittamAM avirata parivartana thatuM hoya che. vyaktinA anubhavamAM A parivartanAne cittavRttio kahevAya che. vata mAna jIvananA ke bhUtapUrva jIvananA sa`skArI ane vAsanA jevAM AMtarika paribaLA ane khAdya uddIpanA dvArA A parivatanA sarjAya che. citta ke aMtaH karaNamAM AMtarika zakti rahI che je svayaM kriyAzIla rahe che. patajalinA ye|gadarzanamAM Ane lIdhe * citta 'maiM ' vRtti 'kahevAmAM AvI che. advaita vedAMta manatattvanA sayama ane tene UrvAbhimukha karavA A ceNamA te AvakAre che. jo ke mana e ' avidyA 'ne bhAga che chatAM te UrdhvagAmI banI zake tema che ane Atmatattvane te paryApta jJAna ane bAhya upAdAna sa'kramita karI zake che, sAMkhyadarzanamAM manatattvane samAhartA sAthe sarakhAvavAmAM Avyu che. jema samAhartA kheDUto pAsethI vidheATI svIkArIne rAjyanI tijorImAM dIvAnane te ApI de che, tema manatattva vividha indriyo pAsethI jJAna-upAdAna grahaNa karIne Atmatattvane vidita kare che. Ama mana sayitattva che 5 Dasgupta S. : History of Indian Philosophy; Vol. I; George Allen & Unwin : London; 1922 ; Indian Edition, 1975 ; p. 243-245. For Private and Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAratIya ane vijJAna mUkyatana ane AtmatatvanuM mahatvanuM "karaNa' che. eka tarapha e bAha5 jagata sAthe saMbaMdha rAkhe che te bIjI tarapha e Atmatatva sAthe AMtarika rIte saMbaMdhita che. mana vAstavika rIte "sAdhana' che chatAM te mUlyagAmI banavAnI kSamatA dharAve che kAraNa ke e ' kriyAlakSI' che. temAM "rAjasatasva" paNa rahyuM che. e satva temaja tamasa baMnemAM bhAga le che. jenadana: manevijJAna : sAmAnya rIte Astika ane nAstika darzanamAM A eka ekavAkayatA che ke temAM mananI " sakriyatAne svIkAravAmAM AvI che eTaluM ja nahi paraMtu ' indriya" amuka aMze "prAyakArI" che ema paNa gRhIta karavAmAM AvyuM che. savizeSa dazya ane zrAvya indriya aMge sAmAnyataH ema svIkAravAmAM AvyuM che ke e "bahAra' jAya che ane potAnA viSayane grahaNa karI le che. A saMdarbhamAM jainadarzana " dravya-indriya" ane bhAvendriya ' vacce je bheda darzAve che te noMdhapAtra che. pakSIomAM ghuvaDa rAtrinA paNa cakkasapaNe joI zake che ane pitAnA viSayane pakaDI pADe che. kutarAomAM gaMdhasaMvedananuM vizeSa jJAna hoya che. e to darzAve che ke indriyajJAna kevaLa tenA goloka pUratuM ja maryAdita rahetuM nathI paraMtu e bahAra jAya che ane pradattone grahaNa karI le che. saMskAra ane mana : bhAratIya ane vijJAnamAM indriyasaMskArane khyAla savizeSa pratipAdita thayo che. ahIM saMskArane artha kevaLa naitika saMskAra ema thatuM nathI. saMskAra e magaja ane citta para aMkita thatI acetana gbI che. saMskAranA khyAla tArA acetana, bAtalakSI ane pUrvanA vyApArane dhyAnamAM laI zakAya che ane tenuM nirdhAraNa vartamAna anubhava ane ghaDataramAM keTale darajaje thAya che te samajI zakAya che. saMskAra e mAnavacittanI mULabhUta janmadatta "vRtta' (Instinct) spaSTa kare che. je rIte smRtine AdhAra magajanI "keDI' para che e rIte indriyajanya saMsakAra je aMze balavattara hoya che te aMze kriyA ane puruSArtha sabaLa rUpe dhAraNa kare che. keLavaNI, puruSArtha ane mAvajata saMskArane yogya dizAe paryApta rIte vALe che paraMtu chUpA bIjanI mAphaka e aMtanihita rahe che. mana e jAgRta, suSupta ane ajAgrata ema traNa prakAranuM che. tethI paMcendri sAthe sahakAra meLavIne e bAhya jagatanuM saMmizrita jJAna prApta kare che. taMtrazAstra paNa zarIramAM vizeSa cakro rahyAM che ane tene yogya rIte khIlavavAthI tenI zakti mana ane buddhinA vikAsa mATe upayogamAM lAvI zakAya che tema mAne che. be AMkhanAM bhavAnI vacce, kaMThamAM, hadayamAM. karoDarajajanI nIcethI upara sudhI IDA, piMgalA ane suSuNNA nADI rahyAM che. A cakro para yogya rIte dhyAna karavAthI temAM rahelI suSupta zakti jAgRta thAya che ane mastiSkanA sahacAra cakrane ziyAnvita kare che. mAMDUkya upaniSadamAM "turIyA' avasthAne ulekha ane varNana karavAmAM AvyAM che. pataMjalinA yogasUtramAM suSuNu nADI vize ane tene jAgRta karavAnA sAdhane vize kahevAmAM AvyuM che. zaitanya ke cetana avasthA zuddha cheDI zake che e pradatta bhAratIya manovijJAna AvakAre che ane tene caritArtha karavA sAdhana tathA sAdhanazadine viziSTa mArga pratipAdita kare che. For Private and Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harasiddha ma. jethI A yoga ane mananuM svarUpa: mane ane zarIra vaccenA saMbaMdha aMge upaniSade, bhagavaddagItA, taMtrazAstra, darzane ane Adhunika rAjayoga, bhaktiyoga, zrI araviMdane graMtha "yogane samanvaya" "ziSyone lakhAyelA patro', samakAlIna saMtamahAtmAonAM lakhANo ane rAmakRSNa paramahaMsa, ramaNa mahaSinAM jIvana-kathanamAM vizadarUpe nirUpaNa thayuM che. zarIra bhautika hovAthI mana paNa bhautika prabhAva heThaLa rahe che. Ama chatAM manane sattvaguNavatanyane viziSTa prakAza ane guNa jhIle che ane manane parizuddha kare che. zrI araviMda vegane samanvaya'nA jAma '1mAM mananA traNa prakAre darzAve che. (1) zuddha mana (2) prANalakSI mana ane (3) bahirlakSI (Externalising) mana che. zuddha mana tAtvika, mane vaijJAnika, sAhityika, vaijJAnika ane jJAnalakSI vyApArane Alekhita kare che. prANalakSI mana IcchA, vAsanA, mahattvAkAMkSA ane prANalakSI sahajavRttionA saMskArone vyavahAramAM muke che. manuSyanI rojabarojanI icchAone A prakAranuM mana prayojita kare che. bahirlakSI mana indriyone bahAranA viSaya tarapha dorI jAya che. bahAranA viSayanA guNonuM jJAna A mana dvArA prApta thAya che ane mana tene mRta tathA buddhimAM aMkita kare che.' bahirmukhI mana IndriyonI mAphaka bAhya viSaya prati dorAya che ane tenA guNone potAnAmAM kAM te AvakAre che athavA jarUra paDe che tene tyAga paNa kare che. mana jaDa hovA chatAM rautanya sAthenA saMbaMdhane lIdhe e sabhAnatA ane jAgRtinAM lakSaNa prApta kare che. smRti je aMze magajane bhAga che ane te have jarUrI che te aMze e bhautika che. Ama chatAM bhAratIya manevijJAna pUrva ane punarjanamamAM mAne che tethI e cetana Atmatatva sAthe saMkaLAyela che. zrI araviMda jJAnataMtramAM smRti para vizeSa prakAza pheke che ane caitasika smRtine paNa vyaktinA supta ane jAgRta jJAnamAM sthAna Ape che. smRtine samayanA vAstavika krama sAthe saMbaMdha Ave che. te Anubhavika rItanya (Empirical consciousness) bhAga che. temAM kaeNta rahyuM che. paraMtu daMtarUpI caitanyanI pArzvabhUmikAmAM advaita ane ekamarUpI cetanA rahI che. smRti phakta yAMtrika saMgrAhakanuM kArya karatI nathI paraMtu e sabhAna ane jAgRta prakriyA che. bhagavadgItAnA chaThThA adhyAyamAM AtmatatvanA citana vize AbehUba varNana karavAmAM AvyuM che. Atmatatva svayaM Atmatatvane siddha karavAmAM madadarUpa thAya che. e ja tene mitra che, e ja tene duzmana che. tenAthI ja tenA svarUpane caritArtha karavAmAM Ave che. A Atmatatva kevaLa advaita che evuM sAmAnyata: mAnavAmAM Ave che. paraMtu tene "puruSa', parama-AtmA" " niravayava" ane "anumantA', "sAkSI" ane "aMtayAmi' ema vividha svarUpe varNavavAmAM Ave che. vedAMtanA vividha vyavasthita citamAM tenI anumatio para bhAra mukavAmAM Avyo che. sAMkhyadarzana puruSatattvane AtmatatvanA svarUpa tarIke lekhe che. advaita vedAMta tene nirguNa, niravayava, amUrta, kuTastha nitya tarIke lekhe che. viziSTAdvaita vedAMta 6 Sri Aurobindo : On Yoga ; Book Two ; To me one ; International Centre of Education ; Asharm, Pondichery; 1958; pp. 345-346. 7 Sri Aurobindo : Life Divine; Sri Aurobindo International Centre of Education; Ashram, Pondichery ; 1955; p. 613-614. For Private and Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAratIya manovijJAna: mayAMkana tene brahmatatvanA aMza tarIke lekhe che. caitanya tatva tAdAsyarUpa nathI paraMtu te jagata "vize' che. svatatva ane viSayatattva vacce daita rahyuM che ema te lekhe che. bhakta e paramatatvane saMpUrNa zaraNe jAya che ane tenI sAthe tAdAmyabhAva bAMdhe tema chatAM tenI vyaktimattA viziSTa rIte jaLavAI rahe evo Agra seve che. Atmatattva ane mana: Atmatatva zI rIte buddhi ane manamAM praveze che ? e prazna bhAratIya ane vijJAnamAM veda ane upaniSadonA samayathI citako upasthita kare che. Atmatattva niSkriya ane sakriya ema baMne prakAre rahyo che. muMDaka upaniSadamAM DALa paranAM be pakSInI mAphaka Atmatattva niSkriya sAkSI che tema e sakriyapaNe kAryamAM pravRtta paNa rahyuM che. nyAyadarzanamAM AtmatattvanA e guNa tarIke sabhAnatA rahI che. e pratyeka vyaktimAM viziSTapaNe rahyuM che. Atmatatva mana ane buddhinA guNone ekamamAM jALave che. mananuM svarUpa dhyAna che. e atyaMta sAma paLa ( Moment) sudhI ja dhyAna sevI zake che. paraMtu jema motImAM soya parovavAnI hoya ane temAM dhyAna karavuM paDe che tema mana paNa paramANu (Atom) hovA chatAM te Teva ane abhyAsa dvArA ekatA prApta kare che. jema kAgaLone sAMdhavAmAM soyA dvArA sAMdhavAmAM Ave che tema mAnasika vyApAre jevA ke lAgaNI, kriyA, IrA, nirNaya ane anya zarIra, prANujanya vyApAramAM dhyAnanA kArya dvArA jIvane jJAtA ke kAraka tarIke joDAya che. Ama chatAM tAttvika prazna e uddabhave che ke "huM' tattva smRti, saMkalpa, jJAna ane bhAva sAthe zI rIte tAdAsyabhAva keLave che? A uparAMta taraNa, pukhta, vRddha evI vyakti A eka ja che" e oLakhANa koNa Ape che ? bauddhadarzanamAM A prazna heje uddabhave che. je sarva zArIrika ane mAnasika vyApAra kSaNika hoya te vyakti paNa kSaNika che ane kSaNika avasthAo vacce koNa "nirdezita ' vyakti che? A saMdarbhamAM bauddha darzana " svarUpa tAdAmya 'ne siddhAMta pratipAdita kare che. jema pAzcAtya jarmana ciMtaka cha. Dabalyu. epha. InDIjha (1646-1716) viSamatavamAM tAdAmya no siddhAMta sucave che tema bauddha darzanamAM "sva" svarUpane siddhAMta raja thayela che. jenadarzanamAM paNa AtmatatvanI ekatA tathA ekarUpatA aMge prazna upasthita thAya che paraMtu caitanya pudgalatatva dvArA jaDatatvamAM vyApta che e siddhAMta dvArA e ekatAnA muddA tathA pratyayane ukela lAve che. zarIra ane Atmatattva vacce maitanya setubaMdha jALave che. rautanya dIvA jevuM, prakAzane AjubAju phelAvavAnuM kArya kare che. ahaMta ane tIrthakaronI paramacetana avasthA zuddha, advaita ane tadana nirmaLa svarUpanI che e pradattane jainadarzanamAM svIkAravAmAM AvyuM che. zaitanyanA pradattane zA mATe svIkAravuM evo prazna saheje upasthita thAya. te praznano uttara bhAratIya ciMtana ane darzana anusAra ema ApavAmAM Ave che ke je svapna ane niMdrA e ja zarIra ane mananI avasthAmAM hoya te tenuM satyAsatya zodhavuM muzkela bane che. svapnavihoNI nidrA paNa saMbhavI zake che. tene AMtarika sAkSI e cetanasvarUpa Atmatattva che. jAgRta avasthA daramyAna jo ke manata kSaNikatA ane parivartanazIlatA anubhave che tema chatAM adhiSThAna tarIke zuddha jAgRta avasthA ke caitanyane svIkAravuM jarUrI thaI paDe che. alabatta bhAratIya paraMparAmAM je ciMtake bhaktinA sAdhanane sAkSAtkAra tathA mukti mATe uttama lekhe che e caitanyane viSaya-sApekSa For Private and Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harasiddha ma... badhI lekhe che. zaitanya paramazuddha, nirapekSa ane nirAlaMbI che ema e svIkAratA nathI. bhakta mAne che ke vyakita ane paramatatva vacce bheda have Avazyaka che, je e saMpUrNa ekAkAra banI jAya te zaraNAgati, prapatti, prema saMbhavita banatAM nathI. navadhA bhaktinAM vividha sAdhanamAM sAdhakanuM aMtaramana ane sthAyIbhAva rahyAM che. bhAratIya bhaktiparaMparAmAM nAradanAM bhaktisUtrothI zarU karIne samakAlIna vaiSNava ane zaiva zAkhAo sudhI vividha bhakata, saMte ane rahasyavAdIoe manovijJAnanA kSetramAM upayogI pradAna karyuM che. niSkAma ane sakAma bhakita e be tenAM mULa rUpe che. premalakSaNA bhakitae bhAratanAM vividha sAhityanAM rUpamAM bhakta ane paramatattva vaccenI mAnasika ane sthirabhAvalakSI abhivyakita raju karI che. saMskRta ane bhAratIya bhASAonA sAhityamAM rasamImAMsAmAM bhaktinA " rasa"ne pragaTa karyo che ane lAgaNI, bhAva, Umi, saMvega ane sthAyI bhAvene sakriya banAvIne vividha rUpamAM vyakta karyA che. jAgRta, ardhajAgRta, mAnasika, bauddhika, smRtilakSI ane AdhyAtmika vyApArane vyakti, samAja ane rASTranA abhyadaya mATe upayogamAM lIdhA che. nasargika, zArIrika ane snAyujanya vyApAra e ja mane vijJAnanA ucita abhyAsa-viSa che ema na mAnatAM tenA vyApaka saMdarbha ane upayogane lakSamAM laIne bhAratIya ane vijJAne viziSTa siddhAMte Alekhita karyA che. temAM rasasiddhAMta, abhivyakita, caitanya, abhinaya, parAmarza, saMpratyaya ane yogane mahattvanA lekhavAmAM AvyA che. mane vyApAra aMgeno A khyAla bhASAnA Ugama ane vicAramAM paNa prayojita karavAmAM Ave che. bhartuhari je nA UgamanI dRSTie cAra prakAro darzAve che e mane vaijJAnika daSTie mana, vANI ane arthanA anubaMdhane sAMkaLI le che. parA, pazyantI, madhyama ane vaikharI e vANInA cAra prakAro vyaktitvanA prakAro ane manaHzakitanA Ugama darzAve che. bhASA, atha ane mana : pratyAyana (Communication)e bhASAnuM mukhya ceya che. tenA vikAsamAM vakatA ane vAcaka acetana, cIlAcAlu, vyavahAru ane Azayayukata starathI AgaLa vadhIne paraspara samajUtIpUrvakanA saMvAda, bhAvasUcaka Apale ane Akhare AdarzonA Alekhana, tene caritArthapaNAne AvarI levAmAM Ave che. sauMdaryamImAMsAmAM rautanyanA A pAragAmI (Transcendent) parimANane bhAratIya mImAMsAmAM raju karavAmAM AvyuM che. kartA, kAraka ane AtmatattavanA sva-rautanya, Atma-jJAna ane niSkAma saMkalpane kalA tathA sauMdaryanAM preraka tarIke keLavavAmAM AvyAM che. A saMdarbhamAM "saphoTa" siddhAMta atyaMta sUcaka ane mArgadarzaka che. e zabda ane arthanA tAdAmya para AdhArita che. temAM zabda nAda-brahma' tarIke zAzvatarUpa keLave che ane vaktA tathA zrotAnA cittane anurUpa A zabda mahaNazIlatA prApta kare che. A zabda-vanine siddhAMta pachIthI abhinavaguptanA sauMdaryalakSI khyAlamAM rasa ane kAvyalakSI AnaMdamAM vikisata thAya che. arthagaMbhIratA e zabdanuM AMtarika parimANa che. A AMtarika pAsuM samagratAne pasaMda kare che. vAkya ane abhivyakti samagra dvArA samajatI pAme che. e pRthaka pRthaka bolavAmAM AvatA nathI paraMtu samagra rIte bolAya che. jema ja saMskAro mAM AMtarika " zakti" rahI che tema zabdamAM paNa AMtarika zakti (4) rahI che ane te vividhatAmAM vyakta thAya che, For Private and Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAratIya ane vijJAna mUlyAMkana A zakti' zabdano arthamAM vyakta kare che ane vaktAnI IchA tathA Azayane pratyAyana'mAM abhivyakta kare che. Ama bhASA tenA " hetulakSI " ugama tathA mAdhyama dvArA vahana pAme che. bhASA ane pratyAyana kevaLa "Teva', "yaMtra' ke "paraMparA" nathI paraMtu vaktAnA hetanuM vahana kare che. bhartuhari vAyane samamatAne vaLAMka Ape che ane arthanI pratibhA ane viziSTa sthAna Ape che. vAkya e kevaLa "varNa' nathI paraMtu tenuM anya sAthenuM sAmaMjasya rahyuM che ane saMdarbhane samajIne vaktA ke zrotA tene grahaNa kare che. nAnapaNathI bALako kUtara', "mammI ', "koyala" ke "gAya" zabda bole che te tenA yogya saMbaMdha sAthe ja bole ane samaje che. samajUtI e 'phuraNAtmaka " rIte AkAra le che. A kuraNane bharta hari pratibhA' nAma Ape che. vastunA vAstavika taMtrane samajavA mATe avakAza, kALa ane kArya - kAraNanA kSetrathI para jaIne vyakti vAkyane samaje che e "pratibhA' che. amuka vakhate vAya pUrepUruM bolAyuM na hoya te pahelAM paNa zrotA tenI samajUtI prApta karI le che e tenI pratibhAne darzAve che. alabatta bhAratIya paraMparAmAM bhakta harinA "sphoTa' siddhAMtane ja AvakArya lekhAya che ema nathI. tenI viruddha kumArika bhaTTe paNa pitAne "zabda" aMgene "pRthaka lakSI" ane "samUhalakSI" siddhAMta raju karyo che ane bhahari viruddha dalIle raju karI che. arthane samajavA mATe "sphoTa' jevI alaukika kalpanA karavI jarUrI nathI ema kumArika lekhe che. uparyukta vAkya ane samajUtI pratye bhartari "guNAtmaka" (Gestalt ) abhigama apanAve che ane temAM mana tathA buddhine viziSTa kALe che te noMdhapAtra bAbata che. bhAratIya mane vijJAna mAnavajIvananA saiddhAMtika ane vyAvahArika pAsAMone dhyAnamAM laIne vividha mAnasika, prANalakSI, zArIrika cikitsA tathA jIvanazailI (Lifestyle) sUcave che. temAM "ga" ane nItilakSI paddhatio mukhya che. geraDIna kosTara yoga ane saiddhAMtika cikitsA (Therapy)ne ulekha karatAM kahe che ke " pAzcAtya ane bhAratIya paddhatiomAM vizeSa sAmyatA rahI che. pAzcAtya paddhatimAM je "ga'nI paddhatine abhAva rahyo che te bhAratIya ane vijJAna dhArA paripUrtita thayuM che. Adhunika jIvanamAM punarjIvana ane punaH sajananA dhaTakone sakriya karavA heya te yoganI paddhatinI AvazyakatA rahe che. A AvazyakatAnuM zikSaNa bhAratIya ane vijJAnamAM yoganA mulya ane ciMtana dvArA pUruM pADI zakAya tema che. elAna beTse potAnA graMtha IsTarna enDa vesTarna sAIkotherApI mAM pAzcAtya ane pautya mane cikitsAnI sAmyatA darzAvI che ane cetanA, lAgaNInI abhivyakti tathA ApaNA astitva tema ja mAnavasamAja sAthenA ApaNA saMbaMdhanA parivartanamAM A banne mane cikitsA tathA jIvanapaddhationI sAmyatA rahI che. vedAMta ane mananuM svarUpa: bhAratIya ane vijJAnanuM kAryakSetra saMvega, sthAyIbhAva, kalAtmaka preraNuM, abhivyakti, rautanya, jAgRti, tAdAsya, rahasyalakSI anubhUti, jJAnalakSI 8 Coster G. : Yoga and Western Psychology ; Motilal Banarasidass. Delhi; 1934; p. 10-11. 9 Watts A. W.: Psycho-Therapy : East and West ; London; Penguin Bools ; 1961; p. 13. For Private and Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harasiddha ma. joSI pratIti, rasa, abhiruci ane AnaMdanA lakSaNanA nirdezanane saMbaMdhita che. Adhunika manevijJAna vartanavAda, mane vizleSaNa, mAnavatAlakSI (Humanistic) mane vijJAna ane tethI AgaLa vadhIne vyaktilakSI (Transpersonal Psychology) mane vijJAna prati AgaLa vadhyuM che. bhAratIya manovijJAna vyaktinA AMtarika parivartana ane svabhAva tathA AMtarika vyaktitvanA rUpAMtaranA kSetramAM mahatvanuM pradAna kare che. sAMkhyadarzana purutatvanA zaitanyane sthApita kare che. prakRtimAM rahelA mahatatatva, buddhi ane sattvaguNane vikasita karavAmAM rautanyanA viziSTa kAryane darzAve che. advaita vedAMta vyaktinA kuTastha nitya Atmatatvane zuddha rautanya svarUpa tarIke pratipAdita kare che. viziSTadvaita vyaktinA aMtaryAmI, prapattibhAva ane aMzAtmaka svarUpa jIvatatvane nirUpita kare che. samakAlIna tatvaciMtanamAM zrI araviMda rautanyanAM vividha svarUpane pratipAdita kare che ane tyapuruSa (Psychic being) kevI rIte A vaividhyane tenA kendrIya tattva dvArA saMgaThita kare che te darzAve che. rautya puruSa vyaktinA rautanyatatvanuM saMkalana ane saMgaThanakArya kare che. - pAzcAtya ane vijJAnamAM samakAlIna pravAhamAM cetana avasthAonuM varNana, Alekhana ane tenuM Akalana (Apprehension) mahattvano bhAga bhajave che. gArDanara maraphI potAnA graMtha parasanAliTI-e bAya-spezyala eproca"mAM vyaktitvanA saMkalanakAryamAM cetanatattvanuM viziSTa mUlya AMke che. vyaktitvanA baMdhAraNamAM vividha saMracanAlakSI dhaTako rahyA che ane caitanyanA stara dvArA anya pAsAMonuM saMvAda (Harmony) kArya yogya rIte mUrtimaMta thAya che. zArIrika kakSAe jarUriyAta (Needs ) bhAga bhajave che. temAM sudhA, vRttio ane pratikSipta kriyAone samAveza thAya che. jaivika (Vital) kakSAe tema ja sAmAjika stare IcchAo kriyAzIla rahe che ane bauddhika tema ja sAMskRtika stare samanvaya, saMvAda ane saMkalana (Integration) kArya kare che. Ama vyaktitvanA ekatrIkaraNanA kAryamAM Akhare samanvayakArI ghaTako (Holistic) mahattvanuM kArya kare che. bhAratIya ane vijJAna sAtvika guNane pradhAnalakSI lekhe che tene pariNAme saMkalanakAryane heje vega maLe che. ramaitanya ane mana H samakAlIna mane vijJAnamAM cetanAnI (Consciousness) vividha avasthAo dhyAna, ekAgratA ane zarIranA rUpAMtara (Transformation)ne vizeSa mahattva apAtuM joI zakAya che. erika phreme jhena bauddhadharma ane mAnasa-pRthakkaraNa vacce saMbaMdha bAMge che ane "sAtarI' (Satori)nI avasthAne mUlyavAna lekhI che. A avasthAmAM sAdhaka viSayanI cetanA sAthe ekarUpa bane che ane viSayamAMthI nIkaLatAM parivartanazIla tema ja nakArAtmaka AMdolanane saMyamamAM lAve che. tene e zUnyavata kare che.10 I. gelana ane Dabalyu. epha. kilI cetanAnI vividha avasthAonI asara snAyuo ane tabIbI sAravAramAM ArAma tathA rAhatane utpanna kare che te bAbatane ulalekha kare che.11 manocikitsAnA 10 Erich Fromm (Ed.): Zen Buddhism and Psycho-Analysis ; Allen and Unwin, London ; 1960: p. 168. 11 E. Gelhorn and Kiley W. F.: Mystical States of Consciousness; Neurophysiological and clinical aspects; Journal of Nervous and Mental Disorders; 1972; 154, p. 394-400, For Private and Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAratIya ane vijJAnaH mUlyAMkana 139 kSetramAM dhyAna (Meditation), sammohana (Hypnosis) ane ekAgratAnA abhyAsane mahattva ApavAmAM AvyuM che. DI. Ara. esa. je. esa. mATana, epha. ela. pharsTa (First) ane ela. ela DablIna dvArA A kSetramAM gaNanApAtra saMzodhana thayuM che ane " sAIkosomeTIka meDIsIna'nA sAmayikamAM tene savistara abhyAsa rajU karyo che." zrI mAtAjI (paMDicerI) e sapremane 1953 thI 1972 sudhI potAnI sAdhanAthI (Agenda) vividha vArtAlApa dvArA kahI che e tera maMmAM pragaTa thaI che. tenA cha graMthe aMgrejImAM anuvAdita thayA che. temAM bIjA graMthamAM zrI mAtAjIe pote 1904 thI 1906 sudhI AjIrIAmAM gUDhavidyA (Occultism)nuM zikSaNa prApta karyuM ane anubhavo prApta karyA te vize kahyuM che. temAM "rautanyane vizeSa mahatva ApyuM che. tenI avasthAomAM mane-zArIrika calanazakti (sAIkokAInesIsa), saMkalpa dvArA bhautika gati ane zarIranI madada lIdhA vinA cetanazaktinA prAdurbhAvanA banAvone sAkAra karavAmAM AvyA che. A vidyAmAM teo pAraMgata hatAM ane tene bhautika banAvamAM pragaTa karI zakatAM hatAM. ArIAmAM temanA gura thIo (Theon) ane mAdAma thI AmAM niSNAta hatAM.13 uparyukta muddAo ane tenI carcA dvArA eTaluM spaSTa thAya che ke bhAratIya ane vijJAna bhautika ane naisargika kakSAthI AgaLa vadhyuM che chatAM tenI bauddhika, aMtarnirIkSaNalakSI ane samajutIlakSI samajUtI ApI zakAya tema che. temAM amuka viziSTa mAnasalakSI, anubhUtiviSayaka bAbatene abhyAsamAM levAmAM AvI che. tenA taja ane niSNAta manISIoe ucita paddhatio darzAvI che. te mATe jarUrI satyazodhaneparaka sopAne pUrAM pADyAM che. A pariNAmo sadIo paryanta cakAsavAmAM AvyAM che. e saMpAne jarUrI kasoTIomAMthI pasAra thayAM che. atIndriya manovijJAnanA zIrSaka heThaLa pAzcAtya manovijJAnamAM A anubhUtiviSayaka bAbatane vartamAna sadImAM abhyAsa thAya che. mane cikitsA, manozArIrika saMbaMdha, zArIrika gatizakita . ane parAmAnasa vinimayanA pradatone hAla svIkArya ane pramANabhUta lekhAya che. yogadarzana, jainadarzana ane adhyAtma abhigama tene A agAu satya lekhe che.. 12 Morse D, R., Martin J. S., Furst M. Y. and Dublin Y. Y.: A Physiological and Subjective Evaluation of Meditation, hypnosis and" relaxation, Psychosomatic Medicine ; 1977; 39; p. 304-324. 13 Mothers's Agenda: Vol. II : Translated from FRENCH MIRA ADITI Centre, Aspiration, Auroville, Kottakuppam, Tamilnadu ; pp. 378-9, For Private and Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir khakone ? 1 pAnanI eka ja bAjae, TAIpa karelA ane e zakaya na hoya te zAhIthI suvAcya akSare lakhelA lekho mokalavA. TAIpa nakalamAM TAIpakAmanI bhalene sudhAryA pachI ja lekha mokalo. gUjarAta vidyApIThanA joDaNIkoza pramANe joDaNI rAkhavI Avazyaka che. lekhanI mULa prata ja mekalavI. lekhanI kArbana nakala mokale tyAre te aMgenuM spaSTa kAraNa jaNAvavuM. 2 lekhamAM avataraNa, anya vidvAnanAM maMtavya TAMkavAmAM Ave che te aMgene saMdarbha pUrepUrI vigata sAthe Apa anivArya che. pAchIpamAM e saMdarbhanI vigata ApatAM lekhaka athavA saMpAdaka/saMzodhaka (aTaka pahelI), graMtha, prakAzaka, prakAzanavarSa, AvRtti pRSTha, e krama jALavavo jarUrI che. svAdhyAyamAM chapAyela sarva lekhene kopIrAITa mahArAjA sayAjIrAva yunivarsiTI, vaDodarA hastaka che. lekhake athavA anya koIe lekhamAM koI aMza lekhita paravAnagI vagara punarmudrita karavuM nahIM. 4 saMkSepazabda prayojatA pahelAM e zabda anya sthAne pUrepUrA prayojelA hovA joIe. 5 pAdaTIne krama saLaMga rAkhI je te pRSTha upara te te pAdaTIpane nirdeza jarUrI che. sthA thA ya. svAdhyAya ane saMzodhananuM mAsika saMpAdaka : mukaMda lA. vADekara varSamAM cAra aMka bahAra paDe che-dIpotsavI aMka, vasaMtapaMcamAM aMka, akSayatRtIyA aMka ane janmASTamI aMka. lavAjama : bhAratamAM rUA. 40=00 5. (TapAlakharca sAthe) --paradezamAM..yunAITeDa sTasa oNpha amerikA mATe...12=00 Dolara (TapAlakharca sAthe) -yuropa ane anya deza mATe pa. 7=00 (TapAlakharca sAthe) AkhA varSanA grAhako lavAjamanA varSanI zarUAtathI ja nAMdhavAmAM Ave che. lavAjama agAuthI svIkAravAmAM Ave che. lavAjama mokalatI vakhate kayA graMtha mATe lavAjama mokalyuM che te spaSTa jaNAvavuM. lavAjama varSa navembarathI okaTobara sudhInuM gaNAya che, je A saranAme mekalavuM-niyAmakazrI, prAcyavilA mandira, mahArAjA sayAjIrAva vizvavidyAlaya, rAjamahela daravAjA pAse, rAjamahela reDa, vaDodarA-380 001 jAherAto : A trimAsikamAM jAherAta ApavA mATe lakhe- saMpAdaka, "svAdhyAya', prAcyavidyA maMdira, rAjamahela daravAjA pAse, rAjamahela roDa. vaDodarA-390 001. For Private and Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir navasArI-verAvaLa-somanAtha 2maNalAla nAgarajI mahetA prAstAvika--navasArI nagaranI uttare pUrNA nadIne dakSiNa kAMThe verAvala nAmanuM gAma che. AvA ja nAmanuM saurASTramAM emanAtha ke prabhAsapATaNa pAsenuM baMdara che. Ama be sthaLe eka ja sthaLa-nAma hovAthI tenAM arthaghaTana ane sAMskRtika saMbaMdha mATe vicAra karavAne prasaMga Ubho thAya che. verAvala e "velAkula" zabdanuM rUpAMtara che. velA kula zabda mAM athaDAtI bhekhaDa ke kinArAnuM sUcana kareto bIgalika paristhitidarzaka zabda "pauravelAkula" jevA samAsamAM vaparAto hovAthI prathama najare A zabda bhaugolika paristhiti sUcavato hovAnuM samajAya che. A arthabodhamAM koI vikSepa paDato nathI, paraMtu navasArI pAsenA verAvalanI sthaLatapAsathI keTalAMka sAMskRtika pAsAMo jANavA maLyAM che tenI carcA karI che. - verAvalanI purAvastuoH navasArI pAsenuM verAvala pArasIonA dakhamAMnuM tathA hiMduonA smazAnanuM sthAna che. tathA tyAM nAnuM gAma che. navasArInI pAsenI A zamazAnabhUmimAM keTalAMka zipi paDelAM che. smazAnamAM pIpaLAnA jhADa nIce paDelAM khaMDita zilpomAM etaraMgane khaMDita bhAga, hiMDalika teraNanA bhagnAvazeSa tathA bhIMta paranAM zRMgAra-zilpanI sAthe tenAthI gheDe dUra eka naMdInI pratimA paDelI che. A avazeSo paikI taraMganA khaMDita bhAga para pAMca nAnI AkRtio che te paikI traNa tribhaMgamAM UbhelI cAmaradhAriNIo che, ane be devapratimAo che. (A. 1). A pratimAo paikI vaccenI pratimA padmAsanastha, dvibhuja, ochAM AbhUSaNo tathA TUMkA vALavALI ane prasanna mudrAvALI che. prathama daSTie tIrthakarane AbhAsa ApatI A pratimAMnA jamaNe hAthamAM daMDa, DAbA hAthamAM bIjapUraka che. te Urvamer3ha hoI A tamAma lakSaNo mUrti zAstranI najare lakulIzanI pratimAnAM che. bIjI devanI pratimA ardhaparyakAsana caturbhuja khaMDita che. tenA hAthamAM bAje, trizala Adi hovAnuM lAge che tethI mUrti zAstra pramANe te zivanA keI svarUpanuM sUcana kare che. A pratimAphalaka kALA 'pa arthAta javALAmukhImAMthI nIkaLelA lAvAnA paththaramAMthI banelo che. A paththara dakSiNa gujarAtamAM, kAmareja tAlukAmAM tathA tyAMthI zarU thatA pahADI pradezamAMthI maLe che. navasArI vistAramAM A paththara tathA lAlAza paDate cUnAne paththara zilpomAM dhaNa vaparAya che, te bAbata dhyAnamAM letAM A pratimA dakSiNa gujarAtanA pradezanI hovAnuM lAge che. "svAdayAya', pR. 30, aMka 39-4, akSayatRtIyA-janmASTamI aMka, eprila-oNgaSTa 1993, 5. 14-142. * koyasa sosAyaTI, resakorsa sarkala (pazcima) vaDodarA, For Private and Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahulAla nAgarajI mahetA A pratimAlakanI pAse tAraNanA kha`Dita bhAga, apsarA AdinI mUrti sthApatyAvazeSo che, tathA thADe dUra nadInI, AhAra ApatA sAdhu sAthenI pratimA che. lakulIza-pAzupata devasthAna A samagra bhagnAvazeSo parathI anumAna karatAM, te lakulIza-pAzupata saMpradAyanI, tAraNu vALA sthApatyaracanA darzAve che, A lakulIza-pAzupatasa pradAyanAM devasthAna bAbata anya pramANAne abhAve, khIjA koi anumAnanI kSamatA rahetI nathI. A bhagnAvazeSa zailInI dRSTie dazamI sadI pachInA ane caudamI sadInA pahelAnA samayagALAnA lAge che. te samayamAM navasArIvistAramAM rASTrakUTA ane tyArabAda cAlukayAnI sattA moTe bhAge hatI, temAM gheADe! samaya sAlakIsattA pazu rahI hoI A avazeSonI zailIne rAjyavaMzanI paribhASAmAM mUkavAmAM bhayasthAna ghaNAM che. tethI tenA samayAMkananA nirdeza mAtra karyA che. verAvaLamAM tapAsa karatAM ahIM bhairavAnI pratimAeka sthAnika mAtAnA madiramAM pUjAtI jovAmAM AvI. tathA khIjAM nara-tharanAM zilpA paNu tenI pAse jovAmAM AvyAM. tethI samagra STie A avazeSo verAvalamAM zaiva-devasthAna DAvAnuM sUcana kare che temAM paNa lakulIzanuM etaraMga paranu hoya tevuM zilpa A devasthAnAmAM eka lakulIza-pAzupatasaMpradAyanuM hAvAnuM spaSTa sUcana kare che. upasa dvAra A purAvastu dharAvala eka saivasthAna hAvAnuM sUcavavAnI sAthe, temAM lakulIzapAzupata deva-sthAna hovAnAM pramANe Ape che, te A verAvalane prabhAsa-pATaNa se!manAthanA verAvala sAthe sAMkaLatAM lAge che. prabhAsa pATaNunuM sAmanAthanuM suprasiddha zivAlaya, lakulIza-pAzupata saMpradAyanAM AcAryAnuM paNu mahattvanuM sthAna hatuM ema tyAMthI maLatA abhilekhonAM pramANA darzAve che, tethI gujarAtamAM vikaselA lakulIza-pAzupata saMpradAyanuM A sthAnAmAM baLa hatuM. vaLI e saMpradAyanAM madirA gujarAtamAM kAravaNa, pAvAgaDha, Adi anya sthAnamAM pazu hatAM, A paristhitimAM seAmanAtha pATaNanAM verAvala ane navasArInAM verAvala vacce sAMskRtika sabaMdha hovAnuM eka tarapha spaSTa thAya che, te bIjI tarapha A sabadhanI AdAna-pradAnanI vigatA meLavavA mATenI sAmagrIne vartAtA abhAva bhaviSyamAM dUra karavA bAbata dizAsUcana maLe che. Ama verAvala zabda bhaugolika paristhitinI sAthe dakSiNu gujarAtanA saurASTra sAthenA prAdezika saMbadhA tarapha paNa agulinirdeza kare che. RNasvIkAra verAvalanI purAvastu tarapha 15 ogaSTa 1993mAM svajananA agnisa skAra vakhate najara paDI hatI, tenI vadhu tapAsa 21 jAnyuArI 1994nA rAja karI hatI. te vakhate zrI rAjendra meAhanalAla desAi e ApelI sahAyane lIdhe sthaLa tapAsanI ghaNI vigato maLI hatI tathA temaNe mokalela phATAgrApha AkRti 1 tarIke chApavA ApavA badala temane RNasvIkAra karuM dhyuM. For Private and Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra kAlidAsatrayI" www.kobatirth.org eko'pi jIyate hanta kAlidAso na kenacit / zRGgAre lalitodgAre kAlidAsamayI kimu / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir smAra. pI. mahetA + AcAya rAjarokhara (I. 875-925)2 nuM A padya jaSNunI 'sUktimuktAvalI 'mAMthI maLe che. ahIM AyAya potAnA purAgAmI traNa ' kAlidAsa 'nA nirdeza kare che. emanA Asanna purogAmI kavi abhinandanA (I. 850 )* * rAmacarita 'mAM nivAsapaMcanA nirdeza che. arthAt raghuvAdinA sarjake kAlidAsa pachI A nAmanA koI kavi thayA che athavA emanI prasiddhithI prabhAvita thaine koi kavie potAnuM biruda ' kAlidAsa ' dhAraNa karyuM' che. rAjarokhara AvA traNa kAlidAsa nAmadhArI athavA kAlidAsa upanAmadhArI kavione nirdeza che. AmAMthI eka radhuvazAdinA sarjaka kAlidAsa haiAya; te nirvivAda che. samasyA A che ke bAkInA e koNa hAI zake ane emanI sAhityika pravRtti kevI thaI zake. samudragupta (i. 340-74)" pAse sAdhivimahika, kumArAmAtya, mahADanAyaka ridhdha hatA. temaNe racelI samrATkAsti prayAgamAM 35 phUTa UMcA staMbha upara che. 345mAMya mahAdaDa'svAdhyAya ', pu. 30, aMka 3-4, akSayatRtIyA-janmASTamI aka, eprila-oNgaSTa 1993, pR. 143-145. * gujarAta rAjya saMskRta adhyApaka maMDaLa, adhivezana-muM, abAimAM prastuta. + 778-1 'zivAMjali ', madhuram phleTsa, sekaTara 21, gAMdhInagara 382021. 1 varmA (DaoN. zyAmA--AcArya rAjazekhara madhyapradeza hindI grantha akAdamI, bhopAla 7, paga mAna; 1, 184, 2 De S. K-A History of Sanskrit Literature, Vol. I, University of Calcutta, Calcutta; 1972; second Edition; p. 455 3 upAdhyAya ( AcAyaM ) baladeva; saMskRta sAhitya kA itihAsa; zAradA mandira, vArANasI; 168; aSTama saMra; rR. 26. 4 Krishnamachariyar M.-History of Classical Sanskrit Literature; Motilal Banarsidass, Delhi 7; 1970; First Reprint; P. 112 5gApAla lallana/anu. zAha prakAza na.--samudragupta; nezanala buka TrasTa, navI dilhI 16; For Private and Personal Use Only 197; pR. 15. 6 kItha e. bI. / anu. zAstrI (DaoN.) maMgaladeva - saMskRta sAhitya kA itihAsa; motIlAla manAvavAma, varALanI; 166; fIya saMna; pu. 1,
