Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ UNIVERSAL LIBRARY OU_178920 LIBRARY UNIVERSAL
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ OUP -23 --4-4-69-5,000. OSMANIA UNIVERSITY LIBRARY Call No. H888 Accession No.P.G H312 Auth Author jaina , nArAyaNaprasAda - Title santakniauda . 196. This book should be returned on or before the date last marked below.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnapITha lokodaya granthamAlA - hindI granthAGka-140 RAZASHAN VARIA HIDE santa-vinoda nArAyaNaprasAda jaina bhAratIya jJAna po Tha kA zI
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnapITha-lokodaya - granthamAlA sampAdaka aura niyAmaka zrI lakSmIcandra jaina prakAzaka mantrI, bhAratIya jJAnapITha durgAkuNDa roDa, vArANasI prathama saMskaraNa 1961 I0 mUlya do rupaye mudraka bAbUlAla jaina phAgulla sanmati mudraNAlaya, vArANaso
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama pUjya svAmI zrI bAlakRSNadAsajI sAhabako sAdara aura saprema
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAza-puJja santa arthAt mUrtimanta Ananda, vinodamaya vibhUti / santake zabda janamanake lie saMgIta aura sugandha hote haiN| unakI vANIke marmakA antima svarUpa aura lakSaNa bhI akhaNDa vinoda hI hai| usa vinodamaya marmakA samyak jJAna hI santa-pada-prAptikA rahasya hai| yAnI Ananda hI maMz2ila hai aura Ananda hI mArga hai| yaha santa-vinoda aisI hI vinodamaya santavANIkI mandAkinI hai jo hamAre cittako zuddha, buddha, saMskRta aura pramudita karatI jAtI hai| ucca saMskRti do prakArakI hai-bhadra saMskRti aura santa saMskRti / pahalImeM nIti-niyamakA zAsana mAnya hotA hai, to dUsarImeM zuddha hRdayake antarnAdakA / eka praNAlikAkI pratiSThA bar3hAkara logoMko nekIkI ora AkarSita karatI hai, dUsarI sparzamaNikI taraha hamAre antaraMgako svarNima banAtI hai / bhadra-saMskRti saundaryakA paricaya karAtI hai; santa-saMskRti saundaryarUpa banAtI hai| zabdameM chanda mila jAnepara zabdako kAvyatva prApta hotA hai, para zabdameM tapake mila jAnepara zabdameM mantratva prakaTa hotA hai| yaha mantratva hI parivartaka sparzamaNi hai| yahA~ aise mantratva-prApta vinodako zabda rUpameM pravAhita kiyA gayA hai / santa-vinoda sAttvikatAse ota-prota hai; vaha mAno mukta-hasta tejakaNa bakheratI huI phulajhar3I hai / prakAzakA hAsya phailAte hue ina tejakaNoMmeM se pratyekameM samagra pRthvIko hilA denekA amogha sAmarthya hai| yaha vaha prakAza hai jisake lie mAnava yugoMse spaSTa-aspaSTa rItise sira paTakatA AyA hai| usakI kvacit jhalakane bhI use apanI nigUr3ha gaharAiyoMkA darzana karAkara use 'ghara Ane ke lie bihvala banAyA hai; AsamAnameM bhagavAnko DhUMr3hatI huI naz2aroMko dilakI tarafa jhukAyA hai|
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ vahA~ nayA mArga dazAMkara, mAno kisI guphAse AtA huA, gaharA nAda usase kahatA hai : eSaH tava panthAH / santa-vinoda mAno prakAzakA julUsa-'prosezana oNfa lAiTa' hai / isameM ekake bAda eka jyotirdhara Atmika zuddhatA aura pavitratAke mAdA aura sarala jIvanakI saundarya-jyoti hAthame liye naz2a rase gujara kara hRdayame praveza karate jAte haiN| ___ AkAzase pRthvIpara khelane Aye hue kauna haiM ye jyotirdhara sitAre ? z2arA inakA darzana kara leN| are, yaha to kAlAtIta ekako samagrame vistAranevAle aura samagrako ekameM samAhita kara lenevAle sarvayugIna mahAtmAoMkI qatAra hai !-vaziSTa-vizvAmitra, vyAsa-zukadeva, kRSNa-arjuna, janaka evaM bhISmake sAtha buddha, mahAvIra, zaMkarAcArya, zrImadrAjacandra, gAMdhIjI, vinobA, ravIndranAtha TAgora, khalIla jibrAna, rAmakRSNa paramahaMsa aura ramaNa maharSi kRpA barasA rahe hai; santa jJAnezvara, nAnaka, ekanAtha, nAmadeva aura tukArAmake sAtha santa vAyajIda, husena, g2az2z2AlI, maMsUra, haz2arata gausula, hAjI mahammada aura sAdiqa bhI zItala cA~danI phailA rahe hai / AinsTAina, rAmatIrtha, vinodI barnArDa zaoN, Izvaracandra vidyAsAgara, dayAnanda, rAmazAstrI aura rAnaDe bhI isa santa-samUhameM guru govinda siha, ur3iyA bAbA aura ravizaMkara mahArAjake sAtha smiti prasArita kara rahe hai| inake alAvA tattvajJAnake anya favvAre-sukarAta, DAyojinIz2a, kanfyUziyasa aura lAotse bhI kyA isa qatArameM nahIM haiM ? ina sabake darmiyAna premadIvAnI mIrA aura praNayamasta rabiyA premako eka sarvAga-sundara saMgIta-laharI banakara baha rahI haiN| are, isa santa-mAlAmeM to dUra-dUrake saudAgara, bar3e-bar3e khalIfA, bhoja, jemsa aura hArUM razIda-jaise bAdazAhoMke sAtha mAikela aiMjelo-jaise kalAkAra bhI zobhAyamAna haiM; jIvanmuktoMke sAtha bhakta aura bhaTakate
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhikhArI taka abhinava rozanI pheMka rahe haiM / aura khUbIkI bAta to yaha hai ki isa prakAza - julusakI pagaDaMDIpara hirana, bakare, haMsa, bhaure, kutte, billI, sA~pa, meMDhaka aura gardabha taka santavANIke mAdhyama bane hue hai ! mahaja eka sau ar3atIsa panno ke laghupaTameM itane bar3e prakAza - julUsake vizAla vistArako samA lenA koI mAmUlI kAma nahIM hai / sandeza ? prakAzakA sandeza ? use vAcA kaisI ? vahA~ to jhalaka hotI hai aura hRdaya use hRdayaMgama kara letA hai / santa- - vinoda kI yaha vinodaprasAdI bhI uma jhalakako hRdayaMgama karanekA AmantraNa detI hai| sUtra - zailIvAloM ke lie to santoMne sArI hakIqatako 'zlokArtha' meM bhI kaha diyA hai / satyakA sAra to yahA~ 'AkhirI upadeza' ( pR0 68 ), 'sAta avamara' ( pR0 57 ), ' do dosta' ( pR0 70 ), 'sukha' ( pR0 81 ) aura 'duniyA' ( pR0 136 ) para najara DAlate hI mila jAyegA / parantu aise saMkSipta jJAname hI AnandakI paryApti hotI to 'eko'haM bahu syAm' kI icchA hI kyoM janmatI ? isa sRSTikI lIlA hI kisalie hotI ? mauna yA zlokArdhadvArA prakaTAye hue parama tattvake rahasyako hI yahA~ AnandalIlAke taurapara vibhinna saMdarbhome, vibhinna rUpoMmeM, udghATita kiyA gayA hai / indradhanuSa ke samAna eka raMgIna DrAmA isa santa- vinoda ke maMcapara nihArA jA sakatA hai / yahA~ anekAneka tattva janagaNa samakSa hAjira hote haiM, apanA abhinaya dikhAte hai aura Akhira apane mahAsvarUpame vilIna ho jAte hai / Aie, aba hama yahA~ jhilamilAte hue vipaya- tArakoMkI prakAza-lipi samajhane kI koziza kareM / sabase pahale isa santakI sunie jo eka zvAnake sAtha baiThakara eka grAma use khilAtA aura eka svayaM khAtA jA rahA hai " tuma kyoM ha~sate ho ? viSNu viSNuke pAsa baiThA hai, viSNu viSNuko khilA rahA hai / tuma kyoM ha~sate ho viSNu ? jo kucha hai viSNu hai / " ( pR0 -