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 4 Ara. pI. mahetA nAyaka tilabhaTTake ke tarAvI hatI. samudraguptanA kAvya 'kRSNarita (23-6)"mAM tAMdha che ke ' kArpAladAsa ' nAme prasiddha riSeNe samrATle A kAvya racavA preraNA ApI hatI. riSNunuM A upanAma hoya tevI janazrutinI noMdha DaoN. zivaprasAda bhAradvAje lIdhI che. A mAnyatA svIkAryuM nathI; kAraNu ke kAvya 'kRSNacarita' ane janazruti A hariSeNune raghukAra kAlidAsa kahe che, kAlidAsanuM kartutva dharAvatI racanA * kuntalezvarotya ' upalabdha nathI ; paraMtu emAMthI uSkRta avataraNo AmAMthI maLe che. ( ka ) rAjazekhara (I. 875-925)--kAvyamImAMsA, adhyAya-11 (kha) bhAjadeva ( i. 11mI sadI )--bhru`gAraprakAza, adhyAya-8 (ga) kSemendra (i. 1050 )--aucityavicAracarcA, kArikA-20 vRtti. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A avataraNAne AdhAre racanAnuM sarjIvata kathAsUtra A pramANe che--kuntalezvaranA rAjyavikSeAbhanI tapAsa karavA ujjayanInareza vikramAditye druta tarIke kAlidAsane mekalyA. kuntalezanI sabhAmAM kavine peAtAnA darajjAne anurUpa Asana maLyuM nahi. tethI te bhUmi upara ja besI gayA ane A adhikaraNanuM aucitya jAvyuM. kavie tyAra pachI rAjyamAM kuntalezanI gatividhionuM parIkSaNa karyuM pAchA pharyA tyAre vikramAditye kavine enI pRcchA karI. kavie ahevAla Apyo ke te Apane uttaradAyitva sAMpIne pote niSkriya banIne vilAsamagna thaI gayA che. vikramAdityane parama Azcarya thayuM. kSemendra dvArA uddhRta AnuM eka padya A che iha nivasati meruH zekharaH kSmAdharANAmiha vinihitabhArAH sAgarAH sapta cAnye / idamahipatibhogastambhavibhrAjamAnaM gharaNitalamihaiva sthAnamasmadvidhAnAm / raMgAsvAmI sarasvatInuMja anumAna che, (jarnala baeNMka aithika sAsAyaTI, beglora; vo. 15, pR. 262) ke A racanA nATaka hatI; paraMtu vadhu sa`bhavita A jaNuAya che ke kAvya hatuM. raghuvaMzAdi sAta racanAomAM je kavi peAtAnA saheja paNa paricaya na Ape; te potAnA ane potAnA AzrayadAtA viSe racanA kare, te saMbhavita nathI. AthI A koI uttarakAlIna kAlidAsanI racanA heAI zake. 7 vyAsa ziSya (DaoN.) kuMvaralAla -saMskRta lalita sAhitya kA itihAsa; vidyA prakAzana, vinnI; 180; pR. 28 8 kAvyamImAMsA - bihAra rASTrabhASA pariSad, paTanA; 1965. zRGgAra prakAza-2 prAcIna saMskRta prakAzana vizvasaMsthA, mAyasora, 1962. aucitya vicAra carcA - caukhambA vidyAbhavana, varALasI; 2164. De-HSL; p. 552, 554 $ KM-HCSL; p. 121 For Private and Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAlidAsacI prAkRta kAvya "setubandha nA TIkAkAra rAja rAmadAsa lakhe che-vinAmAjivAnA che e ornivAsa:setu kanaSama 10 TI. esa. nArAyaNa zAstrInuM maMtavya che ke ujajayinInA vikramAdityanA sabhAkavi kAlidAsaupanAmadhArI mAtRguptanI A racanA che. A mAnyatA svIkArya nathI. bANabhaTTa "harSacarita'mAM"setubaMdha'nA kartA tarIke gavarasena (I. 5mI sadI)ne ullekha karyo che. rAmadAsa ja lakhe che- nAgabavalenanimite setubandhaprabandham / 14 kAmaTI pIThanA mUkazaMkara( I. 397-430)15nA ziSya koTijitanuM upanAma kAlidAsa" hatuM. TI. esa, nArAyaNa zAstrInuM 11 mantavya che ke "tabadha17 A kAlidAsanI racanA che. A racanAnAM be saMkaraNa jaNAya che-(1) ema. I. lAnsareu- perIsa (2) zrI sItArAma jhA-banArasa. A kAvyazAstra para lakhavAmAM AvelI 11 TIkAo enI prasiddhine purAvo che. zravaNamAtrathI saMkSepamAM chaMdazAstranuM jJAna ApavuM, te Ano saphaLa upakrama rahyo che. zAstratva ane kAvyatvane subhaga samanvaya A racanAmAM che. tenuM eka suMdara padya A che- sa tRtIyakaSaSThamanaGgarate navamaM viratiprabhavaM guru cet / ghanapInapayoSarabhAranate nanu toTakavRttamidaM kathitam // 21 // A rIte rAjazekhara kAlidAsatrayIne nirdeza kare che, tyAre emanA puragAmI hoya, tevA A traNa kAlidAsane khyAla Ave che:-(1) raghukAra kAlidAsa, (2) "kuntalezvaradatya'kartA kAlidAsa (3) "zutabodha 'kAra kAlidAsa. 10-11 Ibid-p. 112 12 harSacaritam 1, 14-caukhambA vidyAbhavana, vArANasI; 1972 13 De-HSL; p. 119 14 rAya udaya nArAyaNa-gupta rAjavaMza tathA usakA yuga; lokabhAratI prakAzana, ilAhAbAda, 1977, bahat saMskaraNa; pu180. 15-16 KM-HCSL; p. 13, 492. 27 (bI) sItA rAma-kRtavara; zrI sUraja nipajamavA, kALa; 2626 . svA 3 For Private and Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2. pai. zrI sayAjI sAhityamALA 333 kailAsa-svAmI praNavatIrthajI 13=00 334 aMbikA, keTezvara ane kuMbhAriyA-(sva.) zrI. kanaiyAlAla bhA. dave 5=50 335 aitihAsika lekhasaMgraha- sva.) zrI paMDita lAlacaMda bha. gAMdhI 18=00 336 haribhadrasUri-mo. hIrAlAla 2. kApaDiyA 11=00 338 bhavAInA vezanI vArtAo (sva) zrI. bharatarAma bhA. mahetA 3=00 339 zrImad bhAgavata (gujarAtI anuvAda): bhAga 1, dha 1-3- (sva.) zrI nAgaradAsa amarajI paMDyA (1965) 8=00 340 gujarAta sthaLanAma saMsada vyAkhyAnamAlA, bhAga 1 (1965) 9=00 342 kudaratanI rIte vadhu Arogya-zrI. zAMtilAla pra. purohita (1967) 7=50 343 bhArata-ratna-zrI. upendrarAya ja. sAMDesarA (1967) 15=50 344 mahAgujarAtanA musalamAne, bhAga 1-2-zrI karIma mahaMmada mAstara 17=00 346 peTroliyama-zrI padmAkAnta 2. zAha (1970) 13=00 347 paMcadazI tAtparya svAmI praNavatIrthajI (1971) 6=00 348 akho ane madhyakAlIna saMtaparaMparA(sva.) De. ke. je. tripAThI 14=50 349 zrImad bhAgavata: bhAga 2-(sva.) nAgaradAsa a. paMDyA (1972) 11=50 350 carakane svAdhyAya, bhAga 1-(sva.) De. bApAlAla ga. vaidya (1973) 26=00 351 gujarAtanA paeNTarI udyoga-bI. zAMtilAla pI. purohita (1975) 8=75 35ra UMDANane tAga-zrI choTubhAI suthAra (1975) 15=00 353 bhAratIya vINa-(sva.) pro. rasikalAla ema. paMDyA (1978) 31=00 354 carakane svAdhyAya, bhAga 2-(sva.) De. bApAlAla ga. vaidya (1979) 96000 355 cAMpAnera: eka adhyayana . ramaNalAla nA. mahetA (1980) 36=00 356 dvArakAnA pradezane sAMskRtika itihAsa-(sva.) zrI ka. na. joSI 44=00 357 Adhunika gujarAtanA saMto, bhAga 2-. kezavalAla Thakkara (1979) 45=00 358 sUyazakti-zrI. padmakAnta 2. zAha (1981) 5=50 359 kavi giradhara : jIvana ane kavana-De. devadatta jozI 51=00 360 vanauSadhi keza-pro. ke. kA. zAstrI 35=75 361 sahastraliMga ane rudramahAlaya-(sva.) zrI kanaiyAlAla bhA. dave 79=00 362 vaiSNavatIrtha DAkora- sva.) De. maMjulAla 2. majamuMdAra 48=00 361 vRddhatracI ane laghutrayI-(sva.) De. bApAlAla ga. vaidya 33=00 363 vaDodarA eka adhyayana-De. Ara. ena. mahetA 44=00 364 mahArAjA sayAjIrAva trIjA-(sva.) pro. hasita bUca 49=00 365 nAbhAjIkRta bhaktamAlanA aitihAsika bhakata-eka adhyayanazrI mULazaMkara hi, kevalIyA 44=00 366 lesarazrI. padmakAnta 2. zAha 48=00 317 AhAravijJAna-(punaHmudraNa) De. jayazaMkara dha. pAThaka ane - (sva.) anaMtarAya ma. rAvaLa (1991) 60=00 prAptisthAnaH yunivarsiTI pustakavecANa vibhAga, janarala ejyukezana senTara, pratA5maMja, vaDodaza- 002 For Private and Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir svapnavAsavadattam" ane "uttararAmacarita"nuM tulanAtmaka adhyayana aMbAlAla DI. ThAkara* mahAkavi bhavabhUtiviracita "uttararAmacarita'nA anuvAdaka zrI. umAzaMkara joSIe pitAnI saMpAdita AvRttinI prastAvanA pachI "amRtA AtmanI kalA" zIrSaka heThaLa u. ca.nA AMtaradarzananuM nirUpaNa karyuM che. temAM u. i.nuM anya kRtio sAthe AMtara sAmya darzAvatAM teo jaNAve che ke, "uttararAmacaritanuM nAma ane enI khyAtine lIdhe saMskRta nATaya sAhityamAM "zAkuntala'nI sAthe ja bolAya che ane "zAkuntala' sAthe enI sarakhAmaNI karavAnuM rasaprada thaI paDe evuM paNa che, tema chatAM madhyavatI AzayanI daSTie enuM bhAviracita gaNAtA "svapnavAsavadattama' sAthe sAmya vadhAre che ane dhIranAganuM 'kundamAlA" joyA vagara te uttararAmacaritanI rasagaMbhIra kalAne paricaya adhUro ja rahe. e baMne samAna vastune lagabhaga samAna rIte cheDe che." zAkuntala' ane "uttararAmacarita" baMnee saMskRta nATyasAhityanI kRtio tarIke sArI khyAti prApta karI che. e rIte temano tulanAtmaka abhyAsa thaI zake, paNa ahIM svapnavAsavadattama' sAthe madhyavatI udezyanA sAmyane lIdhe svA. ane u. va.nA tulanAtmaka adhyayanane prastuta mAnavAmAM AvyuM che. mundamAlA' sAthe u. va.nI samAnatA che, paNa kundamAlA u.ca.nI pUrvavata kRti che ke pazcAdavartI te aMge pravartatA bhinna mato, tamAsavA jevA che. prA. A. ke. bhaTa u. ca.nI prastAvanAmAM nedhe che ke Umashanker Joshi in his introduction, to the Gujarati translation of the play (pp. 37-42 ) compares it to Kundamala. The Similarity of the two plays is obvious. But in suggesting that Bhavabhuti may have had this play before him, the author has probably relied on the reference in Meghaduta (Purva ,14) which makes Dinganaga a contemporary of Kalidasa and so anterior to Bhavabhuti. But Kundamala is on the whole an inferior work; and S. K. De mAdayAya', pustaka 30, aMka -4, akSayatRtIyA-jamASTamI aMka eprila-oNgaSTa 1993. pR. 147-154. * 19 badaya sosAyaTI, godharA-ji. paMcamahAla-380 001. 1 bhavabhUti, (anu. ) joSI umAzaMkara : uttararAmacarita; gUrjara graMtharatna kAryAlaya; amadAvAda, dvitIya AvRti; 158; prastAvanA, pR. 35, For Private and Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ive abAlAla DI. ra points out that the attribution of the play to Dinganaga is unauthentic (Hist. of Sk. Lit.. p. 464, footnote 1).2 teo esa. ke. ke. nA matanA AdhAra laI * kundamAlA ne kinAganI kRti vAmAM ja zaMkA lAve che. tapasvI nAndI mAne che ke, " 'kundanamAlAkAra bhAvabhUtinA purAgAmI hatA.sa vI. vI. mirAzIe A samasyAnI vizada guAvata karI tAratamya ApyuM che ke The foregoing discussion will, I hope, convince any impartial reader that it is Dhiranaga who is the borrower. As Bhavabhuti is known to have flourished in the first quarter of the eighth century A.D. Dhiranaga must be plased later than A.D. 750, "x * kundamAlA' pADvartI kRti nakkI thatAM teno prabhAva uMca. paNa hoI zake nahiM ; jethI 'kundamAlA' nI ya. sAthenI tulanA atre prastuta mAnavAmAM AvI che. svapna. ane canA bAda ane tarasvarUpanA tulanAtmaka abhyAsathI bane kuMttiomAM rahelA sAmyane spaSTa khyAla Avaze. sAthe sAthe svapna, pUrvavartI kRti hovAthI mahAkiva bhAsanA bhavabhUti para kevo prabhAva paDayo che tenu anumAna pa thaI zakaze. baMne nATakonA sthULa svarUpanuM" avalAkana karatAM jaSNuArI ke svapna, nA ! (temAM paNa khIne ane trIne aMka to anya nATakanA pravezaka ke viSyambhaka jevA ), sattAvana zrloko ane pAMcasA dasa uktio che; jyAre uMcAmAM sAta ko, seA chapana zloko ane sAto coryAzI uktio che. svapnAmAM ogaNIsa pAtro che ane bAra pAtro nirdiSTa che. tA ya.mAM ogaNatrIsa pAtro che; garbha nATakamAM che pAtro ane nirdiSTa pAtronI sakhyA dasa che. ane kRtionA AMtarasvarUpanAM vividha pAsAMne abhyAsa temanI vacce rahelA AMtarasAmya para naka prakAza pADo ane te dvArA madhyavatI AAzayanI dirbhe rahelA sAmyane paNa pragaTa karaze. yAgandharAyaNa ane vAsavadattA prAraMbha svapnanI zarUAta tapAvana-dAthI thAya che. ajJAta varSe upasthita che, nAyaka-nAyikAnA viyetra thaI cUkyo che. viyAganuM kAraNu ane tenI uDDayana para thayelI asaranuM varSoMna brahmacArIprasaMga dvArA pIThajhabakAra ( Flash Back ) paddhatithI nirUpavAmAM AvyuM che. cAmAM citradarbha'naprasaMgamAM pIThajhabakAra paddhatithI ja rAma, sItA ane lakSamaNunA vanavAsa daramiyAnanA prasagonI smRti tAjI karAvavAmAM AvI che. bIjo prasa Mga che dukhaveza. A be grasago pachI svapnanA khArabha jevI paristhiti nirmANa thAya che. pIThajhabakAra jevI nATaka mATe mahattvanI yukti ( Device) baMne nATakomAM prayAAyelI jovA maLe che. kathAvastunA vikAsamAM tene mArA phrA che. svapnamAM padmacArI-prasaMgamAM hradayana Bhavabhati's Uttar-Rama-Carita, Bhat G. K. ( Ed. ); The Popular Book Store ; Surat; 1953; Introduction p. 31. ( Footnote I ) 3 nAnI napakSI : saMskRta nAmano paricaya: yunivarsiTI graMtha nirmANlR bArDa, gujarAta rAjya, amadAvAda, prathama AvRtti, 1901, pR. 222. 4 Mirashi V. V. : Bhavabhuti; Motilal Banarasikas: Delhi: 1974; p. 305 For Private and Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'anivAsavadattama ane uttaramANita nuM tulanAtmaka abhyayana ane vAsavadattAnA dAmpatyapremanI parAkASThA darzAvI che." u. va. mAM paNa AvA ja dAmpatyapremane bhAva ATha zlokomAM rajU thayo che. tenA prathama aMkanA 39mAM lekamAM dAmpatyapremanA atabhAvanuM utkRSTa nirUpaNa thayuM che. nAyakanAyikAnA viyogane hetu svapnamAM udayana rAja vAsavadattA pratye agAdha premane lIdhe rAjyanI pharajo pratye durlakSa seve che. AruNi vaDe rAjya jItI levAtAM, udayana lAvANakamAM vase che. rAjAnA hitecchu pradhAne rAjyanI punaHprApti mATe yojanA ghaDe che, je be bhAgamAM vahecAyelI che. eka che vAsavadattAne udayana sAthe viga ane bIjA bhAgamAM rAjAnuM anya rAjakanyA sAthe lagna. viga eTalA mATe ke jyAM sudhI vAsavadattA che tyAM sudhI rAjA bIju lagna karavA taiyAra nA thAya; ane bIjA lagna eTalA mATe ke bIje rAjA saMbaMdhI thAya te zatru rAjAne harAvavAmAM madada kare. rAjamahelane Aga lAgatAM vAsavadattAnuM mRtyu thayuM che evI aphavA phelAvavAmAM AvI. sAthe sAthe rAjAne maMtrI yaugadharAyaNa paNu vAsavadattAne bacAvavA jatAM mRtyu pAme ema jAhera karavAmAM AvyuM. senApati RmaNavAna rAjAne AzvAsana Apate sevAmAM tatpara rahe che. vAsavadattA ane gadherAyaNa lAvANaka cheDI ajJAta veSe tapavanamAM Ave che. Ama viyoganuM kAraNa rAjyanI punaHprApti darzAvavAmAM AvyuM che. vAsavadattA A umadA hetu mATe AmasukhanuM balidAna Ape che. rAjyanI punaHprApti bAda nAyaka-nAyikAnuM punaHmilana nakkI che. u. ca.mAM rAjyanI eka vyakti rAjAnA vartana mATe apavAdayukta vacana bole che, jenAthI rAma sItAtyAga mATe prerAya che. rAma prajAnA anuraMjana mATe kevA tyAganI tatparatA dAkhave che te prathama aMkamAM nirdiSTa che. u. ca.mAM rAjA rAma prajApAlananI pharajarUpe sItAne tyAga kare che. baMne vivegamAM kendrasthAne rAjya che. rAjya pratyenI pharajanA bhAgarUpe baMne sthAne viyoga sarjAya che. svapna.ne viyoga samayAdhIna che; jyAre u.ca.ne viyoga te prakArane nathI. svapnamAM punarmilana nizcita che; jyAre u. ca.mAM te anizcita che. udayana rAjAne vAsavadattA mRtyu pAmI che ema kahevAmAM Ave che. u. ca.mAM rAjA rAmanA AdezathI vanamAM tyajAyelI sItA mRtyu pAmI haze ema rAma mAne che. Ama baMne nAyikAone mRtyu pAmelI svIkArI viyogAvasthAnuM duHkha anubhavatA nAyako baMne nATakomAM darzAvyA che. udayananA duHkha karatAM rAmanuM vigaduHkha vadhu kaSTakAraka che. sItAne tyAga rAme pote karyo che, ane te paNa sItA mAtA banavAnI che tevI nAjuka paristhitinI jANa hovA chatAM. AthI ja u. ca.mAM karuNa rasa parAkASTAe pahoMcyo che.' viraha daramiyAna nAyikAono nivAsa-svapnamAM vAsavadattAne rANI tarIke udayana rAjAne suparata karavAnI che, tene khyAla rAkhI je rAjakanyA sAthe udayananAM lagna goThavavAnA che te padmAvatI pAse vAsavadattAne thApaNu tarIke sopavAmAM AvI che. yaugandharAyaNe tene proSitabhartakA tarIke oLakhAvI; jethI tene pati paradezathI pAchA pharatAM tene te laI jaze ema samajAya. kavie cha mAsa, tannavAsavarAma--Tr. Modi M, C.; Gurjar Grantha-Ratna Karyalaya, Ahmedabad; 1952, Act, 1.13, p. 23. 6 Uttara-Rama-Carita; Act. I. 26, 27, p. 18; Act. 1, 34-39, pp. 26-28, 7 Ibid Act. 1,12; p. 8. 8 Ibid Act. III. 1; p. 60; Act, III. 29; p. 88; Act, III, 47; p. 106, For Private and Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pa. abAlAla DI. ThAkara vAsavadattA rANI hovAthI padmAvatI jevI rAjakanyA sAthe rAjamahelamAM nivAsa kare e ucita mAnyuM padmAvatI tenI javAbadArIpUrvaka sabhALa rAkhe che. ata rAjAne soMpatI vakhate vAsavadattAnA ajJAtavAsa samayanuM vizvAsasthAna paNa bane che. kavinI uttama nATyasUjhanAM darzana thAya che. uparAMta daka rAjAnA mahelamAM thayananA pAka sAniyA vAsavadattAne bhASAsana pazu maLe che. eka vAta mahattvanI che ke udayananAM padmAvatI sAthenAM lagna maMjUra rAkhavAM paDaze. jeno svIkAra te rAjanA hita khAtara kare che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3. ya. mAM nAhyakAranI kAi nATakane sukhAMta banAvavAnI che mATe hanayelI sInAnI vizeSa sabhALa rAkhavAnI che. nATakanI samApti pahelAM sItAnI rAmane soMpaNI karavAnI che. nATyakAra pAtranuM mAgyuM jatana karI prasa'gagUthaNI karI che. sagarbhAvasthAyukta nAyikAnuM prastuti samaye bhAratIya praNAlI mujaba potAnI mAtAne tyAM ja yogya sthAna mAnyuM che. bhAgIrathanA prayatnathI sItAne mAtA vasudharA pAse lai javAI. tyAM teNe be putrone janma Apyo. Ama sItAnI tema ja bALakonA savardhananI barAbara kALajI rAkhavAmAM AvI. ane nAyikAone jJAtavAsa daramiyAna samucita sthAne nivAsa karAvavAmAM ne nATyakArAnI kalA praza`sanIya che. ajJAtavAsasamaye baMne nAyikAoe vizeSa prakAranuM dhairya dAkhavyuM che. udayana rAjAnuM padmAvatI sAthe lagna thayuM, ane vAsavadattAne kALa padmAvatInI lagnamALA gUcavAnI AvI tyAre Izvara tene nirdeya lAge paNu rAjAnA kAya mATe te sahana kare che. nAyikAnI udAratAnAM bhavya dRna thAya che. jI.ca.mAM yajJanA samAM bIjI patnI viro ullekha Ave che, zu sItAnI pratikRtinI jAgR thatAM ciMtAnAM vAdaLa vikharAI jAya che. svapnamAM rAjAnA bahupatnItvano Azraya levAyA jyAre uMcamAM rAmanA ekapatnIvratane surakSita rAkhavAmAM AvyuM, virahI nAyAnI sthiti ane rAjAe svastha thayA che. rAjakAryamAM pravRtta thayA che. hradayananI padmAvatI sAthenA lagnanI saMmati bahupatnItvane AbhArI che. kavie udayananA manamAMthI vAsavadattAnuM sthAna gavA dIdhuM nathI. kacit vAsavadattA mRtyu pAmI che e vAtane pa bhUlI jAya che.10 A ha.ca.mAM rAma zabUka jevAnA tapathI thatA adhamanA uccheda karavA tatpara bane che. rAjakArya mATe vanamAM Ave che tyAre sItA sAthe pasAra karelA divaseAnAM sa'smaraNA tAjA thAya che ane duHkhI thAya che. kavie rAmane zaiva gUmAvI bese tevA vyathita darzAvyA che. tapAvana daivanAo tamasA ane muralA rAmanI vyathA joI ciMtita thAya che. rAmanu" caitana TakAvavA sItAnI adRSTa upasthitine jarUrI gaNe che te mujaba nATyakAra AyAjana kare che. udayanane daivavazAt AvI paDele viraha sahana karavAnA che, jyAre rAma virahapattimAM potAne nimitte jANatAM apAra du:kha anubhave che. 1 vAsavalattA--mo, gaLA: sannItrA: / S.V. Act. III, p. 39. 10 Uttara-Rama-Carita; Act, III, 10; p. 70. For Private and Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir svapnavAsavadattama' ane " uttararAmacarita'nu' tulanAtmaka adhayayana nAyakonA sthira praNayanI nAyikAone pratIti karAvavA prayAsa: vAsavadattAne citA thAya ke udayanane prema tene mATe sthira te haze ja ne?, padmAvatI sAthenA lagnane lIdhe A zaMkA vadhu gherI bane che. sItAne te pitAne niSkAraNa tyAga apAra duHkha ApanAra bane che. rAmanA hadayanI sAcI sthiti jANavA te Atura hoya e svAbhAvika che. putronuM pitA sAthe milana thAya evI AMtarajhaMkhanA paNa heya. svani. nA cethA aMkamAM udayananuM hRdaya khUlyuM ane u.cane trIjA aMkamAM rAmanuM hadaya udhaDayuM. . svapna.ne cothA aMkamAM kavie raMgamaMca para didazyanI racanA karI che. latAmaMDapamAM rahelAM vAsavadattA, padmAvatI ane ceTInA vArtAlApanuM eka dRzya ane maMDapa bahAra beThelA rAja udayana ane vidUSakanuM bIja dazya. saMracanA evI che ke vAsavadattA vagere rAjA ane vidUSakanI vAta sAMbhaLe che ane teonI hAjarIthI sabhAna che; jyAre rAjA ane vidUSakane vAsavadattA vagerenI maMDapamAMnI upasthitinI jANa nathI. vidUSake rAjAne aMgata prazna pUcho ke tamane koNa priya che ? te samayanAM vAsavadattA ke hAlanAM padmAvatI ? rAjAe javAba nahi ApavA ghaNI AnAkAnI karI paNa Akhare vidUSakanA Agrahane vaza thavuM paDayuM. rAjAnA hRdayane bhAva vyakta thayo ke vAsavadattA tarapha baMdhAyeluM mana haju padmAvatI harI zakI nathI.11 vAsavadattAnA mananuM te ja kSaNe samAdhAna thayuM ane bolI GThI ke ajJAtavAsa paNa bahu lAbhakAraka nIvaDyo.12 vidUSake jyAre vAsavadattAnA kahevAtA mRtyunI yAda apAvI tyAre rAjA du:khI thayo. pitAnA upavastrathI mukha DhAMkI AMsu lUchavA lAgyo. rAja joI zake ema na hovAthI pAvatIe maMDapamAMthI cAlyA javA sUcavyuM; paNa vAsavadattAe rAjAne pakSa laI padmAvatIne salAha ApI ke AvI sthitimAM rAjAne cheDI javuM ucita nathI. 3 vAsavadattA pote ane ceTI jatI raheze paNa padmAvatIe rAjA pAse rokAvuM evuM sUcana thayuM. utkaMDita hadayavALAM udayana ane vAsavadattAnuM punarmilana javuM Avazyaka banyuM. u.ca.nA troja aMkamAM rAma ane vAsantInA vArtAlApa dvArA rAmanA hRdayane bhAva pragaTa thAya che. vAsanatInuM rAmane "mahArAja' zabdathI saMbodhana ane lakSmaNanI kuzaLatAno prazna, rAmane sUcave che ke tene sItAtyAganI khabara chaeN.14 vAsatI rAmane pUche che ke tame AvA niSkara kevI rIte banyA tyAre sItA rAmane pakSa laI vAsantIne samajAve che ke rAmane mATe AvA zabda ucita nathI. 15 eTalAmAM te rAma mUchavaza thAya che. sItA vAsatIne kaThora ane dAruNa kahe che kAraNa ke duHkhI rAmane te vadhAre duHkhI kare che. tyajAyelI avasthAmAM paNa sItAne rAma mATe sthira prema che. sItAne dukha che mAtra pitAnA niSkAraNa tyAganuM. kavie tenA 11 s. v, Act. Iv. 4; p. 63. 2 vAvavattA-po, ajJAtavAsocara vALa sane 1 s. V. Act. Iy; p. 63. 2 vAva tAbdi maNiravAyu nimanam S. V. Act, IV; p. 68. 14 vAsantI-(upavIzya sAstram / ) mahArAja api kuzalaM kumAralakSmaNasya / / -Uttara-Rama-Carita; Act. III, p. 84. 15 sItA-sakhi vAsanti ki tvamevaMvAdinI bhavasi / priyAhaH khalu sarvasyAryaputro vizeSato 44 fugear: Uttara-Rama-Carita; Act. III; p. 86. For Private and Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 15ra aMbAlAla DI. ThAkara mananuM samAdhAna karAvyuM che. rAme lokone lIdhe ja sItAne tyAga karyo che. rAma pite te sItAtyArathI atyaMta dukhI che. sItAnA smaraNathI dIrya gumAvI beThelA rAmane daurya dhAraNa karavA vinavavAmAM Ave che tyAre kahe che ke devI vagara rAme bAra varSa jIvana dhAraNa karI rAkhyuM; jyAre sItAnuM te Aje nAma paNa naSTa thayuM che. 16 rAmanuM duHkha joI sItA pitAnuM duHkha visarI jAya che. rAme azvamedha yajJamAM sahadharmacAriNI tarIke sItAnI suvarNapratimA besADI che ema jANyuM tyAre sItA belI paDe che ke "have tame Aryaputra kharA. Aryaputre mArA parityAgarUpa lajajAnA zalyane have ukhADI nAMkhyuM. 17 baMne nAyakonA sthira premanI khAtrI thaI paNa teo nAyikAone te mRtyu pAmelI mAne che. prekSako ane vAcakone khabara che ke baMne jIvita che. A prakAranA kalAtmaka saMvidhAna mATe baMne nATayakAroe nATayavakroktine Azraya lIdhe che. nATakanA kathAnakanA vikAsa mATe have AvazyakatA che. nAyikAonA jIvaMtapaNAnI nAyakane jANa thavI ane tyAra bAda temanI prAptinI jhaMkhanA thavI. A samasyAne ukela paNa baMne nATakamAM samAna rIte lAvavAmAM Avyo che. baMne nAyakone nAyikAonA sparzanA anubhavathI nAyikAo jIvaMta che te bhAsa thAya che. baMne nAyako temanI prApti mATe utkaMThita bane che. esa. e. DAMge pitAnA lekhamAM nirUpe che, "It is clear that Bhavbhuti closely follows Bhasa as did Kalidasa. It will presently seen that Bhavabhuti, seems to borrow not anly this idea of the incognito heroine but also develops the fact of the lives of Act V of the Bhasa-play-the noted act of the Dream'. The touch of Sita bringing up Rama to consciousness reminds as of Vasavadatta touching the hand of the sleeping Udayana and trying to place it on the bed. Vasavadatta and Sita are in similar situation. Both want to conceal their presence from the hero ; and hence, when he gets up, try to slip away in haste. In both the cases the hero, coming to reality and getting dejected at the void, believes that it was only a state of dream. "18 svapnadazyathI vAsavadattA jIvita che e khyAla tene AvI jAya che. svapna pachInI tenI uktio tene spaSTa nirdeza Ape che. 9 zAla levA gayela vidUSaka parata Ave che tyAre udayana tene kahe che, "mitra eka khuzakhabara jaNAvuM. vAsavadattA jIvita che."20 16 Ibid; Act,III. 33; p. 90. 17 sItA-(socchvAsAstram ) Aryaputra idAnImasi tvam / aho utkhAtamidAnI me prityaagnagArAyagoLa ---Uttara-Rama-Carita; Act. III; p. 102. 18 Dange S. A. and (Smt.) Dange S. S. : Critiques on Sanskrit Drama; Munshiram Manoharlal, Delhi; p. 53. 19 S. V. Act. V-8 to 11; pp. 89-90. 20 gAyau fkAve che . te haju cAlavAvatA S. V. Act. V; p. 88. For Private and Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "papnavAsavadattama' ane 'uttararAmacarita tulanAtmaka adayayana u. va.nA trIjA aMkamAM sItAnA sparzathI rAmanA zarIramAM cetana Ave che. parzane vizeSa AnaMda anubhavatA rAma vAsantIne AnaMdadAyaka samAcAra Ape che, " jAnakI pharIthI maLI."21 sItAnA sparzane rAma oLakhI zake che. paraMtu vAsantI temAM rAmanI unmAdaavasthAnI kalpanA kare che. rAmane paNa zaMkA thAya che ke sItA hAjara hoya te vAsatI tene joI zakatI hevI joIe. te zuM rAmane svapna AvyuM haze? paNa rAmane nidrA ja AvatI nathI te svapna kayAMthI hoya ? sItAnI vAraMvAra kalpanA ja rAmane satAvatI lAge che, svapna, ane u. ca.mAM nAyako joI na zake te rIte nAyikAonI temanI samIpa hAjarI seMdhapAtra che. sparzathI nAyikAonA jIvaMtapaNAnI zaMkA upajAvavAnI sAmAnya ghaTanA che. svapnazIla udayana ane svapnazaMka rAmamAM paNa svapnane ulekha sAmya darzAve che. vaMcanAthI baMne nAyakonA pralApa jevA uddagAro sarakhA che. baMne nAyako sparza sukhathI dhanyatA anubhave che. svapna. mAM vAsavadattAnA sparzathI udayana romAMcita thAya che, te u.ca.mAM sItA rAmane sparza karatAM pote romAMca anubhave che. vAsavadattAne sparza udayana pratyenI Asakti sucave che; jyAre sItAne rAmane sparza zailokyanA jIvananI rakSA mATe che. svapna.mAM svArthanI bhUmi para sparza darzAvAyo te u.mAM paramArthanI kakSAe batAvavAmAM Ave. nAyaka ane nAyikAonI mAnasika sthitithI vAkepha prekSakagaNa paNa have temanAM punaHmilana jevA utsuka bane e svAbhAvika che. baMne nATayakAre te mATenA prayAsanI zarUAta kare che. nAyikAonuM pratyabhijJAna-svapna.mAM pavatI vINa maLI AvI. tene jotAM rAjAnA manamAM vAsavadattAnAM saMsmaraNo tAjAM thayAM ane tene pratyakSIkaraNa mATe adhirAI thavA lAgI. 2 u.ya.mAM aMka-4-5 ane 6nI ghaTanAo svapna, karatAM vadhArAnI che. tyAM lava ane kuzane paricaya ApavAmAM AvyuM che. cethA aMkamAM vaDIlene pratibhAva che, jemAM janaka rAjAne gusso noMdhapAtra che. pAMcamA ane chaThThA aMkamAM kumAronI zauryagAthA che. bhavatie kAlidAsanI mAphaka kumAranA pAtranirUpaNamAM vizeSa rasa dAkhavyo che. kathAnakanA tANAvANA meLavavAmAM A ake upayogI thaI paDayA che. kumArane jotAM rAmanA manamAM sItAnI yAda tIvratA dhAraNa kare che. svapna. mAM chaThThA aMkamAM pradyota mahAsene mekalelAM citro parathI pAvatIne potAnI pAse rahelI avantikAzanI yoga-dharANunI bena vize zaMkA jAge che. citranA jevI ja vyakti mahelamAM rahe che ema jaNAvatAM, rAja tene bolAvavA kahe che. vAsavadattA Ave te ja samaye parivrAjakaze vagadharAya tenI benane levA Ave che. thApaNa soMpatI vakhate sAkSI hovA joIe e niyamane AdhAre kAMcukIya ane vasundharAne sAkSI banAvavAmAM Ave che. tyAM A vAsavadattA che ke yaugadherAyaNanI dena che te mATe vivAda sarjAya che. chevaTe rAjA pote nirNaya Apaze ema nakkI thatAM, rAjA ghuMghaTa dUra karavA Adeza Ape che. te ja samaye 22 nAma:- sahi kima junA kANA gAnAro ! -Uttara-Rama-Carita; Act. III; p. 96. 22 S. V. Act, VI. 3, p. 97, : sva For Private and Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 154 abAlAla DI. ThAkara yaugandharApaNuM, "mahArAjAne jaya thAo." bolI potAnI jAtane pragaTa kare che. vAsavadattA paNa Aryaputrane jaya thAo" kahI potAnI oLakha Ape che. nAyakaLA A sthaLe pArAkASTAe pahoMcI che. - u. ca.mAM nATyakAranuM kArya vadhAre javAbadArIvALuM che. apavAdanuM nirasana ane kumAro sahita sItAnI rAmane soMpaNInuM kArya siddha karavAnuM che. kavie te mATe garbhAkanI nATayaprayukti ajamAvI che. leko samakSa sItAtyAga pachInI badhI ghaTanAo rajU karavAmAM AvI. arundhatI sItAnA svIkAra mATe nagaravAsIone abhiprAya pUche che. nagarajane namaskAra kare che. kapAlo tathA saptarSio puSpavRSTi kare che. sItAne svIkAra thayo tenA putro sAthe. lekonA mananuM samAdhAna thayuM. nATaka sukhAMtamAM pariNamyuM. svapna. ane u. ca.nA AMtara-bAhya nirIkSaNathI spaSTa joI zakAya che ke svapna. pramANamAM nAnI, vaidarbhI zailIne varelI, sAdI ane saraLa bhASAmAM suzobhita, mahApuruSa nAyakayukta maryAdita pAtrasaMkhyAvALI kRti che; te u. ca. vistRta kathAnakavALI meTI, paMDitayuganI bhArekhama bhASAthI sabhara, gauDI zailInI lokottara nAyaka sahita moTI pAtrasaMkhyAvALI kRti che. chatAM baMnemAM dAmpatyapremanAM gAna, gahana bhArmio, vividha nATayaprayuktio, pAtro pratye nyAyI valaNa, rAjamahela ane tapovananAM dazyo, nAyaka-nAyikAnAM manomaMthane, prema mATe svArpaNanI ucca Adarzamaya bhAvanA, vaDIle pratye Adara, yuddhanI utsAhazaktinuM nirUpaNa ane nAyakanAyikAnI virahAvasthAnuM sacoTa nirUpaNa baMne nATayakAranI pitAnI AgavI zailImAM daSTi gocara thAya che. ataH baMne nATakonA bAhya kalevaranAM bhinna suzobhane vacce alaga alaga kathAnakonA nirUpaNumAM, AMtarapravAhanuM adbhuta sAmya nATayakAronI ucca pratibhAnAM darzana karAve che. A uparyukta abhyAsane AdhAre nIce pramANe avakane tAravI zakAya. (1) pUrvasUri mahAkavi bhAsanI tenA anugAmI mahAkavi bhavabhUti para spaSTa asara joI zakAya che. - (2) vaNya viSayonI sAmyatA temanAmAM rahelAM mAnavajIvananAM mUlyonuM ciraMjIvIpaNuM sUcave che. . (3) bhAsanA samayanuM nATakanuM bAlya svarUpa, bhavabhUtinA samayamAM vikasita thayeluM jovA maLe che. (4) vividha nATayaprayuktionA prayogo uttama nATayakaLA sAthe saMskRta nATakanI vikAsazIla prakriyA ane lokapriyatA sUcave che. * (5) baMne nATako rasanI AsvAdyatAnuM sacoTa nidarzana kare che. For Private and Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org vipAkasUtramAM varNita rAjakIya paristhiti Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir raseza jamInadAra AgamasAhitya zuM che ? jainadhama sanyastanA-tyAganA mArga upara vizeSa jhoka rAkhe che. jaina sAhitya mukhyatve mahAvIranAM sabhASaNAne AvarI le che. A sA~bhASA, Ama tA, gaNudharIe saMgaThita karyAM che. jaina sAhitya AgamA tarIke khyAta che. AgamasAhitya mukhyatve dhArmika che; paNa prasaMgApAta rAjakIya paristhitinA AA pAtaLA nirdeza kare che. alabatta, A nirdeza paNa naitika daSTie thayA che eTale rAjAne dharmAMnA mArge lAvavA nimitte rAjakAraNanuM vaNuMna jovuM prApta thAya che. AgamasAhitya rAjakIya bAbatAne sIdhuM spatuM na heAi ApaNe A sAhityanuM pRthakkaraNa karIne rAjakIya sthitinI mAhitI phaMphosavI paDe che. vipAkasUtra vize . AgamasAhityamAM agasAhitya pradhAna che. kula saMkhyA khAra che. AmAMnuM eka ane agiyAramuM aMga vipAkasUtra che. zvetAMbara jainane A mata che. vipAkasUtra be vibhAgamAM cheH duHkhavipAka ane sukhavipAka. temAM kula vIsa adhyAya che. A graMthanA. samaya izunI navamI sadInA uttarAM neA hovAnu emAMnA ullekhAthI sUcavAya che. sarakAranuM svarUpa vipAkasUtranA adhyayanathI sUcavI zakAya ke rAjAzAhI svarUpanI sarakAranuM prabhutva hatuM. arthAt leAkazAhI sarakAra ke alpajana zAsana ke anya svarUpanI sarakAra vize vipAkasUtramAM kazeA nirdeza nathI. tethI spaSTa thAya che ke vaMza para'parAgata rAjAzAhI svarUpanI sarakAra e A samayanA rAjakIya jIvananI svIkRta bAbata hatI. rAjAonAM nAma ane temanI rAjadhAnI A graMthanA adhyayanathI A samayanA keTalAka bhAratIya rAjAe ane temanI saMbadhita rAjadhAnIenI mAhitI maLI che je ahIM prastuta karI cheH 'svAdhyAya ', pu. 30, aMka 3-4, akSayatRtIyA-janmASTamI aMka, eprila-ogaSTa 1993, pR. 155,16. * 10 khI, vasu epArTamenTasa, pALiyAda nagara nAraNapurA, zrIjI pelesa sAme, amadAvA3-13 1 A graM'thanA prathama adhyAcamAM rathaphUDa (rASTrakuTa ) rAjavaMzanA tera vakhata ullekha thayele che. AthI ema kahI zakAya ke prastuta graMthanA racanAkAla bhAratIya itihAsanA A khyAtanAma rAjavaMzanA samayamAM have joI e kAlAnukramika gaNatarI, anya aMga-sAhityamAM A graMtha sabaMdhita ni ro tathA graMtha ataMta anya sAmagrInA AdhAre DaoN. ra. nA. mahetA A graMthanA racatAkAlane IzunI navamI sadInA trIjA ke cothA caraNamAM mUke che. (samarI oNpha peparsa oNpha dha oNla InDiyA seminAra jaina kenenikala liTarecara, amadAvAda, 1986, pR. 14), na For Private and Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir seTa jamInadAra saMdarbha 14 rAjAnuM nAma vijaya dhaNavaI ( dhanapati) IkAI (ekAdI) mitta (mitra) suNada (sunaMda) mahabala (mahAbala) udiya (udita) mahacaMda (mahAcaMdra) sIhagiri (sihagiri) sayA/ya (zaTAnIka ) jiyasajI (jItazatru) udAyaNa (udayana) siridAma (zrIdAma) sIharaha (siharatha) sidyastha (sidhArtha) kaNugaraha (kanekaratha) seriyadatta (zaurikadA) mitta (mitra) samaNudatta (vaizramaNadatta) mahAsaNa (mahAsena) sAhaseNa (sihasena) pUsanaMdI (puNyanaMdI), vijayamitta (vijya mitra) indradatta (indradatta ) adImusA (adInazatru ) dhaNAvaha ( dhanAvaha ), vIrakaNuka mita (vIra kRSNamitra) vAsavadatta dhAgapAla (dhanapAla) apaDIhAo (apratihata) rAjadhAnInuM nAma miyagAma (mRgagrAma) 1.8 savaduvAra (aDhAra) 1.20 vijayavahAmANa (vijaya vardhamAna) 1.20 vANuyagrAma (vANijagrAma) haTathIra (hastinApura) 2.8 pumitAla 3.2 purimatAla 3.10 sAhamajaNa (sAMhamajanI) 4.2 chagalapura kosaMbI (kauzAMbI) 5.2 sabhadada (saMbhadra) kosaMbI (kauzAmbI) mahurA (mathurA) sIhapura (siMhapura) pADalI saMDa (pATalIkhaMDa) vijayapura sariyapura (zaurikapura) naMdIpura rahIya (rahITaka) supaITatha (supratiSTha). supaITatha (sapratika) 9.8 rahIDaya (rehI taka) 9.23 vaddhamAnapura (vardhamAnapura) 10.2 Indapura (indrapura). 10.4 hathIsIsa (hastizirSa) usabhapura (RSabhapura ) vIrapura 3.2 vijyapura 4.2 kosaMbI (kauzAmbI) soga-dhIya (zaugaMdhikA) 5.2 18 23 1.33 25 26. 27. 2.2 4.2 2 kASTakanA kalama cA2mAM A pelI saMkhyA anukrame adhyayana (kathAnaka) ane phakarAne saMdarbha Ape che. A adhyayano prathama zrutaskaMdha eTale ke duHkhavipAkanAM che. 3 ahIM zaka thatI saMkhyA anukrame adhyayana ane phakarAnuM sUcana kare che, je bIjA prataskaMdha arthAt sukhavipAkanA che. For Private and Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bh 5.2 bh , 33 7.2 vipAkaramAM pati rAjakIya paristhiti 31 meharaha (megharatha) majajhamiyA (mAdhyamikA) piyacaMda (priyacaMdra) kaNakapura (kanakapura) bala mahApura anja (arjuna) susa (sughoSa) 35 caMpA 36 jiyasa (jinazatru ) tigiDyiA (cikitsaka) 37 mittanaMdI (mitranaMdI) sAyeyama (sAketa) vimalavAhaNa (vimalavAhana) samRduvAra (zatadAra) 34. 8.2 dRtta 10.2 10.2 vArasAnuM kemika rAjAzAhI-uparyukta koThAthI spaSTa thAya che ke A samaye rAjAzAhI rAjakAraNa sAmAnya hatuM. A rAjAzAhI vaMzAnukrame hatI tenI pratIti A graMthamAM chUTAchavAyA yuvarAjonI nimaNUkathI thAya che. dA. ta. udayana (zatAnikane putra), naMdivardhana(zrIdAmane putra), naMdisena (zrIdAmane putra), siMhasena (mahAsenane putra), puNyanaMdI (vaizramaNane putra), sujatakumAra (varakRSNa mitra), suvAsava10 (vAsavadattane putra), vaizramaNuM (priya caMdrane putra), mahabala (balane putra), mahAcaMdra13 (dattane putra), varadatta 4 (mitranaMdIne putra). A badhA yuvarAjene te te rAjAoe vArasadAra tarIke adhikRta rIte nImyA hatA. je ke A badhA vArasa-yuvarAje rAjA thayA na hatA. ghaNuM te mAtra yuvarAja ja rahyA hatA ane yuvarAjapada pAmyA na hatA. dA. ta. sujatakumAra. suvAsava kumAra, mahAbala, mahAcaMdra, varadatta. jyAre keTalAka rAjyAbhiSeka karIne rAjagAdInA adhikArI banyA hatA eTale ke rAjA banyA hatA. dA.ta. udayana, naMdivardhana, naMdisena, siMhasena, puSyanaMdI. rAjagharANAnuM jIvana-pitRhatyAnA prayAso thatA hatA. eTale ke rAjagAdI meLavavA mATe kayAreka putra pitAnI hatyA karate ane A kAvatarAmAM jo te niSphaLa jatA te sajAne pAtra thata. dA. ta. zrIdAmane putra naMdivardhana. eNe potAnA pitAne mArI nAMkhavAnI yojanA vize vicAra karyo ane sagya saMjogonI rAha joto rahyo paNuM evI koI taka ene prApta thaI nahIM. AthI eNe rAja-vALaMda (jenuM nAma citra hatuM)nI sahAya lIdhI. ane je pejanA saphaLa thAya te rAjyamAM bhAga ApavAnuM kabUlyuM. paNa A yojanA kAryAnvita thaI zakI nahIM, kAraNa vALaMdane pratIti thaI ke janAnuM pariNAma bhayajanaka banaze tethI teNe rAjAnI samakSa potAnAM avicArI pagalAnI * adhyayana pa, phakaro 9. 5 adhyayana 6, phakaro 2. naMdisena ane naMdivardana baMne eka ja vyakti hovAnuM jaNAya che. 6 potAnA pitAnI hatyA karavAnA kAvatarA sadabhe tene mArI nAkhavAmAM Avyo hato ane tethI te rAjA thaI zakayo na hato (adhyayana 6, phakara 11). 7 adhyayana 9, phare 8, 8 adhyayana 9, phakara 23. @ii 14 A badhA yuvarAja rAja thaI zakayA na hatA. emanA lekha ApaNane bIjA mRtadhamAM jovA maLe che. For Private and Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - : raseza jamInadAra , kabUlAta karI dIdhI ane aMte naMdivardhanane pakaDavAmAM AvyuM ane mArI nAkhavAmAM AvyuM.'. sArane zAra e ke graMthakartAnA samaya daramyAna rAjagAdI mATe hatyAnA prayAsa thato ane niSphaLa janArane mArI nAkhavAmAM Avaze. keTalAka ulekhethI spaSTa thAya che ke rAjAo ane temanA pradhAne vezyAgamana karatA hatA.11 bahupatnItvanI prathA pracalita hovAnI bAbata sukhavipAkanA adhyayanathI spaSTa thAya che. rAjakumAra seMkaDo rAja kumArI paraNate hate. pachIthI zrAvakadharma aMgikAra paNa karato. vipAkasutranA bIjA, trIjA, cothA ane navamA adhyAyamAM pratibiMbita thayuM che ke rAjA prasaMgopAtta atyAcAra Acarato hato. A mATe rAjA sAma, bheda, upapradAna jevI paddhati akhatyAra karato. uparAMta mahAkAya kuTAkAra zAlA baMdhAvatA, jene upayoga svayama spaSTa jaNAya che. siMhasena rAjAe kuTAkAra zAlAmAM pitAnI 499 rANuone emanI 499 mAtAo sahita jIvatI saLagAvI mUkI hatI.17 rAjAo azvakrIDAnA paNa zokhIna hatA. dA. ta. vaizramaNadatta. teo kAmakrIDA paNa AcaratA hatA. dA.ta, vijyamatra ane balamitra.18 rAjavahIvaTaH A graMthanA adhyayanathI spaSTa thAya che ke pradhAnamaMDaLanI sahAyathI rAjA vahIvaTanuM saMcAlana karato hato. suSeNu ane subaMdhu jANItAM nAma che. A baMne pradhAne sAma, bheda, daMDa ane upapradAnanA AcaraNamAM pAvaradhA hatA, nyAyika bAbatomAM paNa nipuNa hatA ane naitika sAdhanone paNa viniga karatA. 19 pradhAna paNa rAjAonI jema kAmakrIDAnA zokhIna hatA. suSeNe sudarzanA nAmanI gaNikAne potAnI patnInI jema pitAnA gharamAM rAkhI hatI. AthI spaSTa thAya che ke pradhAne paNa paristhitinuM zoSaNa karatA hatA.0 rAjavahIvaTanA saMcAlanamAM jAsUsa, jelara, rAI, senApati, lazkara ane mahekamane upayoga thato hovAnI hakIkata graMthanA vividha adhyAyanA avalokanathI jANavA maLe che. paNa emanI pharajo. vetana ane bIjI bAbatanI vigate hAthavagI thatI nathI. te rAjAonA sAmaMta paNa hatA. teo temanA vistAramAM svataMtra rIte pitAnI pravRttio calAvatA hatA. A graMthanA prathama vibhAganA prathama adhyAyamAMnA varNana mujaba sAmaMte bhraSTAcArI ane dagAkherInI pravRtti AcaratA hatA. A bAbatanI noMdha, sAmaMtane sudhAravAnA AzayathI thaI che, nahIM ke temanAM vakhANa karavA mATe. . 15 vizeSa carcA mATe juo adhyacana 6, prathama zrutaskaMdha. 16 vijayamitra (2. 20), balamitra (2, 22) ane suSeNu (4. 10) vagere. 17 juo adhyayana 3. 9 ane ha; phakara 26, 12 ane 25-26 anukrame. 18 juo 2. 