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25) | sAIM bAbA bhI kaha rahe haiM : " kutte aura zUdra - sabameM - paramAtmAkA vAsa hai| bhagavAn ghaTa-ghaTa meM parivyApta haiM / unheM jAno" ( pR0 103 ) / sabase pahalA satya yaha hai ki yaha jagat viSNumaya hai / lekina jaba eka cora corIke apakRtyake svArthapUrNa bacAva ke lie usa satyakA yU~ durupayoga karatA haiM ki 'maine to bhagavAnkI preraNAse hI, usakI icchAse hI, corIkI hai, ' to use nyAyAdhIza "umI bhagavAn kI preraNAse" saz2A detA hai ( pR0137) / isase spaSTa hai ki yaha sarvavyApI viSNutattva niHsvArthatA, samatA, maitrI aura premake pakSa meM hai / svArtha, ahaMkAra, dveSa, saMkucitatA, cAlAkI yA DhoMgakI parachAI bhI use sahana nahIM hotI / hAjI muhammada to eka bar3e sAdhu the| lekina eka bAra unhoMne kisI navAgantuka dharma - jijJAsuko dikhalAneke lie jyAdA dera taka namAz2a par3hI | isa dikhalAvese unakI sATha varSokI namAz2akA phala naSTa ho gayA ( pR0113 ) / parama satyako pradarzanapriyatA lavaleza priya nahIM hai / pAnIpara calanekI siddhi camatkArapUrNa ho sakatI hai, parantu usake lie kiyA gayA tapa, paramAtmAke lie na honeke kAraNa, bhrAmaka banakara raha jAtA hai ( pR0 117) / chaha khaNDa fataha karake bharata cakravartI apanA nAma vRSabhAcala parvata para sagarva likhane jAtA hai, lekina vahA~ itane cakravartiyo ke nAma likhe hue dekhatA hai ki apane nAmake tIna akSara likhanekI bhI jagaha nahIM pAtA / isase usakA sArA garva khaNDita ho jAtA hai ( pR0 128 ) / cakravartiyoM ke bhI abhimAnake sAtha satyakI tAla nahIM milatI / mAnakI taraha hI krodhako bhI jIte bagaira bhajanakA adhikAra nahIM milatA ( pR071 ) i usake lie to sadA sAvadhAna rahanA caahie| tabhI 'samartha' banA jA sakatA hai ( pR0 84 ) / rAmake bhakta ke lie sItA ke rAma-vihIna ratnajaTita hArakI bhI kyA qImata hai ? ( pR0 43 ) / vairAgyabhAva hI parivartaka rasAyana hai : - jambukumArako bharI javAnImeM atula sampatti aura anupama sundarI ATha
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAniyoMko tyAgate dekhakara vidyuccara DAkU bhI apane pA~ca sau sAthiyoM sameta sAdhu bana jAtA hai ( pR0 48 ) / isa prakArako tIbra anAsakti aura vairAgyake pIche prabhukA prema apanA jAdU dikhalA rahA hotA hai| aura jahA~ prema hai vahA~ adbhuta zakti prakaTa hotI hai| dekhie, chaha varSakI eka lar3akI apanI godameM apane choTe bhAIko liye pahAr3Ipara car3ha rahI hai / koI pUchatA hai-"yaha lar3akA to tere lie bahuta bhArI hai !" to bolI-"bilakula bhArI nahIM hai, yaha to merA bhAI hai" ( pR0 39 ) / hai na premakA jAdU ! mIrA to prema dIvAnI thI hii| usI jaisI premonmAdinI thI rbiyaa| usase paig2ambara pUchate hai : 'rabiyA, tU mujhase prema karatI hai ?' aura vaha madamAtI javAba detI hai : 'o khudAke paig2ambara, Apase kauna prema nahIM karatA ? lekina maiM Iza-premame itanI sarazAra rahatI hU~ ki kisI aurakI muhabbatake lie guMjAiza hI kahA~ ?' (pR. 45) / sukarAtako premapara bolatA sunie- "prema IzvarIya saundaryakI bhUkha hai, premI premake dvArA amaratvakI tarafa bar3hatA hai, vidyA, puNya, yaza, utsAha, zaurya, nyAya, zraddhA aura vizvAsa ye saba usa saundaryake hI rUpa haiN| Atmika saundarya hI parama satya hai| aura satya vaha mArga hai jo paramezvara taka pahuMcA detA hai" (pR0 106 ) / afalAtUna isa vyAkhyAko sunakara sukarAtakA dIvAnA ho gayA / aise utkaTa premase prerita vyaktiko koI tyAga karate vaqta na to koI taiyArI karanI par3atI hai na koI duHkha hotA hai (pR0 14 ) / aisI saccI prema dRSTiko kriyAkANDa ( formalities ) ko paravA nahIM hotI / isIlie nAmadevane bhagavAnke abhiSeka-jalako pyAse gadheko pilA diyA ! jisake hRdayameM dayAbhAva aura sahAnubhUti nahIM hai use abhiSekase kyA milanevAlA hai ? sahAnubhUtipUrNa prema hI svapara-kalyANakArI hotA hai| vRkSakI chAla utAranemeM kyA duHkha hotA hai yaha jAnaneke lie apanI camar3I utArakara dekhanevAlA nAma, isa utkaTa sahAnubhUtike pratApase, santa nAmadeva ho jAtA
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai ( pR0 109 ) / putra kArtikeya-dvArA billIke zarIrapara kI huI lakIrakA mAtA pArvatIke gAlapara ubhara AnA bhI sarvavyApI jagadambAkI ananta sahAnubhUtikA hI dyotaka hai ( pR0 24 ) / jo billIkA badana hai vahI mAtAkA gAla hai; jo vRkSakI chAla hai vahI apanI camar3I hai; jisa bhagavAnke abhiSekake lie triveNI-jala surakSita rakhA hai vaha bhagavAn hI pyAsase tar3apatA huA gardabha hai; bhUkhA kuttA aura zUdra hI svayaM sAI bAbA hai ( pR0 102 ) / aisI samatAyukta dRSTi-dvArA hI sahAnubhUti vikasita hotI hai, prema prakaTa hotA hai aura usakI mastI roma-romameM vyApta ho jAtI hai| aura taba to AtmAnandake 'ghIke loTe' ke sAmane deha-sukhakA 'chAchakA loTA' tuccha lagane lagatA hai ( pR0 20 ) / hAtha phailAkara prabhuse bhikSA mA~gatA huA samrAT bhI taba eka bhikhArIko bhI apane jaisA bhikhArI hI pratIta hotA hai ( pR0 12 ) / yaha samatA to ThIka hI hai, parantu sAdhuse to eka aura divyatara samatAkI apekSA rakhI jAtI hai-usake lie 'milA to khA liyA, na milA to santoSa kara liyA' itanA hI kAfI nahIM hai, balki yaha ki 'milA to bA~Takara khAyA, na milA to use tapasyAkA avasara banA diyA' (pR0 113 ) / para aisI zuddha buddhi Ave kaise ? bhISma-jaisI hastIkI bhI buddhikI zuddhi taba huI jaba duryodhanake annase banA huA tamAma dUSita rakta arjunake bANoM dvArA nikala gayA ( pRSTa 78 ) / gubarIlA jabataka apane galeme ThusI huI malakI dhuMDIko ugala nahIM detA tabataka use phUloMkI khuzabU A kaise sakatI hai ? ( pR0 22) / satsaMgakI pavitratAke saMsparzase azuddhatA aura kSudratAke dUra ho jAnepara manuSyako prakAza aura vizAlatA prApta hotI hai| taba vaha prabhukA banatA hai, prabhumaya banatA hai aura usakA saMgIta prabhuke lie prayojita hotA hai jisakI badaulata haridAsoMke galoMmeM aisA anupama mAdhurya prakaTa hotA hai jo bAdazAhoMke lie gAnevAle tAnasenoMko kabhI nasIba nahIM ho sakatA ( pR0 12 ) /