20, 9, 18, 10- 7 vagere. 19 juo 4. 2, 4. 10, 4. 12 vagere. 20 ejana, For Private and Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizvamAM varNita rAjakIya paristhiti 159 prathama kRtasakaMdanA trIjA adhyAyamAM AMtara-rAjyasaMdharSanI hakIkata noMdhAI che, abhayasene rAjyanuM kareluM saMrakSaNa ane mahAbale prayojelI vyuharacanAthI sUcita thAya che ke vijaya mATe vaparAtAM sAdhane chaLakapaTathI bharapUra hatAM. A yuddhamAM hAthI ane azvane upayoga thato ane temane AbhUSaNothI zaNagAravAmAM AvatA. bakhtara paNa paherAvavAmAM AvatuM. emanI pITha upara hathiyAra lAdavAmAM AvatAM. pAyadaLa paNa hatuM ane tenA sainikone tAvIja rakSaNa mATe paherAvatA. pAyadaLa dhanuSa-bANa, hathiyAra ane yuddhasaraMjAmathI sajja rahetuM 1 zAhI pravRttiomAM rAjAne rAjapurohita madada karato. somadatta, mahezvaradatta ane bRhaspatidatta rAjapurohitanAM jANItAM nAma che. rAjapurohita vedajJa hatA. arthAta rAjapurohita cAra vedanA niSNAta hatA. khAsa karIne yuddhasamaye zAhI rasamanI dhArmika vidhio paNa purohite karatA. e purohite rAjAonA eTalA badhA vizvAsu hatA ke koI paNa prakAranI rokaToka vinA teo icche tyAM rAjyamAM ke rAjagRhamAM pharI zakatA eTaluM ja nahIM aMtaH puramAM paNa saraLatAthI jaI zakatA. Ane lIdhe bRhaspatidatta nAmanA purohitane rANI sAthe anaitika saMbaMdha hatA. je ke ene A katyane kAraNe ene sajA paNa thaI hatI. rAjAnA vijya mATe mahezvaradatta dareka jJAtinA eka bALakanuM balidAna ApavAnuM kArya karatA hatA. 22 mahAbale tenA adhikArIone nagaranA daravAjA baMdha karavA karelA hukamathI jANI zakAya che ke rAjadhAnI killebaMdha rAkhavAmAM AvatI hatI. gautama svAmI dareka vakhate pATalIkhaMDa najAramAM judA judA daravAjethI dAkhala thatA hatA te kIkata paNa killebaMdha rAjadhAnInI gavAhI pUre che. 23 upasaMhAra koSTakamAM darzAvelAM rAjAonAM nAma jyAre jJAna itihAsa sAthe sarakhAvavAmAM Ave che tyAre AmAMnA moTAbhAganA rAjAonAM, upalabdha tAmrapatro, zilAlekha mudrAMko vageremAM, nAma noMdhAyelAM prApta thatAM nathI. te sAthe rAjadhAnInAM nAma kapolakalpita jaNAya che. joke A rAjAo, emanI rAjadhAnI ane emanA samayane nirNaya karavA vizeSa anaveSaNa apekSita jajya che. rathaphUDa nAmanA eka ja rAjavaMzanI nedha prathama adhyAyamAM jovA maLe che. A rAjavaMza te ItihAsa prasiddha rASTakaTa vaMza hovA vize koI zaMkA nathI. bIjAM badhAM nAma mAtra che jethI A graMthanuM adhyayana muzakelIomAM pUrti kare che. duHkhavipAka sakaMdhamAM noMdhAyelI hakIkatothI spaSTa thAya che ke A samaya daramyAna vaMzaparaMparAgata rAjAzAhI svarUpanAM nAnAM rAjya astitvamAM hatAM tema ja teo paraspara jhaghaDatAM 21 jue 2. 6, 2. 28-29 vagere. 22 jue 5, 3, 5, 5, 5, 6, 5. 10-11 vagere. 23 jue 3. 31 ane 7, 4-5, For Private and Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hamezA jamAnadAra rahetAM hatAM ane chaLakapaTa tathA jorajulama gujAratAM hatAM. A graMthamAMnAM kathAnake(adhyayana)ne mukhya udde za te AvA prakAranAM kAryothI dUra rahevAne mATe zikhAmaNa ApavAnuM hovAnuM sUcita thAya che ane tethI pharatA aMgenuM atizayokti bharyuM varNana apekSita hovAnuM jaNAya che. te sukhavipAka dhamAM dhArmika vidhividhAna karatA sAra rAjAonI noMdha thayelI jevA maLe che. paraMtu temanA rAjavahIvaTanuM vigate varNana emAM nathI. A vibhAgane mukhya udyaza sukhI jIvananA pracArane hovAnuM kahI zakAya, samagratayA avalokanathI evuM kahI zakAya ke vipAkasatra bhinna svarUpanAM bhAratIya rAjyanuM 'citra Ape che. A graMthathI eka tarapha lokakalyANalakSI vahIvaTa karatA rAjAonI mAhitI maLe che. te bIjI bAju ugra svabhAvavALA rAjAonI vigate hAthavagI thAya che. Ama be virAdhAbhAsI citra dvArA A graMtha, sukha tarapha derI jatA, samAja ane zAsananI pAradarzaka vigate rajU kare che.24 24 gujarAta yunivarsiTI Ayojita " akhila bhArathIya jaina manonila liTarecara'nA parisaMvAdamAM 1986mAM rajU karelA nibaMdhanA AdhAre. For Private and Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhe. je. vidyAbhavana, myujhiyamanuM mughalakAlIna grahaNaka khatapatra, vi.saM. 1733" vibhUti vi. bhaTTa A saMgrahamAM mukhyatve vi.saM. 1733nA naM 8846nA khatapatrane vicAra karIe. A khatapatra kaDaka kApaDa para atyaMta jIrNa, 24466 se. mInuM 35 lITImAM lakhAyeluM che. temAM gujarAtI-devanAgarI mizra akSare zirorekhA bAMdhIne gujarAtI-saMskRta bhASAmAM lakhANa che. bhASA ane akSaranA maroDanI daSTie A khatapatramAM keTalIka noMdhapAtra lAkSaNikatAo che. jemake (1) saMskRtamAM pravartamAne 'ne badale "pravattamAne ' (5-2); (2) anusvArane ane jana baMnene sAthe prayoga jemake "pravarAmane ' (5-2 ), hIvana (paM.-7), vara (paM. 7,9); (3) dIrdha IkarAMtamAM husvanI DAbI bAjue dIrdha da nuM aMtargata ciha joDavAmAM AvyuM che jemake phI (5-12, 19 ); (4) ekaMdare hRsva 6 ne prayoga vadhu thayo che, jemake paM. 10, 21 22 (5) uttarI zailIne 4, (6) sa mATe e jemake 5, 6, 9, 10 vagere (7) " , ane la" gujarAtI maroDanA zirorekhA bAMdhIne lakhelA che ane "ma' "'mAM bahu ochA phera rAkhele che. khatapatrane sArAMza: zrI gaNezAya nama | svasti zrI vikrama rAjAne thaI gaye 1733 varSo arthAta zake 1598 varSe vyatIta thaI gayAM tyAre, uttarAyaNanA sUryamAM, gISma RtumAM maMgalakAraka aSADha mAsanI vada 7ne guruvAre dilhImAM pAtazAha zrI 7 auraMgajheba rAjya karate hatuM. te vakhate amadAvAdamAM (ene ) AjJAMkita sUbehAkema-navAba zrI mahamada amIkhAna, tene uparI pAtazAhI dIvAna zekha najAmadIna miznara ali bakazI alAyadIna mihamada saka, amIna asamAla bega, sube(dAra) dIvAna hAjI saphI, keTavAla ali rajI mojadAra bAlakhAna nAkAne kAjhI mahamada sepha, adala abu nasa - "svAdhyAya', 5, 30, aMka 1-4, akSayatRtIyA-janmASTamI aMka, eprila-augaSTa 1993, 5. 16-118. * gujarAta itihAsa pariSadanA kalakattAmAM bharAyelA adhivezana mATe taiyAra karelo lekha (I.sa. 1988). * le che. vidyAbhavana, Azrama roDa, amadAvAda 1 vi.saM. 173 nA A khatapatranI mULa bhASA ane joDaNI yathAvata rAkhIne vigata samajavAne prayAsa karyo che. 3 5 For Private and Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 12 vibhUti vi. bhaTTa (y)ra, nagaroSTha zrI vanamAlIAsa (hatA ). nagaranA pazcima vibhAge sAbaramatI ) nadInAM kAMThe pirAjapuravA mIra kAi a(sada)khAna idalapura ( mAdalapura )mAM AvelA eka makAnanuM grahaNaka khatapatra lakhavAmAM Ave che. atra matu kAsIdAsa nAraNajI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sA( zAha) bhuM. khI. yamanA za dhA te yamanAnA putra ajarAmara, tene putra meAhana-tenI pAsethI sA ( zAha ) kAzIdAsane traNa putro (1) moTA suMdara (2) vayeTa dharmAMdAsa ane (3) sauthI nAne vIla e lAkoe hastAkSarA ApyA ke eka dhara badhuM AkhuM jevuM che tevuM lIdhuM. tenA para dravya saMkhyA rUpiyA ekase [gesa] aMke rU. 163 `kArA navA sAcA, 11 / / mAsAnA (vajananA) navI rA (aDI= chApa)nA evA 163 sA. (zAha) kAzIdAse yamanA ajarAmarane ApyA. yamanAbAI ajarAmarlR sA. kAzIdAsa pAsethI rU. 13 laine dhara dhareNe ApyuM. have e dharanI vigata :eka eraDA, tenI AgaLa DhAMkelI ezarI ane agAzI che. tenI vacce raseADu dakSiNAbhimukhe che, te pachI pazcinI divAle rastA paDe che temAM A dharamA tevAM paDe che. dakSiNunI divAle ajarAmaranuM ghara che. te kahurA pUrva bAjunI jema ja pahelethI jevA hatA tevA ja che. te gharamAM teo bhare-bharAve, vase-vasAve ane garaja paDe tyAre koIne ADadhareNuM ApI zake. te ghara paDe-AkhaDe teA gharadhaNI samu karAvI Ape. dhaNI deza-paradeza gayele hoya athavA rAjakIya ke daivI ApattimAM phasAyA haiAya te e sajjatAne vacce rAkhIne e dhara samu karAvyAna kha` je kare te majare Ape. chAparAnA naLiyAnI kheATa dhaNIne mAthe ane tenA sacarAmaNu khaya gharamAM rahenArane mAthe. varasanA 10 dekaDA mULa kiMmatamAMthI vaLe A ( lakhANuM ) me dhaNIne pUchIne lakhyuM che. e dhara rU. 163mAM eTalA mATe ghareNuM ApyuM che. atra sAkSI ke savajI bhudarajI sakha dhaNI dilhImAM auraMgajheba (I. sa. 1658-1707) rAjya karatA hatA te samaye gujarAtamAMamadAvAdamAM sUmeA hAkema navAbazrI mahaMmada amInakhAna ane tenA uparI pAtazAhI dIvAna zeSa (kha) nA MmadI mihamada (nijAmuddIna mahamada ) hateA.2 auragajhebanA ane sUbA mahArAjA jasavaMtasiMhanA samaye khvAbna muhamada hAsIma sAthe nijAmuddIna muhammadanA ullekha dIvAna tarIke thayelA che. te muhammada amInakhAnanA samaye paNa dIvAna tarIke cAlu rahyo hatA, enI sAthe khIjA dIvAna tarIke abdula latIpha ane muhammada zarIphanuM nAma paNa maLe che. e pAtazAhI dIvAna tarIke nImAyelA.3 For Private and Personal Use Only . < Lokhandwala, M. F., English translation, * Mirat-l-Ahmadi' (M.A.), Vol. II, Baroda, 1965, P. 86; parIkha 2. che. ane zAstrI (DaeN|.) hariprasAda gaM. ( sa'pA.), * gujarAtanA rAjakIya ane sAMskRtika itihAsa * ( gu rA.sAM.I. ), maM. 6, amadAvAda, 1979, pR. 69 3 jhaverI rR. mA, (anu.) 'mirAte ahamadI ' (mi.e.) rlA-2. kha: 1-4, amadAvAda, 193336, pR. 25, 48; M.A. P. 931; AcAya (DaoN.) navInacaMdre A.. 'mulakAlIna gujarAtanA itihAsa' (mu. kA, gu.i.), amadAvAda, 1974, 5, 715,
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ze. je. vidyAlayana, myujhiyamanu" paNakAlIna grahaNaka khatapatra visa, grA ragajhebanA samaye amadAvAdanA sUbA tarIke hAkema navAba zrI amIrakhAnanuM nAma Ave che te ja mahaMmada amAnakhAna karyuM aaitamA-ud-daulA mahamada amInakhAna abhipreta che. teNe gujarAtanA sUbA tarIke 11 (I. sa. 1672 -82 ) vadhu pAtAnI kAmagIrI sabhALI hatI. A nAmano ullekha cyA. samatanA sa. 1729nA caitra suda 5, mudhavAranA khaMtapatra naM. 882,1 (29)mAM sa. 1733nA zrAvarSI suda 10, ravivAranA khatapatra naM 85 (paka )mAM, triM sara 1733nA mAgazara vada 7 ravivAranA khatapatra naM. 8847 (42)mAM tema ja vi. saM. 1734nA phAgaNa suda 4 guruvAranA khatapatra naM. 8822 (15)mAM 'sUkhe zAhI navAba ' tarIke prApta thAya che. A uparAMta vi. sa'. 1631nA mahesANAnA zilAlekhamAM paNa phloragajhebanA navAba tarIke tenu nAma upalabdha che.pote 'hAphIjha ' tarIke ane jAgIradAra tarIke paNa oLakhAya che. te dilhInA pAtazAhanA vaphAdAra, kunehabAja, kuzaLa rAjyavahIvaTI, parAkramI yoddo ane saphaLa mutsaddI hatA evuM enI kArikadInAM varSoMnA parathI jANavA maLe che, tenA uparI rAkha nijAmuddIna mahamada hatA. F ' prastuta khatapatra naM. 8846 (31)mAM kazI alAyadIna kiMma (ma)hamadanuM nAma Ave che te pachI amIna tarIke asamAla beganuM nAma Ave che. na. 23, na. 42 tathA 1734 nA na" 15mAM paNa amIna tarIke A ja nAma upalabdha thAya che. sukhAne dIvAna hAjI saphrI hatI. bahAdurakhAnanA samakAlIna dIvAna tarIke " sUrkha divAna ' tarIke tenuM nAma noMdhAyeluM jovA maLe che. tene * dIvAna mI!" maDhe mada sahI " tarIke khatapatra naM. 13mAM oLakhAvyA che. kATavAla amI 27nuM nAma khatapatra naM. 53 mAM kATarakSArthe koTavAla tarIke ane na pUra mAM zahera caitara mIyA khalIjA che. te pachInA sa. 1734nA khatapatramAM paNa A ja hoddA para enu nAma jovA maLe che. sAthe e pada para be varSI mATe te hovAnuM nizcita thAya chaeN, bhA( kA jAra khalAlakhAMna e ja pharajadAra gurumaMda mahAla phoravAnI che. e gujarAtanA rA amInakhAnanA vizvAsu adhikArI hato. tene IDaranA agragaNya adhikArInA drA apAyA hatA. kAjI mahamada saunu nAma prastuta khatapatramAM Ave che. te mahamadazA-zI kApaDa ( mahesUla) khAtAnA mahAla-je dIvAnI sAthe joDI devAmAM ? 4 mi.e., pR. 46-48, 60, 107, 117-118, 120, 134, 144, 146-147, 154-155, 157, 160, 299 vagere; su.kA. gu.i., pR. 715, gu.rA.sAM.I., graM. 6, pR. 76-78. 5 Annual Report on India Epigraphy ( ARTE), 1954-55, No. D-87; yAsI (Do.) hagiMprasAda ga, 'gujarAtanA aitihAsika leMge. ', graMtha 5, phALa rA gujarAtI sabhA, muMbaI, 191, ' vi.sa'. 13nA mahesANAnI vAtano cAlakha, lakhana', 14mAM pAMtazAha aura'gajhebanA dIvAna asadakhAna ane rAjanagaramAM navAba amIkhAnanA ullekha che; pR. 88-89; kanaiyAlAla bhejaka, * mahesANa', pR. 49. huM trinI indravadana, 'gujarAtanA muslimakAlIna sAta AkhAmAMthI maLatI mAhitI, vibhAga 1 (gu. mu. sa'. a. ), amadAvAda, 1971 ( pagaDha mahAnibaMdha ), dhU. 708 AcArya (DaoN.) na. mA., mu.kA.gu.I., pR. 71-73; gu.rA.sAM.i., mA~. 6, pR. 76-78, 142, 418 ane 449. uparyukta pAdaTIpa na. pa 8 mi.e., pR. 77; gu.mu.sa'.a., pR. 77; mu.kA.gu.i., pU. 72; gu.rA.sAM I., pR. 77. For Private and Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vibhUti vi. bhada AvyuM hatuM, tene e karaDI nImAye hate. khatapatra na. 42 ane, naM. 53mAM "kAjI zApha' ane saM. 1734nA khatapatra naM. 15mAM "pAtazAhI divAna mIja mahamada zApha'nuM nAma upalabdha che. A uparAMta vi. saM. 1719nAM be khatapatromAM paNa 9 "kAjI muhummada zarIpha ne ulalekha mahamada amIrakhAnanA samayanI sAthe upalabdha thAya che. AthI prastuta khatapatramAM ApeluM A hoddA paranuM nAma vAstavika hovAnuM vizeSa anumodana maLe che. adala (pade) abu ne (nA) saranuM nAma naM. 53mAM dANApade ane saM. 1734nA naM. 15mAM adalapade A ja nAma upalabdha thAya che. Ama eka ja varSanAM be khatapatromAM koTavAla ane dArAgApade anukrame judA judA hoddA eka ja vyakti dharAve che ane bIje varSe adalapade (= adhyakSa = ucca 2) e ja vyakti hoya evuM jANavA maLe che. prastuta khatapatramAM nagarojha zrI vanamAlIdAsanuM nAma Ave che. sAmAnya rIte nagarakoinuM nAma pAtazAha, hoddedAronAM nAma-pada vagere pachI ane khatapatranI vigata zarU thatA pahelAM Ave che, paraMtu naM. 53mAM dilhInA pAtazAha pachI tathA amadAvAdanA amaladAronAM nAme AvatA pahelAM "nagara zrI vanamAlidAsa'nuM nAma Ave che. vi. saM. 1734nA (naM. 15) khatapatramAM A ja pade A nAma noMdhAyeluM che. A uparAMta AnAM 7-8 varSa pachInA vi.saM. 1741nA gautra suda 3 zanivAranA khatapatra naM. 8843 mAM "nagarANa zrI vanamAlIdAsa tApIdAsa ' e rIte pitAputranuM ane vi.saM. 1768nA naM. 8823mAM ' nagarazreSTha vanamAlIdAsa kIkA ' nuM nAma maLavAthI A nagarakonI traNa peDhInAM nAme upalabdha thAya che. A nagarakojhanuM nAma itihAsamAM bahu prasiddha na hovAthI A navAM nAme ApaNane jANavA maLe che. vaLI e ekathI vadhu khatapatromAM seMdhAyelAM hovAthI vadhu vizvasanIya vigata gaNAya. bIjA nAmo tathA padanA anukramamAM pheraphAra lAge che. chatAM be varSanI temanI padasthiratA che. uparyukta khatapatromAMnAM nAmo jotAM jaNAya che ke te samaye rAjakIya kSetre bhAratIya/gujarAtIone paNa muslima amaladArAnAM nAmanI sAthe temanA kAryakSetrane paNa samAveza karavAnI zarUAta thaI che. prastuta khatapatramAM chellapuranA makAna aMgenI vigata che. Aje tene "mAdalapura' tarIke oLakhavAmAM Ave che. e sAbaramatI nadInI pazcime AveluM che.10 "mirAte ahamadI'nI aMgrejI AvRttimAM tene abdulapura kahyuM che.15 thI 2. bhI. jeTae tene edala (lA ?) pura tarIke oLakhAvyuM che. prastuta khatapatramAM chaMdalapuranA dAregApada abadala hasana, pirAja parivADe mIra 9 MLA, P. 931; parIkha (DaoN.) pravINacaMdra ci. ane zelata (Da.) bhAratIbahena, " cInubhAI zeThanA saMgrahanuM vi.saM. 1719nuM mughalakAlIna khatapatra", "sAmIpya ", jAnyu.-mArca, amadAvAda, 1986, pR. 199. 10 mahetA 2. nA, "smaraNikA ', " gujarAta itihAsa pariSada' amadAvAda, 1984-85, 11 M.A., Part II, P. 315 ff. 12 noTa 2. bhI, " gujarAtanuM pATanagara vagere, amadAvAda', 1929, pR. 89, 212, 225, 325, 335 For Private and Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir leA. je. vidyAbhavana, myujhiyamanuM mughalakAlIna grahaNuka khatapatra visa". 17335 koI aAkhAna ane pirAja parivArTa havAladAra pIrAja khAnanAM nAmAM che. A abdulasananA nAma parathI abdulapura ' asta (sata) khAna parathI AstADiyA ane pIrAjakhAna parathI * pI (phI) rAjapura ' nAmA paDayAM harI ? A jaMdalapuramAM AveluM eka dhara bhAI yamunA tathA tenA parivArane rU. 163 navA korA ApIne sA. kAsIdAsanA traNeya putroe bhegA maLIne graheNe lIdhuMevI hakIkata noMdhAI che. ahIM navI * aDhI " ( DI)nA - chApavALA * 15 mAsAnA vajananA korA ' evuM lakheluM che. auragajhebanA samaye zarUAtamAM 14 mAsA karatAM vadhu vajananA sikkA calajhumAM hatA, paraMtu tAMbAnI achata varatAvAthI 14 mAsAnA karatAM ochA vajananA navA sikkA paDAvI mahAbatakhAne zarU karAvyA hatA. AthI bAramAM dApoha thayA. bAdazAhanA hukama pramANe eka rUpiyAnu" yajana 11 mAsA ane (5) ratInuM nakkI karavAmAM AvyuM ane e ja calaNamAM cAlaro bIjA koI vajananA nahi.12 mubalakAlIna pAkharA khatapatromAM 115 mAsAnA vajananA sikkA calaNamAM dvAvAnuM nAMdhAyelu jovA maLe che. Ama samaya jatAM rUpiyAnI dhAtu-vajana-nI daSTie avamUlyana thavA lAgyuM hatuM e spaSTa thAya che. anya khatapatronI jema ahIM rUpiyAnI rakamanI spaSTatA amukathI aDadhI ane amukathI khamaNI cAya evI A rakama evI spaSTatA karelI nathI, paraMtu ApanAra lenAranI levaDa-devaDanI spaSTatA pUchyuM rIte karelI che. gIra ApavAnI zarato padma spaSTa ane viziSTa che. AkhI rakama rUA. 163mAMthA dara varSe 10 dokaDA vaLe ema lakhyuM che. arthAta AchAmAM ochAM 16 varSa sudhI e dhara gIrave . kema ke rUA. 3 dara varSe' cAmaNI kharca vagere peTe majUra khAda thAya. khatapatramAM vistRta makAna sAmAnya ja hovAthI temAM koi vizeSa prakAza paDatA nathI, kema ke e prakAranAM prAcIna makAnanI mAMtarika racanA bAlamAM paNa kayAreka jovA maLI zake che. khatapatranA lakhAvyunI bhASAnI keTalIka vizeSatA noMdhI zakAva ema che. jemake rasaDu ('. 24) rasADA mATe, dvAra = dvAra ( 5. 25-26), kaharA ( pa. 26, 27) e karA = dIvAlanA athamAM che. gujarAtI bhASAmAM hrasva haiM jhaMkAra vadhu prayAjAyA che, jemake monimArAnI = taraphanI, dhaNI karAvi na kavi tA kharica te mujari Api' arthAt dharadhaNI karAvI Ape, na karAvI Ape te tenA kha majare Ape. manu'tuM)mAM sAta lITImAM gujarAtI aspaSTa ane azuddha durvAgya sahIe che. te paikI mAtra sA. kAli (zi)dAsa nAraNujInI sahI ja spaSTa vaMcAya che, ke jenA traNa putroe rUA. 163 rokaDA dardane ghara caNuM lIdhuM. sAkSIdAranI sahIo paikI Atra kasavajI darajI sAkha dhaNI re......', sA. ku( kuMvara)jI mahe[] sakha " ane sA. " talasIdAsa' vaheMcAya che khatapatra naM. 53 mAM * gAmapaTala tulasI no ullekha che te ja ahIM sAkSIdAra tarIke che. lAge che. k cyA khatapatra anyatta thayuM, devanAgarI gujarAtI mizra bhASA ane akSarAmAM 35 lITImAM lakhAyeluM che. ahIM gIravI dastAveja avADha vada che, guruvAra vi.sa', 1733ne rAja thayelA che 16 M,A., P, 215, 235-236, 299, For Private and Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vibhUti li. bhaTTa enI noMdha che. te divase 22mI jUna, I.sa. 166 hatI.14 mA khatapatramAM prISma Rtune badale varSARtu vadhu saMbhAvana ane gya lAge che. kema ke aSADhamAM varSARtu cAlatI hoya che, jo ke temAM garama vAtAvaraNane lIdhe ema lakhyuM haze ?15 Ama A khatapatra keTalIka etihAsika vigate cokkasa karavAmAM upayogI thaI paDe tevuM che. amadAvAdamAM te samaye mughala-marAThAnuM saMyukta rAjya hatuM. khatapatra naM- 8846 1 zrIgaNezAyanma(nama): // svasti zrImaMnRpa vikramArka 2 samayAtIta saMvat 1733 varSe zAke 1598 pravattamA 3 ne uttarAyana gate zrI sUrya griSmari (R)-tI mAhAmAMgalya U] 4 de akhADha mAo kRSNapakSe 7 tIthauM guruvAsare adyeha 5 pAtazAhA zrI 7 avaraMgajyebadilimadhye rAjyaM kiyate 6 tata para amadAvAda madhye AjJAkArI sobehAkyama na 7 bApa zrI mahmamadaamIkhAMna tasyoparI pAtazAhI dIvAM 8 nazeSa najAMmadImiva bakazI alAvadInamiSva a 9 mIna asamAla bega sobe dIvAna hAnI saphI koTavAla a 10 lirajI mojadAra balolakhAMna kAyAM kAjI mihmava sarIpha 11 adalaabunasara nagara zreSTha vanamAlidAsa nagarAtapaz[i1] 12 ma vibhAge nadI nadItIre pirojaparivADe mIra koi astrAsaM 13 nadaroga pade abavalahasana havAladAra pIrojakhAna hI 14 balapura madhye pariNAkhatapatra abhilikhyate sAbha0 15 bI0 yamanAbIna zaMdhAte yamanAno suta ajarAmara bI 16 na mohana te ajarAmarapArasyAt sA0 kAzIdAsa bIna 17 narAyaNa te kAzIdAsa ni suta 3 jyeSTa sudara madhya suti] 18 dharmadAsa kanISTa vIThala etAnI hastarA kSarAMgadAta va [ta] 19 yata dhara 1 ghari bAdha sarva saMmaMdha sahItatra lIvU / 1 / ta[syo] 14 Pillai, L. D. Swami Kannu An Indian Ephemeries, Vol. VI, Delhi, 1982, P. 154. 15 prastuta khatapatra prakAzita karavAnI maMjurI ApavA badala hai. pravINacaMdra ci. parIkha ( adhyakSa, le che. vidyAbhavana, amadAvAda )nI tema ja tene joI javA badala De. bhAratIbahena polatanI AbhArI chuM. For Private and Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir je. je. vidyAbhavana, myujhiyamanuM mughalakAlIna yahaNaka khatapatra vi.saM. 177 167 20 parI dravyasaMkSArupar3I A eka so aMke ru 163 kharAkhorAnAmA] 21 sA 11 // nava 2 // nA ehavA ru. 183 sA* kAzIdAziyamanA a 22 jarAMmarani ApyA bAhI. yamanAM ajarAM mari sA. kAzI 23 dAsa pAsithI lidhA ru 13 leDIne gharapariNi Apyu hA [va] 24 gharanI vagatya A(oraDo 1 A(o)zarI Agali agAzI DhAkI che 25 te madhye rasoDa cha / ne rasa(so)Du vakSa(kSiNa dvAra che khaDakI madhye co[ka] 26 pUrva dvAru cha pachI pazcimi che te pAchI limalo cho / te madhye 27 nevAM paDe cha / dakSa(kSi)NanI morAni(no) kahari(ro) sA. ajarAma[ranu ghara 28 cho / te kaharo yama pUrve hoi tyama utaranI morini kahari (ro) 29 ------nu ghara che te kaho yama pUrve ho hI tyama bharibharA [vi] 3. vasi vasAMDe garja paDilyAri ADaghariNi mehali par3a A 31 khaDu ghaNi karAvi na karAvi to kharaci te mujari Api 32 deza paradeza rAjakadaiva kabhalA manuSya 2 ni pAsi rASi kha 33 raci te mujari Api naliAMnI khoTa ghInimAthi saMca 34 rAMmaNa vasanAra ni mAthi valatIu varasa 1 do. 10 chuTA va 35 li dhaNI 2 pUchI lakhu cha / e ghara ru 163 ATalA mATi gharANa atra matu 1 sA. kAsAhasa/nAraNajI sAttI/ 1 sAdara/darahasA/bAi sAdara / atra sASa 1 ka savajI bhudarajI sakha dhaNI For Private and Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rUA. 5. prAcIna gurjara granthamAlA 1 prAcIna phAgusaMgraha-saMpAdaka: DaoN. bhegIlAla ja, sAMDesarA ane Do. somAbhAI pArekha; devanAgarI TAIpa 10=50 vidyArthI AvRtti, gujarAtI TAIpa 6=50 2 vaNuka-samuccaya, bhAga 1-mUla pATha-saM. Do. e. ja, sAMDesarA 9=50 3 bhAlaNakRta naLAkhyAna (trIjI AvRtti)-saM. pra. ke. kA. zAstrI 11=50 4 udayabhAnukatavakramacaritrarAsa-saMpAdaka: sva. pro. ba. ka. ThAkora 2050 5 bhAlaNa: eka adhyayana-lekhaka : pro. ke. kA. zAstrI (1971) 8=00 6 vaNakarasamuccaya, bhAga 2-sAMskRtika adhyayana ane zabdasacio. kartA : DaoN. bhogIlAla ja. sAMDesarA ane DaoN. ramaNalAla na. mahetA 10=50 7 paMcAkhyAna bAlAvabodha, bhAga 1-saMpAdaka : Do. bhegIlAla ja. sAMDesarA ane DaoN. somAbhAI pArekha 24=00 8 siMhAsanabatrIsI-saM. Do. raNajita mo. paTela 15=50 9 hammIraprabandha-saM.: De. . ja. sAMDesarA ane Do. . pArekha =no 10 paMcadaMDanI vArtA-saM. De. somAbhAI dhU. pArekha (1974) 31=00 11 vAgabhaTAlaMkAra bAlAvabodha-saM. De. bhegIlAla ja, sAMDesarA 12=00 sva. pro. ba. ka. ThAkara granthamA 1 vividha vyAkhyAno guccha 1 2=50 250 3' 9 55 55 3. 6=50 4 nittamAM 2=50 5 vikramorvazI-(anuvAda: mananikA sahita). 250 6 pravezake, guccha pahelo 450 7 pravezake, guccha bIje 3=00 8 aMbaDa vidyAdhara rAsa 5=00 mhArAM seneTa (bIjI AvRttiH bIja punarmudraNa) 4=00 10 ApaNI kavitAsamRddhi (bIjI AvRtti; cha punarmudraNa) 4=00 11 navIna kavitA viSe vyAkhyAno (prathama AvRttinuM paheluM punarmudraNa) 4=00 12 prA. ba. ka. ThAkara DAyarI, bhAga -saMpAdaka: Do. harSada ma. trivedI 2=00 13 che. ba, ka, ThAkora adhyayanagrantha 15=50 14 . ba. ka. ThAkaranI DAyarI, bhAga 2 saMpAdaka: Do. harSada trivedI =75 15 vivecaka-pro. balavantarAya ThAkora 25=00 prAptisthAnaH yunivarsiTI pustaka vecANa vibhAga, janarala ejayukezana enara, pratA5maja, vaDoda-90 002, For Private and Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rAIne darpaNarAya kRSNakAnta kaDakiyA + praziSTa nATaka "rAIne parvata" mAM paDelA leka AMdolananuM tatva bArADInA rasane viSaya banyuM ane tethI temAMthI janmya "rAIne darpaNarAya'-navuM arthaghaTana laIne. navA arthaghaTana sudhI pahoMcavA lekhake "rAIno parvata mAM dekhAtA rAIne jagadIpa banAvI rAjyazAsaka sthApavAnI ghaTTa ghaTanAne, tema tajajanya prasaMge, tenA aMtargata hetuo, nAyakanA nIti-saMskAra-prabhuparAyaNatA vagerene ja utArI nAkhe che tathA have pachI yathAsthAne meM kahyuM che tema prayoga mATe mULabhUta tattva-pA banI rahe e layasaMvAda ke je A nATaya-lekha (le-skrIpTa)mAMthI ja digdarzakane jaDe te karI Apyo che. jenAM keTalAMka viziSTa lakSaNe A pramANe che: (1) nirNaya-svAtaMtrya tathA tenI virodhI manovyathAne maMcIya rU5 ApavA be rAInI yojanA karI che. (2) naTamaMDaLI tathA tenA saMgItanA mAdhyamathI ghaTanAone abhinayamAM mUkI ApI che, tenI AgaLa AMtare karyo che. athavA tene lepa karyo che. (3) pratikriyAo upara bhAra mUke che. (4) lIlAvatInA niSpA5 vyaktitvane mahattvakadAna karyuM che. (5) darpaNapaMthIonA mAdhyamathI be rAIne bhegA karI ApyA che. (6) sthaLa ane samayane ekarUpa karI ApyAM che. (7) leka-AMdolanane atyaMta mAnavIya kriyA tarIke rajU karyuM che. (7) laka-nATayane anukuLa evA pavane Azraye teo vizeSa gayA che. muLa nATakanA keTalAka gadyakhaMDane paNa padyamAM pheravyA che. * rAIno parvata'mAM kartAnI sudhArA bhAvanA, nIti-parAyaNatAnA suphaLa nimite nATayapraveza je pAmI che tenI vigate karatAM "rAIne darpaNarAya' e rIte ja paDe che ke nATakamAM kendrastha kriyAo ja evI rahe che je prekSakonA vicArane uroje ane Ameya bArADI potAnAM nATakomAM evo ja prekSako para kadI nAkhatA nathI. prekSakonA vicArane teo urojI zake tyAM emanuM kAma pUruM thAya che. digdarzake paNa manabhAvanuM havAmAna ke pAtrane svabhAve sthApatI vakhate athavA rathaLa-nirdezana karatI vakhate ke evA koI paNa prasaMge e vAta dhyAna para levI ja vAyAya', pu. 10, aMka -4, akSayatRtIyA-janmASTamI aMka, eprila-oNgaSTa, 193, 1. 169-188. + M/82/385, " svarUpa', sarasvatInagara, AjhAda sosAyaTI pAse, amadAvAda-380 015. phena 647590. * rAIne darpaNarAya, bArADI hasamukha, pArtha prakAzana, rilIpha roDa, amadAvA2-1, 5. A.. For Private and Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 10 kRSNakAnta kaDakSyiA paDaze. jo ema nahIM thAya te lekhake sarjelI kalAmAM je layasaMvAda, nATaya-satya vagere tattva pravezelAM che tene te grahaNa karI zakaze nahIM. A mULabhUta tattva-pAyA ja jo grahu na thAya te naTo dvArA nATaka savaLI rIte pragaTAvI zakAya nahIM. ahIM rAI darpaNuM thaI jAya che--evuM ke jemAM jAtane joi zakAya. jAta--oLakhanI yAtrAnu` A nATaka che. 6pa grupathI rAIne daNa Ape, rAI darpaNumAM jue ane aMdara paDelA chaTakI na zake evA rAI tene dekhAya, darpa grupathI rAIne potAnA pathamAM joDAI javA nima Mtre, paNa e mauna thaI jAya. lIlAvatI paNa jANe eka darpaNuM che. evA moTA daNumAM peAtAnI jAtane joine rAI dhrujI UThe, 'tuM darpaNa sthApaze ' evAM manovaijJAnika patinAM sUyatA paNa ene maLe, te mahelamAM darpaNA mUkavAnu rANIne kahevaDAve. A AkhIye . prakriyA enI e jAta--oLakhanI yAtrAnA mAga banI rahe che.10 lekhaka pAtranuM kevuM vyavasthita tathA kramazaH ghaDatara kare che te paNa upara darzAvela yAtrAmArgomAM joi zakAya che. rAI yAtrA pUrI karavAnA ja che ane darpaNu thavAnA ja che e aMgenI zaktizALI sabaTekSTa teA lekhake mUkI ApI che te patarAya tarIke pozAka ane AbhUSaNNA pahere che te vakhate. jAlakA ane zItasiMha rAIne A prasaMge kAmaThuM sAthe na rAkhavA vinave che, tyAre rAi kahe che ' kAmaThuM* bhale rahyuM amArI pAse, khAlI bhAthuM pachI mahele meAkalI Apajo...11 A e jagyA che ke jyAM lIlAvatInA niSpApa 6paNuM rASTra jagadIpa rUpe pragaTaze tenI khAtarI maLe che. zaMkAnA kIDA kadAca jAlakAnA manamAM paNa praveze che ane tethI ja te rAIne salAha Ape che " jo rAi, A AkhI ghaTanAmAM chalaprapacane koI bhAra tu mana para na rAkhIza.'12 rAI pragaTavA mAge che. e kazuM visarI javA mAgatA nathI tethI ja tA mAne kahe che: mA! A kAmaThuM haze ne mArI pAse eTale kaI visarAze nahIM. '13 ne e teA caDyo aMbADIe, 6pa grupa thIe tarapha ddaSTi karI rAI kaI IzAro kare che.14 zA IzArA haze e ? huM pragaTavAno chuM, darpaNuM thaI javAna chuM, evA atha sivAya khIjo ro artha hoI zake e izArAnA ? darpaNuMpathIne mukhamudrA jANItI lAgI, jIkAnIdhArIne emaNe oLakhyo, emanI najare kAmaThuM paDayu.15 A ane AvI kSaNeA lekhake eTalI kuzaLatAthI gAThavI ApI che ke dhIre dhIre te janmI rahyo che te spaSTa dekhAI Ave che. lIlAvatI samakSa te pragaTa thavAnI mUMjhavaNumAM che tyAM mALInA vezamAM rAi-be praveze che. vRMda ane daNupadhInI AgevAnI nIce e rAI-ekane tIra Ape che. ne tIra maLatAM ja patarAyane badale . jagadIpa tarIke te pragaTe che.16 prayAgamAM prAkaTayanuM A parAkrama darzAvavA, pAtrane nyAyapuraHsara pragaTAvavA, uparanI tamAma kSaNA lekhake je goThavI ApI che te digdarzakane keTalI badhI upakAraka che ! For Private and Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ino paNarAya 17 Ama, darpaNamAM, ghaNuM meTA darpaNamAM paNa, jene potAnI jAtane joI e rAI pote ja darpaNa thaI jAya che --evuM ke jemAM samAjanA kahevAtA sUtradhAro paNa pitAnI jAtane joI zake. maheNuM mArIne, marmavacanane Theka ApIne, lekhaka sutradhArane, sattAdhIzone AtmanirIkSaNa karIne emanAmAM paDelI bhraSTatAnuM darzana karavAnuM kahe che. 17 mULa kathAmAM paNa bhraSTatA sAthe rAIne saMgharSa to thAya ja che. 18 e ja tAtparyane lekhaka ahIM vikasAvI Ape che.da- evI rIte ke e rahasyanI mAvajata lekaAMdolananI jahematathI thAya ne e mATe svarUpa paNa pasaMda karyuM lokanATya bhavAInuM, jene kAraNe loka ane naTo dhaNAM najIka rahI zakyAM.20-eTalAM ke e be vacce bheda ja bhulAI gayo ne tethI te rAI lokarUpe, pitAne maLelA jagadIpa rUpe, pragaTI UThyo. kadAca tethI ja lekhake A nATakane prAkayanA parAkramanuM nATaka kahevuM paDayuM haze.2 1 TUMkamAM, nATakane aMge lekhake kahyuM che tema "nirdoSatAne sAme e saghaLA bhraSTAcArane mUkI Ape e AkhI vAta A nATakanuM madhyabiMdu che.? lekhakane nATakanI ghaTanAo karatAM enA upAyamAM, enI virodhI gati, e vizenI pratikriyAmAM ane pAtro je rItasaka sAmane athavA pratikAra kare che temAM vadhAre rasa che. tethI e badhI ghaTanAo, enA nATyAtmaka aMze sAcavIne, naTamaMDaLI dvArA gItanartanane samAntara cAlatA abhinayamAM athavA te paDadA pAchaLa sahetuka mUkI dIdhI che ne ema karavA mATe emane bhavAI vezInAM varNanAtmaka aMzone badale nATyAtmaka aMze tarapha vizeSa gati karI che. kriyAnI vividha bhamikAomAM rAInI khare rUpe pragaTa thavAnI kriyAne lekhake mahattavanI gayuM che ane enI mane vyathAne upara batAvyuM tema maMcIya 25 ApavA rAI-benI yojanA vicArI che. lIlAvatInA zayanakhaMDa ja rAInuM hovuM te evI kSaNa hatI ke je kSaNa darpaNane niSpApa banAvI zake, jemAM joIne rAIne jagadIpanI-jAtanI oLakha thAya che tyAM nATaka pUruM thAya che. vyaktinA anerA gauravanI A zodha mATenI kSaNane pakaDavI temAM ja A nATakanI saphaLatA rahelI che. je kSaNa cUkI javAya te nATaka nATakanA jIvanamAM UbhuM rahI zake nahi. pAtra A kSaNane pakaDe te pahelAM bahu ja kuzaLatAthI lekhaka enA saba-TekTa Ape che. te che lIlAvatInA A zabdo : "e chAvezI haze te e lIlAvatIne nahIM pAme, e hAraze, e ja bhAgaze! mArA karatAM e vezadhArIne ja ene bhAra vadhAre lAgaze. 23 A ane AvI saba-TeTa nATakamAM evI rIte goThavAyelI che ke jene kAraNe paNa nATaka lapaTuM thaI zake ja nahi ane tene saphaLa banAvavAmAM vadhu ne vadhu upakAraka banI rahe. ApaNe eka--be namUnA joIe ? AvaNAnA anya pAtro paNa hAthamAM hAtha milAvI samUhagAna gAya che. 24 racanAnuM rasAyaNa thavAnuM che tenI jANe e sabaTeTa che. For Private and Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra *r www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kRSNakAta phiyA rAjA parvata bhraSTa che. tenI saba-TekSTa prAraMbhamAM ja maLe che. te kahe che: dakSiNa tarapha cAlA, mArga nahIM hoya teA chIMDu pADIzuM...pa--Ama mArga na hoya te chIMDu pADIne mA kare evA te che. lekhaka kaTAkSa kare che AvAM hIMDAM itihAsA sarjI jAya, lakAnA mukhe te khAlAve che, " patarAye A vADamAM je chIMDu' pADayu'--e eka ja kRtyathI bhAvimAM krANu jANe kevA itihAsa sarjAze? ''ra1---nATakamAM pAtro je itihAsanuM ghaDatara kare che tenI jANe A saba-TekSTa bane che. Ama rAjA patarAyane kAraNe itihAsa sarjAya che. patarAya eTale veza ? vRMdanA mANasA dvArA prAraMbhamAM e pAtranuM surekha uddhATana thayuM che. dA.ta., nRMda traNa kahe che: 'are, patarAya tA sUkI DALI lIlI thatI joine ja rAjyanA aDadho bhAga jAlakAne ApI devAnA hatA 17 vRMda-cAra kahe cheH 'hA, juvAnIneA vilAsa kharIdavA bhALI praznane e vecavAnA hatA? 28 yuvAnInA devA abhilASa? mATe ja teA rAi kahe cheH " patarAyane A abhilASa hajI kaI dhruvIye ghaTanAo sarjaze. khIjI bAju rAjakArabhAra pahu zithila thatA lAge che. karaverA udharAvanArAonA julmAnI vAte saMbhaLAya che. kyAMka kyAMka anyAyanI bInAe ya bane che...' 29 Ama joi zakAya che ke saba-TeTanuM mahattva ahIM lekhaka barAbara jALavyuM che A sanmaTeTa digagdarzake dhyAnapUrvaka pakaDavI ja rahI; jethI pAtrae, nATake ane naTacamUe nATakanA udghATanamAM kevAM valaNa batAvavAnAM che te samajAya. apAyeluM A dhyAna nATya-prayAgane, nATya-satya tarapha, vikasAvI zake. A saba-TekSTa na pakaDanAra digdarzaka ke vAcaka bArADInI bhASA aMge pazu gerasamaja karaze.30 kAraNa ke sAmAjika meAbhA, zikSaNu, vaya, samaya ke mijAja ja mAtra vyakta karavA bhASAnA starA hAMsala karavA karatAM, bArADIne mana 90% saba-TeTanA artha ane bhAvasa'darbho khelAtA 10% savAdomAM samAya tyAre e nATakanI bhASA bane che. evuM emanAM nATaka vAMcatAM spaSTa dekhAya che. A nATakamAM paNa ema ja che. ane eTale kyAreka padyamAM, kyAreka padyALu gadyamAM ke kayAreka mAtra ekAda be zabdomAM ja e vyakta thAya che. khIje kayAMya enAM udAharaNA zeodhavA javuM paDe tema nathI kAraNa ke A nATakamAM AvatA AvaNuAnA dehA enAM uttama udAharaNA che je ahIM sUcita karI zakAya. gItAnI vividha bhUmikA paNa che : kyAreka e pAtrane urjAgara kare che; dA.ta., AvaNuMka. kayAreka e prasaMgeA varNave che, jemake; ' kisalavADInI phUla vecatI kapaTI jAlakA' vagere33 tA kyAreka samAMtara abhinayanI bhUmikA paNa racI Ape che; u.ta., darpaNuMpathI yuvAna lIlAvatI ane vRddha patarAyanuM samAMtara dazya rajU kare che temAM yuvAna thavAnA rAjA haiye koDa dhare che. ItyAdi gAya che? kyAreka AkarA kaTAkSa kare che, jemake; rAjA amuka-tamukatA jaya, kheAleA, amukatamukAya ! ' vagere,75 kayAreka aneka bhAvAna paNa ekasAthe nirdezI Ape che, jemake; mahela pachADe, paDadA pAchaLa rAjakAjanA ATApATA, AMdio gavAtA zabda sthaLa-samayanAM baMdhane bhedI ane arthacchAyAe paNu nirdeze che, 3. ta., ' mUThI mIThAnA mAre gAMdhI jo 'ce,37 ' For Private and Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rAIna 5Naya. zrI lavakumAra desAI kahe che ke "zrI bArADI jevA nIvaDelA nATayakAre kRtinI AgaLapAchaLa tenA arthadhaTanene samajAvatI lAMbI prastAvanAmAM nA ApavI joIe. "38 zrI desAI e A vAta karyA pachI pa zrI bArADIe te svIkArI nathI evuM emanAM e pachI pragaTa thayelAM nATako jotAM spaSTa varatAya che, te ThIka ja karyuM che, kema ke; nATakamAM badhuM kahevAI gayA chatAM nATayalekha (le-skrIpTa ) te maMcananI bhASAne zabdadeha ja hoya ane maMcananA badhA AyAme, zabda kayAM vyakta karI paNa zake che? tethI te dRSTie nATaka vize paNa sarjaka, kayAreka prastAvanArUpe ke pitAnI sarjanaprakriyA vize, khUle te te AvakAradAyaka gaNAvuM joIe. tethI aMte to nATakanA pratyAyanane ja phAyado thAya che. A nATaka "sva"nI zodhanuM nATaka che. rAInA keTalA badhA veza ? mALI, bukAnIdhArI. parvatarAya ema judA judA veza e dhAre che ane akaLAya che, hAMphe che, te kahe che:..mAruM potAnuM koI rU5 haze, ke pachI judA judA veza ja mAre dharyA karavAnA che?"39 e mUMjhavaNa rAI-benA mAdhyamathI paNa pragaTe che, rAI -be rAI ekane kahe che: "..zuM jue che rAI oLakhe che mane ? meM tArI jema bukAnI nathI bAMdhI, paNa mArAthI tuM chaTakI zake ema nathI. paNa teDanAra parvatarAyane vaza dharyA pachI, tane darpaNa karI mukAvatAM phAvazene ?'40 A tamAma pratikriyAo rAIne "sva 'nI zodha tarapha laI jAya che, darpaNa pharI mUkavAnI vAta ' A nATaka mATe ghaNI mahatvanI che. yuge yuge atyAcAra sAme niprANa, nivaya ane baherI-mUMgI thaI jatI prajA sAmenI A cIsa che, lekhake prajAne cabrAhIna kahI che ane te mATe prekSako sAme AMgaLI paNa cIMdhI che.42 nATaka ne aMte paNa lekhaka AzAvAdI nathI, nisAsA nAkhe che ke, "tama tamAre vineda karo ! ame ya ahIM thiyeTaramAM vinoda karavA ja AvIe chIe !..A lekonI jema '43 thiyeTaranA prekSako A cAbakhe samasta prajAne mATe ke tIkho che te kalpI zake che. tyAM sudhI pahoMcatAM pahelAM mahArAja parvatarAyanA veze rAInI savArI nIkaLe che te prasaMge lekhaka ceSTahIna baherI-mUMgI prajAnuM surekha citra Alekhe che.44 vRdanA sabhyo vacce vArtAlApa thAya che, loko bulaMda jayakAra kare che, Dhola-zaraNAIo vagADe che tathA savArInI katAra teDI dhakkA mAre che ane DokAM UMcAM karI jovA maLe che vagere prasaMge te dekhAya che. koI virodha karatuM nathI, mUMgA thaI gayA che, eTaluM ja nahi, prazasti kare che tathA amukatamukane jaya gAya che. enI suMdara chabi darpaNapaMthIo upasAvI Ape che." para te badhAnI vacce dhAradAra jussAmAM darpaNathIo rAIne darpaNarAya banI javAno vika9pa Ape che. vRMda paNa jAgrata thAya che. darpaNapaMthIo rAIne gherI vaLe che ane kanakapuranI mUMgI bheLI prajAne sauthI vadhu niSpApa pratinidhi je mahele beTho che-AMkhanAM toraNa bAMdhInete lIlAvatI tarapha agUlinirdeza kare che. ane A samUha rAIne prAkaTayanA parAkrame pragaTavAnuM kahe che. ATaluM badhuM baLa laIne rAI lIlAvatInA darpaNamAM pitAnI jAtane jue che ane pra"Te 48 Ama mAtAnA preme karIne rAI ke jene satyathI virodhI mAne For Private and Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAta kaDakiyA cAlavuM paDayuM hatuM, aneka veza dharavA paDyA hatA, te aMte satyanA baLe vijayI thAya che ane vAdhA utArI nAkhe che. darpaNa mUkAvavAnI AvazyakatA lekhake nATakanA aMta sudhI nANI joI che ane tethI ja te samagra naTasamUha hAthamAM hAtha milAvI, gIta gAtAM, prAkaTayanA A utsavamAM prekSakone bheLave che ane darpaNapaMthIonA hAthamAMnAM darpaNA saunA hAthamAM jaI pahoMce che.49 zrI sumana zAhe yathArtha ja kahyuM che ke " ame te darpaNapathI...'nI dhuna eka rikaringa ImejanI jema AkhI racanAnuM rasAyana banI che. 50 vaLI teo umere che ke, "samarasatAne arthe jenArAM, nagaravAsIo, naTe, pA, raMgabhUmi, prekSAgAra badhAne ekarUpa karI devAyAM che... baTara brekha ahI yAda Ave ja, kema ke; dhIMgA phalaka para emaNe emanI kArakirdI daramyAna A ja samarasatA jhaMkhI che. abhinetA-prekSaka vagere bheda bhUMsIne eliyezana IphekTathI zarU karIne e prekSaka pAse kazA vidrohazIla kAryanI apekSA rAkhatA hatA."51 joI zakAya che ke zrI bArADIe paNa emanA udyoga pAchaLa uparyukta rahasyane ja sArI rIte dRDha karIne phelAvyuM che: parvatarAya chaDuM pADIne jyAre praveze che tyAre e rAnI pazu che. ene kisalavADImAM AvavAne ekamAtra udeza javAna thaIne lIlAvatI sAthe vilAsa bhogavavAne che. rAI chIMDuM pADanAra rAnI pazune (zarUmAM bhUlathI) tIre vIMdhI nAkhe che. mAnavInA hAthe A pazune vadha thayo paNa karma-action-nI koI bhUmikA hajI rayAI nathI. rAIe te parvatarAyane-eTale ke bhraSTa sattA ane vilAsa-jhaMkhI vahIvaTane-namuLa kare che. rAInI "sva" oLakhanI yAtrAne e eka mukAma paNa che. karma-action-nA sAdhana tarIke kAmaThAthI chUTuM paDeluM tIra jyAre ene maLe tyAre ja ( have jAmatapaNe ) karma tharjI zake. A kAma te prAkaTayanuM parAkrama. ethI te parvatarAnA veze paNa e mAtra kAmaThuM laIne mahele jAya che 5 jagadIpa tarIkenA prAkaTayanuM karmaaction-te e tyAre ja kare che ke jyAre rAI-be darpaNapaMthIonA netA tarIke rAI-ekane tIra Ape che. karmanI bIjI paNa traNa bhUmikAo cheH (1) taddana niSkriya lIlAvatI (ra) upara uparathI dekhAtI chalathI adhikAraprApti mATe mathatI jAlakA (3) zuddha sAdhano ane saMpUrNa nirNayasvAtaMtrya sAthe jAtane pAmI pragaTa thatA rAI. TUMkamAM zuddha sAdhanathI pragaTa thatA rAIne kama-action-thI ja A pAtro, baMne vRda, maMca ane chevaTe prekSako paNa pitAne pAmI zake e AkhA nATakanA karma-actionsUcitArtha che.. A nATaka nirNaya-svAtaMtryanA udyoganuM paNa che. rANI jevI rANI paNa kahe che: "mAre evuM nirNaya-svAtaMtrya ja kayAM che ? emane paraNI emAM, ke juvAna thavA e kisalavADImAM gayA For Private and Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rAIno daparAya emAM, mane koIe kayAM pUchayuM hatuM ?...ane kAle e kevA lAgaze. -kharekhara e koNa haze -e ya huM kyAM jANuM chuM ?"52 tatkAlIna rAjAzAhImAM rANInI kevI lAcArI ! AvaNuM ja enuM Ama che ? niya chuTTA mana thakI, karavA nahi adhikAra mUMgA-bheLA lekanI pratIka zI huM nAra 53 rAjyanA sAcA adhikArI evA rAIne paNa evuM nirNaya-svAtaMtra kayAM che? te jAlakAne kahe che " AmAM jANe huM saMmati ApI cUka e rIte tuM vAta kare che, jAlakA ! 