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI nArAyaNaprasAdajIne, jo ki isase pUrva jJAnagaMgA kI do dhArAe~ pravAhita kara cuke haiM, aise parama premAnandakI mastIkA vividharaMgI darzana isa santavinodameM karAyA hai / 'viSNumaya jagat' ( pR0 25) meM brahmamaya jagat kI aura 'mAyAvI saMsAra' ( pR0 91 ) kI rUpakathA-dvArA bhramamaya jagatkI chabi dikhalAkara usakI bandhanamUlaka arvAcIna sabhyatA ke bhI darzana karAye haiM ( pR0 92 ) aura yU~ muktAtmAoMke muktAnandako yahA~ mukta rUpase pravAhita kiyA hai aura sAtha hI khalIla jibrAnake isa mahAn vacanako sArthaka kara dikhAyA hai ki "The fresh song comes not through bars and wires" janamukha nivAsa, kAMdIvalI, bambaI } - (AcArya) cimana bhAI dave
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya-krama umra sAvadhAna ! surakSA akrodha sulatAna saMgIta bhikhArI prajA-sevaka dhokhebAjI laMgoTI vairAgya ibrAhIma tozA samatA | doSa-darzana Ananda-prApti 12 mAtR-dRSTi 12 | usakI haMsI viSNumaya jagat yAcanA | nindA jAnakAra svadharma-paradharma zobhA krodha seja kusaMga duniyA para-duHkha dayA riztedAra bApUkI udAratA kalyANa haz2arata alI sAdhutA azobhana kapaTI mUrkha ziSya rAmanAmakI zakti abheda santa tukArAma 21 ) bulandI
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ sh d 44 44 45 45 46 6 48 6 kRSNakI pasanda namakakI gur3iyA aparampAra lIlA zikSaNa dharmavezI luTere bhakta rAvaNako rAmabhakti guru govindasiMha AjAdI svAtmAbhimAna amaratA yAda bhAvanA bar3I mAra par3egI! tIsare mahAyuddhake bAda ahiMsA zAnti cAhie to phira lar3ate kyoM haiM ? sAdhuoMkI udAratA pyAra jaMgakhora AnandakA rahasya mAna-dAna mahAn kauna ? pApI kauna ? tAqata 31 / dAna 31 / bhautika sampatti 32 daSTi mAMkA hRdaya mantrI-pada kAma Iza-prema 34 / dharatI 35 | bhakta rAMkA-bA~kA 35 / hajarata gausula vidyuccara santa sAdiqa maz2ahabI jhagar3A samadarzana ahaMkAra haqakI roTI saccA jJAnI 38 bhaya sahanazIlatA prArthanA jaisI bhAvanA vaisI siddhi vetana-vRddhi yaza-tRSNA Ananda | sAta avasara 42 / sUfI santa g2ajjAlI 7 54 54 2 57
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77 77 7 78 7 82 dAvata varSaNa sAdhanA kaisI gajarI? brahmarSi usako de molA nirmAtA pAgala kapar3e jJAna aura arddha-jJAna zerako beTI nyAyAdhIza upAdhiyA~ AkhirI upadeza bhUkhA bhagavAn ajJAta sevA vizAla dRSTi do dosta ekAnta aura ekAgratA lAta bhajanakA adhikAra AnandakA mUlya nAstika tIsarA vizvayuddha kauna jItA? vairAgya 59 | Azcarya 6. kala guNa-darzana adhikAra annakA asara camAra kamI madhyama mArga samajhautA sukha gAlI nija-bala sarvavyApaka sAvadhAna ahaMkAra kSamA saMkIrNa dRSTi garva-kharva saMgIna jurma matimanda . svaghAta jaiNTilamaina ! jindagIko pyAlI mAnava-tana mAyAvI saMsAra 75 , sabhyatA 87 87 88 74
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ sabase duHkhI prANI dayAbhAva sAdhanA santa jJAnezvara sabameM bhagavAn amara jIvana phUTa dosta dayAmayI svAvalambana svAmI dayAnanda jIvana-carita sahanazIlatA rAmacarita mAnasa maiM khUna nahIM pI sakatA ! kSamA-dAna ghaTa-ghaTavAsI nartakI bAhubali lIlA prema garva sabhyatA pavitra anna nAmadeva ekanAtha 92 93 93 anta mahala namratA 93 duHkha 94 ! g2anImata 95 sAdhu 95 mujhe dekho ! 96 sevaka 97 bhakta 97 98 asAdhu siddhi nIMda bali Iza-prApti cora bhajanakA vaz2ana ! 99 99 100 100 101 102 103 / 104 AcaraNa bahumata Az2AdI 105 bhAvanA 106 saMgati 107 vIra 108 zAnti aura azAnti 108 kalpanA 109 uddhAra 110 | zamsa tabarez2a 110 111 112 112 113 113 113 114 115 115 116 117 117 117 118 118 119 120 121 122 122 123 123 124 124 125
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ cA~dI maha~ge bhoga vAgbhaTa tohafA zAnti ma mauta aMkAra dIkSA sevA pATha nAsiruddIna 125 harIcchA 126 126 kaccA-pakkA sabakA Izvara eka bhrama bhagavAnke bhagavAn sukhI kauna ? draupadI duniyA 127 127 127 127 128 128 129 | duniyAkA sukha khoTA vedAnta 129 130 cintA 130 131 132 133 134 134 135 136 136 137 138
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ santa-vinoda umra kisIne saMta vAyajIdase pUchA-'ApakI umra kyA hai ?' Apane javAba diyA- 'cAra sAla / ' vaha AdamI cupa ho gyaa| vAyajIdane samajhAyA- 'merI z2indagIke sattara sAla duniyavI prapaMcameM guz2ara gye| sirpha cAra barasase usa prabhukI tarafa dekha rahA huuN| z2indagIkA jitanA vaqta usake naz2adIka bItA hai vahI jIvana-kAla hai|' sAvadhAna ! saMta hasenane eka badamasta zarAbIse kahA'bhAI ! qadama sa~bhAla-sa~bhAla kara rakkho, varnA gira jaaoge|' zarAbI bolA-'mujhe kyA, Apa apaneko smjhaaie| saba jAnate haiM ki maiM pItA hU~ aura bekhabara bhI ho jAtA huuN| gira jAU~gA to nahAkara sAfa ho jAU~gA / magara kahIM Apake paira DagamagAye to Apa kahIM ke nahIM raheMge ! sunakara husena sAvadhAna ho gaye / santa-vinoda
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ surakSA eka saudAgarake pAsa bar3I hI khUbasUrata dAsI thii| eka bAra use bAhara daurepara jAnA thaa| para yaha nahIM taya kara pA rahA thA ki dAsIko kisake yahA~ chor3a jAya / eka sajjanane mazavarA diyA ki use santa yUsufake pAsa chor3a jAya / jaba vaha santa yUsufake nagara pahuMcA to usane vahA~ke nivAsiyoMse unake caritrake khilAfa bahuta-sI bAteM suniiN| isalie vaha nirAza hokara apane gA~va lauTa aayaa| para usI sajjanane santa yUsufake nirmala AcaraNakI tArIfa karake unhe hI sarvottama vyakti btlaayaa| lAcAra vaha phira vahIM phNcaa| logoMne santakI nindA karake use phira brg'laayaa| magara vaha dRr3hatA pUrvaka santakI kuTiyApara jA phuNcaa| vahA~ unase dharmopadeza sunakara vaha bar3A prabhAvita huaa| bolA-'ApakA jJAna-vairAgya vilakSaNa hai, magara Apa yaha botala aura pyAlA kyoM rakhate haiM ? inase loga Apake zarAbI honekI kalpanA karake badanAmI karate haiN|' __yUsUfane kahA-'mere pAsa pAnIke lie koI baratana nahIM thA, isalie yaha botala aura pyAlA rakha liyA hai|' 'para badanAmI to isIse hotI hai !' 'isIlie to maiMne yaha botala aura pyAlA rakha chor3A hai| badanAmIkI vajahase hI koI mere pAsa nahIM aataa| befikrIse khudAkI ibAdatameM lagA rahatA huuN| agara maiM mazahUra ho jAU~ to mere pAsa koI saudAgara apano sundara dAsI na rakha de ? dekhA, kitane fAyademeM hU~ !' akrodha eka bAra kisI gRhasthake yahAM eka syAhapoza atithi aayaa| gRhasthane nAkhuzIse pUchA-'tumane ye kAle kapar3e kyoM pahana haiM ?' rakkhe santa-vinoda