54 jAlakA kahe che: "tAre te phakta huM kahuM tema karavAnuM ... ane emAM sauthI moTuM nimitta banaze A zItalasiMhane nirNaya 55 rAI jAlakAne kahe che: "mAM, mane nirNaya-svAtaMtrya nahIM ?. adhikAraprApti mATe temane rAI banAve, emAMthI huM pAcho jagadIpa banuM tyAM te te mane parvatarAyanA vAdhA paherAvI dIdhA."56 ane rAjyanA e adhikArIe maherAM paheravAM paDe che. paNu e te mUMjhAyA kare che. nirNaya-svAtaMtrya na hoya tene e hiMsA gaNAve che.' 9 loko paNa nirNayasvAtaMtrya jhaMkhe che. darSaNapaMthIo cIsa pADe che: "amaneya nahIM ?'58 ahIM AMdolananI zakayatAo lekhaka UbhI karI Ape che. rAI bhale rAjyane sAce adhikArI hoya paNa enA meharAne te loko calAvI na le. Adarzo darzAvIne, kaTAkSo karIne mahorAM choDIne megyatAne pragaTAvavA teo rAIne prere che. temAM teo saphaLa paNa thAya che. lekhaka kahe che: "leke pragaTa rAI59 ane aMte leka paNa gAI UThe cheH parAkrama prAkaTanuM rAIne darpaNarAya oLakha Atama pAmate, maherAM charaNa thAya. 20 rAI mahorAM tajI de che, eTaluM ja nahi, e lokonuM pratinidhitva paNa kare che ane svayaM karma karIne te lekone, lIlAvatI vagerene, nirNaya-svAtaMtrya paNa Ape che. | nATakamAM dapazupaMthIo leka-adalananA pratinidhio che, ane darzakavRMda Adhunika prekSakonA pratinidhio che. A baMne jUtha bhegAM thaIne sthaLa-samayanuM navuM mA5 Ape che. 21 jene laIne vyakti tema samudAyanA AgaLa-pAchaLanA saMbaMdhe eka sAthe ane samAna kakSAe mApI zakAya che. A lakSaNane kAraNe tatkAlIna samAjane virachedIne nATaka AjanA samayamAM UbhuM rahI zake ane AjanA prekSakane prAkaTane, viplavane tema karmane adhikArI banAvI zake te tabakkAmAM lekhaka nATakane laI jaI zakyA che. chalamAMthI mukti thAva e emane hetu spaSTa varatAI Ave che, pachI bhale nATaka A samAjanuM hoya ke te samAjanuM. emane te sthaLa-samayanAM baMdhana bhedIne janagaNamananI sAme satyanuM darpaNa dharavuM che. rAIne parvata' karatAM A nATaka lekhake upara batAvyuM che tevA valaNone kAraNe ja spaSTa rIte ja tarI Ave che. A e jagyA che jyAM lekhakanI maulikatA praveze che. saMdeza te rAIno parvatanA lekhakane paNa Apavo che ane teo vastu bhavAImAMthI le che paraMtu bhavAInuM svarUpa te tene choDI de che, bArADI svarUpa choDatA nathI ane bhavAImAMthI Avela saMdeza e ja For Private and Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kuNakAnta kaDakiyA mAdhyamathI Ape che paNa vezanA vanAtmaka aMzone badale nATayAtmaka aMzonA Azraye jAya che tyAM paNa emanI maulikatA praveza karavAnI pUratI taka le che, digdarzakane mATe A nATakamAM darpaNapaMthIo tema darzakavRMda evAM be jUthAne AkhA nATaka daramyAna kalAtmaka upayoga karavAnI taka paDelI che. saMgIta ane padya, nATakamAM paDelA bhavAI-svarUpane, aneka rIte upakAraka rahyuM che. tathA mULa kathAne surekha rIte ane tvarAthI te mAdhyamane kAraNe kahI zakAI che. A mAdhyamo AkhA nATakamAM lagabhaga aDadhA uparAMta nATakamAM chavAyelAM che. 22 nRtyanI gati-kriyAo ane bhavAInA evA aMzonA upayoga karIne A nATaka koIpaNa prakAranA boja vagara ane lekhakanA navA arthaghaTanane rajU thavAnI pUrI zakayatAovALuM che.13 bhavAI svarUpavALuM hevA chatAM nATakanA paNa ghaNA aMze ahIM Ameja thayelA che. dA. ta., rAI ane lIlAvatInA aMdarane saMdharSa, lekenuM pratinidhitva karato rAI, rAInA pAkaTayanA parAkrame kartavyahIna banatI lIlAvatI vagere.. raMgamaMcakSamatAthI bharyAbharyA A nATakanA tamAma aMze darpaNapaMthIo tathA prekSakavRMdathI joDAya che. teo vArtAnI ghaTanAnA sAkSI che ane sakriya rIte nATakamAM bhAga paNa le che. rAIne parvatanI kathAnuM aitihAsika mUlya ja mAtra nahi paNa, pratIka arthadhaTana karI zake tevI vezabhUSAvALAM Adhunika pAtro lAvIne temanA dvArA, AjanA saLagatA praznone tema Adhunika saMvedanAone paNa vAcA ApI zakAya evuM mUlya paNa A nATayalekha (ple-sakrIpTa)nuM che. lekhake eka tarapha kathAnA aitihAsika mUlya mATe darpaNapathIo te bIjI tarapha Adhunika mUlya rajU karavA mATe prekSakavRMdanI kuzaLatApUrvaka goThavaNa karI ApI che. prayoga mATe sArthaka kriyAnI vividha bhUmikAo lekhake vicArI che temAM leka-pratibhAvane raMgamaMcIya rUpe avatAravA sAMprata susaMgatA dharAvatuM darzakavRMda UbhuM karyuM che je potAnI najare kathA ke pAtrone jotA, pratighoSa pADatA, darpaNapaMthIone paNa AjanI dRSTie tapAse che. A e jagyA che jyAM navuM sthaLa-samayanuM parimANa UbhuM thAya che. padya tema bhASAnI judI judI sapATI, pAtrAnusAra gIta-nartane, mUka abhinava tathA bhavAInuM svarUpa vagere evuM parimANu UbhuM karI ApavAmAM sahAyaka rahyAM che. paNa digdarzakane pitAne prazna te Akhare bhAva pragaTa karavAne ane prekSako tene rasa kevI rIte anubhave athavA temAM dAkhala thaI sahakarma kare te aMgene che. e mATe vaparAyeluM ojAra darzakavRMda" paNa naTonI sAthe tALIo pADatuM praveze che ane kahe che ke, "prekSaka-naTanA raMgabhUminA pATha bhulAyA 14 e mArge digdarzaka sahita sahune laI javA mATe lekhake ja darzana thiyeTara (proseniyama Arka)mAMthI bahAra nIkaLavAnuM pasaMda karyuM che ane bhavAImAMthI aMze laIne e svarUpamAM nATaka DhALI ayuM che. naTonI gati-kriyAo tema nRtya-saMgItanA AMtarasaMbadhe paNa temaNe e svarUpamAMthI ja yojI ApyA che. kazuMka navuM karavA ja nahi paNa pAtronI sAthe tema darpaNapathIonI sAthe prekSakonI cetanAnA apragaTa jIvanane paNa A rIte teo DhaMDhoLe che. ane e mATe darzakavRMda naTothI jarA paNa alaga nathI, emanA kutUhalabharyA praznonI sAme darpaNapaMthIo kathAnuM uddaghATana karatA rahyA che. kaMI kathA anerI khelAvAnI che te agAuthI ja badvA daI bhavAInI mAnasazAstranI paddhatine 5Nu teo ThIka ThIka upayoga karI le che. For Private and Personal Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rAIno da5Naya AkhA nATakamAM vyaktatAne prazna bArADInI AkarI kasoTI karI gayA che. teo emAMthI saphaLatAthI bahAra nIkaLyA paNa che. dA.ta, rAja ratnadIpa ane sAmaMta parvatarAyanI laDAInA dazyanI sajAvaTa mATe citra-phrema sTeja para digdarzake kevuM valaNa sevyuM hatuM ? bephAma kharca karIne eNe dareka pAsAmAM sarjanAtmaka valaNane praveza karAvavAnuM munAsiba mAnyuM heta. "rAIne parvata'mAM te ema karavuM ja paDe, paNa ahIM lekhake leka-nATayamAMthI tattva lIdhuM ane hiMdI thayelA satyane uddaghATita karatA darpaNapaMthIo ja, tatkAlIna naTamaMDaLI hoya e rIte, samAMtara abhinayathI, dRzya bhajavI gayA. bIjAM daze paNa emaNe A rIte bhajavyAM. AvA aMzene dhyAnamAM rAkhIne ja samagra nATaka vAMcI tathA bhajavI zakAya. - tevI ja rIte korasa. grIka kesa karatAM te juduM paDe che. dA. ta., raMgabhUminI naTa ane prekSakonI bhUmikAo je che te ahIM baMsI nAkhavAnI vAta che. ahIM je be korase che te pAtrone laDe, vaDhe, mArga cIMdhe, preraNA Ape, tenI sAthe vAta kare, kriyA-pratikriyA Ape, evuM bane che ane pAtrothI savAyAM pAtro banI jAya che je grIka korasamAM thatuM nathI. 65 mULa nATakamAM te naTe, darpaNapaMthIo, puravAsIo saune spaSTa rIte alaga paDI jatAM prakSako jue che jayAre "rAne darpaNarAya'mAM darza kavRMda prekSakachaMdamAMthI ja AvyuM che ane naTanathI tene vadhAve paNa che. je navalo khela karavAnI vAta che te kevaLa naTa-naTI ke darpaNapaMthIo ja karatA nathI paNa Akho samUha te vAta kahe che. A samUhamAM darzakavRMda paNa che je kaMI kaMI veza paNa dhAraNa kare che ane te rIte nATaka bhajavAya che. evI paddhatie ke je paddhatie tenuM lakhANa thayuM che, eTale ke prayogamAM laya-saMvAda je baLothI nakkI thaze temAM A nATyU-lekha mahatvano bhAga bhajavaze. kavikriyAne chaMda-saMvAda, laya-saMvAda lakhANamAMthI digdarzakane je maLe che te prayoga mATe mULabhUta tattva-pA-che, tene grahaNa karI naTo dvArA pragaTAvavA digdarzakane ghaNuM anukULa rahevAnuM. sau pelA kedI thayelA satyane uddaghATita karavAnI mathAmaNa kare che. jANe-ajANe rANI lIlAvatI paNa darpaNapaMthIone kahe che ke rAjA javAna thaIne Ave tyAre Apane khela batAvavA jarUra padhAraje. 11 kedI satyane uddaghATita karavA mATe e khela ke je kahevA mATe bArADIe A nATaka lakhyuM che. "rAIne parvata' te eka bahAnuM che. emane to karavuM che rAIne darpaNarAyapelA satyane uddaghATita karatA lokone pratinidhi emane pragaTa karavo che, je ramaNabhAI nIlakaMThanA samayamAM zakaya nahotuM. lekhakanA ja zabdomAM kahIe te "rAI "darpaNarAya", eTale ke lekapratinidhi, banI zake e tatkAlIna samAjamAM zakya nahotuM, paNa Aje e keTaluM zakaya che. e action nA vividha tabakkArUpI upAyonI ahIM vArevAre tapAsa thAya che."17 e daSTie pazu A nATaka maulika che. nAya-lekha maulika na hoya ane digdarzake navuM arthaghaTana ApavAne prayAsa karyo hoya topaNa te maulika gaNAya. abhijJAna zAkuntalane kevalama nArAyaNa paraNyakare karela goga e saMdarbhe ahIM sUcita karI zakAya. 8 emaNe vyakti ane samUhanA saMgharSa tema paraMparAmalA svA 2 For Private and Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kRSNakAnta kaDakiyA AMtarasaMbadhanI abhivyaktinA rUpamAM tenI rajUAta karI hatI. 29 e daSTie te maulika gaNAya. bArADInuM nATaka te nATya -lekhanI dRSTie paNa maulika che. vaLI muLa nATakamAM te IzvaranI sarvoparI sattA kendrasthAne che ane dharma tathA samAja evI be jIvanabhAvanAo niyojavA lekhaka pAse nAyaka paNa eka ja che tethI nAyakanuM aticitraNa thaI jAya te svAbhAvika che jyAre bArADInI daSTi e sthAna para kendrita thaI che ke saMgharSanI pagadaMDI para rAI kharA svarUpe pragaTa thavAnI mathAmaNa karyA kare, enA aticitraNamAMthI bacavA rAI-benI yojanA paNa emaNe karI. aticitraNa te eTalI hade ogaLI gayuM ke loka-AMdolananA pratinidhirUpa darpaNapathAonA jUtha tathA prekSanA pratinidhiothI paNa tenuM uddaghATana thayA kare, te eTalI hada sudhI ke, te mahArA vagarane ne lokapratinidhi tarIke pragaTI Ave. nedhIe ke A prAkaTya mATe, pUrve meM bArADInA vidhAnane TAMkIne batAvyuM che tema, nirdoSatAnI sAme bhaSTAcAra evI dharInI AjubAju AkhuM nATyacakra cAle che ane nirmama daSTi pAmavAne mATe darpaNa satata mAdhyama "rAIne parvata mAM darpaNadhArIo bhaTakatA rAhadArIo karatAM vizeSa mahattva dharAvatA nathI jyAre "rAIne darpaNarAya 'mAM te e jAta bhUlelAne badalavA mATenuM agatyanuM ane satata mAdhyama rahyuM che. emane jAlakAnA prapaMcanI badhI khabara paNa che ane tethI ja te rAIne paNa darpaNarAya banI agresara, thavAne tema enA prAkaTayanuM parAkrama banavAna, nimaMtre che. nATakane aMte e ja darpaNadhArIo dvArA, eTale ke loka dvArA, te prAkaTayanA parAkramathI lIlAvatIne AMgaNe pragaTe che. jo ke AMdolananI vibhAvanA lekhakane jaDI che te "rAIne parvata'mAMthI ja : aMka benA praveza traNamAM darpaNa-saMpradAyane eka sabhya rAIne kahe che ke "ame mANasone darpaNa dekhADI temane uddhAra karIe chIe."70 zrI ramaNabhAIe ropelA e bIjamAMthI hasamukha bArADInuM nATaka samaya-sthaLanAM baMdhana bhedanuM ane rAI, jAlakA, lIlAvatI jevAM pAtro navalAM rUpa laIne pragaTatAM hoya evuM vRkSarUpe pragaTayuM che. eTale ke ramatAM ramatAM nagarajanomAM raste cIMdhI, parAkrame kaMI pragaTa thayA A darpaNapaMthI 71 pAdaTIpa 1 rAIno parvata, 2maNabhAI nIlakaMTha, gurjara graMtharatna kAryAlaya, gAMdhIreTha, amadAvAda, AvRtti 12 (punarmudraNa), 1966. - 2 ( a) ejana, aMka-7, praveza 2. (ba) " gaNapati ke mAtAjInI paraMparAgata stutine badale bhavAIvezanA AdyapraNetA asAItane praNAma pAThavavAmAM Ave che tathA 'bhAratamAtAne stavana gavAya che. e rIte prAraMbhathI ja dezapremanI ane atyAcAra sAmenA loka AMdolananI bhUmikA racI devAmAM AvI che. "--lavakumAra desAI (saM. sonI ramaNa, pratyakSa i/2 tArAbAga, polITekanika, kaunI, vaDodarA-2, jAnyu.-mArca, 1991.) (ka) " darpaNa5thI eTale leka AMdolananI mazAla laIne pharanAra marajIvAo, saramukhatyAra rAjAne ke bhraSTa rAjasattAne paNa darpaNa'mAM temanI asaliyata khADanArA' nibhIMka spaSTa vaktAe. A badhAne nATayarUpa ApavA lekhake keTalIka prayuktiono For Private and Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rAinAM darpaNarAya 172 upayoga karyo ane temAMthI sarjAyuM sAM mata samasyAone sparzatuM Adhunika nATaka "rAIne darpaNarAya.' -lavakumAra desAI (pratyakSa, jAnyu.-mArca, 1991) (Da) "rAjA bhoMyarAmAM gayA e vize "loke kaMI hAtha joDIne besI nathI rahyAM "nI je vigata Ave che te A kRtinuM eka Mejor Deviation che kema ke vyakti sAM mata ghaTanAne sAmAjikatA sAthe sAMkaLavAnuM tenAthI zarU thAya che. Ama, nATathAvazyaka Confrontation rAjA prajAnuM upase che. pachI nairezana dvArA parvatarAyane vadha, jAlakAnI rAIne rAjA banAvavAnI kapaTa thAjanA vagere AlekhAya che paNa e nairezana mAtra hevAla nathI, News nathI paNuM darpaNapaMthIo dvArA thatA Reviews che. Ama darpaNa5thIo dhaTanAonA molatola karatA rahe che. prajAne rAIne preratA rahe che." - zAstrI vijaya, buddhiprakAza, oNgasTa, '90 (I) "keIna hakka kapaTathI DubADIne khurazIo para caDI besanArA jyAM tyAM jovA maLe che. hakko DubADI ApanArA caeNrameka ne kiMgamekaranI paNa beTa nathI. nyAya nAmanI vastu bheMsAvA mAMDI che. A bhraSTatAo sAme loko zuM kare che ke lagabhaga kazuM nahIM. lokazAhImAM loka-AMdolana moTI pavitra cIja che, "--saM. zAha sumana, khevanA, pArzva prakAzana rilIpha roDa, amadAvAda-1. julAI-oNgasTa, 1987, pR. 40). ? (a) "vastunA hArdamAM paDelA leka-AMdolana tatvane savizeSa upasAvyuM che, mULanA marmane heja maraDIne tIvra banAvyA che"--zAha sumana (saM. zAha sumana, santAna, pArzva prakAzana, rilIpha roDa, amadAvAda-1. 87-88.) (ba) "rAIno darpaNarAya' nATaka saMdarbhe mukAyelA prazno katigata na rahetAM sAMprata saMdarbhe vAcALa banI ghumarAtA jovA maLe che. hasamukha bArADIe mULa nATakanA "dakSiNa jhApa', "guptabArI', "kAmaThuM', 'darpaNa" vagere zabdone navA nATakamAM nATathasaMdarbhe evI rIte prajyA che ke te pratIkAtmaka banI artha kSitijo vistAre che."--desAI lavakumAra (pratyakSa : jAnyu. mArca-1991.) (ka) " mULa nATakanA rajavADI kathAvastumAM vyakitao IzvaranA nItividhAnanI kaThapUtaLIo samI hatI, ahIM vyaktio svakarmo mATe pUrI javAbadArIvALI che. Ama, vyaktirUpanuM navuM parimANa jovA maLe che. mULa nATakanI saMcAlaka evI pelI parAzaktine sthAne astitvavAdI dharAnAnI vyaktine potAne potAnI niyati mATe javAbadAra TharAvatI pAtra racanA ahIM mULa karatAM jadI paDe che. A arthamAM te AdhuniktA dAkhave che."--zAstrI vijaya (buddhiprakAza, AgasTa, 90) (Da) zrI vI. je. trivedI A nATakane modern interpretation of a classic kahIne AvakAre che. teo kahe che ke grIka korasa karatAM taddana juduM arthapUrNa korasa ahIM che. vAstavikatAne udghATita karatAM be catura jutha-darpaNapaMthIo tathA darza kavRMda nATakane eka navuM parimANa bakSe che, sattAdhizane rila kevo hoya che, teo samAjamAM kaI rIte dUSaNe dAkhala kare che, pAyAnA mUlya sAcavatuM laka-AMdolana vagere ahIM kahevAyuM che, ema kahI teo lekhakane mAna Ape che: "Here is Hasmukh Baradi transforming an older play into Something new with Vision and Understanding'' (Indian Express, 13-12-86) (I) lekhake A nATaka lakhIne Adhunika prekSako mATe maulika nATako ja nathI evI kAgAroLane paNa paDakArI che. teoe reDiye, dUradarzana vageremAM prastuta eyela 8 hajAra maulika nATakane AMkaDo gaNI Ape che ke "junI" raMgabhUminA nATaka tarapha paNa AMgaLI cIMdhI kahyuM che ke "pelI jUnI " raMgabhUminAM keTalAMye nATaka paNa sAmayika susaMgatatA sAthe navasaMskaraNa pAmI "navIne soLe zaNagAra sajI zake." (vistRta carcA mATe, bArADI hasamukha, rAIno darpaNarAya, pArzva prakAzana, rilIpha roDa, amadAvAda-1. pra. A. 1989, 5. 82 ane pachI.). 4 jAtanI oLakhanA yAtrA nATakamAM saba-TAITalamAM ja spaSTa thAya che ane te e ke prAkaTathanA parAkramanuM A nATaka che. For Private and Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra igi 5 6 7 8 2 rAInA dRpa NurAya, 5. 34. ejana, pR. 37, ejana, pR. 45, ejana, pR. 47. 10 caNA pAra . 11 rAIno dR NarAya, pR. 54. 12 ejana, pR. 55. www.kobatirth.org ejana, pR. 52. paNa Ama khudanI eLakha pAmavA nIkaLelA rAI eLakha pAmatAM pahelAM kaI kaI 13 ejana, pR. 56. 14 ejana, pR. 61. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -mahela pachADa, paDadA pAchaLa rAjakAranA ATApATA, janatA bheALA, pItAM dhALI, prapa cIe madamAtA ' phebyukAna karakriyA 15 ejana, pR. 60-61. 16 ejana, pR, 69-70, 17 drupa chupa thIenI phariyAda A che satya thayu` che kedI ' ( ejana pR. 17.) ane cIsa che : ( ejana, 1. 17 ), 18 rAIno pava tamAM rAI pU. 63 para jAta sAthe saMdha' karatA svagata ja kahe cheH mAruM peAtAnuM kAMI kharuM svarUpa che ke huM mAtra judA judA vezanA ja banelA huM e vize mane zaMkA thavA mAMDI che.' zuM janmathI mRtyu sudhI ja mArka, navA navA veza sadaiva levA. ? A agAu aMka ekamAM nalakA sAthenA enA saMvAdamAM je sadha dekhAya che temAM rAInu pavitra ane zuddha svarUpa dekhAI Ave che : ATalu badhuM chala zAne mATe ? jevA enA prazno e vAtanA dyotaka che. 19 mULa nATakanI mAphaka ahIM paNa rAInuM pavitra ane zuddha svarUpa dekhAca che ' kapaTathI maLavAnA rAjyanA mane khapa nathI ' (rA. da. pR. 22) jevAM vidhAnA te kare che. mULa nATakanA " mane pragaTa thavA de ke mArA parAkramane kAyA karavAno mane pasa'ga maLe * huM rA. dha. dhU. 14) jevAM vidhAnA kADI nATakano kabajo le che. rAI kahe che " mane pragaTa thavA de mA, mArA parAkrame huM svAdhikAra meLavI ApuM tane ! ' (rA. . dhU. 27 ) vagera. 20 lokanATayanA A svarUpa vize lekhaka kevA spaSTa che te nIcenI paMktiomAM dekhAya che : khelA sau sAthe maLIne, veza anerA lAgyA, sadIo jUnA naTa prekSakanA aMtara bheda bhUlAcA. (rA. 6. pR. 1) 21. ramaNabhAI nIlakaMThe A nAnakaDu khIja nAkhyuM che. pra. 63 para rAI kahe che : prayAga pUrA karI nATaya aMte svarUpa sAcuM nara pA dhAra For Private and Personal Use Only e ja hasamukhabhAInA nATakamAM traNa thaI gayuM che. hIrAmaDuM alaga thayAnI mAtAthI nIkaLela nATakanuM" vastu tIrakAmaThuM eka thAya che ane dUSaNamAM prAthanuM parAkrama sADI ke uM tyAM pUru thAya che. te sa rRpa pAMkho zyAma rIte rajU kare che. noMdhIe ke A AkhAya nAkamAM rRpa jIpa thI ja ghaTanAne pe rajU kare che ane emano samAMtara abhinaya ghaTanAo, pAtro vagerene balavattara rIte upasAvavAmAM pAka rahI che.
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rAIno parAya. 22 rAIno darpaNarAya, pR. 79. 23 ejana, pR. 45. kevI balavattara che A sabaTeTa ke tethI ja to rAI ugAra kADhe che: "huM jANe AvaDA moTA darpaNamAM mane joI rahyo chuM. '(pR. 45)ne e vadhu ne vadhu vikherAya che. potAnI jAtane dhe che. jagadIpa je pote hato te pharI banavAne jhaMkhe che ane jarUrI kSaNane prApta karatAM pragaTI UThe che. A prakAranI abhivyakitane kAraNe ja kadAca rAdhezyAma zarmA bArADI mATe ema kahevAne prerAyA che ke, "lAMbI pAIpa, jADI kemanAM cazamA pAchaLa jhaMkhanA ane ghakhanA veratAM cakSu ane kabUra dADhI-mUcha bArADIne caritra naTa karatAM caritra nidezaka vadhu dekhADe (TAImsa, gujarAtI, 29-7-90) vaLI lIlAvatInA e ugAre lIlAvatIne eka navuM parimANa paNa bakSe che. mULamAM lIlAvatInuM pAtra sapATa ane asaMkula che, ahIM te mUMgI bheLI prajAnA pratinidhi jevuM che. lIlAvatIne je sahevAnuM thAya tevuM prajAne paNa thAya evI cakatAnuM e ghAtaka che. sattAdhArI AgaLa bicArI prajAnuM zuM cAlavAnuM che ? e ja avAja "chadmavezI haze to e mAruM zuM cAlavAnuM che ?"mAM saMbhaLAya che. 24 rAIne darpaNarAya, pR. 4. 25-26 ejana, pR. 12. 27-28 ejana, pR. 21. 29 ejana, pR. 26. 30 . satIza vyAsane bArADInAM gIta, abhivyaktinAM eka vizeSa tarIke dekhAyAM che. teo kahe che ke, "meca tatvano noMdhapAtra viniga che ane chatAMya temAM kyAMya asahajatA lAgatI nathI" paNa bhASA emane kaThI che. lokasamUhamAM apAyelI bhASAmAM paNa bhadratA ane nAgaratAne DheLa caDhela lAge che. belI paNa jANe sophisticated lAge che. vAgmitAne paNa bharapUra upayoga che." (saM. TopIvALA candrakAnta, paraba-gujarAtI sAhitya pariSada, amadAvAda-380 009, 1991; rU. 5). 31-32 rAIno darpaNarAya, 5. 9. 33-34 ejana, pR. . upa ejana, pR. 63. 36 ejana, pR. 17. 37 ejana, pR. 35. 18 pratyakSa, jAnyu.-mArca, 1991, pR. 5. 39 rAIna darpaNarAya, pR. 33. 40 ejana, pR34, - 41 (a). parAkrama prAkaTanuM karavA dhAryo deha! oLakha khudanI pAmavA (mAre) dharavA kaMI kaMI veza. . (2aa. da. rAinuM AvaNuM, pR. 2) (ba) "darpaNarAyanuM je kutivyApta kalpana che te A oLakha pAmavAnA upakramane caritArtha karavA mATe jAyuM che. A darpaNarAya-darpaNusaMpradAya-darpaNadhArIonuM vaMda ema darpaNamUlaka saghaLA prayoge jAti ane jagatanI oLakha mATenA prerake che. A darpaNamAM kazAnuM paNa rUpAntara thavuM e lekhakane satya, nyAya, nirdAnita ityAdi mATe abhipreta che. "-vijaya zAstrI (buddhiprakAza, ogasTa, '90) (ka) "nATayakAre rAInI saMgharSapUrNa mane vyathAne nATakano viSaya banAvI AtmapRthakaraNa, AtmanididhyAsana ane aMte AtmAoLakhanuM kalAtmaka nATaka racyuM che, " desAI lavakumAra (pratyakSa : jAnyu. mArca, 1991). 42 rAInA darpaNarAya, pR. 16. For Private and Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Te kAta kaDakiyA * ejana, pR. 74, 44 ejana, 5. pa7 ane pachI. 45 ejana, pR. 59, 13 vagere. 46 asatyanAM bIbAM jeNe DhALyAM nathI, vAdhA jeNe paheryA nathI, veza dharyo nathI evI darpaNa jevI niSpA5 ane prajAnI ucita pratinidhi jevI che lIlAvatI. AvA niSpA5 satyanuM darzana karAvavA ja nIkaLyA che darpaNapaMthIo. mATe to teo kahe che : vezadhArIne darpaNa dharIe, jata bhUlelAne darpaNa dharIe, jAta zedhavA darpaNa dharIe, jata pAmavA darpaNa karIe. (rA. da. pR. 3) 4-48 rAIne darpaNarAya, pR. 64 ane pachI. 49 (a) ejana, pR. 76. (ba) "kharekhara te sau kSetranA zAsakoe darpaNamAM potAnAM meDhAM jevAM joIe. to emane samajAya ke jIvanabhara emaNe kevA veza kADhathA che. "rAIne darpaNarAya 'nI hasamukhanI viracanAe rAjazAsakane AtmanirIkSaNane TANe mArIne mULa kathAvastunI mArmikatA jaLavI che ane e rIte badhI bhraSTatAonI maMgetrI sattA-zAsanamAM neI che. chatAM e sAmenA leka-AMdolananAmI vastuSNane e jahematathI AgaLa karavA mAge che. "ame te darpaNapaMthI..." mastIbharyo lalakAra darpaNavALAone to che ja, hasamukha paNa che"--zAha sumana (khevanA, julAI-oNgasTa, '87, pR. 40) 50-50 khevanA, julAI-oNgasTa, pR. 87,41. 52 rAIno darpaNarAya, pR. 45. 53 (a) ejana, 5. 2. (ba) ""rAIno parvata' nATakamAM lIlAvatI pakSe kaI viziSTa bhUmikA na hatI. bArADIe nirNaya adhikArathI vaMcita evI nirdoSa, niSpA5 lIlAvatIne aneka AkAMkSAothI bharapUra evI muMgI prajAnI sAthesAya mUkI A pAtrane parimANa bakyuM che"-desAI lavakumAra (pratyakSa : jAnyu-mArca, 191.) 54-55 rAIne darpaNarAya, pR. 15. 56 ejana, pR. 28. 57 ejana, pU.47. 58 ejana, pR.48. 59 ejana, pR. 73, 60 ejana, 5, 75. 61 takhtA para traNa prakAranI pAtrasRSTi dekhAya che. (1) lIlAvatI, nalakA, rAI vagere mULa nATakanI pAtrasRSTi (2) darpaNa dhAraNa karIne nAcatA-gAtA darpaNapaMthIonuM jutha (3) Adhunika pizAkamAM zebhatuM dazakanaMdanuM jUtha. nATayakAre traNe jUthane vathI ane acting area thI vibhinna batAvI chatAM ekarUpa karI sthaLa-samayanI sImAne sAhajikatAthI bhUMsI nAMkhI che."-desAI lavakumAra (pratyakSaH jAnyu-mArca, 1991.). 62 A Akho ja nATacalekha padyamAM paNa pheravI zakAya, " bArADI hasamukha (-e mATe reIne darpaNarAya, pR. 82.) - 63 -ane tethI ja te 20 Disembara, 92mAM zrI cArInA hAthe thayelA A nATakanA prayoga nimiro viveka zrI saMjaya bhAve mugdhatAthI ugAre kADhe che: "Raino Darpan Rai, a Gujarati two-act on Wednesday evening was an experience in itself. A masterpiece of stylisation, every step in it had a rhythm, For Private and Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rAIno jaNAya every gesture a grace. The group of players almost kaleidoscopically formed designs in which every movement of every member added to the total effect." -Bhave Sanjay (Indian Express, Sunday, December 27, 1992) 64 -e mATe "rAIne darpaNarAya' pR. 7. 65 A ja rIte karasanA bIjA upayogo paNa bArADInAM anya nATakomAM jovA sAMpaDe che. uM. ta, bArADI hasamukha, 'bArADInAM be nATake (pachI rebAjI boliyA ane jasumatI kaMkuvatI) thiyeTara phAunDezana, 5/57 navanirmANa nagara, nAraNapurA, amadAvAda-13 pra. A. 1984, bArADI hasamukha, janArdana josepha' thiyeTara' phAunDezana, 5/57 navanirmANa nagara, nAraNapurA, amadAvAda-13, prA. A. 1985. vagere. 66 ejana, pR. 20. 67 ejana, pR. 79 68-69 Do. kaDakiyA kRSNakAnta, rUpakti, pArzva prakAzana, rIlIpha roDa, amadAvAda, prA. A. 1887, pR. 44-45. 70 rAIno parvata, pa, 65. 71 rAIno darpaNarAya, 5. 75. For Private and Personal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir OUR NEW RELEASES 175 40 200 100 Discipline : The Canonical Buddhism of the Vinayapitaka--Joho C. Holt Encyclopedia of Indian Philosophies--Karl H, Potter Vol. I: Bibliography 2nd rev. edn. Vol. II : Iotroduction to the Philosophy of Nyaya Vaisesika 150 Vol. III: Advaita Vedanta. Part I Fragments from Dinnaga-H. N. Randle Fullness of the Void-Rohit Mehta 85 (Cloth) 60 (Paper) Global History of Philosophy 3 Vols-John C Plott. 195 Hindu Philosophy-Theos Bernard 50 (Cloth ) 30 (Paper) History and the Doctrines of the Ajivikas-A. L. Basham 75 History of the Dvaita School of Vedanta-B. N. K. Sharma History of Indian Literature Vol. I-M. Winternitz History of Pre-Buddhistic Indian Philosophy-B. Barua 125 Indian Sculpture-Stella Kramrisch 60 J. Krishnamurti and the Nameless Experience-Rohit Mehta 55 ( Cloth ) 45 (Paper) Language and Society-Michael C. Shapiro and Harold F. Schiffman 130 Life of Eknath-Justin E. Abbott. 50 (Cloth ) 35 (Paper) Madhyamaka Buddhism: A Comparative Study-Mark Macdowell 50 Nyaya Sutras of Gotama-Tr. by Nand Lal Sinha Peacock Throne: The Drama of Mogul India-Waldemar Hansen 120 Philosophy of Nagarjuna-K. D. Prithipaul Prapancasara Tantra-Ed. by Arthur Avalon 100 (Cloth ) 75 (Paper) Select Inscriptions. Vol. II-D. C. Sircar 200 Serindia 5 Vols--Sir Aurel Stein 3000 Sexual Metaphors and Animal Symbols in Indian MythologyWendy Doniger O'Flaherty 100 Siksha Samuccaya : A Compendium of Buddhist DoctrineCecil Bendall & W.H.D. Rouse 60 Suresvara on Yajnavalkya-Maitreyi Dialogue (Brhadaranyakopanisad 2 : 4 and 4:5 Shoun Hino 125 Tantraraja Tantra-Ed. by Arthur Avalon & Lakshaman Shastri 120 (Cloth ) 100 (Paper) Vedic Mythology, 2 Vols-Alfred Hillebrandt; tr. by Sreeramula Rajeswara Sarma 220 For Detailed Catalogue, please write to ... MOTILAL BANARSIDASS Bungalow Road, Jawahar Nagar, Delhi-110007 (India) 80 65 For Private and Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gAMdhIbhakta kavi "kusumAkara' kRta apragaTa gAMdhImahAkAvya "mahAtmAyana * dhamendra ma. mAstara (mahArama)* kavi-janma ane sarjana - jemane kavi nAnAlAla "svapnamanA vihaMgarAja; mUrdhanya sAkSara De. viSNuprasAda trivedI " ApaNuM sAhityanA marajIvA...sAcA ne sArA bazrata kavi, nagInadAsa pArekha ravIndraghelA bhaktakavi'; kavi lalitajI "vasaMta-kokilanA lADIlA '; bI. "suMdarama' AhalAdaka aNIza nirmaLa muktako ApanAra che. anaMtarAya rAvaLa "kAvyadevInA anavarata ArAdhaka bhakta '; yazavaMta zukala "ukhyAbhilASI kavi' ane 'dhUmaketu ' " sAhityanA gI' kahIne biradAve che te kavi "kusumAkara' eTale sada zaMbhuprasAda chelazaMkara joSIpurAne janma gujarAtanA jAmanagara khAte i. sa. 1893nI sAlamAM thayela hoI tAjetaramAM ja temanI janmazatAbdI ujavAI gaI, gAMdhIyuganA gAMdhIbhakta kavie emanA jIvanakALa daramyAna vividha sthaLe zikSaNakArya karavAnI sAthe satata sADAcAra dAyakA sudhI sAhityasAdhanA karI vArtA, kavitA, nibaMdha, navalakathA, haLavI nibaMdhikA, saMgItara5ka, nATaka, vivecana Adi vividha kSetre vihAra karyo ane temanI kRtio tyAranA labdhapratika " vasaMta ', " sAhitya', " gujarAta' Adi sAmayikomAM pragaTa thaI. temanAM pragaTa pustakomAM jIvanakALa daramyAna I. sa. 1958mAM "jIvananAM jAdu', nAmaka anuvAdita vArtAsaMgraha ane maraNottara prakAzamAM kAvyasaMgraha "svapnavasaMta' (1963) vizvAMjali'mAM TAgoranI anukRtio (1964), bAlakAvyasaMgraha "bAlamukuMda' (1966), caMdranI heDalI (1974), "gItAMjali ane bhAvAnuvAda (1984), dIpAMjali maNuko 1-2-3 (1984-86), ekAMkI nATaka 'citrA' (1991), narmamarmasaMgraha " ArAma khurazI para galatAM galatAM' (1991), navalikAsaMgraha " rajata mahotsava' (1992),' monanAM kujana', (1993), ane kathAnaka, asaMgikA, bhAvanA ne bhAvAtmaka ciMtanAdi svairavihArI nibaMdhane svAdayAya', 5, 3, aMka 3-4, akSayatRtIyA-janmASTamI aMka, epala-oNgaSTa, 17.. pR. 185-202. * D-1/1, Bajaj Colony, Post-MIDC, Waluj (431 136), Via Aurangabad (Maharashtra ). che A lekhamAM lIdhela paMktio Adi uddharaNe prastuta apragaTa mahAkAvyamAMthI lIdhela chekavinuM nivedana paNa. RNasvIkAra-ripatra sad : bharatakumAra prasAda pIpara, savA 8 For Private and Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dharma-4 ma. mAstara (madhuram) saMgraha 'vasaMtasaundaryazrI' (1994) vagere gaNAvI zakAya, paNa haju temanuM keTaluMka sAhitya apragaTa raheluM jaNAya che, je kaviparivAra taraphathI prakAzita karavAnI yojanA che, gAMdhI mahAkAvya "mahAtmAyana aMge- khyAbI duniyAnA A saundaryaparAyaNa ne "jJAnayuge mayaMtA paNa kalAyuge bhUlA paDelA ' ane Aje bhalAyelA kavie gAMdhIjInA smitanI vizvahinInA AkarSaNathI je emanI gAMdhIbhaktinI pratIti karAvate mahAtmAyana' nAmaka mahAkAvyagraMtha lakhe che te haja ya apragaTa rahevA pAmyo che, je A jamAnAnI karaNa tAsIra che. e mahAgraMthanA cAra bhAgamAM kavie gAMdhIbhaktibhAvanA namunArUpa vividha chaMda ne rAgarAgiNImAM racita 1200 jeTalAM nAnAM moTAM kAvyo ApyAM che, jene kavi "UrmimALAmahAlaghukAvya" Critical Epic tema ja "zraddhAnA maMgalamahAkAvya rU5 bRhada graMtha tarIke oLakhAve che. kavi AtmanivedanamAM kahe che-"mArI ane gAMdhIjInI vacce AzakamAzakane ja saMbaMdha che. A duniyAmAM koInI paNa mane madhumadhurI bIka lAgI hoya te te gAMdhIjInA smitanI vizvamohinInI. e madhu marakalaDAMthI huM bIta ja rahyo chuM-bIne chuM: tame ekavAra paNa e smitane nayaNAM bharIne nirakhyuM che ? e smitanI pAchaLa agamanigamanA bhedI bhaNakA hatA. "cAla Avya, cAlyo Avya', "A puruSanI pAchaLa sutavitadAra sarvasamapa cA Ava', homAI jA. homAI jA! A devatAzamAM homAI jA. devone paNa durlabha evI A yajJavedI che. svAhA sukha-svAhA zAMti-svAhA jIvana. eka vAra e smita mohinInI pAchaLa gAMDe cakacUra banI sarakArI nokarI huM lagabhaga khoI beTho hato. javALAmukhInI Toca upara sarakArI nekarImAM traNeka dAyakA gALyA. 1930 mAM paDepaDa ucakI nAkhe tevA romAMcakArI divasomAM suratamAM mArA nivAsa aMbAjI reDa parathI ja gAMdhIjIne bAraNethI pasAra thatA joI pelAM manamohana balihArasmita' nihALI rahyo. ane "mArI manodazA virahiNI gopikA samI" thaI gaI e " vijogaNa vAMsalaDI nA rahana svaramAM sArA bhAratavarSanI jihavAnI karuNa kathanI che. aniruddha gAMdhInA maMdAkaMdamAM sArA bhAratanA niruddha hadayanI kamANI che. Izvare mane lekhaka karyo...to gAMdhIjIne arthaaMjali dauM to emAM khoTuM zuM ? Ajanma huM gAMdhIpUjaka rahyo. kumaLI caMdA kahe che tema "tejasvI sUryapitAjI hAra vaMdanA kare dUrathI ', "mahAmAyana" svAdhyAya ne svAnubhUtinuM phaLa che, madhukaravRtti ne brahamAMDa A gRhatAta'nuM che, e bhAvathI maLI tyAMthI vastu lIdhI che. kITabhramaranyAye "mahAtmAyana' lakhatAM mahAtmAnI vicAra-AcAra sachino kaMI paNa saMparza thayo hoya te tethI huM dhanya chuM.-kRtArtha chuM. mArA prANa prANune pAtALamAM dhUsI gayelA gAMdhIjIne huM kadI kADhI zaka nathI ja. gAMdhIvicArasaraNI eTale gItAupaniSadanA jJAnayoga ne zrImad bhAgavatane bhaktiyoga. te te mane gaLathuthImAM ja pavAyAM che. "mahAtmAyana ane trIjo bhAga itihAsadarzana ne ce bhAga kasUphIne che. kAvya ne philasUphI mArA jIvanavyAsaMgavyavasAya che. lohIne TIpeTIpe AryasaMskRtinI amara bhAvanA anubhavI rahyo chuM. jema araviMdanI philasUphInA ghUMTaDA bharI rahyo chuM tema gAMdhIjInI philasUphInA rasaTaDA bharI rahyo chuM. gAMdhIjInuM gItAjIvana mane ghaNuM gamyuM che." For Private and Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gAMdhIbhakta kavi "kusumAkara' kRta apragaTa mAMdhI mahAkAya "mahAtmAyana' 287 kavi jyAre borasada TreniMga kaeNlejamAM hatA tyAre paryaTanane jatAM AgAkhAna mahelanI mulAkAte gayelA ane tyAre kasturabA ne mahAdevabhAInI samAdhi nirakhI ne emanA "prANa prANunA pAtALa-pANI halI gayAM ne romaromamAM "mahAtmAyana' ramavA lAgyuM'. A bIjamAMthI kavinA mata mujaba "gujarAtI bhASAmAM A paheluM mahAkAvya' racAyuM. enI zailI " zAMta citanAtmaka' che ne AkhuM kAvya kavinA "svAdhyAyane svAnubhUtinuM dehana" hevAnuM kavikathana che. kavi vadhumAM nivedanamAM kahe che: "gAMdhIvANu-gaMgAkAMDa "mAM to lagabhaga gAMdhIjInA ja zabda che. ItihAsa amRtAkSarI kAMDa ane bIjA kAMDe paNa gAMdhIyuganA sAhitya-itihAsa AdinI upAsanAnuM phala che. koI paNa bhAgamAM ugra utkaTa Aveza nathI AvyuM. gAMdhIjI jeTalA vIra che tethI vadhu dhIra che. gAMdhIjInuM vyaktitva ja evuM che ke saLaMga kAvyamAM eka prakAranI prasannamane saumya caMdrikA jhame che. kAvyane karuNuM bhavyAkaraNa che. mahAbhArata, rAmAyaNa, iliyaDa, hamaranI temaja varjhalanI kAvya sRSTi, dAtenuM "DIvAIna kaeNmeDI ', milTananuM "pereDAIjha oNsTa ane rIgeInDa'-A badhAnuM kendravastu Problem of evil versus Good, "mahAtmAyana ane viSaya mane AnAthI ja lAgatuM nathI. A zraddhAnuM maMgalakAvya che. sarakArI nokarImAM trIsa trIsa varSo sudhI gAMdhIjI aniruddha thayA ne gUMgaLAI rahelI mArI gAMdhIbhaktinI premi UchaLI AvI ne meM cAra bhAgamAM gAMdhIjI viSe mahAlaghukAvya "mahAtmAyana' lakhI kADhavuM. gAMdhIphilasUphI eTale vicAradharma temaja AcAradhama." gAMdhIjInA jIgaramAM javALAmukhI jalatA hatA ne hanumAnajI jema suvarNalaMkA saLagAvatA hatA ema e dezane khUNe khUNe cetananA cirAganI Aga lagADatA hatA. maDadAmAMthI mANasa UbhAM thatAM hatAM, zallAmAMthI ahalyA UbhI thatI hatI. gAMdhIjIe addabhuta nArIzakti jagADI hatI. utsAhanAM pUra UlaTatAM hatAM. prANuzaktinAM bharatI-juvALa UchaLatAM hatAM." tyAre sAhityanI duniyAnA laherI mANasa evA A kavie gAMdhIjInA mAtra anurAgathI" A mahAkAvya lakhyuM. kavinI daSTie "lokamAnya tilaka svabhAvathI jJAnagI paNa jIvanathI karmayogI banyA hatA, paNa gAMdhIjI te svabhAvathI ja kamalegI chatAM eTaluM badhuM lakhavAnI pharaja paDyAthI parANe emane jJAnagI banavuM paDayuM." gAMdhIkAvyasarjanamAM A mahAkAvya gAMdhIjInA jIvanakAryathI prerita thaI ba. ka. ThAkora, khabaradAra, umAzaMkara, suMdarama ', "sneharazmi', kavi haMsarAja, mInu desAI, phUlacaMda kavi, jazabhAI kA. paTela, cImanabhAI bhada, karasanadAsa mANeka, kalyANajI mahetA, jeThAlAla trivedI, manasukhalAla jhaverI, rAyacurA, jhaveracaMda meghANI, jugatarAma dave, kezava ha. zeTha, "zeSa', dezaLajI paramAra, "anAmI', hasita bUca, bAlamukuMda dave Adi aneka nAnA moTA kavioe ApaNane gAMdhI kAvyo ApyAM che, paNa moTA phalaka para gAMdhIjInA jIvanakAryane AlekhanAra-biradAvanAra tanasukha bhaTTa, " mastamayUra" maNilAla khaMDubhAI desAI ratilAla adhvaryuM, mahAtmA yogezvarajI, bhAskarAcArya ane chelle berisTara kavi DAhyAbhAI paTelanI sudIrgha kAvyaracanA karatAM "kusumAkara'nI A apragaTa kAvyaracanA judI tarI Ave che, kemake AmAM ananya bhaktibhAva For Private and Personal Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org {ce dhIrendra ma. mAstara (madhurama) rahelA che ane emAM 1200 mahAlaghukAvyonI UrmimALAmAM saLaga bhAvata tu rahelA che. e diSTae ene kavi Lyrical Epic kahe che. 1939mAM kavivara TAgAranA AzIrvAda pAmelA A kavie TAgoranA jevI ja utkaTa gAMdhIbhakti ahIM spaMdita karI che ane te ya kAvyamAM, kavinA A mahAkAvyanA cothA bhAgane mAtra 'bhaktisudhAkAMDa ' nomaka aMza ja kaviparivAra taraphathI vinA janmazatAbdI varSa nimitte pragaTa thayela kavikRta 'dIpAMjali makA-1-2 'mAM pragaTa thayela che. prastuta cothA bhAga khuda kavine sauthI vadhAre priya hatA, kramake emAM amanA nijI dhabakArA sahuthI vizeSa hAvAnu` emanuM maMtavya che. A sivAyanA bAkInA apragaTa kAvyabhAgamAMthI kavine 1930nI dAMDIkUca, 194rA ' kareMge yA mareMge' jaga ane 1947nI AkhalInI zAMti-- A prasthAnatrayI priya hatI, kemake emanI dRSTie emAM vIrAkeka teA ahisAnA abhayAmRtane chAje eTalA ja hatA. dAMDIkUca-pahelu* prasthAna 1930nI dAMDIqane kavi premadharmAtmAnI divyakuca ' tarIke oLakhAve che. ArbhamAM kavi kahe che-- " maru' huM kAgaDA mAte, kUtarA mAtathI maru' lIdhA vinA svarAje nA, pAche te ghera huM karuM ' jigare nIkaLyA phATI, jvALAmukhI zuM gAMdhInA vALA deza vyApIne sahI zake zuM AMdhInA . krAvAgnimAM deza AkhA mare chaeN, 'bhA pApA gAMdhIAMkhe tare che, zvAseAzvAse krAMtimAna jhare che, divyA zakti preraNA zuM kare che ! jAgyA gAMdhI, jAgaze deza AkhA, UThyo gAMdhI, Uze deza AkhA lAe lANA, lAkamAM cetanAM che, evI kevI gAMdhInI cetanA che ! gItA vAMcuM-ghera kheDaye zuM zAMti? gItAme preratA krAMti krAMti! che gItA jo zAMtithI vAMcavAnI, vAMcI dha gUDha ukelavAnI vAMceluM te sa` vicAravAnI AcAra teA pAra utAravAnI, kavi e sUcanA prabhAva Alekhe iM pAde pAde puNyazrInA parAga, cetAve che, dezane zA cirAga piljhIma Asa e zuM cAlyA e yAtrika rahe zuM jhAlyA ane e kUca eTale kavinA zabdomAM---- Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prabhu pA nI e ca, hiranI hada jANe ca, avadhUtanI adbhuta kUca, abhUtapUrva azruta sUrya, For Private and Personal Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir badhAMta kavi "kusumAkara' kata apramata mAMthI mahAkAvya "mahAtmayana' e kucanA kAraNamAM kavi kahe che - mIThe moLe, dezanI kIdhI jhAMkhI mIThe maLe, deza rahe kema sAMkhI? mIThuM mIThuM, dezamAM sattva tattva mIThAvAMchuM e mamatve samatva. AjhAdInuM zuM mIThuM che, sAcuM bhAvapratIka e, AbAdInuM zuM mIThuM che, sAcuM bhAvapratIka e. mIThA mATe, mArI Tahela, mIThAne khAMDAne khela. daridranArAyaNanI roTI, mIThe moLI zuM cATa ja cerI kALaja gAMdhInuM vidhAyuM amara citra zuM cIrAyuM! ane gAMdhIjInI hAkala thaI- videzI lAja lUMTa che, zA nimakaharAma che, jAga hiMda suputro, sau nimakahalAla re. pachI gAMdhIjInI kUca AraMbhAI gAMdhI cA vajIkaThora haiyAM, gAMdhI sAthe komaLe puchapahe, gAMdhI haiye, kuTI lAvAnI sera, hAvA hAvA aninA TheraThera. urADe agninI choLA, cetanAnA cirAga e. enA pariNAme janatA jAgI UThIjAgI A zu prakRtinIMdamAMthI, jAgI UThI pravRtti lokahaiye ! khUNe khUNe lokahai zuM kSobha khUNe khUNe dezaheDe zuM kSobha ! khUNe khUNe bhArate kSobhakSobha, uDI UThI Arate kSobhakSobha duniyA AkhI Dole che, Dole che ne dipAla ? kAla karAla jAge ne kAlAgni UThI javAya zuM? kAMtimUrti-gAMdhIjI zAMtimUrti, zAMtibhUti gAMdhIjI krAMtimUrti! amodhIne Aja UTho che krodha gAMdhI mATe kAyadAno virodha leke lake taNA nirmA, prabhue bhUmi sAgara sAgare agare Aje gAMdhIjI kImiyAgara. ane lakazrI che kAyade sarva kendra, satye lAkhe gAMdhIjI mAnavendra aMgrejonAM kALajAM kaMpI rahetAM nA joyuM te Aja e cazna khetAM. For Private and Personal Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dharmendra ma. mAstara (marama) e lekanAtha gAMdhIjI tephAnI sAgaramAM jhUjhe gAMdhIjInuM kALaju kuMje pApa ane daMbhe zuM dhruje, gAMdhIgItA jIvana guMje. paNuM-- leka leka taNe ene, sAco hRdaya sAtha che. eTale ja- viplavanI A dIvAdAMDI abhatsavanI dIvAdAMDI, lokajAgRti dIvAdAMDI, lekacetanA dIvAdAMDI, gAMdhIjInI prIvAdAMDI agnijhALe dIvAdAMDI, gAMdhIjIne haiDe jvALa, dhare dezane dIpakakALa. lekanaukA taNA sAcA gAMdhIjI karNadhAra che, bhAvinA paDadA kerA gAMdhIjI sutradhAra che. ane tyAranI gAMdhIjInI chabI- kalAsa jevA ja durdha gAMdhIjI kAlAbdhi jevA vaLI ugra gAMdhIjI. pu5 zA komaLA gAMdhI, vajakaThora vANIthI, prajAnA prANamAMhIM zuM, purI rahe navacetanA. ane dAMDIkaarthAta kalyANayAtrA nIkaLI prAtaH kAle prathama prahara muktisvAtaMtryaparva, jAgyuM vizva kiraNe kiraNe veratuM gIta guMja, gAMdhI jANe mudata dhapate prema AnaMda kuMja, vANI maheryA pulaka pulake sAtvike mukti parva ne AvI che gAMdhIjInI manodazA- cheThuM gRhataNI badhI A saMluM mAyA, meM te seMpI dIdhI che prabhune yajJa athe ja kAyA, hAre te che prabhucaraNamAM moMghI A eka addhi svAtaMtryazrI capaTI nimake mAnate kAryasiddhi. ane tyAranuM vAtAvaraNa- jANe jhArI, amRtanI pade, mukti aizvarya prere, muktigAne kilakila rave bhavya utsAha vere, kevuM vAtAvaraNa karyuM, divya AnaMda dhArA, For Private and Personal Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bAMdhIbhakta kavi "kusumAkara kRta apragaTa mAMthI mahAkAvya "mahAtmAyana' 11 gAMdhIjInA kumakuma pade... de gharSa jayavijaya te muktine zuM gajAve ! gAMdhIjInI hadaya-kavitA-harSazrI veratI zuM gAMdhIjIne hadaya savitA lamI razmi zuM reDe! gAje kevo pada pada lase, mukti saMgrAma mArga, mAge mArge amRtadIvaDA dIpatA 'tA sajAga, ane gAMdhIjInI vANI mATe kavi kahe che-- A mIThe te janamanavane muktinI lhANalIlA, gAMdhIvANu hasatI hasatI mukti kalyANa lIlA, gAMdhIvANI vimala sarale kokilA kUjatI 'tA, mukitamaM surabhi zu jhIlatA muktinAda, gAMdhIce nimakakuca ke iza kerA prasAda, verAye ne patha pathikane, gAMdhIvANI vineda, e te jANe pramudita paLe mukti zrIdhI pramoda, ane gAMdhImaMtra eTale-- gItAmaMtro parama mudita, AsurI jIvavAnA gItAtaMtre gahanamanane jIvane jItavAnA svaMAjyoti amala mUkatAM, jIvane satya jyoti, satyati prakaTa karatA jIvane svapnati . kavine "gAMdhI lAge virATa' kemake jAgyA kevA yugayuga taNI nIMdathI kaleka AlekazrI punita prakaTe gAMdhIjI puNyaka, aMtamA, dAMDIkaca aMge kavividhAna che-- dIvAdAMDI punita pagalAM jyotinI bhavya dAMDI, muktimArge vijayadhvajanI tejanI divya dAMDI, zaktimArge amRtanidhinI zaktinI bhavya dAMDI krAMtikArI vijayakUcanI zAMtinI divya dAMDI. evArA A amRtanidhinA tIrthayAtrA zu dAMDI! apa rahetI nimaka kaNamAM muktiyAtrA zuM dAMDI ! gAI raheze amaranAranI vIragAthA zu dAMDI!. muktimArge amarakucanA bhavya bhAthA zuM dAMDI ! For Private and Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paddha ma. mAstara (2) bIju prasthAna-1942nI "bhArata choDe" laData ka yA marega"nI I. sa. 1942nI laDatane kavi pitAnA mahAkAvyanA bIjA prasthAnamAM AlekhIne e "oNgasTa lIlAne sAce ja "oMgasTa" eTale ke bhavya gaNIne zarUmAM varNave che- karaze, karaMne, karege, karege, nakkI mAthuM meM khuzIthI dharege, caDege abI adidhi vA tare, karege, karene khalu vA mareMge. " khalu kAMtine Atma che gUDha zAMti' kahI kavi zAMtimarti gAMdhIjI mATe, kahe che - jaDe jyAM sudhI zAMtimArga, gAMdhI nA the kAMtimArga, ane aMgreja sarakAra eTale- 1 - baDA lATa zuM karavI carcA carcA nAme ene maracA, e te eka ja jANe paracA, tetiga tapa prajAnA rayA. ane evAmAM- aitihAsika AvI pugI, navamI e oNgasTa bhavya karuNa kAramI navamI khalu augasTa, pariNAme dharapakaDa thaI- gAMdhIjInI maMgala jela have khAMDAnA che ela. ane thayuM pagalAM zuM leze sarakAra? prajAtaNa leze darakAra? paNa sarakAra te sarakAra ane lekanI darakAra? deza banyo che netAnya rahI zake kayama netAnyA? nhAnA nhAnA pharatA netA, nija zaktie yupraNetA! sarve jayama pitAne sUjhe dAvAni Aga jhUjhe inkilAba jhiMdAbAda De dinameM gAMdhIrAja rAmarAjya-jayasvarAja. bhArelo agni kArI zuM loka aMtara pUche sattAne muMjhave che zuM-lokagrI rUpa jUjave. For Private and Personal Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pIjA kavi "kusumAkara kRta amara bAMdhI mahAkAvya "mahAtmAyana' enA pariNAme banyuM ahA ! Aja zuM muktiyajJa dAvAnaLa AnaMda-mana. lekazaktine Avyo chuM Aje bhakti javALa, prANuzakti anAsaktine A zuM divya javALa, ame amArAM rakate sIMcazuM, bhArata zaktibAga deza Adeza " yuvakayuvatInuM aMtara eka ja bAMga. ane lekavaramAM UgI nIkaLyuM Aje jAnaphesAnInuM maMgala muktiparva, Aja sarapharozI tamannA maMgala zakti parva jhAle prabhu amArA hAtha, Aje prabhu amArI sAtha. ethI bhArata krAMtijavALAmAM sapaDAyuM - hiMda te araviMdasamuM tyAM bhaDabhaDa, baLa-saLage, ghara ghara jAgyA, jalasthaLa jAgyA, Thera Thera saLagyo, A zI caLavaLa, A zI saLavaLa pira para saLage. ane kavi uccAre che- karAla kAle briTanane zuM viSAkarA pAyA! bAjIgarane paNa bAjIgara tuM te vizvarAyA ! karene yA mareMge kyAMthI nA AvatA ? IkilAba jhiMdAbAda' kayAMthI sAda Avate ? ane- briTIza siMha chaMcheDAyo paNa are thaye zuM buddho? briTIza siMha dhuMdhavA buddo paMje thaye zuM buddo? Ama chatAM ya eNe nirNaya karyo- cakhADe hiMdane lAThIsvAda, cakhADe hiMdane goLI svAda. eTale saMdharSa macI po- rAmanavamI dekhavA hiMda kRtanizcaya rAvaNanavamI nAda te briTana kRtanizcaya For Private and Personal Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dharmendra ma. mAstara hamaNAma) A zuM bhUmi bhArate kArI krAMti parva aneka Ahuti mAgatuM bhISaNa krAMti parva. ane kaMI kolejanA javAniyA banyA siMhaNabALa kaMI kaeNleja javatI zuM siMhaNa banI vikarALa. AnA pariNAme- gaLI goLI goLI goLIne varasAda gaLInA varasAde zuM muktine prasAda . paraMtu- gALIne varasAda A briTana rahe AbAda goLIne varasAda A hiMda bane AjhAda, ane pariNAma svarUpa dezamAM TheraThera- Aja zahIda zeNite kumakuma thApA thALa, Aja zahIdanA raktanA tilakacaMdraka bhALa. Aja zahIda citA bane, bhArata puNyala tIrtha, Aja hiMdanI bhasma tIrthonuM tejala tIrtha. Aja zahIdanI khAMbhIe loka caDAve kula mAtA, putro, baMdhu. bahena Aje puNya-praphula dhanya dhanya zahIdane, dhanya zahAdatatIrtha. ane hiMda-lakone thayuM- - briTanane paDyo A tumAkha zuM ? nahIM kadI kadI garva sAMkhIe. ane tethI jAlimanA kaeN jumathI gAMDotUra deza. jelamAM kasturabA ne mahAdeva desAInA zahAdataTANe kavi uddagAra kADhe che ne ene vIjaprapAta' kahe che viSakaTArInI gAMdhIyAcanA prabhu kasoTInI dhanya yAtanA, dhaDake kuMLuM vajakALaju phaDake ne kuMLI gAMdhInADI zuM ! nayane bharI vedanA kaMI bhara javALAmukhI zAMta tyAM dhIke Tapake mRdu AMsu popacAM raDatI jela dIvAla zuM zake ! kavi kahadayanI bhAvanA uccAratAM kahe che - gaurI kUla phaTakiyA, yuvaka kaMIka kumAra, jhajhaNI UDyA hadayanI taMtrI tAre tAra. For Private and Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mAdhApata kavi "kusumAkara" kRta apragaTa mAM mahAkAvya "mahAtmAyana' 15 eka ghaDI A deza nA, rahI zake parataMtra, Aje gAMdhI-preraNA, deza bane che svataMtrI Ato kromavelanA zuM che Ayarna sAIDa ! hajAra hAthavALA geDa emane gAIDa, prajAzakitanAM UchaLyAM Aje ghoDApUra. yuvaka yuvatI Aja to dIse bhUlyAM bhAna, kRtAMta ke zaMkha tyAM kone bhAna sAna ? ' kavi hiMsA pratye potAnI napharata vyakta karatAM kahe che- hiMsA te che rAkSasI, hiMsA te che naSTa satya, ahiMsA, premane sadAya mArga zreSTha. e ja rAhe vIra bALasenA paLe che- jhUjhe vIra svAtaMtryanI Aja senA mUkI mAthuM jhUjhe kUje bALasenA, khare khela khAMDAtaNe bALase, rahyA joI hoMze nahIM svarga de. ane janarala DAyaranI AvRttimAM tumAkhIvALA amaladAra jama jhIka che- gAMDI briTana gaLIo, loko gAMDAtUra.. AvI tumAkhI vANuM ne AvA madabhara garva : sAmI chAtI ghA jhIlatI; prajA muktine parva. ane aDAsane hatyAkAMDa sarjAye- -. . gujarAte aDAsamAM jaliyAMvAlA bAga vira kaMIka vidyArthIo, Age ramatA phAga. lokahadaya kakaDA thayA, prANu zuM kaccaradhANa che Thera Thera AvI lIlA, AvAM tAMDava nRtya, hatyAkAMDanA A cIlA, bhISaNa tAMDava kRtya. AvA kaMIka trAsathI, loka bhUle che bhAna, kaMIka kAramAM julmathI, leka bhUle che sAna. cImurane AghAta ke haze pratyAghAta? prabhujI jANe ekalo gAMdhI ura marmAghAta. For Private and Personal Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 169 www.kobatirth.org Ama saLaMbe iMkajuvALa AjhAdo caDayo--- dhasamasa vALa thayuM A to gAMpUra, karyAM zikAra mAkhare, leAko dhelAtura, kavA kare che carakhA, rAma-carakhe kevA kare che rAvaNu, kALane carakhA. amAnuSI ke kAna yAhISNu ke kAnUna. vAtAvaraNuM kyuM tyAM 12 bhISaNa kAramu jIvatuM agnisnAne e kAlavidhAtrI niramyuM ! ane gAMdhIjI mATe to A sa-- ane eTale ja-- paranA tA satanI bAja kara viSama upAlaMbha gAMdhIne prabhuno vizrabha satavAya. duHkhane mANe harizcandra rAjA paramANuM ! gAMdhI dilanAM UMDAM pANI koNa tAga zakya che. jANI ke x * x manobaLa kevuM acaLa hRdayabaLa kevuM vimaLa! sarakArI sahu sakhatAI mAkhI bahu sakhatAI lAMThI suzrI sahu sakhattAka eDI paDe che sakhatAI gAMdhImada dave mAi. mAM rAmadhune jAgI gAMdhIne be nagI rAvapuna thI, AMdhIne co. eka bAju cAle bhagavAnanA carakhA bIjI bAju cAle zayatAnane parakhA. dharmane ma mAstara ( madhurama hRdayarAthI badhu dayezvarI paramadhAma jattI tIrathekarI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ane jelajIvanamAM ja gAMdhIjInI viSakaTArInI samaganI ne lekanaiyA pratIka prema bhAvanA' zAM kulAMganI kasturabA svarge sIdhAvyAM tyAre kavinA udgAra hai---- For Private and Personal Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra gAMdhIbhakta kavi 'kusumAkara' kRta apramata gAMdhImahAkAvya 'mahAtmAyana ' vikhUTA rAma te sItA paDayAM'tAM bhUtakALamAM kAramI virahAgninI maLe che gAMdhI jvALamAM, agnisnAna thakI zuddha, prabuddha bA bhalA' thayAM, gAMdhIne kALaje kAMTA, jagadaMbA zuM! e gayAM ! www.kobatirth.org ane e zivarAtrie patnInI premasamAdhiTANe jelavALAnAM tenamAM navAM khA tArAM zu` puNya te evAM ? tyAM pArevAM jevAM! kara paNa kusuma jevAM ! ane gAMdhI6 patI aMge kavi uccAre che. kAraNa sAmIpya sahacAra zu' gAMdhIda'patI, sArUpya sahacAra !" gAMdhI'patI. sAdazya sahacAra zuM gAMdhIpatI, sAyujya sahacAra zu. gAMdhIdaMpatI, kasturabA te gAMdhIjI thatAM zu. Ataprota rAmadhuna-kAmadhuna-Adi amRta-jyAta. trIju` prasthAnanAcyAkhalInI zAMtiyAtrA-da'DIkUca ane Akhare AjhAdI AvI, paNa komI azAMti ne komI dAvAnaLa bhabhUkI beThatAM 1947mAM thayuM gAMdhIjInuM trIju zAMtiyAtrA mATenu AkhalI prasthAna-jene vi' daMDIkUca te mahAbhiniSkramaNa ' kahe che. gAMdhIjIne mana te * hiMdu muslIma te mAnA, vAma dakSiNlR locana ' ane ekadiMlA---kheladilI, sAhAve hiMda nadana, leka lAka praznazakti, gAMdhInAM leAyane dhana, aDaga divya e zraddhA, enuM thAya na meAcana, IrSyA te vera jhere A, khAMDava vana te baLe, bhArata jigara tA zA, dAvAgni bhaDakA jale. Ama chatAM-- islAmanA atha nidAna zAMti khUNe khUNe vyApI zuM Ara bhrAMti. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only 123
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dharmendra ma, mAstara (madhue) ane tethI --- kAramAM kaMdane suryA, cIse e kokiyArIo, hatyArI atyAcArI, lIlA pAzava tAMDava, bhasmIbhUta thatAM zIla, apahatA kaMI raDe, kAramI kakiyArIo, kaMdane zravaNe paDe. eTale gAMdhIjI e te choTe bhUmine raktabIja, verAye zuM jheranAM raktabIja, vaDAyAM zuM vATikA annakSetra, lUMTAyAM zuM prema-AnaMda-kSetra. saMhAra pAzavI kRtya, ghera tAMDava kAramuM, pizAcI hatyAkAMDe rAkhI bAkI na ke maNuM, maherAmaNa mIThAM zuM, mAnavatAta pharyo, kSIrAbdhi viSe gherAM, hAlAhAle zuM e bharyo ! ane gAMdhIjInA uramAM maMthana jAgyuM- gItAdharma bhUlyA che A, AryasaMtAna bhIru kAM ? gItAkarma bhUlyA che A, AMkhamAM Aja nIra kAM? gItAnA dharma kameM kyAM uccAlana saMcAlana abhayAmAM bele kayAM che ? kyAM che gItAjIvana ? tyAranA gAMdhIjInuM kavie doreluM TUMkuM, zabdacitra gAMdhIAMkhe premanI divya zraddhA, gAMdhIhaiye premanI bhavya zraddhA, zraddhA, zraddhA, premanA divya puMja, gItAcAre jIvane bhavya puMja. maMthi teDI snehanI kuMLI keLA Thera Thera gAMdhIjI zakti vere sAthe rAkhyo ekalo prema-daMDa gAMdhI khele zAMtinuM yuddha-caMDa. AvA prema-daMDadhArI gAMdhIjInI daMDIkUca Thera Thera tyAM pharI vaLI- satya ne ahiMsAnA zuM gAmegAma mazAlacI, zAMtinA bhavyasaMgrAme zAMtibRha zuM racI cAlyo cAlyo gAMdhIne premapaMtha cA cA gAMdhIne zAMtipaMtha prItiyAtrA gAMdhIthI ekaraMgI bhamiyAtrA gAMdhI-zrI ekaraMgI For Private and Personal Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bAMdhIbhakta kavi "kusumAkara' kRta apragaTa mAMthI mahAkAvya "mahAtmAyana' 199 lekanA saMga cAle che, gAMdhI te ekale ghUme, utaryA AbhathI kRSNa, Isu bhUmi zuM cAlatA ! buddhanA tAralA teDA, AvyAM Aja zuM gAMdhIne ? vera ne jheranuM kSetra, ne AkhalI mahIM khaDI tIrthayAtrA taNI senA yAtriko prema-AkhaDI. koi te saLagAve che bhUmi IrSAnI AgathI gAMdhI te saLagAve che bhami premala-amRte. " sthaLe sthaLa sIce gAMdhI, abhayaamI pAtra zuM ! abhayaamRta zIta kare che mAtra gotra zuM ! ane nIlakaMTha bane che gAMdhIjI - mahAmaMthana cAle zu, surAsura saMgrAmamAM ! kSArAbdhi jherane A te, kSArabdhi premane bane koI ne nIlakaMThe te hAlAhAla IMTo bhare ! aMjali bharIne gAMdhI, pI jAto viSa siMdhunAM. lAdhe che madhubiMdu ne kiraNo premaIdunAM sAthInI AMkhamAM AMsu, virAgI gAMdhI e ame rAgI virAgI gAMdhI e, dehane ekale dame. ane tyAranuM gAMdhIcitra kavizabdomAM joIe-- kusuma sarakhA gAMdhI Aje vAkaThora che, ekalarAma ghUme che, mauna neha naThAra che! gAMdhInI AMkhamAM prema, gAMdhInI pAMkhamAM ghuti gAMdhInA pAdamAM zraddhA, karmayoga kare zruti. pAde pAde merudaMDe zuM zraddhA gAMdhInAde vizvaAnaMda vRddhA, jAne jyoti vizvamaitanya vRddhi satya zubha prema-saundaryasiddhi. payagaMbarI vANIe, svarganAM bharga nItare, sAthe prema ane e, saraya zive suMvara. ane zAMti sthApavA mATe gAMdhIjI ekalA cAlI nIkaLe che- e te ekale cAlyA re, patha zuM ekale jhA re hAthamAM rAkhI abhayamUrti abhayAcala ze daMDa kema sahI zake pApa premamUrti e.pApa ne pAkhaMDa ekale cA re. hAtha paDayA jyAM sarvanA cheDA nIcI muMDIe sarva jyAM beThA tyAM e ekale cAlyA re. For Private and Personal Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhama, mAtara (mara) ane emanI pAse hatuM tyAre enAM te AtmAnAM teja, aMge ane tejanAM teja, enAM zAM nayaNe teja enAM zAM hadaye teja prabhunA dharatA saMdezA bIje ura ene aMdezA e te ekale cAlyA re.vikherI sahu sAthI ekala paMtha vikherI sahu sAthI cA ekala paMtha jIvana-jAtrALunI premalayAtrA pAvakapaMtha prabhune paMthe le AMkhanAM amI amule ! gAmaDe gAmaDe khUMdI vaLyo naujavAna Dose gAMdhI enI AMkhe ajavALAM jyAM sarvanI AMkhe AMdhI. tUTelAM sAMdhate cAlyo phUTelAM bAMdhate cAlya prema ArAdhate yA zubhAzA sAdhate cAlyo. pUrve budhe karyo che, je maMgala premapravAsa mahAbhiniSkramaNa evAnAM, maMgala zvAsocchavAsa, premane dUta e cAlya, prabhune dUta e cAlyo, ekale cAlyo re. AMkhamAM AMsu e cAlyAM, prabhuvizvAsu e cAle bIjAM duHkhe duHkhI thAvA lekArtimAM amRta pAvA vizvapremI e cA cA cAle, rahe na jhAlyo. kAraNa ke ene karavAM khAbociyAM ne dila dilanA dariyAva, premala daSTi-premala suSTi rUjhe dezanA ghAva, guMje enA dilamAM Aje eka ja aMtaranAda! bhUtabhAvinI kALaguhAnA prere ene sAda A ajJAna khAbociyAM te ulecavAM joIe. isune vadhastaMbhane sAdhI zuM premanI dIkSA buddhanA prema-vizaMbhe pAme e kodhanI bhikSA. jaganA javALAmukhIo hAre olavavA joIe. svarganAM dvAra prItinAM hAre elavavAM joIe. For Private and Personal Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gAMdhIbhakta kavi "kusumAkara' kRta aprakaTa dhImahAkAya 'mahAtmAyana" ane e mATe- e te eka yA re. tyAre gAMdhIne bolaDe gAje vizvanI amRtavANI premanI pAvaka javALA gAMdhInI vANI kalyANI. vizvasaMtanI A kArya paraMparA mATe vikathana che - vizvanA saMte Ama ekalarAma ja jame vizvanAM traNanAM vikhaDAM prema AnaMdathI ame. ane gAMdhIjI tyAre lAgatA hatA- zAMtimaiyA jANe A AbhathI utarI mUrta vizvakalyANa prANe zuM sAdhe maMgala muharta. eTale ja - gAMdhI te ekale cA premane paMtha e cAle, buddhane paMtha e cA Isune paMtha e cA. gAMdhInA pagale pagale devapharastA hALA gAMdhInA Dagale pagale premanA rastA hALA. ane--- gAMdhInI vANImAM Aje nItare premane, satyane saNule chAje prema AnaMdane, Aje. ene prerI rahyo amRta aMtara Aje e te verI rahyo chuM, prabhune premapaMtha gAMdhI eTale cAle . AvA 1948mAM racAyela A "mahAmAyana" nAmaka preraka unnata mahAkAvyanA kartAnuM nidhana chuM. sa. 1962mAM thavA pAmyuM. gAMdhIjamasavAzatAbdITANe Aje gAMdhIjIne e agragaTa kAvyadvArA ApaNe aMjali ApIe, waa 10 For Private and Personal Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir OUR LATEST MONUMENTAL PUBLICATIONS RAJPUT PAINTING : 2 Vols.-ANAND K. COOMARASWAMY, -with a Foreword by KARL J. KHANDALAVALA pp. 108 text. 7 Multi-coloured plates, 96 plates, Delhi, 1976 Cloth Rs. 500 A valuable guide to understand Rajput Painting of the 14th Century A.D.; the book portrays the popular religious motifs and offers information on Hindu Customs, Cstumes and Architecture. A HISTORY OF INDIAN PHILOSOPHY : 5 Vols.-S. N. DASGUPTA pp. 2,500: Delhi, 1975: Rs. 200 - A comprehensive study of Philosophy in its historical perspective. The author traces the origin and development of Indian Philosophy to the very beginnings, from Buddhism and Jainisin, through monistic dualistic and pluralistic systems that have found expression in the religions of India. THE HINDU TEMPLE: 2 Vols.--STELLA KRAMRISCH pp. 308, 170 (text) + 81 plates, Delhi, 1976, Cloth Rs. 250 The work explains the types of the spiritual significance of the Hindu Temple architecture, traces the origin and development of the same from the Vedic fire altar to the latest forms, discusses the superstructure, measurement, proportion and other matters related to temple architecture. . TAXILA: 3 Vols.--SIR JOHN MARSHALL pp. 420, 516, 246 plates, Delhi, 1975, Cloth Rs. 400 The book records the political and cultural history of N. W. India (500 B.C.-A.D. 500), the development of Buddhism, the rise and fall of political powers--Aryans, Greeks, Sakas etc. and illustrates the archaeological remains by 246 photographs. JAIN AGAMAS: Volume 1 Acaranga and Sutrakrtanga (Complete ) Ed. by MUNI JAMBU VIJAYAJI, pp. 786: Delhi, 1978, Cloth Rs. 120 The volume contains the Prakrit Text of the two agamas, Exposition by Bhadrabahu in Prakrit, the Sanskrit Commentary by Silanka, Introduction Appendices etc. by Muni Jambu Vijayaji Maharaja. ANCIENT INDIAN TRADITION AND MYTHOLOGY (in English translation) (Maha puranas ) - General Editor: PROF. J. L. SHASTRI. App. In Fifty Volumes Each Vol. Rs. 50 Postage Extras pp. 400 to 500 each Vol.: Clothbound with Gold Letters and Plastic Coyer. In this series 12 Vols. have been published: Clothbound with Gold letters. Vols. 1-4 Siva Purana; Vols. 5-6 Linga Purana, Vols. 7-11 Bhagavata Purana, Vol. 12 Garuda Purana (Part I). INDIA AND INDOLOGY: Collected Papers of PROF. W. NORMAN BROWN-Ed. by PROF. ROSANE ROCHER: pp. 38 + 304, Cloth Rs. 190 The book contains important contributions of Prof. W. Norman Brown to Indology: Vedic Studies and Religion, fiction and folklore, art and philology, the book contains a biographical sketch of Prof. Norman Brown and a bibliography of his writings. ENCYCLOPAEDIA OF INDIAN PHILOSOPHIES: Ed. KARL H. POTTER Vol. Biblio graphy. pp. 811, Rs: 80, Vol. II Nyaya Vaisesika, pp. 752, Rs. 150 This is an attempt by an international team of scholars to present the contents of Indian Philosophical texts to a wider public. Vol. I contains the Bibliography of the works on Indian Philosophies. Vol. Il gives a historical resume, nature of a philosophical system and summaries of works beginning from Kanada. SERINDIA: Demy Quarto, Vols. I-III Text, Appendices, Indices, Illustrations 545, (pp. 1 1580): Vol. IV Plates 175, Vol. V Maps 94 (Shortly) This book is based on a report of explorations carried out by Sir Aurel Stein in Central Asia and Western most China and contains scholarly analysis of the finds by experts in their respective fields. PLEASE WRITE FOR OUR DETAILED CATALOGUE MOTILAL BANARSIDASS Indological Publishers and Booksellers Bungalow Road, Jawabar Nagar, DELHI-110007 (INDIA) For Private and Personal Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kalAvibhAvanAmAM svAyattatA : susAna leMgara* harIza paMDita kalAnI vibhAvanA paratve eka mahattvanI sthApanA cheH svAyattatA. kalAnuM mUlya svataMtra che, svAyatta che, bIjA kazA upara enI apekSA ke ene AdhAre nathI-A vibhAvanA hamaNuM hamaNAMthI vicAravA lAgI che. A vicAraNAne uddagama kAnTamAM che ane enA ume eNlekajhAMDara, sAntAyana ane zrImatI susAna leMgaramAM dekhAya che. emanAM pustako A pramANe che : 4 Feeling and Form 2 Philosophy in a new key 3 An introduction to symbolic logic 4 Reflection on Art. -enA AdhAre leMgaranI kalAvibhAvanA ane e dvArA pragaTatI pratIka, kalpana ane purAkalpananI emanI tattvacarcA prastuta che. DaoN. harivallabha bhAyANI jevA zradheya vidvAne e A viSe karela anuvAdo have sulabha che paraMtu bhAratIya sAhityanA saMdarbhe ene ghaTAvavuM atyAre eTaluM ja jarUrI paNa che. laMgarane pAyAne siddhAnta A che: - "Every Good work of art has, I think something that may be said to come from the world and speaks about the artists' own feeling about life, --arthAta jIvana vize kalAkAranuM nijI saMvedana je bele ane (enA) jagatamAMthI je pratispada uddabhave, e vize, enuM kimapi je hoya, tene huM kaLAne uttama namUne (ke-kRti) kahuM, ahIM kalAkAranI jIvanajagata vizenI nijI Urmi (=own feeling) upara bhAra mUkyo che te dayAnArha che. eka bIjI jagAe paNa te Feeling=Urmi upara bhAra mUke che, jenA saMdarbhe De. sureza jozI dvArA kaLAnI carcA vikase che : alabatta preraNA leMgaranI che-- We are not to be concerned with the content of feeling but the form of feeling...' " svAdhyAya', pR. 30, aMka 3-4, akSayatRtIyA -janmASTamI aMka, eprila-oNgaSTa 1993, 5. 20-208. + A muddA upara vicAravAnI taka senTa jheviyarsa kaoNleja, amadAvAdanA "Aesthetics" paranA seminAra ApI hatI. 1; & gujarAtI vibhAga, esa.DI. ArTasa enDa bI. 2. komarsa koleja, mANasA, [ji. mahesANA ]. For Private and Personal Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harIza paMDita -eTale ke, nisbata che ApaNu, te bhAvanA AkAra pratye, ane nahi ke bhAvanA saMbhAra paratva. zrI " darzaka'nA gopALabApAne sadaguNone kothaLA kahevA sadhIne sureza jozIne Akroza A muddA upara maMDAya che. emanA hadayanA mULamAM caDatI muditA-karuNA-pautrI-upekSAnI kayAM nA ke avagaNanA che? ema te bAlamukuMda davenA "jAnuM ghara khAlI karatAM'--nI tUTelI phUTelI cIjonI yAdI vaTAvIne putrazokanA bhAva lagI yAtrA karavAmAM ka bhAvaka gherI nijI nisbata nathI anubhava ? rasa e bAbatamAM paDe che ke seMgara ApaNuM kriyAkAMDomAM ane utsava parvomAM A philiMga ( =miM) ne vadhAre sarasa abhivyakta thatI vicAre che? zuM TrejeDI ke zuM stavane ane lokavidyAnA saMdarbhe zu pALiyo ke zuM paththara; ahIM sarvane Adara - Feeling is expressed best by rituals and attitudes, which turned and embodied by the artist in representing Symbolism, Music is the best art which fits best with such ideas "..... -arthAta ApaNa yiAkAMDo ane abhigamomAM A Feeling (= Urmi) utkRSTapaNe horI UThe che. e vaLe vikase che kaLAkAra dvArA, pratIka vaDe ane pratIkadhArA dvArA, ( ane tethI ja) AvA vicAronA anuSaMge saMgIta ekameva evI kaLA che. rUdrASTAdhyAyInA paThana vakhate ucArate A maMtra maitrIbhAvanI lAgaNIne varita, madhyama ane udAtta ArAhaavaroha dvArA saMbhaLAve che ane yajJayAgAdi prasaMge maMtroSathI vAtAvaraNa gUMjI UThe cheH mitrasya mA rAkSukhA sarvANi bhUtAna samakSattAma | mitrasyAcAkSakhA sarvANi bhUtAni samIkSe/ mitrasya cakSukha samIkSA mahetA (rUdrASTAdhyAyI, adhyAya 9, leka 18) arthAta " sarva bhUte ( = prANIo)ne mitranA cakSuethI joIe."--A UrminuM saMgIta pragaTe che vividha kriyArUpe samI/samIkSAmAha/samIkSa--Ama dvArA, eka cakSa (netra) zabda ja mitra sAthe je alaga alaga upasthatithI saMkaLAya che, enI sannidhi paNa samUhamAM je zeSa pragaTAve che, ane gadagada prabhAva ocho nathI hotA. udAtta ane anudAttanuM je bhAratIya svarabaMdhAraNa che ene paNa AmAM phALe saMgItadaSTie hoya ja. ahIM, pratIka banI Ave che mitra ( = surya) ane e rIte sUryopAsanAnuM kriyAkApaDa zuSka vidhi na rahetAM sadhaLA paryAvaraNane zubharUpe saMDove che e umerIe. evA aneka sUryAstane kalAkAre nija cetanAthI pragaTAve che tyAre kaLAkArane paNa svataMtra unmeSa pragaTa thayA vagara rahetI nathI. rahe paNa nahi. leMgara rejeDInuM udAharaNa laI vAta kare che eTale ke. e kahe che ke, mAnavajIvananA eka laya ( = ridhama )nuM Alekhana jeDI (zAkamaya nATaka)mAM thayeluM hoya che. TrejeDIne viSaya koInI IrachA. koIne saMdha. koIne jaya, koIne parAjaya, hoya che ane enI racanA vRddhi vikAsa kSaya evA layamAM racAya che. ApaNe tyAM kSayane badale nirvANa (dA.ta. "dIpanirvANa' darzaka) evI saMjJA vaparAya che. seMgara eka spaSTatA kare che ke, satya darzAvavuM e kaLAne dharma che. arthAta kaLA jJAna Ape che, A jJAna sAmAnyanuM hoya ke vizeSanuM hoya, e ApaNane vicAranA stare mUkI Ape che ane mUkI Ape te ja e kaLA. pheMgara e vAta upara bhAra mUke che ke A kalAkRtio jIvananA praznonA je uttara Ape che e sAmAnya uttara nathI hotA, te laukika pramANe ane purAvAonI pele pAra jAya evA hoya che ane buddhine e dvArA samAdhAna maLe ja evuM nathI For Private and Personal Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org kahAvibhAvanAmAM svAyattatA! susAna lemara hatuM. mane paNa kayAMthI saMdigdhatAonI sRSTi UbhI thaI hoya tyAM? arthAta leMgara evI beTI AzAo baMdhAvatAM nathI ja. sUkhALavA samAdhananI te vAta ja kayAM rahI? leMgaranI talanA bajhAMkaTa sAthe karI zakAya ? bane mAne che ke (1) kalpakRti AbhAsarUpa che (2) ka65kRtinA saMdarbhamAM astitvamAM rahelI vastuone vyavahAru upayoga karavo amegya ane anucita che. legara jahAM kayAM paDe cheH kalpasvAda e leMgaranA mate jJAnane anubhava che. jJAnanI vAta Ave eTale ke tarata yAda Ave? banne mAne che ke (1) kalpakRti vastunA viziSTa jJAnamAMthI janme che. (2) emAM raheluM jJAna zAstranA ke itihAsanA jJAna karatAM viziSTa che. legarane mahatvane umere e che ke, kalAne anubhava ja alaukika che. kaLAnA siddhAntanI sAcI parIkSA sAhityanA kSetramAM thAya che. udAharaNarUpe TrejeDInI carcA AgaLa thaI gaI. tethI ja harbarTa rIDa abhiprAya Ape che ke, "For the first time we have a Theory which accounts satisfactory for all forms of art and all art forms"--arthAta kaLAnA kSetramAM pahelI vAra evo siddhAnta maLe che, jemAM kaLAnA rUpavizeSo vize ane kaLAnAM rUpa vize saMtoSajanaka hisAba maLe che. A hisAba tarIke purAkalpana ane pratIkane muddA lai zakAya. purAkalpana (Myth)nI vyAkhyA vizvakozamAM maLe che : manuSyane ke devI manuSyane tAkatI GDA rahasyavALI vArtA re vArtAnuM saMkula. pazcimI jagatamAM AnA Adhunika abhyAsIo kAsireTa, mesineviskI tathA laMgara prakhyAta che. mAnavacetananA svAyatta rUpa tarIke purAkalpanane A vidhAne dhaTAve che. A AdimatA eka zakti che, eka zraddhA che ane mAnavasaMskRtinuM paheluM pagaluM che. A darane laeNgara jJAna +tattvajJAna bhaNI laMbAve che. samAja ane sAmAjika cetanA tarapha purAkalapanane sAMkaLavAmAM seMgara malika sAhasa dAkhave che e dhyAnArha che. e kahe che ke, deva, mAnava AdimAnava sAthe saMkaLAyela kriyAkASTho ke utsava dvArA kAMIka "jJAna" pure che ane ene upayoga sarjaka viziSTa kare che. emanA zabdomAM vAMcIe : "What the special mode of expression is and how serviceable expression it is for saying what the author warrts to say... -arthAta sarjaka svayaM zuM kahe che, kahevA mAMge che, e samajavAmAM kAma Ave evuM A abhivyaktinuM rU5 (purAka95na) che, kahe ke, kaMIka viziSTa vaLAMka paNa che. A viziSTa vaLAMkane udagama che bhASA ane susAna leMgara bhASAnA prakhara puraskartA che. e AgaLa kahe che: 'In poetic events (like mythology) the element of brute fact is illusory, tho stamp of language makes the whole thing... ---arthAta ( purAkalpana jevAM) kavigata Ayudha paratve khIcaTa hakIkata che ke e (pradeza) bhrAmaka ane dhUMdhaLA ja che, AkhI cIja je banAve che te te che kavinI bhASA, kavibhAvAnI mudrA. A mudrA zemAM rahI che. dhummasane vAcA Ape, aMdhakArane mahekate banAve, pavanane makhamalI pita apAve, ItyAdi. pachI jamAne jamAne ke kavie pasaMdagIo te badalAyA kare, dA.ta. ajagarane badale thiyeTara A. susAna leMgara A thiyeTarane khuzI khuzIthI " The stamp of language' kahevAnuM pasaMda kare : alabatta A anumAna che, For Private and Personal Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harIza paMDita viliyama sempasana, phIlIpa vahIbarAITa, milTana mare tathA susAna leMgara; A sau bhASA zakti para purAkalpanane bhArapUrvaka tapAse che ane svIkAre che. A saune purANomAM rasa che, avanavA anubhavosaMvedana/vicAre emAM veravikhera paDayAM che te kAraNe sarjaka zuM kare che ? laMgara kahe che, e sAdo UbhAM kare che, saMdidhatA janmAve che, sAhacaryo pragaTAve che ne e rIte jagatanuM rahasya Ubhu kare che, kaho ke rahasyanuM jagata UbhuM kare che ne emAM enuM hathiyAra che meTAphara. ApaNuM vaidika vArasAne yAda karIe te meTApharanuM javalaMta udAharaNa maLazeH uta tvaH pazyan na dadarza vAcam uta tvaH zRNvan na zRNotyenAm / utI tu asmai tanvaM vi saMstre gAyeya vaya 32AtI suvAsa: . (Rgaveda, 10/71/4 ) -(A e divya vANI che, jene keTalAke joI paratu jANI nahi, keTalAke ene sAMbhaLI parantu samajyA nahi, (pariNAme) e evI navavadhU banI rahI, je pasaMda karelA puruSa ( = pati) AgaLa ja pragaTa thAya.) ahIM vApha mATe kavie vadhune maeNTAphara : saMbhava che jhoka jagatamAM A kakSAne sarjaka Muse nAmanI devIne e ja prerakaujaka aMza paNa pasaMda kare. kahevuM che kavine A--" USA AkAzamAM dekhAI', kavinI bhASAmudrA lAkSaNika zabda vaibhavane AvA alaukika dazya mATe kharcI nA kADhe te e kavi zAne ? laMgara abhivyaktine je "Special mode '- ApavAnI vAta kare che te A. leMgaranA A muddAne te sureza jozI eTalI hade laMbAve che ke, * ......... jo tame A rIte tamArI cetanAne poSaNa nahIM Ape, enAM parimANane nahi vistAre te dhIme dhIme vidhAuTa yora noleja yu vila slipa Ina-esisTansa...." (AtmapadI, sureza jozI, pR. 105)-cetanAne muddo surezIya heI zake. * leMgaranI bIjI sthApanA che ke, ApaNane koro anubhava thato ja nathI, raMgAyele ke saMskAra pAmelo anubhava thAya che. saMskAra pAmavAnI prakriyAnuM eka parimANa che emanI dRSTie pratIka. A vAta teo "An introduction to symbolic logic' (p. 23-24)mAM kare che anya pustakamAM paNa veravikhera maLaze- It is sucked in to the stream of symbols which constitutes a human mind. R Ritual is essentially the active termination of a symbolic transformation of experience. 3 Symbols are not proxy for their objects but the vehicles for tho conception of objects. X " In the fundamental notion of symbolism. we have the keynote of all human problems," For Private and Personal Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kalAvibhAvanAmAM svAyattatA susAna legara legaranAM pustakone AdhAre 'symbol'nAM uparyukta vidhAnA vicArIe tA samajAze ke pratIka emanA dRSTie keTaluM badhuM mahattva dharAve che? eka jagAe te pratIkA artha vibhAvanA ( Conception ) pazu Ape che, dA. ta. pharavuM e eka vibhAvanA che, e pachIthI Ave, pahelAM manuSya graha ane upagrahAne pharatA joyA ( potAnI dharI upara ke anya grahanI pharate) ane ene AdhAre karatA rahevAnuM pratIka uddabhavyuM. sUryane ApaNe tyAM pratIka mAnya--gatinA, RSie tethI ja kahyuM, juo A devAnuM kAvya, je kratuM rahe che, nathI jINu thatuM ke nathI avasAna pAmatuM. ' suMdarama jevA ' ahai pRthvImaiyA ' gAya che te AvA ja koI gatitinA sauMdarbhomAM, e spaSTa thaze. 207 legaranA pratIka vizenA rasabharyA muddo e che ke, kalA e bhAvanI racanAnuM pratIka che. AgaLa e umere che ke, citra jovA mATe, saMgIta sAMbhaLavA mATe tema kalAkRti AbhAsa ( = Illusion nahi ) utpanna karavA mATe che. AbhAsa eTale bhrama nahi, paraMtu sadigdhatA, zakyatAe, samasyA ( ane kadAca vivAdo paNa umerIe ) ane hA, enuM pariNuAma te Ananda ja bhArapUrvaka e kahe che ke AnaMda leMgara udAharaNa paNa Ape che. rospiyaranA hemleTanuM. haeNmleTa eka pratIka che, e vyakta karavA kavi mAtra, prasaMga, paristhiti vagerenI madada le che. atha kavinA manamAM rahelA che enI nA nathI para'tu enA bhAvake bhAvake alaga alaga arthA thAya tA ja, tyAM ja enI mA che. haeNmleTa vize vivAda thayA ke bhaI, sArA mAsanA jIvanamAM du:kha kema Ave che ? e bhUla che, irAdApUrvakanuM kRtya che, deva che, akasmAta che, zuM che, zuM hoI zake, kavine zuM abhipreta haze, are, amane AvuM lAgyuM, vagere. te A aneka-atya e pratIkanuM parAkrama che. ane enAM guNagAna legare mana mukIne gAyAM che, For Private and Personal Use Only saMgIta upara aa leMgara prasanna che. e kahe che ke saMgItakAra bhAvanAM rUponuM 'jJAna' karAve che. A jJAnanI prakriyA AvI hazeH sauMgItanAM alaga alaga dhaTako che. e ghaTako ( sAregama )nI racanAne pariNAme ApaNane bhAvabharyo anubhava thAya che, e anubhavanu rUpa e jJAnano viSaya bane che--dA.ta. varSARtune khyAlamAM rAkhIne narisaMhe kaye namUne rajU karyA haze ke tAnasene kayI racanA sAMbhaLI haze e je te abhyAsIne mana jJAnanA viSaya che paNa enI saptakanI madhuratA tA bhAvabharyAM anubhava karAve che emAM zabdanI jarUra nathI ane are, arthanI ye jarUra nathIH mana masta A taba karyAM khAle te A dazA. bAkI narisa MhanI mULa vastu akalpya adazya ane tAnArIrInI ye amUrta, caitanyanI e lIlA jovA jANavA jaI zakAya paNa nahi / legara je mahimA kahe che te AvI ( saMgIta jevI) kaLAnA pratyeka ghaTakanu dhaTakanA guNAnu", e guNA vacce rahelA saMvAdI sabaMdhenuM H sa yAgonuM sanidhAna--e thAya ke sacavAya teA kaLA paripUrNa pratIka banI rahe. alabatta legara cihna ( Sign.) ane pratIka ( Symbol ) vacce bheda kare ja che. dhaMTaDI vAge ane khArAka Ave, evA prayAga parathI e dhaMTaDIne kUtarAnA saMdarbhomAM cihna mAne che para Mtu pratIka teA janme che ja klAkAranA vicAramAMthI ane virame che bhAvakanA vivAda bhaNI : beTaluM svAta Mtrya te kharuM ja ane eTaletA svAyattatAnA zikhare
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harIza paMDita leMgAra kalApadArthane ArUDha ane acalapratiSTha banAvI zakyAM che. vivAdapreraka paNa e banyAM hAya : tema chatAM estheTikasanI paraMparAne lAbha thaye che.* 1 " kAvyamAM zabda ": le. De. bhAyANI harivallabha, prathama AvRtti, 1968, pu. naM. 146, 154, prakA. Ara. Ara. zeTha, muMbaI-2. mUlya rU. 6/50 pai. 2 sureza jozIthI sureza jozI, le. DaoN. zAha sumana, pu. naM. para, 382, AvRtti prathama, 1978, pra. kumakuma prakAzana, amadAvAda-1. kiM. rU. 60- - 3 sAhityamAM AdhunikatA-De. zAha sumana, makA. gujarAta yunivarsiTI, amadAvAda. pR-51, pra.A. 1988, mUlya rU. 30/ 4 sauMdaryamImAMsA-le, pATaNakara rA.bhA. anu-De. dalAla sureza, De. mahetA jyA, De. dave jazavaMtI, prakA. esa.ena.DI.TI. yunivarsiTI, AvRtti prathama, 1985, TippaNa, pR-592-93, pR-194-95-96, mUlya rU. 145/00. 5 e DikSanerI epha meDana kriTikala Tarsa, saM. phAulara rejara, 5-08, (peTara mesara) sudhArelI AvRtta, 987, rUTaleja enDa kegana pila limiTeDa, laMDana. mUlya-Dolara 12-50. 6 Atmane padI-De. jozI sureza, saM. zAha sumana,(sureza jozInI mulAkAte saMcaya) AvRtti prathama, 1987, prakA. pAzva prakAzana, amadAvAda. pR-10 mUlya rU. 35,00 7 kAvya vivecananI samasyAo-De. paMcAla zirISa, AvRtti prathama, 1985, pR-166, prakA-kSitija saMzodhana kendra, muMbaI. mUlya rUA. 45/ 8 vivecanane vidhi-leH zarmA rAdhezyAma, pR-13, prakA-pita. vikretA, rannAde prakAzana, amadAvAda AvRtti prathama, 1993, mU5 rU. 52/0, * susvIkAra che. mazaraalI saiyada, kesara, acha vibhAga, sarakArI vinayana koleja, gAMdhInagara. For Private and Personal Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org lipi aMgenA keTalAka mithyA vivAde kahyuM che ne, tubne sughne matiminnA ! eka ja vastune mUlavavAne saune potapotAnA dRSTikoNu hoya che. pariAme vivAdya janme che. e vivAdothI samAnepayogI satyeAnI tAravaNI thAya tyAre e vivAdya eka sarjanAtmaka bhUmikA bhajave che, tyAre vAstavamAM e vivAda nathI rahetA, sa'vAdamAM ja rUpAntara pAme che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nizItha naTavara dhruva pazu aneka kSetromAM evA paNa vivAdo dvAya che je koI sarjanAtmaka bhUmikA nathI bhajavatA. e kevaLa upara uparathI vicAra karIne nizcita abhiprAya bAMdhI levAne pariNAme UpajelA vivAdo hoya che. gujarAtI lipi ane neDaNInA kSetramAM te eTalA badhA vivAdo che ke emAM koI saMvAditA UpajI zake ke kema e viSe paNa zakA rahe che. emAMnA keTalAka teA eka mithyA jaSNuAya che. evA keTalAka mithyA vivAdo viSe gheADu vicArIe. Gu tAjetaramAM munizrI hitavijayaviracita " neDAkSara-vicAra " nAmanuM AkarSaka pustaka vAMcavAmAM AvyuM. emAM ApaNI lipimAM sanmAnita ane Ane aTapaTA joDAkSarAnI vistRta hyuAvaTa karavAmAM AvI che. sAthe ja aneka vidvAnonA paraspara virodhI mate paNa prastuta karavAmAM AvyA che. emAM A vivAdyanI jhalaka maLI raheze. va. pa pahelA vivAda svarA ane svaracihno adeggaeNnA, ii-I--Ane badale ai-o-mua-a ema lakhI zakAya ke nahi ? A samajavA mATe ApaNe bhAratIya lipivyavasthAnA udgamaDhALa sudhI javuM paDaze. AkhAya bhAratavarSamAM pahelAM eka ja lipi mukhyatve vaparAtI. e bAhyo tarIke oLakhAya che. arabI-phArasI ane rAmanane chADIne ApaNA dezanI lagabhaga badhI ja Adhunika lipionI janmadAtrI A brAhmI lipi ja che. lipi astitvamAM AvI enI pahelAM paNa vaNu, akSara, zabda, vAkya vagere sattA ate emanI vyAkhyAo dhaDAI cUkI hatI. dareka akhaMDa mULani, eTale ke evA ni ke jenI andara khIjA koI paNa ni hovAne AbhAsa kAnAne na thAya, eTale ja vadhyuM, e mujaba a-A--%0 vagere AkRtio dvArA vyakta thatA dhvani varNa che. paNa e-o-kSa-na mULavarNa nathI, kAraNa ke e darekanA uccAramAM khe nie hovAnA paNa AbhAsa zrotrakriyAne thAya che. For Private and Personal Use Only 4. 209-222. 'svAdathAya', pu. 29 a'ka 3-4, akSayatRtIyA-janmASTamI aka, eprila-ga- 193 amRtA paricAriNI, mu. bhuvanezvara, pA, varase, tA. rAhA, ji., rAyagaDha, mahAzaSTra (402 116). . * preSaka : mamajIbhAI paTela, zrIkAMTA, vaDanagara, ( 384 255 )
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ri10 nizItha naTavara dhruva varNonA be mukhya prakAra che : svara ane vyaMjana. = avAja karavo e dhAtu parathI svara zabda sadhAyo che. phephasAMmAMthI nIkaLIne nAdatantrIomAM kazmana UpajAvI koI paNa aMtarAya vagara nirgata thato vani te spe. -vara svatanya che, bIjA koI paNa vaninI sahAya vagara paNa uccarita thavA samartha che. mATe ja kahyuM che ke svayama rAkhaje ta hayA: a-A-i-u vagere sava che. . ... :. * paNa anya vargone prakaTa thavA bIjA dhvanine AdhAra levo paDe che. dA. ta. "pha" te kaI rIte belA! a + pha = ake pha + a = ka e rIte ja A dhvani prakaTa thAya. vyakta thavA vizeSa Aja joIe eTale je va varNo vyaMjana (fja + sajjana) kahevAya che. pha thI La sudhInA varSe vyaMjano che. . pitAnI meLe uccarita thaI zake evI alpatama zruti te akSara che. (IglizamAM Syllable ). "apha" ke "ka" mAMthI "e" kADhI nAkhe, te zeSa rahelo "pha" ekalo belI zakAto nathI, ene kSara thAya che, mATe ja e akSara nathI, kevaLa mULavaNuM che. Ama akSaramAM svaranuM hovuM anivArya che. dareka svara akharaDa mULa dhvani hovAthI varNa to che ja, paNa svataMtra rIte uccarita thavAne samartha hovAthI akSara paNa che. apha ane ka bane dvivarNa akSare che. akae halanta ke vyajanAne akSara che, jene IMglizamAM Closed syllable kahevAya che. ka e ejanma ke svarAna akSara che jene IMglizamAM open syllable kahevAya che. . ke - cheka ArambhathI ja ApaNA tejasvI pUrvajoe lipimAM eka tarkabaddha vAkapratibimbaka vyavasthAnuM nirmANa karI lIdhuM hatuM. dareka varNa mATe eka svata- vipisata phALavavAmAM Avyo. vyaMjana uccAraNamAM svatantra nathI, temaja ApaNI lipimAM paNa svata- batADAte nathI. ApaNI dareka lipimAMnI muLAkRti a-kArayukta ja hoya che. "a" Adya varNa che. ane Adya akSara paDyuM che. mATe ja " mULAkSara'mAM "a" nihita rAkhIne ja lipisakretAnuM nirmANa thayuM. , , , ATalI bhUmikAthI varNamALA ane mULAkSaro vaccene sUkama bheda samajI zakAze. varNamALA' batADIe tyAre svaronI AkRtio thayAvat rahe, paNa vyaMjanonI AkRtio te khAte ja batADavI joIe. paNa mULAkSaro' batADIe tyAre svaranI AkRtio yathAvata rahe ja; paNuM vyaMjananI AkRtio te a-kArayukta ja batADavI joIe. . "varNa ane akSara e uccarita vaninAM ekame che, lipinAM nahi. paNa paribhASA aMgenA DhIlA dheraNane lIdhe lipimAM prayukta mULAkRtione paNa ApaNe "akSara' kahIe chIe. pariNAme "ka"ne mULAkSara tarIke vyAkaraNanAM pustakomAM paNa batADAya che! bIje ja zvAse kata'ne eka ja akSara paNa gaNIe chIe! A pArzvabhUne AdhAre ApaNe svaramALA ane enuM lipisthIkaraNa samajIe. koI paNa jAtanA pUrNa ke AMzika antacaya vagara utpanna thato svara te e che. "a" e Adya varNa For Private and Personal Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lipi aMgenA keTalAka mithyA vivAda che, mULa akSara che. AtararASTrIya vaniAdhArita varNamALA. (International phonetic alphabet : 1P A)mAM paNa "a" ne neutral vowel kahevAya che ane "a" ema UlaTA e dvArA sUcavAya che. A maLa svaranA uracAra joDe jihavAga tAla taraka Uche. paNa eno sparza na kare tyAre je AMzika antarAya thAya tenAthI "a"nuM svarUpa pharI jAya che. e "ImAM rUpAMtarita thaii jaya che. ApaNe gujarAtImAM A svaranuM cihna "" rAkhyuM che. A ciha kevaLa vyaMjana joDe ja vAparI zakAya, svara sAthe nahi evA Agrahane vaza thaIne ai' azuddha gaNAya che.' ? have ApaNI lipimAM pANI ke dAraDa e "a"-kArane pratinidhi che. dA. ta. sa = sa +aaN = s + a. have jyAre sU mAM I bheLavIe chIe, tyAre si ke sithe lakhIe chIe? ApaNe si ema ja lakhIe chIe. emAM a-kAra dADanA rUpe anAyAse hAjara che ja. hakIkatamAM * T' e tAlavya svaroccAraNa prakriyAnuM cihna che. eTale "a" = "apara tAlavya prakriyA dvArA Upajate svara = che che, e suspaSTa che. 'I'ne badale "a" ema lakhe, te ja sU+ a = sa. ane sa + a = si ema samajavuM AsAna thaI jAya che.' ' ' ? : * a ' nA uccAra sAthe jIbha mUrdhA tarapha prayANa kare, paNa ene spaze nahi, tyAre UbhA thatA AMzika antarAyane pariNAme "a' nuM svarUpa badalAIne "sa ' utpanna thAya che. A uccAraNa prakriyA ghaNAM varSothI bhAratIya kaThAmAMthI lupta thaI gaI che. pariNAme ene uramAra alaga alaga bhASAomAM ra-ri-2 jevo thAya che. A svaranuM ciha gujarAtI ane devanAgarI. lipimAM che. daDu hoya evA varSomAM A cihna daraDane ja lagADavAmAM Ave che. sUrna = ; ema nathI dekhADAtA, su ema ja dekhADAya che. A eTale "' e mUrdhanya svaraccAraNa prakriyAnuM sUcaka ciha che. e = "a" para mUrdhanya prakriyA dvArA Upajato svara = R evo artha thAya che. * ne badale e le, te je + a = sa sa + a = si, ane s + =ca ema samajavuM buddhigamya thAya. have gujarAtI lipimAM devanAgarI 2 nI AkRtine ileda evI AkRti prayukta che ke + 8 = 6 thAya, e ja rIte 6+ 8 = 6 thAya e vAta dIvA jevI cokhkhI che. devanAgarImAM.. ne badale da evuM rUpa paNa pracalita hatuM, enuM ja zirorekhAviheNuM rUpa da gujarAtImAM pracalina" che. 8 mAM -kAra hovAnI kaI pratIti thatI nathI, mATe AvuM rUpa gujarAtI lipimAM asvIkArya gaNuya. 6 lakhavAnI sagavaDa che ja. += hR thaya e ja rIte hR+ 6 = 6 karAya evA koIka tarkathI 6 -+ 8 nA sandarbhe paNa vaparAya che je sarvathA azake che. * chatAM eka upayogI sUcana che. bAMglA lipimAM a-kAranuM cihna - evuM che. vAstavamAM che ane sambandha " " sAthe che enI smRtirUpe A 2'nI AkRtine: maLatuM cihna ( vadha zAstrIya che. gujarAtI lipi pUratuM, ne badale 8 e cikra svIkArI laIe, te 6 ne badale 63 ane 6 ne badala de lakhI zakAya ! For Private and Personal Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nizItha naTavara chu e ja rIte A 'nA uccAra sAthe ja jIbha upalA jaDabAnA AgalA be dAMta sudhI UThe paNa ene sparze nahi ja, tyAre eka datya svara paNa UpajI zake che. A prakriyA ane svara te dhaNA prAcIna kALathI ja lupta thaI gayAM che. jyAre saMskRta bhASA devanAgarI lipimAM lakhAvA mAMDI, tyAre A svarane sUcita karavA koI na lipisaketa banAvavAmAM na AvyuM. ane ugyAra ( jevo karavAnA AdezarUpe ja Dha e ja saMjJA vAparavAmAM AvI. "joDAkSara vicAra mAM eka vighAne e mata darzAvyuM che ke saMskRtamAM =aa e artha nathI, paNa e pelA anya svarane ja varNasaMketa che. paNa A te jamaNA ja che, kAraNa ke devanAgarI lipinA vikAsanI paNa pahelAM ja e svara nAza pAmyo hate. lipiparatve te g=-- ja che e spaSTa che. khAsa nedhavA jevuM te e che ke badhI ja mukhya bhAratIya lipiomAM A svara eka svatatva AkRti dvArA batADAya che, te te lipimAMnI "la"nI AkRti sAthe te te lipinuM "A-kAranuM svarayika prayojIne nahi. mULa lipimAM paNa ene svataMtra lipita hatA. eka devanAgarI ane gujarAtImAM ja A rItanI azahi nabhAvI levAI che. have A svarane abdha datya la sAthe che enI smRtirUpe ene e (su) evA saMta dvArA vyakta kare neIe. ! +=& thaze, ne tene kayAra phala jevo thaze evI dalIla thaI zake, paNa e AdhAravihoNI che. je uccAra ja lupta thaI gayA che ene mATe te ze vivAda 6 lakhIne gujarAtImAM uracAra te da je 6 ja karAya che ne ! vaLI Adhuni lipimAM joDAkSaronA aMgabhUta vANuM uparanIce nahi paNa AgaLapAchaLa mUkavAnuM ja vaidha manAyuM che. vaLI 4 ane 6 e bane svare kevaLa vyAkaraNamAM zAstrIya carcA pUratA sImita che. emAMne aMte aneka zabdomAM lekhana pUrata te vaparAya paNa che. te khuda saMskRtamAM paNa kevaLa kapa dhAtu parathI banatA zabdomAM bacce che. AvA zabdo te ApaNe vAparavAnI jarUra paNa nathI. chele, jIbhanI koi paNa noMdhapAtra hAlacAla vagara kevaLa haThane goLAkAra rAkhIne "a"nA haracAramAM je AMzika antarAya te thAya che, enAthI "u" maLe che. A ekSya svaroccAraNa prakriyAnuM svaracita 8 che, je karaDavALA vargomAM te da2Dane ja lagADAya che, jema ke su. Ama a= 'a' para ezya prakriyA dvArA upajAvavAmAM AvatA svara=u che ema samajavAnuM che. Ama ApaNA prAthamika pAMca svare emanA uccArasthAnIya anukrama mujaba aaia-abu che. A dareka prAthamika svara sAthe zvAsamAM "a" kheMcavAnI prakriyAne guNuvidhAna kahevAya che, ane enA dvArA prApta thatA svare guNasvaro kahevAya che. A daSTie "bine. svara "e" che, ane "" ne guNavara "e" che. e-bane sadhisvara paNa kahevAya che. ene artha eTale ja, ke enA uccAraNamAM be prakriyAnI saMdhi thAya che. "e"nA cAraNumAM "aane "anI uracAraNa prakriyAonI saMdhi thAya che, ane "onA uccAraNamAM "a" ane "o'nI uccAraNa prakriyAonI saMdhi thAya che. ene artha e che ke For Private and Personal Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir lipi amane keTalAka mithyA vivA 25 ai-anA uccAraNamAM AvatA AMzika antarAya ocho thAya che, mukhanA pilANanuM kada vadhe che. paNuM A samaja koI ApatuM nathI, ane emane aJ=e tathA a-+u= e evAM samIkaraNe dArA samajAvAya che. e nA uccAraNamAM "a" ane "a" evA be dhvanio hovAne kAbhAsa zatrakriyAne thato nathI. mATe "e ' mULavaNuM ja che. e ja rIte "e"nA uccAraNamAM paNa a" ane "a" evA be vanionI muti kAnamAM thatI nathI. e dRSTie "e" paNa mULavaNuM ja che. svaronI oLakha emanI uccAraNa prakriyA dvArA ApavI ghaTe, sadhi dvArA nahi. sadhine te Akho vicAra ja alaga sandarbhamAM karavAnuM hoya che. jyAre be pada AgaLapAchaLa Ave, tyAre AgalA padanA anya varNa ane pAchalA padanA Adya varNane sthAne ka varNa gajavAne che e aMge ja sanjinuM AkhuM vyAkaraNa ghaDAyuM che. alabatta, emAM svAbhAvika ucAramAM sambhavatI paristhitine yathocita khyAla te rAkhavAmAM Ave che ja. chatAM niH + gamana = nirgamana thAya tyAre visarganA sthAne ra-kAra kayAMthI AvI gaye e uccAraNanI daSTie akaLa che. vaLI A niyamo samajAvavA mATe samIkaraNanAM cihno kevaLa vahevAru daSTie vAparavAnAM che. gaNitamAM te 8 + 6 = c hoya, te c = 8 + ja hoya. paNa A saMdhinAM samIkaraNamAM te AvuM nathI ja nathI. a+= e che, te e = a +I ja che evuM nathI. e = A + I, e = a + I, e = A + chI paNa che. e ja rIte a + 9 = e che, te e = a+u ja che evuM nathI. A = A+ uM, e = a + U ane e=A+ U paNa che ! dik + anta = diganta thAya, ene artha evo te na ja karAya ne ke ga = + a ! Ama svarenI oLakha sabdhi dvArA ApavI e taddana azAstrIya che. "joDAkSara-vicAra "mAM lakhyuM che ke " A mAMne kAne vAstavamAM a-kArasUcaka da2 che. ane a + a = A che, mATe a + = A ema lakhAya che. A vidhAna AdhAravihoNuM che. * A' e to ane vRddhisvara che, saMdhistara nahi. " A'nA uccAraNamAM be dhvanie hevAne koI AbhAsa kAnane thato nathI, eTale e rIte paNa e saMdhisvara nathI, mULavaNuM che. vaLI ApaNI mULa brAhatI lipimAM a-kAra-sucaka koI nizAnI nahotI. dareka vyaMjananI maLAkatimAM ja a-kAra niyata raheto. chatAM AkAranuM spaSTa cihna hatuM. badhI ja dAkSiNAya lipiomAM paNa A ja sthiti che. brAhmInA ja e svaracihanA vikAsarUpe devanAgarImAM ane gujarAtImAM ApaNane kAne maLyo che. e spaSTataH svataMtrarUpe AkAranuM cihna che. ene a-kAra sAthe kaI levAdevA nathI. noMdhavuM to e joIe ke ApaNe kALakrame lipimAM svaronI AkatimAM akAra sAthe ja svaracihnone pravega vadhAratAM ja rahyAM chIe. bAMglA ane dakSiNanI badhI ja lipiomAM e-e mATe svataMtra AkRtio paNuM che ane svaracihno paNa che. devanAgarImAM * o nI svataMtra Akati nathI, ApaNe ma ne ja che e ciha lagADIne jo ema batADIe chIe. gujarAtImAM ApaNe ine paNa rUkhasada ApI, a joDe ja 5 prajIne " e ' banAvyo. A pravRttine have vistArIne ai- a-a-a evAM rUpe svIkArI levAnAM che. e rUpanI zuddhatA For Private and Personal Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nizItha jaTavara mura) ane zAstrIyatA aMge koI zaMkA uThAvavA jevI nathI. dareka svaracihna te-te svaroccAraNa prakriyAnuM pratinidhitva kare che. eka mata evo che ke svaramALA kaMI a-nI bArAkhaDI (bArAkSarI) nathI. paNa ApaNe joyuM ke dareka svara jema varNa che, tema akSara paNa che. pariNAme svaramALA e svaranI "bArAkhaDI" ja che e svata: siddha che. bIja, lipimAM prAgapara cihnanuM sUcakatva sthAyI nathI rahetuM. dAta. = a che, e vAta kevaLa sadasDa (pANavALA) varNone lAgu paDe che, A ja cihna nirdaDa (pANa vagaranA ) varNone lAge, tyAre e AkAra sUcave che. dA.ta. kA-dA. e ja kAna para jyAre mAtrA savAra, thAya che, tyAre e o-kAra sUcave che, tyAre e = a ane = e evA kaI tarkanI jarUra nathI rahetI. cihnonA saMyojanathI eka svataMtra sUcitArtha prApta thAya che, jene e ja rIte svIkAra karavo ghaTe. A rIte svare lakhavAthI mudraNa ane TaMkana mATe kevaLa "a"nI jarUra raheze. enAthI sAkSaratA abhiyAnamAM paNa noMdhapAtra saraLatA Avaze. pha + a = ka, pha + a = ka, pha + a =ku, pha+ a = ku ema samajAvavuM ane zIkhavavuM keTaluM saraLa thAya ! ahIM khAsa ullekha karavo joIe ke zrI kAkAsAheba kAlelakara A paddhatinA puraskartA hatA, ane emanA jIvananA pAchalAM varSomAM A ja rIte lakhatA. 18 thI paNa vadhu bhASA jANanAra pU. vinebA bhAve paNa A paddhatine anumodana ApatA. rASTrabhASA pracAra samitie paNuM A rUpa kyAranoya pracalita karyA che. paNa kevaLa rUDhivAdIonA durAgrahane lIdhe kendra dvArA mAnyatA pAmyAM nathI. Aje zrI mahendrabhAI meghANIe A paddhatine joradAra pracAra karyo che. Avo, A rUpanI zAstrAyatA samajIne vivAdo miTAvIe; lipine saraLa banAvIe. svare aMge eka anya vivAda paNa samajavA jevo che. devanAgarI, gujarAtI, bAMglA e badhIya lipiomAM hrasvainuM svaracihna "C " che, je varNanI DAbI bAjue lagADavAnuM che. brAhmI lipimAM badhAM ja svaracihno varNanI jamaNI bAjue ja upalA, vacalA ke nIcalA hissAmAM rahetAM. hakIkatamAM mudraNa-TaMkana mATe A ja yojanA Adarza che. isvaI tathA dIrghaInAM cihno: emAM ja maNI bAjue upalA hissAmAM rahetAM. enAM kamika vikAsamAM brAhmInI. auttarIya zailImAM hrasvainuM ciha DAbI bAjue vikasI gayuM. e spaSTataH beTI dizAmAM thayelo vikAsa che. uccAramAM vyaMjana pahele haiye che, e pachI. e ja rIte lekhanamAM paNa vyaMjana pahele lakho ghaTe. svara ke svaracita enA pachI ja lakhAya. "ka" lakhe, te paNa ene artha i+ pha nathI, ka + i ja che. vAkapratibibatvane dA karanArI koI paNa lipimAM AvAM visaMvAdI citA tyAjya gaNavAM joIe. e daSTie brAhmInI dAkSiNAtya zailI vadhu prAmANika rahI. emAM e cihno kAM te hatAM tyAMnAM tyAM rahyAM, athavA bane jamaNI bAjue vikasyAM. A jamaNI bAjune vikAsa zAstrIyatAne sarvathA susaMgata che.* malayALa" lipimAM "1" hRsvaInuM cihna che, 1 x A lekhamAMnA lipi saMketane lekhanA aMte darzAvavAmAM AvyuM che. lekhamAM lipisaketa kramAMka jaNAve che. For Private and Personal Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lipi aMgenA keTalAka mithyA vivAda 25 ane-jao lipi ta kramAMka 1-dIII.. mudraNa-kana mATe A yojanA devanAgarIgujarAtI-bAMglAnI yojanA karatAM spaSTataH caDiyAtI che. enuM anukaraNa kema na karI zakAya ! malayALa" lipi ApaNI ja sagotra che.-kramAMka 2-e dIrdhI tarIke rUDha thayelA cihnane sandarbha na badala haiya, to "1" e malayALama lipinuM dIrdhInuM cihna ApaNe svaaina cihna tarIke apanAvI laIe te kevuM rUDuM thAya. khAsa te buddha lakhAya ke buddhi, evuM vicAravuM na paDe, -kramAMka 3--lakhavAnI saMpUrNa zAstrIyatA AvI jAya. *" paNa ApaNAM cihno ja cAlu rAkhavA hoya te ? joDAkSara eka akSara , svaracihna AkhA akSarane lagADavAnuM che. eTale bhakti, zuddhi jevA "paheLA' joDAkSarane AvarI letuM eka vistArita ciha paNa mudraNa ane TaMkana mATe rAkhavuM paDe. paNa ene badale bhakRti zadhi ema lakhI zakAya e eka mata che. e matanA virodhIonuM kahevuM che ke zAstrokti mujaba joDAkSaramAM vacce svaranuM vyavadhAna (AtaruM) na AvavuM joIe. A zAstrokti kharekhara samajavA jevI che. joDAkSaramAM vacce svaranuM vyavadhAna AvI jAya, te tyAM saMyati kharaData thAya che. dA. ta. na mAM traNa vargo che: ga + + a. A traNe varNo maLIne eka akSara bane che. have vacce svaranuM AMtaruM AvI jAya, dA. ta. gana, te A joDAkSara nathI raheto. ene badale ga+ a +na+ a evA cara varNone ga. na evA be akSarene banele zabda banI jAya che. joDAkSara khaDita na thAya eTalA mATe ja svarane vyavadhAna na AvavuM joIe. paNa ni ema lakhIe, to A saMyuti khaMDita thAya che? ApaNe te joyuM ke ni = na+ a che. eTale gana lakhIe, te paNa ene artha ga +na+ai ja rahe che. arthAta joDAkSara khariData thatuM nathI. gana lakhavAthI vacce svaracita Ave che e kharuM, paNa enuM kAraNa che ke ApaNe svaracihna je azuddha sthAne che ! svaracita vacce hovA chatAM tyAM svara te nathI ja, jyAM svaranuM aMtaruM che ja nahi tyAM ene jovuM e te zrI jyotIndra davenI bhASAmAM " avasudarzana' che ! svaracihanA AMtarAthI saMyuti khaData nathI thatI eTalI vAta samajI laIe, te ani, bhaphati, malikA, thati jevAM rUpe azuddha nahi lAge. mULe ja azuddha ane azAstrIya evuM ApaNuM svaracihna na badalavuM hoya, to pachI A rIte lakhavAthI mudraNa-kana-lekhana mATe je saraLatA Avaze ene vahevAru daSTie vicAra sau vidvAnoe karavo joIe. zAstra, zAstrokti ane rUDhi vaccenuM tAratamya na samajIe te dhaNA anartho thAya che. A upayogI sUcana paNa zrI mahendrabhAI medhANI dvArA karAyuM ja che, emane mAnabhera ulekha karuM chuM. : have ApaNe repha aMgenA vivAda para AvIe, a-kAra, I-kAra, ma-kAra ema lakhAya che. tema kAra lakhAya ke nahi? maharSi pANinie "ra" ne "kAra' na lagADatAM * iko pratyaya lagADA, ane 2 + i=reka evo zabda sAthe. pariNAme " 2'nA lipisaMtane A rephanI saMjJA maLI. saMskRtamAM ene re kahevAya, eTale ApaNe paNa rapha kahevuM e For Private and Personal Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 216 nizItha naTavara dha te svIkArya che. paNa eTale 2-kAra na ja kahevAya. e to kevuM! bIjA badhAmAM "kArane svIkAra, te ' ra 'mAM ' kAra'ne kema InkAra? A vivAda te behade che. ra-kAra kahevuM, gujarAtI ' pUratuM te sarvathA zuddha gaNAya. A " 2'nA lipi saMketae bIjA aneka vivAda sarajyA che. e lipi ke kayAMthI AvyA, ene vicAra karyA vinA A vivAde, emanuM mithyAtva ane emanuM nirAkaraNa samajavuM azakya che. A lipasate ApaNe ApaNI mULa lipi brAhmImAMthI meLavyA che. brAhmImAM joDAkSare lakhatI vakhate pahelA vargane lipisakrata upara ane bIjA varNane lipisakata enI nIce ema goThavaNI thatI. dareka viSNune lipisaMketa ayukata ja hatuM, chatAM joDAkSara karatI vakhate e a-kAra kADhavAnI koI tajavIja nahatI karAtI. upaluM sthAna ja te varNanuM vyaMjanatva sUcavI detuM. dA. ta. + = ka, ane kamAMka 4. prAraMbhika brahmomAM 2 "" ema lakhAte joDAkSaramAM 2' pahele heya te "" upara ane pachIne vaNa nI ema lakhIne joDAkSara lipistha thatuM. dA. ta. E = ja; te $ = ja. dhIme dhIme A ja zIrSastha re thayo. A prAcInatama reka malayALama, lipimAM cheka Aja sudhI jaLavAyelo che. be karatAM vadhu varNane joDAkSara hoya te paNa A repha te enI tarata pachI je varNa hoya enI upara ja lakhAya che. malayALama lipimAM joDAkSare badhA vargo uparanIce mUkIne ja taiyAra thAya che, chatAM keTalIka vAra bAjubAjumAM mUkIne paNa taiyAra thAya che. paNa tyAreya re te enA anugAmI varNa para ja hoya che. A rephanuM svarUpa DuM palaTAIne evuM thayuM. enuM upaluM aDadhiyuM 8 zIrSastha rapha tarIke rUDha thayuM, je Aje bAMgalA lipimAM vidyamAna che. bAMglAmAM paNa daDavALI vaskRtio che, chatAM A repha e daDa para nahi, paNa varNAtinA dANA sivAyanA aMza para ja rakhAya che-A ja enuM zAstroya ane tAkika sthAna che. jema ke-mAMka 5-( = 85)-mAMka -( = marya)mAM re -kamAMka 7-( = 1) para che, Da (= ) para nahi-kramAMka 8- = mUrti)mAM te repha hrasvainA svaraciDhane chedIne batADAya che. devanAgarImAM 'nuM' evuM 25 thayuM. paNa koIka akaLa kAraNosara A re karaDa = a-kAra) para darzAvAte che. gujarAtI lipi te devanAgarInuM ja parivRtta rU5 che, eTale A goTALo emAM paNa cAlu rAkhavAmAM Avye. ajaba che A goTALe ! beDAkSaramAM rapha je varNanI pahelAM ucArAya enI upara nahi, panu AkhA joDAkSaranI anya vatinA anya aMza upara mukAya! da5-ardha evAmAM te A paristhiti calAvI laI zakAya. matya, arthamAM te e kaI rIte calAvI levAya! pAchu vagaranI vaNakati joDAkSaramAM madhyasthAne hoya tyAre te joI le gammata-vajaya, sokaI * kArya jevA zabdomAM te A reka enA uccArasthAna karatAM keTaleya pAchaLa jaIne anya a para virAjamAna thAya che" evAM evAM vidhAna karIne A taddana azAkIya paristhitine sakAravAmAM paNa Ave che. For Private and Personal Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lipi agenA keTalAka mithyA vivAda ' are ! kayAM zAstroe e rephane tyAM "virAjamAna" karyo che? ApaNAM mULa zAstro je RSimunioe racyAM emanA yugamAM lipa hatI ke nahi te paNa ApaNe nathI jANatAM. heya, te paNa e devanAgarI' ne nahAtI ja, bhASA ane vyAkaraNane sUkama ane vaijJAnika rIte vicAranArA e tejasvI para AvI azAstrIyatA koI rIte nabhAvI na leta, eTaluM te nizcitapaNe kahI zakAya. ApaNe have A mATe gambhIratAthI vicAravuM rahyuM. brAhmInA cihane jALavI rAkhavuM, paNa enA takane visAre pADe emAM te kaI zAhi ! brAhmInI ja ottarIya zailImAMthI utarI AvelI bAMglA lipinuM udAharaNa ApaNI sAme che ja. A, darpa, azva ema lakhIe ; madha-aya ane vaya-saune zuddha gaNIe; kAvyamAM rekane enA svAbhAvika sthAne " virAjamAna" karIe .. aMgrejI ArTavarkavarDa ityAdi zabdonAM bahuvacanI rUpe Asa-vasavasa ema lakhavAM ke A vaka-varsa ema lakhavAM enA viSe paNa vivAda cAle che. A to vaLI taddana vAhiyAta vivAda che. samasta aMgrejIbhASI vistAramAM eNkasapharDa zabdakoza ekameva mAnaka AdhAra gaNAya che. emAM aMgrejI zabdonA mAnya uccAre IPA dvArA samajAvyA che. uparyukta badhA ja zabdonI uccAraTImAM 2 'kAra che ja nahi! joDaNI (Spelling)mAM batADAte " uccAramAM te sarvathA zAnta che. e te bahudhA enA AgalA svarane vilaMbita karI nAkhe che. A badhA zabdo ApaNI lipimAM utArIe, tyAre e zAnta "2'kAra kaI rIte batADAya ! Balm nuM ApaNe bAlma thoDuM ja lakhIe chIe?-- bAma ja lakhAya ne ! Psalm nuM sAme na ja lakhAya, kAraNa ke p ane ! bane zAnta che, enuM liyantara sAme ma ema ja thAya. e rIte uparyukta badhA zabda ATa-ATsa, vaka-vakra, vIvasa ema ja lakhAya. je dIrdhatvasUcaka ciha na vAparavuM hoya te ATa-ATsa, vaka-vaka ane vaDa-vaDusa ema lakhavAthI paNa e aMgrejI zabdonuM zuddha gujarAtI liyanara thaze. Sport, March, party, surface, circus, government 1791 242124 RELHI 4 Mgaulan che, kozamAnya ziSTa uccAramAM ene sthAna ApavAnuM nathI. eTale AvA "2'ne ApaNI lipimAM batADavAnuM koI prayajana nathI. jyAM "ra 'kAra che ja nahi, tyAM ene parANe ghusADa ane pachI ene kaye ThekANe "virAjamAna" karavo e aMge vivAda karavo enA jevI bIjI koI ninda ane hAsyAspada pravRtta nahi hoya! A vivAda keTale mizyA che e vize vadhu te zuM kahevuM ! alabatta, amerikAmAM je aMgrejI bolAya che emAM A "r' uccarita karavAno Adeza amerikI zabdakozAmAM che, paNa ApaNe aMgrejI bhASA sAthene sAMskRtika ane aitihAsika saba-dha briTanIya aMgrejI joDe che. AkhAya rASTrasamUha (Commonwealth)nAM sarva rASTramAM briTanIya aMgrejI ja mAnaka gaNAya che. te chatAM ATalA zabe pUrata AdhAra ApaNe amerikI aMgrejIne ja rAkhavuM hoya ane ra-kAra batADavo ja hAya, te enuM sthAna te tArkika rAkhIe ne ! are, rephanuM sthAna te ApaNuM zabdomAM paNa tAkida karavuM paDe, ema na karavuM hoya, te paNa ATalA aMgrejI zabda pUratuM te Asa-varkasa-vasa lakhavuM ha maNI hovuM joIe. A 12 For Private and Personal Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra : www.kobatirth.org 218 nizItha naTavara dhruva A badhe prasa Mge zrI mahendrabhAi medhANInI saraLa lipi A vivAdanA AbAda ukela Ape che. zI`stha rene anya varNanA stare utArA, varNAkRti brAhmIne AdhAre nahi paNu ApaNI lipine AdhAre banAve. ardha-darpa-martya-artha-varjya-saurya -kArnyaArTsa-varksa-varDsa ema ja lakho. vivAda miTAve. lipine taka zuddha karo. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir have adhaH stha' k para AvIe. 5 nuM nIcaluM aDadhiyuM te ja a:stha k joDAkSaramAM '2 ' bIjo hAya, tA pahelA varSoMnI nIce AkhA 2 vAparavAne badale A ja cihna brAhmomAM vaparAtuM thayuM. enA ja vikAsarUpe -- e cihna malayALamAM AvyuM. bAMglA lipimAM enuM cihna-kramAMka 9-evuM che, je pANavALA ane pANa vagaranA banne prakAranA varSAnI nIce tADAya che. daDavALA varNInA daNDanA nimnatama bindune joDIne A cihna prayeAAya che, eTalI tArkikatA emaNe jALavI rAkhI che, dA. ta.-kramAMka 10, 3 devanAgarImAM tA ApaNe vaLI A adhaHstha raeNk mATepaNu dvidhA UbhI karI ! brAhmonuM cihna te cAlu rAkhyuM, paNa e have kevaLa daDavALA varNo sAthe ja prayeAjAya ! te paNu daNDanA nimnatama bindu sAthe nahi, paNa adhavaccethI ! dA. ta. ~~TM vagere. eka banAvyuM : ^, je kevaLa pAchu vagaranA varlDsa sAthe ja vaparAya evI rUDhi karavAmAM eka evA rUDhicusta mata thayA ke - kevaLa sadazya varNAkRtiete lAge, ane varSAkRtione. - nizDa varSAkRtie sAthe vAparavuM cheka azuddha ja gaNAya ! navuM cihna pa AvI. pariNAme kevaLa niSNu jo A rUDhicusta mata mAnya hoya, te| A cihnonA sUcitArthA zA thAya e samajI levA jevu che. daNDa eTale a-kAra heAvAthI - kevaLa dRzya sAthe ja vAparavAnA atha e thAya ke = r che. dA. ta. 5 ane r nA saMyukta vyaMjana lakhavA hAya, te 5 nA daNDa ( = A kAra ) nIkaLI jatAM ( = p) thAya. ene r lagADavAthI - maLe, emAM daNDa ( = a ) umerAya eTale pra thAya. devanAgarImAM rU-haiM e bannemAM aDadhA daNDa che. e kADhI nAkhatA --haiM evAM rUpe maLe, ane rU lagADIne ?-hu evAM rUpo thAya. chelle a-umeratAM TU-hU~ evAM rUpo maLe. zirekhA kADhIne dra-4 evAM rUpe gujarAtImAM vaparAya che. jo ke gujarAtI da-ha mAM dRNDa ke enA aMza cAMya nathI, eTale AvAM rUpe! gujarAtImAM vAparavA jevAM ja nathI. pazu rUDhi prabaLa hoya che ! kevaLa nirdaNDa varSAMkRtie sAthe ja vAparavAnuM cihna hoya, to eno artha e ja thAya ke = 2. eTale Tu-chU tarkasaMgata thAya. A joDAkSarAnAM saMyukta vyaMjane dekhADavA hoya te TUchu ema batADavA paDe. navAInI vAta te e che ke = r ane ^ = 2 ema mAnavAvALA vaLI - vikAsa - mAMthI thaye ema paNu mAne che! paNa joDAkSarAmAM varlDa upara-nIce hoya, tyAre UpaluM sthAna ja vyajanatvasUcaka che. e dRSTie T + 7 = ? = = = X e vikAsakrama vadhu taka saMgata che, For Private and Personal Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lipa agenA keTalAka mithyA vivAda have A vAta mAnIe, te ja 5 mAM - kayAMthI Avyo? A banne vakRtamAM daNDa a-- kArasUcaka nathI, kAraNa ke joDAkSarI rUpamAM paNa daDa yathAvata rahe che. 2-(dA. ta. veta uta). " eTale emAM -e 2 che, nahi. to sAme bIjo tarka hAjara che ke pa evAM ja rUpa hatAM, * paNa pachI ne eka pAMkhiyuM daNDa joDe ekarUpa thaI gayuM ane bIja pAMkhiyuM - cAlu rahyuM, eTale ke - ane pachI evAM rUpe AvyAM! kharekhara, jyAM na pahoMce ravi, tyAM pahoMce kavi ! paNa A badhuM geravAjabI che. brAhmImAM te -= 2 ja che. bAMglA ane dakSiNAtya lipiomAM paNa eka ja cihna che, je -mAMthI ja vikasyuM che, ane eno sUcitArtha "ra" ja che. 6 nahi. eTale devanAgarI ane gujarAtImAM paNa nirdaDa varNo sAthe vAparI zakAya e suspaSTa che. pariNAme 6--ha-i jevAM rUpa zuddha ja che. e ja rIte -pha jevAM atArkika rUpone badale kapha vadhu mAnArha che. A badhA joDAkSaronAM vyaMjanarUpa batADo-kheDA batADo-te -~-ha-i evAM rUpe maLe ! A dRSTie te <= 2 ane = 6 thAya ! cihnonA sUcitArtho ja palaTAI jAya ! zAstrArtha ane sUcitArtho samajatA-samajAvatAM AvA te keTalAya anartho karI besAya ! A badhuM mizyA che, A vivAda ja mithyA che. brAhmImAM hatuM, ane ApaNuM anya sagotra lipiomAM che e mujaba adhaHstha rapha mATe paNa eka ja cihna mAnya rAkhavuM koyaskara che. saraLatA - mAM che, kAraNa ke putyu ema lakhavAthI lipi tristarIyuM ja rahe che, paNa muM--huM ema lakhavAthI te lipi caturastarINu thaI jAya che. R--gha jevAM rUpamAM -aDadho che, mATe 2 ja heI zake evo tarka binajarUrI che. brAhmInA tarka mujaba saMyukta varNamAM Urdhva ke madhya sthAna ja e varganuM vyaMjanatva sUcave che. dra- jevAM rUpomAM e ja taka spaSTa che. eTale ja * zraghamAM - 2 che e samajI zakAya tema che. - vAstavamAM brAhmInI vakRtine sthAne je AkRti ApaNI lipimAM AvI, ene ja , upaga enAM joDAkSarI rUpamAM thavo ghaTe. A dRSTie paNa zrI mahendrabhAI medhANInuM sUcana : zANuM ane vahevAru che. para, dara, kara, Ta, hara ema lakhavAnI pUrNa sagavaDa che ja. pachI "repha' . zA sAru ! e ja rIte zarate lakhavAnI sagavaDa che ja, rapha cAlu ja rAkhavo hoya to paNa zatra ema lakhI zakAya che. eTale zra-tra jevI mULAkSara gaNavI paDe evI AkRtio pratye moha ane mamatva zA mATe? ra'nI bAbatamAM eka bIjI vicitratA paNa jovA jevI che. bIjI badhI lipiomAM paNa hasvau ane dIrghaUnAM ciho "ra"ne viziSTa rIte lagADAya che -kramAMka 11. A rUpe ekastarINu lipine anurUpa hovA chatAM jayAM sudhI AkhI lipi ekastaraNa na thAya, tyAM sudhI te A cihno anya varNone lAge te ja sthAne "'ne paNa lagADAya e ja iSTa che. gujarAtImAM te pracalita che ja, 2-3 ne badale have 2 ja vAparavA lAyaka che, " joDAkSara vicAra'mAM "ane prayoga mAnya thayo che e kharekhara Anandane viSaya che e ja rIte jI ne ja ' karI levo ghaTe. For Private and Personal Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nizItha naTavara dhruva Ama zrI rAmajIbhAI paTele jene "varNa samrATa' nuM biruda ApyuM che, e "ra' cheka nAmAbhidhAnathI vivAda jagADe che. bArAkhaDInAM rUpamAM apavAda saraje che. enAM joDAkSarI aMgenA vivAdathI te tobA ! ane aMgrejI zabdonI joDaNImAM te e baLAtkAre ghusaNakhorI karIne cheka behadA vivAda UpajAve che. mATe ja kahevuM paDe che ke "ra' vAstavamAM vivAda samrATa che. rephanA ja anusaMdhAnamAM kSa ane 4 viSe paNa vicArI laIe.kramAMka 12 - pariNAme kSa mAM kaSa che evI koI pratIti paNa ApaNane thatI nathI, ane joDAkSarane mULAkSaramAM khapAvavo paDe che. kramAMka 13 kramAMka 14. eka devanAgarI ane gujarAtImAM ja A "kSa ne sthAna ane mAna ApavAnuM zuM prayojana che te akaLa che. japa ane kaSa kekaSa lakhavAnI saraLatA che ja. Avo, e ja rU5 vAparIe. zAstrazuddha paNa rahIe, tarkazuddha paNa thahIe. e ja rIte bAlImAM E = ja che, ane h = che. emane ja e joDAkSara varNone upara nIce mUkavAthI thAya che te AvoH E, enA kramika vikAsa dvArA jJa maLyo cheH kramAMka 15 : pAraNAme kSa nI jema jJa paNa mULAkSara tarIke khapAvAya che ! kSa mAM te mULa uccAraNa vize oche aMze jaLavAyuM paNa che, pachI bhale mUrdhanya "" ne badale tAlavya za" dhUsI gayo hovAne mata mAnya rAkhIe, paNa jJa nuM uccAraNa paNa devanAgarImAM lakhAtI bhASAoe gumAvyuM che. hindImAM enAM tha/gye, gujarAtImAM nanya ane marAThImAM 7 evAM uccAraNo thaI gayAM che. e vikRta uccAraNane ja zuddha gaNavAnI ceSTA paNa ApaNe karIe chIe. romana lipyAra karatI vakhate paNa A goTALo cAlu rAkhIe chIe. jJAnapITha pAritoSika ane jJAnezvarIne mATe aMgrejI chApAMmAM Jnanapeeth Awards ke Jnaneshwari lakhAya tene marAThI vAcako virodha paNa kare che, kahe che ke kAM te marAThI uccAra mujaba Dnyanpith ane Dnyane#hwari lakhe, athavA hindI mujaba Gyanpith ane Gyangehvari lakhe ! jANe marAThI ane hindI sivAya bIjI koI bhASA ja bhAratamAM nathI ! bAMglAmAM uccAraNo ghaNAM badalAyAM hovA chatAM lipimAM joDaNI te saMskRta pramANe ja thAya che. kramAMka 16. ja ane - nI je varNAkRtio haiya ene ja AdhAre potapotAnA taniyamane adhIna jagane joDAkSara kannaDa, telugu ane prasthAkSara lipiomAM batADAya che. dAkSiNAtya bhASAomAM - uccAraNa che, eTale jananuM uccAraNa paNa jaLavAyuM che. e loko romana liyenDara paNa jn ema ja kare che. eka devanAgarIne ja vaLI zuM bhUta vaLagyuM ke emAM kaza lakhavAnI saMpUrNa sagavaDa hovA chatAM na jevI AkRti banAvAI jemAM -" ne koI aMze paNa sacavAyA nahi! za =ma che enI smRti paNa gaI, ene uccAra paNa. teya bhUlyAM tyAMthI pharI gaNue, jAgyA tyArathI For Private and Personal Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lipi aMzonA keTalAka mithyA vivAda savAra. kaMI nathI thayuM. rASTrapravAhane pArakhIne cAlo, nAga ja lakhatAM thaIe. A nuM uccAraNa na maLe teya vAMdhe nahi. ga-da ne sthAne ja AvI jaze, te paNa uccAra zuddhatara ja thavAne, AmAM prAdezika asmitAo ke lipimAM aparivartanIyatAnA koI vAMdhA uThAvavA jevA nathI. brAhmInI varNAkRtione sthAne ApaNI vaNakatio banAvyA pachI saMyukta varNo ApaNuM mULAkRtione AdhAre baMne e ja zAstrIya, tArkika ane iSTa che. devanAgarI lipinA joDAkSaramAM devanAgarInI ja AkRtio zobhe, brAhmInI nahi. gujarAtI lipinI dazA te vaLI vadhu mAThI che. ApaNe te brAhmI, devanAgarI ane gujarAtI ema traNa lipionI AkRtio ane tarkavidhionI khIcaDI karI che. reke brAhmI lipinA che, paNa emane praga brAhmInA tarkanasAra na karatAM devanAgarInA 'gera'takanusAra karIe chIe. devanAgarI -ine sthAne da-ha banAvyA pachI paNa joDAkSaromAM te devanAgarI -ne upaga cAlu rAkhe che : dra----hma. zanuM bIja rU5 paNa cAlu rAkhyuM che. 2 ne ca karyo paNa kara ne ca na karatAM tha ja cAlu rAkhyo ! "joDAkSara vicAra ''mAM te vaLI --- hara jevAM rUpane paNa gujarAtI tarIke gaNyAM che ! brAhmI sudhI pAchAM na javAya, te paNa ApaNuM samAna lipivyavasthAne AdhAre mudraNaTaMkana-lekhana traNe daSTie sugama ane saraLa thAya evI eka ja bhAratIya lipi bhAratanI badhI ja bhASAo mATe pUratI che. paNa ema na karavuM hoya, toya ApaNI lipimAM rahelA goTALA ane sAM te dUra karavA joIe ne ! lipine parizuddha ane tarkazuddha karavA aMge sau vidvAnoe gambhIratAthI, rUDhinA pUrvagrahathI mukta thaIne ja vicAravuM joIe. ene mATe ApaNI lipionI pUrvabhUmikA, ApaNu anya sagotra lipionI paristhiti vagerene yathArtha talanAtmaka vicAra atyaMta upayogI siddha thaze. bhUtakALanAM ja zAstrIya vidhAnI kaNikAo. sAthe ApaNe vartamAnane sAMdhavAne che ane ene AdhAre bhAvinA eMdhANa pArakhI AvanArI paristhitione anurUpa thavAne puruSArtha karavAne che. te ja "bahujanahitAya' evI lipavyavasthA ApaNe sthAyI karI zakaze. For Private and Personal Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra *2 www.kobatirth.org kramAMkaH 1 kramAMkaH 2')' kramAMkaH 3 buddadhI kramAMkaH 4 dA. ta . + =ka, ane t = Sa, to da =kSa. kramAMkaH 5 narsa (= darpa) kramAMkaH 6 GDa (=martya) kramAMkaH 7 OM (=ta) kramAMkaH 8 mahi kramAMkaH 9 + kramAMka : 10 dA. ta. kramAMkaH 11 dA. ta. bAMglA jhU =24= | (=pra), & =(), - malayAlama 0 = 2 = devanAgarI 2 = 2 3 = - rDa kramAM kaH 13 enI sAme bAMglA lipimAM +no thayo . to da nI AkRti nA joDAkSarIrUpa joDAkSarIrUpa ne AdhAre grUpa evI thai, eTale hakIkata potAnI rIte jALavI rAkhI. kramAMkaH 14 malayALamamAM + no thayo . to da kramAMka : 15 kramAMka : 16 emAM eja rIte malayALamamAM jja che . jUna 2 ane 3 = ruane OM = kramAMkaH 12 brAhmI mAM + = ka ane t =Sa hatA . Ano kRSa evo joDAkSa2 varNone upara nIce mUkavA thI bane che te Avo da, enA kramika vikAsathI ApaNe kSa meLavyo che >> thayoH da no H ane inA e kSa che e Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir = ja nizItha nakara dhruva (=) ; () ru ane For Private and Personal Use Only 2AE thayo, da no pa thaine 2 IrSyA ema spaSTa rIte ja batADAya che . > < ! >> E - 7 = ja che, che. = jha che, to jJa che,jja= Ja che, to 0 0 0
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nivApAMjali Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir meA. DaoN. bhAgIlAla jayacaMdabhAI sAMDesarA : zraddhAMjali suprasiddha bhASAzAstrI, vivecaka, prAcIna granthAnA vidagdha sampAdaka--saMzodhaka ane itihAsavid prAdhyApaka DaoN. bhogIlAla jayacaMdabhAi sAMDesarAnu` amerikAnA nyUjarsImAM temanA meATA putra DaoN. niraMjana sAMDesarAne dhera 78 varSanI vaye seAmavAra tA. 16-1-1995nI savAre duHkhada avasAna thayuM che, jenAthI saMzAdhanakSetre meATI khoTa paDI che. temanA banne putro tathA banne putrIe amerikAmAM sthira thayAM hoie varSa pahelAM ja te tema ja temanAM patnI zrImatI candrakAntAbena amerikAmAM temanI sAthe rahevA gayAM hatAM. sa'skRta-prAkRta-apabhraMza, madhyakAlIna gujarAtI bhASA-sAhitya tathA itihAsa ane saMskRtinA A vyutpanna vidvAnano janma I. sa. 1917nA eprilanI pAMcamI tArIkhe uttara gujarAtanA aitihAsika nagara pATaNamAM thayA hatA. temanAM mAtArpitA mahAlakSmIkhena tathA jayacaMdabhAI IzvarabhAI sAMDesarA parama vaiSNava hatAM. pitAzrI amadAvAdamAM rezamanA vepArI mAtra ATha varSanI vaye temaNe pitAnI chatrachAyA gumAvI. AthI temanAM phoIbA zrImatI kAzIbahene gharanA saghaLA vahIvaTa sabhALI lIdhA ane kuTuba amadAvAda cheDI pATaNa AvyuM. AthI gujarAtI trIjA dheAraNuthI zALAnu` sadhaLuM zikSaNa temaNe pATaNamAM ja lIdhuM. hatA. 'svAdhyAya ', pu. 20, aMka 3-4, akSayatRtIyA-janmASTamI aMka, eprila-oNgaSTa 1943, 4. 224-229. For Private and Personal Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 224 jayAta che. ThAkara pUrva janmanA satkarmInA phaLasvarUpe tyArathI ja temane mAda ka sAbUta maLI. teo tera varSanA hatA tyAre 1931mAM suprasiddha sazeAdhaka munizrI jinavijayajI temanI siMghI jaina graMthamALA mATenI sAmagrI ekaThI karavA pATaNa AvyA. tyAre navamA dhAraNamAM abhyAsa karatA A kizora temane maLyA ane sUjha pramANe keTalAya prazno temane pUchyA. AthI prabhAvita thaI zrI jinavijayajI khIje divase temane AgamaprabhAkara munizrI puNyavijayajI pAse laI gayA ane temane kahyuM : " tamane eka vidyArthI nI sAMpaNI karavA AvyA chuM . pariNAme A mahAna jaina muninA mArgadarzana dvArA tyAMnA prAcIna jaina granthabhaMDArAnA avalAkana tathA upayoga mATenI pUrI anukULatA temane prApta thaI. pachI te temanA zikSaka ane itihAsa-purAtattva tathA bhASAsAhityanA saMzodhaka zrI rAmalAla cunIlAla meThInuM milana thayuM ane pradhAnAdhyApaka zrI kalyANurAya naththubhAi jozInI preraNA paNa prApta thaI. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir te pachI 1933mAM akhila bhArata prAcyavidyA pariSada ( All India Oriental Conference )nuM adhivezana vaDeAdarAmAM prAcyavidyA madiranA Azraye maLyuM jemAM mahArAjA sayAjIrAva gAyakavADa pazu upasthita rahelA. A adhivezanamAM zAleya zrI bhogIbhAIe prAcyavidyAmandiramAM sacavAyelA gaNita uparanA eka hastalikhitama tha upara zeAdhapatra vAMceluM! 1934mAM teo meTrikane abhyAsa karI rahyA hatA tyAre temaNe saMpAdita karelA sa. 1706mAM mAdhavakavie racelA vRttabaddha gujarAtI kAvyanA graMtha " rUpasu MdarakathA " muMbaInI phArbasa gujarAtI sabhAe prasiddha karyo. A ja pustaka 1943mAM sapAdaka pote ema.e. nA abhyAsa karatA hatA tyAre temane bhaNavAnuM AveluM! 1935mAM meTrika thayA pachI teo 1941mAM mukhya viSaya gujarAtI ane gauNa viSaya saMskRta laIne prathama vargoMmAM khI.e. thayA ane dakSiNuA phele paNa nimAyA; te ja rIte 1943mAM te ja viSaya sAthe ema.e.nI upAdhi paNa prathama vargamAM uttINuM thaine meLavI, jayAre gujarAtI viSaya sAthe yunivarsiTImAM prathama AvavA mATe temane dI.ba. kezavalAla dhruva suvaNuM candraka enAyata karAyeA. " A pahelAM 1935-37 e e varSa teoe ' gujarAta samAcAra " tathA " prajAbaMdhu'' nA taMtrIkhAtAmAM kAma karyuM tyAre teo " gujarAta samAcAra "nA taMtrIlekhA paNu lakhatA. ahIM temane patrakAratvanA sArA anubhava maLyA. pIDha patrakAra-lekhaka zrI cunIlAla vamAna zAhanA sa'pa' temane ahIM ja thayA. ema.e. thayA pachI padara ja divasamAM temane amadAvAdanI gujarAta vidyAsabhAmAM anusnAtaka adhyApakanI nAkarI maLI gaI. 1951 sudhI ahIM temaNe jUnI gujarAtI tathA ardhamAgadhInA adhyApaka-sazASaka tarIke kAma karyuM, te daramiyAna sa"skRta viSayamAM "Literary Circle of Mahamatya Vastupala and its Contribution to Sanskrit Literature" upara aMgrejImAM mahAnibaMdha taiyAra karI pIeca.DI.nI upAdhi 1950mAM meLavI lIdhI. ahIM e noMdhavuM rasaprada thaze, ke A mahAnibaMdha Azare daDha varSa mAM ja pUrA karI muMbaI yunivarsiTIne For Private and Personal Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nijApAMjali 225 sAMpavA mATe temane be varSanI mudata pUrI thAya tenI rAha jovI paDelI ! A ATha varSane gALe emane mATe vyaktitvaghaDatarane mahattavane samaya nIvaDaNo. A samaye gAMdhIjInA netRtva nIce svAtaMtrya saMgrAma cAlI rahyo hato ane A yuvAnane emAM jhaMpalAvavAnI tIvra IrachA jAgI hatI. daramiyAnamAM zrI ravizaMkara mahArAja temanI saMsthAmAM AvyA tyAre temaNe temanI samakSa pitAne mananI mUMjhavaNa raju karI mArgadarzana mAgyuM. pU. mahArAje tarata javAba Apyo " tamAre mATe A ja dezasevA che. te ja kAma cAlu rAkho." A vAta thaI tyAre jaina Agama " uttarAdhyayana sutra'nuM bhASAntara tathA madhyayugIna prabandhanuM saMzodhanakArya cAlatuM hatuM! 1951mAM vaDodarAnI ma sa. yunivarsiTImAM A sArasvatanI nimaNUka gujarAtInA prophasara tathA vibhAgAdhyakSa tarIke thaI. gujarAtanI yunivarsiTIomAM prathama vakhata ja "prophesara'nI nimaNUka thaI ane te paNa gujarAtI viSayamAM. tyAre teo mAtra 34 varSanA hatA tethI saheja saMkoca anubhavyuM. pU. ravizaMkara mahArAje salAha ApI. "tamAre jarAya saMkoca rAkhavAnI jarUra nathI. Izvara dareka mANasa upara te upADI zake eTale ja be mUkate hoya che." zrI rAmanArAyaNa vizvanAtha pAThake jaNAvyuM: "I have no advice to give you. I am sure that you will rise to the occasion." A rIte temane hUMpha maLI. 1975mAM nivRtta thayA tyAM sudhI temaNe e padane dIpAvyuM-barAbara pacIsa varSa. kizoravasthAthI ja prAcIna gujarAtI sAhityane paricaya temane maLavA lAgele. AthI gujarAtI vibhAgamAM temaNe " prAcIna guja2 granthamALA" zarU karI. e prasthamALAnI pahelI najare AMkhe vaLage evI vizeSatA e rahI ke temAM bhASA gujarAtI paNa lipi gujarAtI nahi; devanAgarI rAkhelI. vaDodarA rAjya hatuM tyAre paNa rAjabhASA gujarAtI hatI ane sarva gujarAtI lakhANa devanAgarImAM ja chapAtAM-" AjJApatrikA" paNa gujarAtI bhASA ane devanAgarI lipimAM ja prakAzita thatI. A pranthamALAnI A rIni prazaMsA pAmI. vina" vibhAgAdhyakSanA padanI sAthe 195thI AntararASTrIya khyAti dharAvatI bhAratanI suprasiddha saMzodhana saMsthA vaDodarAnA prAcyavidyA mandiranA niyAmakanuM sthAna paNa temane prApta thayuM ane nivRtti paryanta sattara varSa sudhI te pade paNa teo rahyA. niyAmaka tarIkenI temanI kArakirdI paNa projajavala rahI. temanI sahabArI nIce jagaprasiddha "gAyakavADa jha orIenTala sirIjha" ane bIjI maLyamALAo adhika samRddha thaI ane 1951thI zarU thayela AntararASTrIya prasiddhi pAmela saMzAdhananuM mAsika "jarnala opha dha erIenTala InsTiTayUTa" paNa sAre vikAsa pAmyuM. tenI ati ucca koTinI lekhasamRddhi tema ja prakAzananI niyamitatA paMkAI. azvana-saMzodhananA lekhene prasiddhi ApanAra sAmayikanI gujarAtI bhASAmAMnI UNapa A vidyApuraSa sAlatI hatI. tethI yunivarsiTImAM yogya rajUAta karI. 1962-63mAM "svAdhyAya" mAsika zarU karyuM. temAM prakAzita thatA lekhonI paNa guNavattA ucca koTinI rahI che. A mATe gujarAtanuM saMzodhanajagata sadA temanuM RNI raheze. sva 3. For Private and Personal Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 227 jayaMta che. ThAkara nyUyorkanA rokaphelara phAunDezananA "speziyala phelo' tarIke 1956-57mAM temaNe pazcima tema ja pUrvanA vividha dezonI vidyAyAtrA karI ane e yAtrAnA anubhavane " pradakSiNa" evA sArthaka nAmathI prakhyastha karyA. 1952mAM muMbaI yunivarsiTInI suprasiddha Thakkara vasanajI mAdhavajI vyAkhyAnamALAmAM zabdArthazAstra (semantics) viSe temaNe pAMca mananIya vyAkhyAne AyAM je zabda ane artha' zIrSakathI prakAzita thayAM. gujarAtImAM A viSayane A prAyaH prathama ja grantha che. 1977mAM amadAvAdanA je. je. vidyAbhavananI bhAratIya saMskRti vyAkhyAnamALAmAM temaNe prabandhAdimAM aitihAsika ane sAmAjika vastu" viSe paNa ati mananIya vyAkhyAne ApelAM. A vidhAna sArasvatane temanI sudIrdha vidyAkIya sevA daramyAna aneka sanmAne sapiDyAM. uttama saMzAdhana-saMpAdana kArya mATe amadAvAdanI gujarAta sAhitya sabhAe 1953mAM suprasiddha raNajitarAma suvarNacaMdraka' vaDe navAjelA. e ja rIte "mahAmAtya vastupAlanuM sAhityamaMDaLa ane tene saMskRta sAhityamAM phALe" e prasiddha pustaka mATe 1962mAM suratanI narmada sAhitya sabhAe "narmada suvarNacandraka' arpaNa karelo. A uparAMta temanAM nimnalikhita sAta pustakone uttama guNavattA mATe rAjya sarakAranAM pAritoSika paNa maLelAM : (1) "jaina Agama sAhityamAM gujarAta " (1952 ), (2) "zabda ane artha" (1954), (3) "vasatupAlanuM sAhityamaMDaLa ane saMskRta sAhityamAM tene phALo" (1957), (4) " pradakSiNA" (1959), (5) "saMzodhananI keDI' (1961), (6) "itihAsa ane sAhitya' (1966) ane (7) "anveSaNa" (1967). vaLI sAhitya-saMzodhananI vividha pariSadamAM vibhAgIya adhyakSa tathA pramukha tarIke paNa teo cuMTAyelA. temAM A gaNAvI zakAya ? (1) gujarAtI sAhitya pariSadanA naDIAda khAte 1955mAM maLelA 19mA adhivezanamAM ItihAsa ane purAtatva vibhAganA pramukha; (2) akhila bhAratIya prAcyavidyA pariSada (All India Oriental Conference)nA 1959mAM bhuvanezvaramAM bharAyelA 20mA adhivezanamAM pAkata bhASAo ane jainadharma vibhAganA pramukha; (3) gujarAta saMzAdhaka pariSadanA 1966mAM vallabhavidyAnagaramAM maLelA pAMcamA adhivezanamAM itihAsa ane saMskRti vibhAganA pramukha; (4) gujarAtInA adhyApaka saMdhanA 1961mAM bharAyelA saNosarA adhivezananA pramukha; (5) gujarAta itihAsa pariSadanA pramukha (1962-64) ane (6) gujarAtI sAhitya pariSadanA pramukha (1988-89). For Private and Personal Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nivApajI 22 A samartha sArasvate vaDodarAnI ma. sa. yunivarsiTInA le (seneTanA sabhya) tarIke 1958thI 195 sudhI satata sattara varSa sudhI tathA sinDikeTanA sabhya tarIke 1963 thI 66 tathA 1969 thI 72 ema cha varSa sevAo ApelI. vaLI bhArata sarakAranI dilhI sthita sAhitya ekaDemInA sabhya tarIke paNa teo dasa varSa rahyA. uparAMta yunivarsiTI grAsa kamizana, yuniyana pablika sarvisa kamizana, bhArata sarakAra ane gujarAta sarakAranI vividha samitio tathA judA judA pradezonI yunivarsiTIonI vividha kAryo aMgenI keTalIya samitiomAM sabhya nimAyA hatA. temanA zreSTha granthomAMnA eka "paMcataMtra' (1949 ) viSe zrI rA. vi. pAThakanA ugAre noMdhavA jevA che : "hiMdamAM saMskRtamAMthI vyutpanna thatI bhASAomAM ATalI zAstrIya ane vizALa daSTithI paMcataMtranuM A paheluM ja saMpAdana thAya che." " anveSaNA" viSe mUrdhanya vivecaka pro. viSNuprasAda trivedI lakhe che: "tamArI pratyeka kati tamAre mATe Adara upajAve che." teo "anusmRti" viSe kahe che: "tamArI vidyAsaMpattinA tema ja temAM vyakta thatA satyaniSTha ane saumya vyaktitvadarzanathI mAro gujarAtI jIva jADere thAya che." e ja grantha viSe 5. sukhalAlajIne abhiprAya paNa seMdhavA jevo che. "tamAruM vAcana, vicArasaraNi ane nirUpaNazailI e badhuM vyApakatAnI bhUmikA upara yogya rIte ghaDAyuM che.' temanuM A lakhanAranA sahayogamAM taiyAra thayeluM "Lexicographical Studies in Jaina Sanskrit (1962) enA prakAranuM prathama pustaka che. te tema ja te bane lekhakone 80 year 22 "Some Important Vocables from Sanskrit Commentaries on Jaina Canonical Works" (jarnala opha dha orIenTala insTiTayUTa, mArca--jUna 1966) sImAcihnarUpa banI gayAM che. itihAsaviSayaka saMzodhananA temanA agiyAra grantha paNa khAsa noMdha mAgI le tevA che. ' Literary Circle of Mahamatya Vastupala and Its Contribution to Sanskrit Literature' (1953) nuM hindI bhASAntara banArasa yunivarsiTInA jaina saMskRtisaMzodhaka maMDaLa tathA telugu bhASAntara haidarAbAdanI usmAniyA yunivarsiTInI saMskRta ekeDemIe prakAzita karela che. " uttarAdhyayanasUtra' tema ja pAMcamA kAnA saMghadAsagaNita prAkRta kathAgrantha "vasudevahiMDI'nA temanA TippaNu sAthenA anuvAda paNa khUba mahattvapUrNa banI rahyA che. chevaTa sudhI A dhuLayAnI niSThA dharAvanAra vyutpanna vidvAna bhAratIya saMskRtiviSayaka sAdhanakAryamAM DubelA rahyA. sapheda khAdInAM dhotiyuM, jhabhbho ane TopI e emane nityano viSa hato. ' sAda jIvana ane ucca vicAra' e siddhAntane temaNe barAbara jIvanamAM utAryo hatA. svadezaprema temanAmAM sabhara bhareluM hatuM. A niSThAvAna sArasvatanA badhA grantha ane lekhonI sUci ApI A zraddhAMjalinA lakhANane laMbAvavAnI jarUra nathI. temanAM gujarAtI tathA aMgrejImAM lakhAyelAM sarva lakhAze sattayata ja rahyAM che. emanAM keTalAMka lakhAnA anya bhASAomAM anuvAda paNa thayelA. For Private and Personal Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jayadeg che, ThAkara pitAnA niNa ane AbhaprAya mATe teo sadA pUratAM pramANe ApatA. lAMbAM lakhANomAM paNa eka vAkya paNa nirarthaka lakhAyuM na hoya. emanAM saMzodhananAM uDANa tathA vyApa vizALa hatAM. emanAM prAcIna manAM saMpAdananI prastAvanAo paNa bilakula muddAsara rahetI. hameza khuzamijAja rahetA A vicakSaNa ane vilakSaNa vidvAna nirbhIka spaSTavaktA hatA. evA paNa prasaMga banelA jayAre koI jAhera sabhAmAM badhA vaktAethI virodhI sUra dRDhatApUrvaka dAkhalAdalIla sAthe pUrvataiyArI vinA temaNe vyakta karelA. emanAM jIvana ane kArya bane sadA saravasamRddha rahyAM che. A tejasvI vidyApuraSanA avasAnathI gujarAtI sAhityakSetra ane vizeSataH saMzAdhanakSetre moTI khoTa paDI che; paraMtu temane kSara deha kharI paDayo chatAM temane akSaradeha cirakAla paryaMta UgatA saMzodhakone preraNA pAse rahaze. janAbaddha rIte kArya karavAnI ane nizcita samayamaryAdAmAM kArya pUruM karavAnI temanI cIvaTa sada,preka-protsAhaka banI raheze. AvA mahAna sarasvatI-upAsakane zata praNAma. jayanta pre, ThAkara vayama ', 69 manISA, je. pI. roDa, vaDodarA-20. For Private and Personal Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir granthAvalokana samaddhivicA2 [ samyaga darzanavicAra ]: lekhaka zrI pAnAcaMda bhAIcaMda mahatA. prAkRta grantha pariSada caLyAMka 2 6. prakAzaka prAkRta grantha pariSada, amadAvAda-9. prathama AvRtti 1993. pRSTha 16+108, 22414 se.mi., kiMmata rU. 30-00. sundara upayogI pustaka " samakita " e "samyaktva'nuM gujarAtI rUpAntara che. jJAna, cAritrya tathA darzana traNe samyaka hevAM joIe. paraMtu darzana vinAnI kriyA niSphaLa gaNAya. AthI darzananuM mahatva vizeSa che. jo darzana samya hoya te ja jJAna tathA cAritrya samyapha thaI zake. AthI "samyaktva" ke "samati" e saMjJA " samyagdarzana ne ja apAya che. eTale ja jaina tIrthakaronI pUrvajanmanI kathAo paNa je bhavamAM temane samyaga - darzana thayuM hoya te bhavathI ja zarU thAya che. ane A kAraNe ja " samakita'ne mokSamArganuM prathama sopAna gaNavAmAM Ave che. Atmadarzana ', " paramAtmadarzana ', "bodhi ', svarUpasAkSAtkAra" ane "AtmajJAna'e badhI saMjJAo tenA ja paryAye che. " samakita 'e mAtra muni dharma mATe ja nahi, parantu graha dharma mATe paNa Avazyaka che. A rIte mAnavajIvanamAM AdhyAtmika unnatinA e pAca che. AvA mahattvanA viSaya aganI jyAM-tyAM veravikhera paDelI sAmagrIne A nAnakaDA pustakamAM ekatra karI kramabaddha rIte goThavI ApI lekhake bahu upayogI kArya karyuM che. vaLI AvA kaThaNa viSayanuM saraLa bhASAmAM nirUpaNa e paNuM A granthanI vizeSatA che. jaina zAstromAMthI mUkelAM puSkaLa avataraNe pustakanI upayogitAmAM umero kare che. * prathama traNa prakAranuM bhUmikArUpa hoI temAM ' darzana ' zabdanI samajutI, AgamomAMnA samyaka tvaviSayaka vivecananI saMkSipta rajuAta tathA tenA pratipakSI 'mikSAtva'nuM svarUpadarzana karAvyuM che. pachInAM cha prakaraNomAM kathAnuyoga Adi cAre anugAnI samyakatvaviSayaka apekSAo spaSTa karI che. te pachInAM pAMca prakaraNomAM samaktinA prakAro, lakSaNa, aMga, ruci ane tenA 6 bola samajAvyA che. chellA 15mA prakaraNamAM zuddhopavega 'nuM vivecana karyuM che. cetanAvyApArane jaina darzanamAM " upayoga' kahyo che. jenA vaDe AtmA darzana temaja jJAnanuM pravartana karavA prerAya te cetanA vyApAra te zuddhopayoga. darzane paga ane jJAna paga jIvananAM vaNAI jAya tyAre ja tattvasAkSAtkAra thAya, ane e ja samyakatvane aMtima artha che, svAdhyAya', pR. 30, aMka 3-4, akSayatRtIyA-janmASTamI aMka, eprila-oNgaSTa, 1993 pR. 229-246, For Private and Personal Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jayAta che. ThAkara sAmAnya sAdhako thoDA samayamAM A gahana-sUkama viSaya saraLatAthI samajI zake e A laghugranthane Azaya che. AvA prazasya premaparizrama mATe 78 varSanA lekhaka ApaNuM hArdika abhinandanane pAtra che. jayanta pre, ThAkara * vareNyam' 69 manISA, je. pI. roDa, vaDodarA-390 020. svAmI kRSNAnaMda saMpuTa bhA. 1 : saMkalana: navInacaMdra ena. trivedI pra. kRSNAnaMda pablikezana kamiTi, zAMti Azrama, bhAdaraNu (ji. kheDA) 388530, A.1, 7 julAI 1990, pR. 32 + 376 Live, loving and laughingne Adarza ApanAra brahmadezamAM janmelA pU. svAmI zrI kRSNAnaMdajInA mULa aMgrejImAM lakhAyelA traNa graMthonA gujarAtI anuvAdane A saMpuTa che. chUTA pustako paNa jyAre prakAzita thayAM hatAM tyAre paNa vinA mulya e yogya adhikArIone pahoMcADavAmAM AvatAM hatAM. A saMpuTa paNa niHzulka vahecavAmAM Avyo che, je anukaraNIya che. AMdhImAM upadeza', " pathikanA anubhavo ', " jhalaka ane jhAMkhI "mAM svAmIjIe joyelAanubhavelA prasaMgonuM Alekhana che. anubhavonuM vidhya khAsa dhyAna kheMce che. anubhavelA prasaMganuM nirUpaNa karatAM pahelAM enI bhUmikArUpe e anubhavane jIvanasaMgrAmanA saMdarbhamAM mUlavavAno prayatna kare che. eTale e prasaMgAnubhavane ciMtanAtmaka sparza maLe che. vacamAM vacamAM sarvasAdhAraNa satyo rajU thatAM rahe che. dareka anubhavamAM paryaTana premI svAmIjIne jIvananAM avanavA svarUpo jovA maLe che, sAthe navuM navuM jIvana darzana lAdhe che. avanavAM pAtro maLatAM jAya che ane jIvanasvarUpanI samaja vadhatI jAya che. mAnavajIvanamAM apAra vidhya che ane aNadhArI aneka zakyatAo che. pratyeka anubhavomAMthI pasAra thatI veLA svAmIjInI sabhAnatA, saMvedanazIlatA, bauddhikatA, anubhavAnuM pRththakaraNa karavAnI kSamatAne kAraNe e anubhava mAtra sthaLa anubhava na rahetAM anubhUti banI rahe che. svAmIjInI mAnavatAnI maheka pAne pAne anubhavAya che, sAthe adaSTa ke Izvarano svIkAra ane tenA pratyenI zraddhA paNa jovA maLe che. badhuM ja adaSTa ke Izvare goThavelI yojanA pramANe banatuM Ave che, karma ane tenA phaLa Action ane ReactionnA kramamAM akathya evuM sAruM ke mAThuM banI jAya che evI eka svIkRti paNa ahIM jovA maLe che. dareka prasaMganuM pitA potAnuM eka satya che eTale emAMthI pasAra thavAnI prakriyA eka satyAnubhUti banI rahe che. enuM vistRta nirUpaNa karatA svAmIjInI smaraNazakti mAna upajAve che. adhyAtmamArganA pravAsIne mATe koI paNa anubhava adhyAtmadaSTie mUlyavAna hoya che. emAMthI eNe adhyAtmanuM bhAthuM bAMdhavAnuM hoya che. adhyAtmanuM kSetra e dunyavI jIvanathI koI alaga kSetra mAnavAne badale sAMsArika jIvanamAM racyApacyA mANasonI vacamAM rahI temanI sAthe haLIbhaLI emAMthI bodha tAravavo e upakrama pustakanA pAne pAne vaMcAya che. jIvanaghaDatara mATe mUlyavAna A graMthanA keTalAka lekhomAM prasaMgane anarUpa kAvyapaMktio, saMskRta subhASitanAM avataraNo vaNAI gayAM che. pRSTha upara khAlI For Private and Personal Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -thAvalokana jagyAmAM suvAkaye chApelAM che. kRSNAnaMda pablikezana kamiTi ane saMkalanakAra prA. De. navInacandra ena. trivedIe samAjane upayogI dRSTAMtarUpa kArya karyuM che. hArdika abhinandana ! pU. svAmIjInI jIvanajharamara prAraMbhamAM ApI che, pustaka paheluM- dhImAM upadeza'_sermons in the storms - zrI vasaMtarAva ga. pAnasee karelo bhAvAnuvAda. 1 mAnasika samatulA-eka ja divasanA aMtare patnI ane dIkarAnuM avasAna thavA chatAM kAryakrama pramANe svAmIjI sAthe dAdAjI nAvalA jAya ane Ave tyAre gharamAM corI thaI hoya e saMjogomAM anyatra rahenAra dAdAjInuM vyaktitva sthitaprajJa tarIkenI chApa mUkI jAya che. 2. uddhAra -dAdAjI nAmanA vepArIe paMDharapuramAM kIMmatI ghaDIyALa ane sone maDhela TApavALI pArakara pina cerAI jatAM ceranAranI bhALa meLavI cerI karavAnuM kAraNa tenI mAMdI mAnI sAravAra che ema jANI muMbaImAM tene potAne tyAM nekara tarIke rAkhI tene paraNArthe suddhAM. polIsane na soMpatAM tene uddhAra karyo. na mAnavatAvAda ahIM joI zakAya che. 3 mAtRhatyA-mAtRbhakta . mAtRprema (keTalAMya pAtronAM nAma A rIte lekhake ApelA che)ne hAthe aNadhArI rIte mAnuM avasAna thatAM temane aDhAra mAsanI sajA thAya che. lekhakane niyativAda ahIM vyakta thayo che. lakhe che-A sahAvalaMbita jIvanamAM kyAre, kevI rIte, kAne hAthe ApaNe naphAnukasAnamAM utarIzuM e mahadaMze pahelethI nakakI thayeluM hoya che. buddhigamya svayaMsiddha karma siddhAMtanA Azraya sivAya Do. mAtRpremanuM AvuM akalpanIya vartana samajavI zakAya tema nathI. '' : pR. 15). 4 sAMpradAyika jaDatA-dAjilIgamAM, lekhakanA yajamAna zrI. senane tyAM tALuM joI viSNava maMdiramAM jatAM tyAM viSNunI ja mahemAnagatine niyama hovAthI jAkAro maLe che. khristI dharmagurue mahemAnagati karI AgaLanA pravAsa mATe vAhana, utArAnI vyavasthA karavA uparAMta vaLAvavA sAta jaNe AvyA. mAtra kartavyapAlananA AnaMda sivAya kaMI na hatuM te noMdhI lakhe che_* ApaNe hiMduo sAMpradAyika jaDa maryAdAo ullaMghIne muktapaNe saMsAramAM bhAIcArAnI bhAvanA kyAre keLavIzu ?" (pR. 17) 5 ajagara sAthe rAtavAsa-karNATakamAM hepImAM AMjaneya guphAmAM ajagara sAthe Akasmika rIte rahevAne prasaMga paDayo. lekhakanA kahevA pramANe tyAMthI potAnA AdhyAtmika jIvananI zarUAta thaI che. vAtAvaraNa ane bhayabhIta manaHsthitinuM citraNa dhyAnArha che. ja5 karavA guphAmAM gayelA paNa khoTe raste gayelA. lekhaka tArave che-"satya vastu avaLe mArge karavAmAM Ave te te dANu du:kha janmAve che." (pR. 20 ) For Private and Personal Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 232 devadatta jozI 6 patiyAne ucca upadeza lakSamaNa jhUlA najIka aka patiyAe svAmIjIne goLa ApatAM emaNe nA pADI. teNe kahyuM, "cepanA bhayathI A5 mukta thayA ja nathI te pachI Apa AdhyAtmika mArgamAM kevI rIte pragati karaze?'' lekhaka noMdhe che -"hA, tenuM kahevuM kharuM hatuM. bhaya avagatine mArga che. zuM ApaNuM vividha du:kho mukhyataH bhayagraMthIne lIdhe nathI? '' (pR. 22) 7 saMzaya zetAna-eka utAvaLiyA patie saMzayane bheLa banIne eka braNahatyA ane traNa AtmahatyA nIpajAvI evI karuNa dhaTanAnA nirUpaNa pachI lakhyuM che-"AMkhe joyelI badhI bAbate hamezAM satya ja hoya che tema nathI." (pR. 28) 8 vichinna vevizALa-"je samAjamAM paraThaNane lagnamAM agrasthAna che tyAM samAjanA ghaTakonuM gRhasaukhya kalpanA ke svapna ja banI jAya che te suvidita hakIkata che." (pR. 29 ) evuM vAstavalakSI vidhAna karI vicitra ane aNadhAryo saMgAmAM rasika-raMjanane badale rasikahaMsA ane harendra-haMsAne badale harendra-raMjana agAunI nakkI tithie lagnagraMthithI kevI rIte joDAyAM tenuM calacitramAM jovA maLe tevuM kathAnaka nirUpI AkasmikatA jIvanamAM kevo bhAga bhajave che te darzAvyuM che. 9 tapobhUmi giranAra-vIjaLI ane avAjanI mAphaka vicAro paNa eka upAdaka zakta che. viruddha vicAre vAtAvaraNane spadanene kalaMkita kare, zaktahIna banAve athavA vinAza paNa varI zake. " dareka sthaLe pitAnuM AgavuM vAtAvaraNa hoya che te AjubAjunAM sthaLe ane temAMthI vimukta thayelA vicAronA prakAra upara AdhArita hoya che." (pR. 32 ) vagere vaijJAnika-manevijJAnika satyanuM pratipAdana karatI ghaTanA varNavI che. giranAramAM majura jevA lAgatA mANase suMdara sthaLa ane suMdara zivAlayanI mAhitI ApatAM svAmIjI tyAM pahoMcyA. svAmIjI AtmavismRtimAM covIsa kalAka tyAM gALe che paNa pAchaLathI e vistAramAM AvuM koI sthaLa ja nathI ema jANavA sAthe mAhitI ApanAra majUra koNa te rahasya ja rahyuM. lekhake noMdhyuM che ke "chatAM mAre e zivAlayanI AsapAsanA bhavya vAtAvaraNane anubhava mane niHzaMkapaNe manAve che ke avakAzI vAyu aAMdolananA astitvanI asAdhAraNa asara ApaNA upara thAya che ja.' (pR. 35). 10-A vidyArthIo-svAmIjIne kuvAmAM DUbakA khavaDAvatA vidyArthIonI uddhatAI ane pazcAtApanI ghaTanAnuM nirUpaNuM navI peDhInA bahucarcita aMzane pragaTa kare che. 11 sutratAne vijayalAMcaruzvatara patine sanmArge vALavA patnI te agavaDa veThI patine kartavyaniSTha banAve che. " AvI ghaNI badhI sutratAonI dezane jarUra che." ema nedhe che. (pR. 43 ) 12 ApaNAM dUlakSita devasthAne-saurASTramAM hAlAra prAMtamAM eka gAmanA maMdiramAM makAma karatA joyuM ke rAtre tyAM jugAranI maMDaLI jAme che. svAmIjIne bIvaDAvavAnA prayatna For Private and Personal Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ma-thAvalokana 233 karavAmAM Ave che. bIje divase e maMdiramAM bhUtapreta havAnI lokomAM phelAyelI vAtane lekhaka khulAse Ape che. pAchaLathI e maMdiramAM nave prANa purAya che. lekhaka ApaNane Takora kare che* vidharmIo dhaNuM maMdira bAMdhatA nathI paNa je maMdiro astitvamAM che tevA sthaLonI mAna ane saMbhALapUrvaka sAcavaNI kare che. teo badhAM pavitra sthaLone chokaravAdI ramAnaMdapramodanA upagamAMthI mukta rAkhI mAna Ape che. Apa A bedhapATha kayAre zIkhIzuM?" (pR. 46) 13-14 pitAnA nasIbanuM bhojana pitAne maLe ja che evuM pratipAdana karatI ramUjabharI haSTapakata dANe dANe lakhI mUkayuM che khAnArAnuM nAma " ane "bojanamAM bhaMga'mAM che. 15 na daMDAyA -.-sAmAjika aniSTa AcaratA mANasane joI " mAre zuM ?' evuM valaNa rAkhI te prasaMga tarapha durlakSa sevavuM te yogya nathI. " mAtra gunhAhita kArya ja zikSApAtra che ema nahi, tene zAMtapaNe nihALavAnuM paNa sakhata rIte daMDane pAtra bane che." (pR. 55) lekhakane reve gADImAM thayele anubhava varNavAce che ane uparyukta satya samajAyuM che. 16 dharapakaDa gerasamajathI potAnI thayelI dharapakaDane muMbaImAMne anubhava varNavyuM che. lekhake kahyuM che-" jema varSARtumAM varasAda kayAre paDaze te kahI zakAtuM nathI, tema A jhaDapI jIvanamAM kayAre kayAMthI, kevA prakAranI muzkelIo AvI paDI ApaNane herAna karaze te kahI zakAya nahi." (pR. 57) jIvanamAM anizcitatAne svIkAra karyo che. jIvanamAM banatuM Ave che te nizcitakrama pramANe bane ja che evI svIkRti paNa anyatra che. banatuM Ave che tenI kalpanA ka khabara na hovAthI e ApaNe mATe anizcita banI jAya che eTaluM ja. 17 adabhuta svapna dazya 1-svAnonuM vargIkaraNa karI svapnanI satyatA siddha karato banAva varNavyA che. 18 siddha svapna-dazya bIja -emAM vAcelI sonAnI ceInanI bhALa svapnamAM maLe che, 19 TreInamAM bhikhArI pitAne maLeluM pAkITa TikiTa cekarane sAMpyAnI ghaTanA prAmANika bhikhArI'mAM che. 20 khoTA Aropa-" jyAre kaMI sAruM-khoTuM banavAnuM hoya che tyAre te banAvane lagatA saMjoge kAI hisAbe enI meLe ja khaDA thAya che ane Akhare te banAva bane che." (5. 69 ) AgrA jatAM TreinamAM paisA cerAyAnI phariyAda karanAra gRhastha svAmIjI para zaMkA jatAM jaDatI letAM corAyelA cauda rUpiyA ja Akasmika rIte svAmIjI pAsethI nIkaLyA. phajetI thaI. phariyAdI AgrAmAM svAmIjInA yajamAnane tyAM bhegA thaI jAya che. gADImAM kapaDAM badalatAM teNe paisA kADhelA ja nahi. kapaDAM dhAbIne tyAMthI AvatAM dhovAI gayelI noTa nIkaLI. svAmIjInI mAphI mAgI. ahIM AkasmikatAnuM mahattva ane lekhakanI guNagrAhInA jovA maLe che. gRhastha pitAnI bhUla kabUla karI te vAtane lekhaka mahattva Ape che. ravA 14 For Private and Personal Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 234 devadatta jozI nArI siMhaNa banI----jhAlAvADanA eka gAmamAM mAtAjI tarIke oLakhAtI camatkArI bAInA darzane jatAM lekhake je anumAna kareluM te sAcuM paDe che. mAtAjIne maLyA bAda game te koI aNajANa kAraNe mane ema ja lAgavA mAMDayuM hatuM ke daivI avatAra, Avibhavo ane camatkArika zaktionI khoTI vAte phelAvIne dharmane nAme carI khAnAra lebhAguone bhega banatI durbhAgI strIomAMnI eka A mAtAjI paNa hoI zake' (pR. 75 ) mAtAjInI vyathAsthA kahI dukkati duHkhamAM ja pariName che ema lekhake pratipAdana karyuM che, 22 - haLImAM hAhAkAra 'mAM svAmIjI samAjanI bhUlo darzAvanAra dharmasudhAraka, samAjasudhAraka tarIke jovA maLe che. kolejiyanee haLImAM eka kurakuriyAne nAMkhI daI pAzavI AnaMda lUTayo. svAmIjI lakhe che-"dhAmika prathAo tathA rItarivAjone nAme jyAre loko nukazAnakAraka ane tiraskRta kAryomAM AnaMda mAne che tyAre ApaNI ucca saMskRta para anya paMthanA ane pararASTranA lokone abhAva ja pedA thAya ne !" (pR: 81). 23 sAcI kRtajJatA-aDhAra varSanI uMmare kalakattAne araviMdakumAra anAtha bane che. hugalI nadImAM taNAtAM davAnI dukAnanA mAlika sunIlabAbu tene bacAve che. sunIlajIne Arthika saMkaDAmaNamAM ajJAta rIte araviMdakumAra madada pahoMcADe che. temanA maraNa pachI paNa temanA kuTuMbane sahAya kare che. kRtajJa tarIkenuM araviMdakumAranuM vyakticitra doratAM lakhyuM che.-" A hAsya-zekabharI duniyAmAM dUdAbhanAda vagara ghaNA mahAna AtmAo padhAre che ane pote sakriya sevA bajAvI aNujA | dazAmAM ja vidAya le che. niHzaMkapaNe zrI araviMdajI eka evA ja AtmA hatA." (pR. 86 ) - 24 mahilApukAra--hiMdusamAjamAM strIo pratyenA valaNanI vigate vAta karIne potAnA patine vaphAdAra rahevA IcchatI eka bhaNelI kulIna strIne zaramajanaka ane AdhAta lAge evAM saMkaTane bhega banAvavAmAM AvyAnI eka karuNa kathanI rajU karI che. relve mArga para e vINI khAtI strInI vItakakathA lekhaka tenI pAsethI jANe che. lekhakanI mAnavatA, strInA jIvana saMbaMdhI jANavAnI IcchA vyakta karavAmAM rahelI hiMmata vagere Adara upajAve che. patinA kuTuMbanI eka vyaktinI duSTa IrachAne tAbe na thatAM cAritrya aMge potAnA para AkSepa thAya che tyAMthI dukhanI zarUAta thAya che. A vAta e strI koIne kahetI nathI ane du:kha sahana karyuM ja jAya che. e vAta je khullI pADI dIdhI hota to A badhAM duHkha na paData ema ApaNuM manamAM heje vicAra AvI jAya. strInI DahApaNabharI vAta bhUla puravAra thAya che. gharamAMthI tene kADhI mUkavAmAM Ave che ane latAne leko joI rahe che tyAre lekhakanI bhASA joIe--"teo prakhyAta kuMbhakarNanI mAphaka taTastha rahyA. pharaka eTale ja ke rAma-rAvaNanA yuddhamAM kuMbhakarNa laDAInA sthaLathI dUra ghora nidrAmAM paDI rahyo hato, jayAre A pADozIo badhuM nATaka najadIkamAM rahIne nihALI rahyA hatA." "bhISma jevA mahAna vidvAnonI banelI kauravasabhA niHsahAya, nidoSa draupadI upara gujArela jalama mauna sevI joI rahI hatI. A mUMgA ToLAM mane e muMgI sabhA jevAM lAgyAM." (pR. 91) vezyAgRhamAM vecAI gayelI dhamikA jyAre bherAmAM keda thAya che tyAre, sADI vaDe phAMso khAvAne prayatna kare che. phAMso khAtAM thatI vedanAnuM varNana lekhakanI varNanazaktinuM paricAyaka che, For Private and Personal Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir thAvalokana sAthe AkhI kathanI sAMbhaLI, vAda rAkhI tenuM nirUpaNa karanAra lekhakanI smaraNazakti mAna pajAve che. paraThaNavirodhI vicAre ahIM paNa rajU thayA che. "je strIe duHkhane dariye DahoLyuM hoya te ja strI, purva deha dvArA, strI janonI sevA karI temanA punaruddhAra mATe prayatnazIla rahI zake. " (pR. 101-2 ) ahIM " puruSa deha dvArA ' zabdo gUMcavADe Ubhe kare che, 25 RNAnubaMdha-ApaNAM karma anusAra pUrvajanmanAM baMdhane niHzaMka rIte kArya kare che te satya spaSTa karato addabhuta rasaprada svAnubhava varNavyA che. ahIM vacamAM 1946mAM madhyapradezamAM eka mahAtmAe svAmIjInA be pUrvajanmanI hakIkata kahelI te TAMkI che. pustaka bIja:-pathikanA anubhave? - Episodes and experiences - zrI zAMtilAla ThAkare karela bhAvAnuvAda 1 bhayamAMthI mukti-bhayanuM svarUpa spaSTa karI lekhake svAnubhava AlekhI pote bhayanI pakaDamAMthI kevI rIte mukta banyA, mAdhyAmika sopAna zI rIte siddha karyuM te jaNAvI pitAnI maryAdAnI nikhAlasa kabUlAta karI che. mastarAmajInuM vyakticitra ApyuM che. 2 pretasRSTine paricaya ApI lekhake potAne pretAtmA sAthe saMvAda ke pretAtmA bole * che "mAM Alekhyo che. 3 nasIbanI bedhArI ramata 'mAM ApaNA jIvananI ghaNIkharI dhaTanAe apharapaNe pUrvanizcita thaI gayelI ja hoya che. e puravAra karatI ghaTanA che. cIMtharehAla chokarAnI mANasAI joI zeTha tene potAne ghera laI Ave che. te pavitrakumAra ane zeThanA dIkarA pramadanA jIvanane taphAvata batAvI pUrvajanma, RNAnubaMdha, saMskAra ane prArabdha puravAra karatI, A pAtronI vigate sUryasaMhitAne AdhAre ApI che. 4 zivanA vIMchI-sthAnanuM viziSTa vAtAvaraNa ane tyAM banatI akalita dhaTanAnI vAta, galatagAnA siddhezvara mahAdevanA maMdiranI AsapAsa dukRtya karanArane vIMchI karaDyAno udAharaNa sAthe karI che. anyAyI kRtya karanArane IrAdAne vIMchI jevAM kSudra jaMtuo kevI rIte kaLI jAya che e eka koyaDo che ema kahyA pachI gunegArone ane rASTradrohI lokone niyamanamAM rAkhavA bhagavAna ziva pUratI saMkhyAmAM AvA vachI mokalI Ape te ? evo bhAvanAtmaka tukko paNa rajU karyo che. vIMchInA dardane dUra karavA mATenuM yaMtra paNa batAvyo che, 5 " mRtyunuM vinAzakArI tAMDava ' mRtyu aMge ciMtana ane upakArano badalo vALyAnI sudarayAnI hakIkata sAthe uparAuparI marachunI ghaTanAo ane emAMthI sarjAtI karuNatAne lAbha uThAvatA rAjabhUSaNanI duSTatAne paricaya che. 6 vahemI mAnasane dUra paga karI paisA kamAtA makAnamAlikanI cAlAkI pardAphAza kevI rIte karavAmAM AvyuM te sAthe zeThanA hadayaparivartana ane dharma parivartananI vAta zerane mAthe savAzera' kahI jAya che, For Private and Personal Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 23 ha " phariyAdanI dazA mAM anyAyane atikAra, samAja nuM bedarakAra valaNu, geravahIvaTa, gerarIti e vAstavikatAnuM citra revetaMtranA mAdhyama dvArA ApyuM che. 8 caMpAne zApa -aMtaranA UMDANamAMthI nIkaLelA zApa pramANe bane che e vAta eka Adarza DokaTaranA pAtra dvArA puravAra karI che. DokaTaranuM vyaktitva nirALu che. " sArA DaoNkaTaranI bAbatamAM bane che tema tene dhaMdhe bahu sAre cAlato na hato." (pR. 174) vidhAna citya che. jIvanamAM AkasimaktAnuM mahattva ahIM paNa samajAvyuM che. 9 lekhaka Akasmika rIte aMbAjI darzane gayA ane aMbAjIdarzananI icchA phaLyAnI vAta "aMtaHsaphuraNAnI vilakSaNa sAkAratA "mAM che. - 10 108 jeTalA zubhasaMkonI yAdI "lAmAnI saMkalpamALA"mAM che. 11 vidyArthIonA vAMke zikSakane kevuM sahana karavuM paDe che te ' zikSakane ziSyanI satAmaNuM mAM che. vividha kSetromAM lekhakanuM avalokana talasparzI che. ahIM vakIlAtanA kSetra viSe lekhaka pitAnuM avalokana ane samAja pragaTa kare che. na banavuM joIe tevuM banyAnI ghaTanA ahIM che paNa anya prasaMgomAM varNavAyela adaSTanI madada ahIM nathI. 12 nidrAsaMcAra lokonuM manovijJAnika adhyayana ane nidrAdhIna sthitimAM thatI sarjanAtmaka pravRttione Alekha "nidrAsaMcArImAM che. pustaka trIju-"jhalaka ane jhAMkhI -Reminiscences ne zrI. eca. sI. zAhe karele bhAvAnuvAda 1 musApharInI phalazrutimAM paryaTanonuM mahatva samajAvI, paryaTana daramyAna keTalAka ramUja pedA kare tevA anubhavonI ADabAjao raju karI pitAne vize lokomAM phelAyelI jAtanI gerasamaje ane ahobhAvanAnI vigata darzAvI che. ra 'sadhI saMta "-jIvanaghaDataramAM amUlya pradAna karanAra be saMta-mastarAmajI ane makarANAsAhebanA sAnidhyamAM ekatrita thayela anubhavasAmagrI sAthe vicArasaMkramaNanA prayoganI asarakArakatA samajAvI che. 3 zAMtinAtha - arebiyana nAiTsanI ajAyabIbharI duniyAnA mANasa jevA zAMtinAthanA vyakticitraNa sAthe camatkArika zaktinA saMkramaNanI vigata ApI che, melI vidyAnA upAsakone bUro aMjAma Ave che e puravAra karyuM che. sAthe vedasUcita paMtha para lekhakanI atUTa zraddhA joI zakAya che. 4 *ganIdevI mAM siddhaginIdevInAM darzana ane siddhionI prAptinI vAta sAthe paraSanA apekSAro strIo potAnI mAnasika cetanA upara vadhu jaladI prabhutva meLavI zake che evI mAnyatA pragaTa karI che, " ArahAda utkrAntinI naisargika prakriyAmAMthI ApaNe badhAMne pasAra For Private and Personal Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cAvalAkana thavuM paDe che. temAMnuM ghaNuM kharuM to sUkamAtisUma vigate sAthe ghaDAyelI daivI yojanAne niyatakrama pramANe ja ApaNane AvI maLe che. " ( pR. 256) jevA vidhAnamAM niyatavAda jovA maLe che. 5 "saMta bole chemAM sAcA saMta kone kahevAya tenI vigate carcA karI che. saMta vizvapremanAM darzana mATe lekhaka je sAhasa karyuM tenuM varNana romAMcaka che. saMtanI jIvanajharamara svamukhe kahevAI che jemAMnI vyathA hRdayasparzI che. hiMsaka prANI premathI vaza thAya che te anya saMtAnA udAharaNathI puravAra karyuM che. zeTha narottamadAsajI ane saMta vaccenA saMvAdamAMthI sAdhakane yogya mArgadarzana maLI rahe tema che. ahIM paNa saMtanI jIvanajharamara raju karavAmAM lekhakanI smaraNazakti mATe Azcarya thAya. 6 'punarjanmanI pratIti 'maH punarjanma aMge svAnubhavane AdhAre puro ja karI jIvana, maraNuM ane punarjanma aMge yathArthajJAnanuM mahattva darzAvyuM che. sUkSma anubhUtione vyakta karI zake evuM lekhakanuM bhASAprabhutva ahIM joI zakAya che. 7 "pati e pUrvajanmane 'mAM paNa pUrvajanmane kisso varNavyo che. - pati yAtrAe na laI janAM yuktipUrvaka patnIe karelI yAtrAno kisso "pravINAbenanI jAtrA 'mAM che. killebaMdhI jIvana jIvatA zeTha kasturabhAInuM vyaktitva ane pravINAbena sAthenA dAmpatyanuM citra sarasa upasyAM che. 9 potAnI dhArmika mAnyatAne kAraNe eka bhakta hadayanI sannArIne haThAgrahI pata ane sAsusasarAne hAthe kevI bhayaMkara yAtanAo veThavI paDI tenuM hadayadrAvaka vRttAMta A sahiSNutA'mAM che. 10 khissAkAtarunI duniyAne paricaya ApI emAM paNa kevA kheladila mANase hoya che tenuM nirUpaNa "khissAkAtarunI kheladilI mAM che, jemAM lekhakanI avalokanazaktino paricaya thAya che. 11 'duSTAtmAnuM duHsAhasamAM svArthI, avicArI yuvAne eka AzAspada yuvatInuM jIvana kevI rIte barabAda karI nAkhyuM tenI vyathAsthAmAM lekhakanuM samAjanirIkSaNa joI zakAya che. karmakaLanA niyamanuM pratipAdana karyuM che. lekhakanI upamAzaktine namane-"jyAre vimaLAnAM mAbApane e pahelavahelo maLyo, tyAre koI AbarU vinAne Ugata adAkAra ja je paheravAnuM pasaMda kare tevo raMgaberaMgI buzakeTa paherIne maLyo hato." (pR. 345). 12 vaMdhyavRkSa mAM kuputranuM vRttAMta che, jemAM lekhakanI varNanazakti baMdara para AvI rahelI sTImara ane patana jovA mATe adhIra banelI AzAnA varNanamAM jovA maLe che. For Private and Personal Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devanuM nathI 13 dharmAtaranAM kAraNe pApI hiMdudharmIo pitAne pakSe keTalA javAbadAra che te 'dharmAtaranI dhRSTatA mAM jaNAvyuM che. carcageTa sTezane pustako vecavA Ubhela yuvAnanA vyaktitvanA pRththakaraNamAM lekhakanI manovijJAnanI sUjha jovA maLe che. ( anusaMdhAna AgAmI aMkamAM) devakara jozI prAcyavidyAmandara ma. sa. vizvavidyAlaya vaDe.darA. * ApaNA dhama-saMskRti ane jIvanadarzana : lekhaka ane prakAzakanaTavaralAla jagannAtha zukla, je-3, medhAlaya phaleTasa , saradAra paTela kolonI pAse, amadAvAda380 014, 1994, pAnA 149, kiMmata rU. 35. vaidika sAhityamAM dharmaviSayaka jANakArI mATe vipula dharmagraMtho upalabdha che. veda, upaniSada, purANe uparAMta smRtigranthamAM dharma ane tenA AcaraNa aMgenA nIti-niyama sugrathita thayelA che. prastAvanAmAM lekhakazrI noMdhe che ke dharmanuM AcaraNa mATe svastha zarIra ane samyaka jJAna mahattvanAM che. te arthAta-niyama e dharmanuM abhinna aMga che. prastAvanAmAM samagra pustaka viSe vigate mAhitI ApI che. prAraMbhamAM "zivapArvatIcaritra' TUMkamAM varNavIne, divasa daramyAna karavAnAM kartavyo ane AcAronI noMdha karI che. dharmamAM zocAzaya, zrAddha, tIrthayAtrA, dAna vagerenI carcA karyA pachI vrata, utsava, Avazyaka zAMtikamane TUMko paricaya Apyo che, tema ja stotra, prArthanA ane prabhAtiyAne pustakanA aMte AvarI lIdhAM che. anukramaNikA anusAra mukhya cauda prakaraNa che. kramAnusAra zivapArvatIcaritra, nityakarma, bhAratIya samAjavyavasthA, AzramavyavasthA, saMskAra, zocAzauca, zrAddha, tIrthayAtrA, dAna brAutsava, zAMtikarma, zrI ziva atharvazIrSa, zrIdevI atharvazIrSa, ane aMtima prakaraNa stotra-AratI vageremAM ananya caMda bhajana, mAtra, stuti vagerene samAveza karyo che prathama prakaraNa " zivapArvatIcaritra' mujaba ziva eTale kalyANakArI deva. zivajIe samAdhibhaMga thatAM trIja netra khelyuM, kAmadevane bhasma karyo. AthI zivajI " smarahara' tarIke oLakhAyA. zivajI sAthe lagna karavA mATe pArvatIe *paMcAgina' tapa AdaryuM. vRkSanAM paNa levAnuM paNa baMdha karyuM. AthI " apa' kahevAyA. gaurIvrata ane kevaDAtrIjanuM vrata Aje paNa pArvatIjInA nAma sAthe saMkaLAyela che. zivajI zIdhra prasanna thaI varadAna ApanArA hovAthI * AthataSa' ane bhUta-preta sAthe nRtya karanAra "sAMsadAziva' tarIke jANItA thayA. mAMgalika For Private and Personal Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cathAvalokana 29 prasaMge ziva-pArvatInA AzIrvAda levA anivArya rIte Avazyaka che. ziva-pArvatIcaritrane vigate varNavavA mATe lekhakazrIe " kumArasaMbhavam', " mahAbhArata', ane "amarakoza'nA saMdarbhe * nityakarma' (pra. 2) mAM devakarma viSe vigate mAhitI ApI che. brAhmamuhUrtamAM iSTadevanuM smaraNa, karadarzana, bhUmisparza, namaskAra karavAnuM jaNAvyuM che. A prasaMgone anurUpa bolAtA sarve maMtrone ahIM samAveza karavAmAM AvyuM che. bhAratIya samAjavyavasthA (pra. 3) mujaba bhinna bhinna jJAtio ane bhASAo dharAvatA ApaNe deza mukhyatve cAra jAtiomAM vibhakta che. brAhmaNa kSatriya, vaizya ane zudra. varNavyavasthAnusAra dareka pitAnA kAryamAM nipuNa havA jarUrI che. arzI manusmRti, puSasUkta ane mahAbhAratanA saMdarbho noMdhyo che. tyArabAda AzramavyavasthA viSe (pra. 4) vigate carcA karavAmAM AvI che. pAMcamuM prakaraNa saMskAraviSayaka che. dvijAtie aSTi sudhInA badhA saMskAra vidhipUrvaka karavA joIe. AzramakALa sAthe saMskAra avibhAjya rIte joDAyelA che. A sarve saMskAra tema ja vrata, hema, yajJa vagerenI mahattA Aja sudhI jaLavAI che. kula cAlIsa saMskAromAMthI saLa saMsakAro mahatvanA che. dharmazAstranI AjJA anusAra SaDaza saMskAro karavA ja joIe. A badhAne TrakamAM ulalekha karIne vivAha viSe vigate carcA karavAmAM AvI che. vivAhanA ATha prakAramAMthI brAhma, deva, ArSa ane prAjApatya pracalita che. vivAhavidhimAM sauthI vadhu mahattvanAM hema ane saptapadI che. kanyAvidAyane prasaMga AnaMdadAyaka ane karuNAsabhara hoya che. ahIM mahAkavi premAnaMdanA " okhAharaNa'nA prasaMgane noMdhavAmAM Ave che. zaucAzaucaviSayaka carcAmAM (pra-6) noMdhyuM che ke soLa saMskAromAM aMtyeSTisaMskAra khUba ja mahattvanuM che. pratyeka vyaktine janma ane mRtaka saMskAra karavAnuM anivArya che. piMDadAna, asthisaMcaya, asthivisarjana temaja zrAddhanA traNa prakAranI ahIM (pra. 7) carcA karI che. nitya, nimittika ane kAmyakarma temaja zrAddha mATenA yogya sthaLa viSe nedha karI che. tIrthayAtrA (pra. 8 )nuM mahatva samajAvI vividha tIrthakSetro jevAM ke badIdhAma, kedAranAtha, yamatrI, gaMgotrI, kAzI, gayA narmadA vagerenI mAhitI ApI che. dAna viSe (ka. 9 ) jaNAvI noMdhyuM che ke uttamadAna e suvargadAna che. dAtAe mana, vacana ane kAyAthI bhAvapUrvaka dAna karavuM, vrata, utsava (pra. 10 )mAM rAmanavamI, akhAtrIja, janmASTamI, gaNezacatuthI, navarAtrI, dazerA, divALI jevA aneka utsavone AvarI lIdhAM che. zAMtakarmamAM (pra. 11) gaNapatipUjana tema ja nirvidane prasaMga pAra pADavA karAtI gaNapatinI sthApanA viSe noMdhyuM che. zubha prasaMgoe navagrahazAMti, vAstupUjana, navacaMDI yajJa kara , ' ma pa nuM baLa che dAyaka ane kathAkAraka che. prakaraNa 12 ane 13mAM For Private and Personal Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 240 www.kobatirth.org uSA brahmacArI zrIzivaatha zA ane zrIdevIathavazInA 'skRta stotra gujarAtI bhASAMtarasahita uSkRta karyo che, aMtima prakaraNamAM vividha cauda bhajana, staMtra, AratI, stRti vagerenA samAveza thayA che. prAcyavidyA mandira, ma. sa. vizvavidyAlaya, vaDAdarA. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jIvana sAthe samagra pustakanuM avalAkana karatAM jaNAya che ke lekhakazrInuM manusmRtiviSayaka jJAna baDhALu che. taduparAMta kAlIdAsanA 'raghuva`za ' ane 'kumArasaMbhavam' jevI kRtionA saMdarbho tema ja ' mahAbhArata ' jevAM mahAkAvyanA ullekhA emanA vizALa vAcananA ghotaka che. saMbadhita AcAra-vicAra, sa`skAra, ane dhArmika kAryo daramyAna thatAM vidhi-vidhAne ane tenI upayeAgatA temaja tenA mahimA viSenAM daSTAMtA ane saMdarbho mULa graMthamAMthI ApIne lekhakazrIe AmajanatAne bhAratIya saskRti ane sabhyato viSe supere mAhitI ApI che. keTalIka jagyAe mudradeSa rahI gayA che vyAjabI kiMmatamAM vipula mAhitI ApyA badala dhanyavAda uSA brahmacArI 'prameAdhakALanuM gadya ': le. naTavarasiMha paramAra, prakAzana--gu. sAhitya pariSada, AvRti 1, 1991. pR. ha+207 kiMmata rU. 50=00. * prameAdhakALanuM gadya ' aMgrejI keLavaNInA pracAra-prasArane pAime uddabhavela dharma, samAja, rAjya, keLavaNI ane saskRti aMgenA vicAraAMdalanA ne viSayabhUta banAvatI gadyAbhivyaktinI samAlocanA karatA, viziSTa abhigamathI lakhAyelA samIkSAtmaka graMtha che. sAhityanA itihAse AMkala yugakramathI alaga evI 'prameAdhakALa' saMjJA isunI 19mI sadImAM, pazcimanI keLavaNInA sparze bhAratamAM te gujarAtamAM udbhavelAM parivartanakArI paribaLAnA yugasadarbhamAM yAjIne AchA khyAta chatAM zaktizALI evA haragAviMdadAsa kAMTAvALA jevA lekhakonA gadyakAryanI nirIkSA ahIM karavAmAM AvI che. e rIte sAkSarayuganI gaMbhIra ciMtanAtmaka padhyeSaNAnI pUrvabhUmikAnA ciMtananI vistRta chaNAvaTa ahIM sAMpaDe che. prathama prakaraNamAM 1880 thI 1920nA kAlakhaMDa prameAdhakALanI pArzvabhUmikArUpe AlekhAyA hAvAthI e kALanu vAtAvaraNa ane gadyamAM rajU thayelu. taviSayaka ciMtana A baMnene anubhavavA--mUlavavAnA yathA pariprekSa racAya che. A prathama prakaraNa aMgrejI keLavaNInI asarA ane sudhArApravRrtRttanAM mahattvanAM sImAyihoneA -- prAthanAsamAja' jevI sa`sthAonA unA, narmIda, karasanadAsa mULajI, narasiMharAva, ramaNubhAI jevA vidyApuruSonI vicAraNAnA temaja saMrakSaka --ucchedaka jevAM pramukha sudhArAvAdI valaNAne-- samagratayA aitihAsika temaja samIkSAtmaka ( Critical) khyAla Ape che. A anvaye rajU thayelAM yureApiyana temaja bhAratIya vidvAnonAM maLyo te yuganI paristhiAMtanA mUlyAMkanamAM temaja rUDha gerasamo dUra karavAmAM prakAza For Private and Personal Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prasthAvalokana 241 pADe tevAM che. briTiza rAjanItinA ItihAsaMmata Alekhanane ahIM ThIkaThIka viniga thayo che te briTiza hindanI zaikSaNika ane Arthika paristhitine avalokanathI prabodhakALamAM ujAgara thayelI vicAraNAne ja vadhu vizadane saMgIna banAvavAne abhigama paNa ahIM vaya che. gadyavidhAna ane gujarAtI gadyanI vikAsadhArA" prakaraNamAM gadyanAM ghaTakA-zabda, vAkaya, pariccheda, layabaMdha, avani ityAdine Azraye gadyanI svarUpagata ane prakAragata carcA che jemAM gadyanA svarUpa aMge prApta mAhitIthI vizeSa koI prakAza paDatA nathI. alabata, narmada, navalarAma, govardhanarAma, maNilAla ane narasiMharAvanA galane samIkSAtmaka Alekha, temanI keTalIka gadyavizeSatAo sUcave che. A lekhamAM narmada navalarAma, maNilAla ke govardhanarAmanA gadyavidhAnanI nirIkSAmAM lekhakanAM avalekanA puragAmI vivecanAe prasthApela gadya aMgenAM rUDha maMtavyane ghaNIvAra maLatAM Ave che tema chatAM gadyanarIkSAnI kevaLa vizeSaNamUlaka rItithI temanI nirIkSA ghaNIvAra potIko daSTikoNa paNa dAkhave che. narmadanI racanAonA zilpanI bAMdhaNI avalokatAM, govardhanarAmanA varNanAtmaka gadyanI guNasaMpatti varNavatAM ke kAMTAvALAnI gadyazailIne " saMdhAta" udAharaNothI tapAsatAM temanI nirIkSAne abhigama tAjagIbharyo vartAya che. jo ke graMthanI samagra saMkalanAmAM gadyanI saMkSipta vikAsadhArAnuM bIju prakaraNa saMvAdIrUpe baMdhabesatuM jaNAtuM nathI. govardhanarAma sUdhInA gadyaparyata daSTipAta karyA bAda pachInAM prakaraNamAM aMbAlAla sAkaralAla ane uttamalAla trivedInA gadyanI chabuAvaTane upakrama kaThe tevo che. sudhAraNA aMgenA ciMtananI tapAsa nimitte govardhanarAmanA varNanAtmaka gadyanI nirIkSA taraphane jhoka paNa asaMgata jaNAya che. e ja rIte, prabodhakALanA saMdarbhe, narmadanA ciMtanAtmaka gadyanI vizada avakanAthI prabodhakALanA ciMtanaparipAkanI vizeSa puSTi thaI hota ema paNa jaNAya che. govardhanarAma, narasiMharAva vagere sAkSaronA gadyanI vivecanAne upakrama. prastAvanAmAM lekhake karela "prasiddha sAkSaro jeTalA khyAta nahIM, chatAM zaktizALI, evA gadyalekhakonA kAryanI nirIkSA karavAnI saMkalpanAne kaMIka aMze vi-calita kare che. vaLI prabodhakALamAM thayela " sAmAjika ane rAjakIya sudhAraNuM aMge ciMtana ne je custa saMdarbha haragoviMdadAsa kAMTAvALA, aMbAlAla sAkaralAla ane uttamalAla trivedInI gaghanirIkSAmAM jaLavAyo che te narasiMharAva ke govardhanarAmanI gadyanirIkSAmAM temanA samagra sAhityika gadyakAryanI nirIkSA tarapha vaLe che. ahIM paNa prabodhakALanI citana anveSaNa karavAnI saMkalpanA aLayAtI jaNAya che. AvI keTalIka visaMgatione bAda karatAM bAkInAM traNa prakaraNomAM haragoviMdadAsa kAMTAvALA, aMbAlAla sAkaralAla ane uttamalAla trivedInA gadyanI vastu ane saMvidhAnanI daSTie vigate carcA thaI che je amUlya che. kAMTAvALAnuM gharakhUNiyA" zabda prayojavAnuM valaNa ane manasukharAmanuM saMskRta tatsama zabda javAnuM AtyaMtika valaNajevA gujarAtI vivecanAe supere chaNela muddAne ahIM aneka dRSTAMta-pramANethI carcavAmAM AvyA che, e rIta vivecana-paraMparAnuM anusaMdhAna jaLavAtuM lAge che. "dezI kArIgarane ujana" ane "saMsArasudhAre' jevAM graMthanI vicAraNA rUpe carcela jJAti, strIonI pratiSThA ane sthiti, lagna, maraNa, kharacakhUTaNa jevA viSaye prAdhakALamAM pravarte la vaicArika jAgRtine svA, 15 For Private and Personal Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org gujarAtI vibhAga phekalTI opha ArTasa, ema. esa. yunivarsiTI, vaDeAdarA, 242 josepha paramAra paricaya Ape che. kAMTAvALAnI gadyazailInI nirIkSAmAM zabdanI guNusaMpatti ( Quality) nA vicAranuM mahattva karIne vidhAnAnA saMdarbhe karelI zabdanA svarUpane vAkayagata padArpaNunI carcA gadya vivecanAne sUkSmatAbharI banAve che. e ja pramANe ciMtanalakSI gadyanA sArarUpa muddAo tAravI niSka rajU karavAnI rIti paNu gainarIkSAmAM ghaNe ThekANe lAgu pADI che. abAlAla sAkaralAlanA gadyamAMthI vicAradyotaka vidhAnA temaja paricchedya TAMkI temanA vaktavya temaja rItinI carcA karI che jyAre uttamalAla trivedInA * pazcimanA sudhArAne dAvA ' jevA lekhA ane * lA" sAlsabarI ane hindustAna' jevA nibadhAnI AlecanAthI proAdhakALanAM aMgrejI zAsana-sa`skRti paddhatinI Dhabachaba upasAvI ApI che. kAMTAvALAnA gadyanI vicAraNA rajU karavAmAM kaika aza zithalatA anubhavAtI haiAvA chatAM yugasaMdarbhe A vicAraNAnuM mahattva hAvAthI te AvA graMthA vivecanamAM upekSita rahetA heAvAthI 'AchA khyAta chatAM zaktizALI ' evA lekhAnA kAryane upasAvavAnI lekhakanI tema tethI bara AvI che. yugasa...darbhe thayelI mAtabara vicArasaMpattinA Alekha ane gadyanirIkSAnA "keTalAka AyAmane kAraNe gujarAtI gavivecanAnAM alpasa`khya pustakomAM A 'thakAnuM sthAna raheze. josepha paramAra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir # svAsthya-jatana 'vavidha upAyA-lekhana tathA saMkalana lA. DaoN. bharatabhAI ramaNulAla paTela, pra. sakalanakAra ane lAyana zubhecchako, ena. ema. paTela blaDa benka zropha kAmpleksa, sTezana pAse, lAyansa kalaba, khIlImeArA A. 1, kiM. 3=00. For Private and Personal Use Only lAyansa kalaba khIlImeArA taraphathI lAyana DaoN. bharatabhAi ramaNalAla paTela(lakhita tathA saMkalita pustaka svAsthyajatana (vividha upAyeA )nuM saMpUrNa vAcana meM karyuM che. temAM manuSyanA svAsthyanI jALavaNI mATe vividha upacArapaddhati dvArA darzAvela niyamo ane tenAthI thatA phAyadA uparAMta anya keTalIka therapI jema ke meTala therapI, lAITa therapI, pirAmIDa therapI, megneTa therapI uparAMta ekayuprezara tathA ekyupacaranI sAthe sAthe yAga-ArAgya, jyotiSa ane rAgaArAgya, jaDIbuTTIo, graheA, ratne, matrA ane AreAgya, raMgacikitsA, keTalAka rAhatakAraka IlAjo, rAjiMdA masAlA tathA dhAnya, zAkabhAjI, ghaUMnA jvArA zivAmbu ane saMgItadvArA svAsthya vize Tru kANumAM mAhitI ApI che. tamAmane uddeza svAsthya-jatanane ja che paNa AraMbhamAM ja lekhake jaNAvyuM che ke dareka vyaktinI prakRti judI judI hoya che tethI upayu kta paddhatie ane therapI dvArA je kaMI meLavavuM hoya te mATe je te viSayanA niSNAta ane anubhavInuM mA darzIna laI pachI ja AgaLa vadhavuM joIe, mAtra thADIka kALajI levAthI ane jIvananI traNe avasthAomAM suAyojita AhAravihAra dvArA svAsthya khaLavI zakAya che te lekhake vizada
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yathAvakana 243 rIte samajAvyuM che. keTalIka dhArmika vidhio zraddhApUrvaka AcaraNamAM mUkAya te mana ane tana praphUlita rahe che ane muzIbatomAM du:kha sahana karavAnI zakti maLe che. koIpaNa vyakti koIpaNa paddhati ke therapI dvArA pitAnA svAdhyane jALavavA svataMtra che tema chatAM judAM judAM zAstro ke paddhatio ane vidhione samanvaya karI tene samAjanA lAbha mATe rajU karI lekhake atyaMta stutya kArya karyuM che. caka-suzrata ane vAgabhaTTanA prAcIna samayamAM vanaspati tathA rasauSadhi dvArA Ayurvede janasvAthyanI kALajI lIdhI hatI te cInAI davAo yAna ane cIna evA be siddhAMta para AdhArita havA sAthe ArogyazAstra-AhArazAstra tathA mAlisa mATenI davAo vAparI te jamAnAmAM cepamuktinuM kAma temaNe karyuM. te IjIptanI davAonI mAnyatA pramANe khorAka dUSita lehI banAve, temAMthI paru thAya. temAMthI roga thAya, InhAdeva temanA auSadhIya deva gaNAtA, temanI pUjA thatI tathA suyojita zahero-jAherasnAnagRha ane jAheragaTara vyavasthAnA AyojanathI temanA svAsthajatananA prayAsone lekhake ulekha karyo che, cAra doSonI thIyarI tarIke jANItI grIka thIyarI ane tenA koi cikitsaka hipokreTisa dvArA rogono abhyAsavargIkaraNa ane kalInIkala rItenuM amalIkaraNa zakaya banyuM ane tabIbI vyavasAyanAM ucca nItimattAnAM dhoraNe raju thayAM je Aje paNa tabIbIsaMhitAnA pAyArUpa che tema lekhaka kahe che. rAmananA mAnavA pramANe (1) agAuthI anukULa karI rAkhelAM paribaLone kAraNe (2) uzkeraNIjanaka paribaLo ane (3) paryAvaraNanAM paribaLone kAraNe rogo thAya che tevI noMdha paNa temaNe karI che. upavAsa eTale tapazcaryA tema jaNAvI lekhake kahyuM che ke amuka rogomAM rAjide khorAka cheDI phaLa-phaLAne rasa, kALI drAkSanuM pANI, chAza, kAcAM zAkabhAjIne rasa ke sUpa jevo halako barAka levo. dhArmika prasaMge sAthe upavAsane joDavAthI tananI sAthe mana ane AtmAnI paNa zuddhi thAya che tema pratipAdita karyuM che. dareka dharme upavAsanuM mahattva pichANyuM che tema kahI aThavADiye eka TaMka khorAka na levo tevuM sUcana kare che. snAnanA vividha prakAre jevA ke suryasnAna-jaLasnAna-vAyusnAna-retI snAna-mATIsnAna-varALasnAna ane kaTisnAnanA phAyadA jaNAvyA che. Ayurvede te snAnathI mana ane tananI zuddhi thAya che tema kahI snAnathI vIrya ane AyuSyanI vRddhi thAya che tema jaNAvyuM che. khujalI mela-thAka-parase tarasa-baLatarA ane pApa paNa snAnathI nAza pAme che. mAliza dvArA paNa cikitsA karI zakAya che. paganAM taLiyAmAMthI mAthA tarapha mAliza karavI paNa lohInA UMcA dabANamAM mAthAthI paga tarapha mAliza karavA sUcanA che. mAliza pachI garama cA ThaMDA pANIthI snAna karavAthI azakti sAMdhAno du:khAvo-kaLatara, kabajiyAta tathA lakavA jevA rogomAM saMjIvanI jevuM kArya thAya che tema lekhaka jaNAve che. vyAyAma te dareka vyaktie tenI zakti anusAra karavo ja joIe. vadhu pANI pIvuM, madhyamasaranI kasarata ane ocho khorAka A traNa vastu ArogyanI kAyama jALavaNI kare che tevuM anubhava amRta che. sUrya namaskAra...' For Private and Personal Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir nikhila bhAre ja paDayA gAsana-kustI-doDavuM-cAlavuM-taravuM-pANI bharavuM vagere vyAyAmanA prakAra che ane vyAyAmathI jADA mANasa pAtaLo bane che ane pAtaLA sazakta bane che tema lekhakanuM namra maMtavya che. nidrA e zarIra ane manane rAka che tema jaNAvI pUrA 8 kalAka nidrA levAnI bhalAmaNa kare che. moDe sunAra-ujAgarA karanAra tathA rAtre vadhu paDatuM bhAre bhajana nidrAmAM vikSepa pADe che tema kahe che te rogomAM parejInuM bhArapUrvakanuM temanuM kathana A vAtanI pRSTa kare che ke paya pALatAM rogIne auSadhathI zuM kAma ? palpa na pALe rogI te kare auSadha zuM kAma? mATe vividha rogomAMthI mukti meLavavA cikitsAmAM pathyanuM Ayojana hovuM jarUrI che. AhAra ane Arogya prakaraNamAM judAM judAM phaLAnA guNo ApyA che je sarva vidita che. paNa phaLo bhejanane aMte levAM ane nahIM ke khAlI peTe te janasamAje samajavuM ja rahyuM. AhAramAM masAlA vagara kema cAle? paNa tene suniyaMtrita ane samajapUrvaka upayoga AhAra pAcanamAM madada karI svAstha rakSe che. jIbhanA svAda mATe masAlA kadI na vAparavAnuM lekhaka bhArapUrvaka kahe che. AhAranI avejImAM pINAMothI paNa calAvI zakAya. lIlA nALiyeranuM pANI-lIMbuno rasa-Adune rasa-chAsa-dUdha-phaLAne rasa vividha sarabata uparAMta nI jarUriyAta pramANe levAmAM hAni nathI paNa cA-kophI sAme lekhakane aNagame che tema jaNAve che. temanA mata pramANe te ghImAM jhera che je kSaNika AnaMda-tAjagI Ape paNa hojharInI tvacA bagADe ne pAcaka rasene zithila kare che. judAM judAM dhAnya ane vividha zAkonAM varNana karI kayA kayA rogomAM kayAM dhAnya-zAka levAM ka na levA te vize pUrI samaja ApI kudaratI upacAranA AgrahIo mATe ghauMnA javArAne prayoga paNa batAve che, jyArAmAM raheluM kalerephila lehI banAvanAra kudaratI paramANu tema kahI javArAne kAyAka9pa karanAra amRta tarIke biradAve che. sAmAnya ane haThIlA rogo upara zivAmbu ( vamUtrapAna)ne mahimA anubhavAonI anubhava dvArA batAvyo che te yoga dvArA vyaktinI AdhyAtmika zaktine vikAsa thAya che tema kahe che. cittavRtti nidhi dvArA mananI Izvara sAthe ekAgratA sAdhavAnuM nAma ja ga. ga nahIM te bhega nahIM e sUtra apanAvavA jevuM jaNAya che. 25 thI 30 jeTalI jaDIbuTTIo ane vividha rogomAM tene upayoga jANavA jevo che te vividha raMgomAM rAhatakAraka ilAje dvArA vyakti atyAdhunika atikharcALa paddhatine badale dezI auSadhe tarapha AkarSAze tema lekhakanuM mAnavuM che. homiyopethI vize TUMkamAM paricaya Apyo che. A vijJAnanA lAbha paNa samAje samajavA jevA che. bhagavAna zivane mAnavajAtine maLela abhuta upahAra drAkSane auSadhIya upayoga lekhake khUbIpUrvaka varNavyuM che. aMdhAraNu-pIvAmAM-khAvAnA svarUpe drAkSane upayoga-sAdhu-saMtane cikitsako kare che. tiSa eTale tArkika-anumAna zAstra eTale saMbhAvanA. bAra rAzi ane dareka rAzine kaI rAzi sAthe vadhu phAvaze ane teone kayA roga thavAnI saMbhAvanA che te mATe agAuthI jaNI tadaanusAra naMga-motI-mALA paheravAthI ke japa-hema vagere kSiA karavAthI AvI For Private and Personal Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAbhAra thIkAra ApattimAMthI bacI zakAya tevI saMbhAvanA darzAvI che. mahe-maMtro ane ratna dvArA mana ane tananI samatulA jALavI zakAya che tema darzAvI graha temanuM aMga niyaMtraNa-temanI pratikULatAthI upajatI asara ane ratanA-uparano ane te dvArA zAMti mATenA upAyonuM pustakamAM vigate varNana samAjane rocaka banaze. TUMkamAM " svAzyajatana' dvArA lekhake eka suMdara mAhitIprada vicAronuM kareluM saMkalana anukaraNIya che ane AvAM pustakonA vAcanathI prAthamika stare koIpaNa vyakti potAnA svAzya jatana mATe sajAga rahI zake. lekhakane mArA aneka abhinaMdana. nikhilakamA2 ja paDayA sarakArI Ayurvedika koleja, vaDodarA-19. sAbhAra svIkAraH 1 yogatatva ciMtana: le. surakSA esa. mahArAja, jhaRtabharA prajJA TrasTa, elisabrija, amadAvAda-380 006, A. 1994, pR. 64, kiMmata rUA. 15 = 00 pANinIya vyAkaraNa vimarza : (saMzodhana lekhone sapuTa) : le. ane pra. vasantakumAra ma. bhaTTa, 7, lekacararsa ro hAusa, gAMdhI cotarA, yunivarsiTI leDIjha hosTela sAme, amadAvAda-38 0 009, A. 1994, 5, viii + 308, kiMmata : rU. 100 = 10, , jhALa : le. harSadeva mAdhava, jha. pA prakAzana, nizA piLa, jhaverIvADa, rilIpha roDa, amadAvAda-380 001, A. 1994, 5. 48, kiMmata : rU. 20 = 00, For Private and Personal Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Statement about the ownership and other particulars about newspapers SVADHYAYA (prata ) (To be published in the first issue every year after the last day of February ) FORM IV (See Rule 8) 1 Place of the Publication : Oriental Institute, M. S. University of Baroda, Baroda Three Months-Dipotsavi, Vasantapancami, Aksayattiya, Janmastami 2 Periodicity of its Publicatian : 3 Printer's Name : Dr. M. L. Wadekar ( Whether citizen of India ?) Yes (If foreigner, state the country of origin) Address: Shri Ram Complex, Pade Shastri Nivas, Mangal Bazar, Baroda-390 001 Publisher's Name : Dr. M, L. Wadekar ( Whether citizen of India ?) Yes (If foreigner, state the country of origin) Address : Shri Ram Complex, Pade Shastri Nivas, Mangal Bazar, Baroda-390 001 5 Editor's Name : Dr. M. L. Wadekar (Whether citizen of India ?) Yes (If foreigner, state the country of origin) Address : Shri Ram Complex, Pado Shastri Nivas, Mangal Bazar, Baroda-390 001. 6 The M. S, University of Baroda, Baroda Names & addresses of Individuals who own the newspaper and partners or shareholders holding more than one percent of the total capital I, M. L Wadokar hereby declare that the particulars given above are true to the best of my knowledge and belief. M, L, Wadekar Signature of Publisher For Private and Personal Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir | Rd, No. 9219/63 mudraka : zrI prahalAda nArAyaNa zrI vAstava, menejara, dhI ma. sa. yunivarsiTI aMpha baroDA presa (sAdhanA presa ), rAjamahela roDa, vaDodarA, saMpAdaka ane prakAzaka: mahA rAjA sayAjIrAva yunivarsiTI opha baroDA vatI De mukuMda lAlajI vADekara, upanimA maka, mAdhyabidhA mandira, ma. sa vizvavidyAlaya, vaDodarA-390 001, oNgaSTa, 1995 For Private and Personal Use Only