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'mere kAma, krodha Adi mitroMkI mRtyu ho gaI hai| unhIMke zokameM ye kAle vastra dhAraNa kiye haiM,' atithine javAba diyaa| gRhasthane apane naukarako hukma diyA ki isa atithiko gharase bAhara nikAla do| naukarane fauran AjJAkA pAlana kiyA / thoDI dera bAda usane atithiko vApasa bulvaayaa| magara pAsa Anepara phira nikalavA diyaa| isa taraha sattara bAra apamAna karake use niklvaayaa| lekina atithikI zaklapara gusse yA raMjakI koI alAmata namUdAra nahIM huii| antameM gRhasthane atithikI vandanA kI, aura vinayapUrvaka kahA'Apa sacamuca kSamAvAn haiN| maiMne Apako gussA dilAnekI bahuta kozizeM kI, magara Apa bilkula zAnta rahe / Apane sacamuca krodhapara pUrNa vijaya prApta kara lI hai....|' __ atithi bolA-'basa karo, basa karo / z2yAdA tArIfa na karo / mujhase z2yAdA kSamAzIla to kutte hote haiM jo haz2AroM bAra bulAne aura dutkAranepara bhI barAbara Ate-jAte rahate haiM / kutte bhI jisakA pAlana kara sakeM usameM prazaMsAkI kauna-sI bAta hai ?' sulatAna bAdazAha bananeke bAda kisIne hasanase pUchA- Apake pAsa na to kAfI dhana thA na senA, phira Apa sulatAna kaise ho gaye ?' hasanane javAba diyA-'mitroMke prati saccA prema, zatruke prati bhI udAratA aura hara ekake prati sadbhAva kyA sulatAna bananekelie kAfI nahIM hai ?' santa-vinoda
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIta akabara tAnasenake guru zrI haridAsakA gAnA sunaneke lie bar3A utsuka thA, lekina unake dillI AnekI ummIda to thI hI nahIM aura na yaha ummIda thI ki vRndAvanameM bhI vaha akabarake sAmane gaayeNge| tAnasenane eka rAstA nikAlA, bAdazAha sAdhAraNa vezameM vRndAvana pahuMce aura haridAsajIkI kuTiyAke bAhara chipakara baiTha gye| tAnasena andara jAkara apane guruke sAmane gAne lge| tAnasenane gAnemeM kahIM jAnabUjhakara bhUla kara dii| ziSyakI bhUla sudhAraneke lie haridAsa gAne lge| isa taraha samrATa akabarakI icchA pUrI huii| usake bAda eka bAra dillImeM tAnasenake gAnepara akabarane kahA'tAnasena, tuma apane guruke samAna kyoM nahIM gA sakate ? unakA svara-saundarya to kucha aura hI thA !' __ tAnasena namratApUrvaka bole-'jahA~panAha ! isakI vajaha yaha hai ki maiM hindustAnake bAdazAhake lie gAtA hU~ aura ve gAte haiM sArI duniyAke mAlikake lie| bhikhArI eka faqIra bAdazAha akabarake pAsa aayaa| dekhA ki namAz2ake bAda bAdazAha duA mAMga rahA hai--'yA khudA ! mujhapara rahama kr| merA khaz2AnA bharA rhe.....|' faqIra yaha sunakara cala pdd'aa| tabhI bAdazAha kI duA khatma huI, usane lauTate hue faqIrako bulavAyA aura Akara yU~ hI cala denekI vajaha pUchI / fakIra bolA___ 'maiM tujhase kucha mA~gane AyA thA / magara dekhatA hU~ ki tU bhI kisIse magAMtA hai / jisase tU mAMgatA hai usIse mai bhI mA~ga luuNgaa| tujha bhikhArIse kyA lU?' santa-vinoda
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajA-sevaka bag2adAdakA eka khalIfA rAja-kArya aura prajAko sevAke badale meM hara roz2a zAmako sirpha tIna dirama le liyA karatA thaa| hAlAMki aura rAjakarmacAriyoMkA vetana isase kahIM jyAdA thA, magara khalIfA apane lie tIna dirama hI kAfI samajhate the| eka bAra unakI begamane unase prArthanA kI-'agara Apa mujhe tIna dinakI tanakhvAha pezagI de deM to maiM Idapara baccoMke lie naye kapar3e banA leN|' khalIfA bole-'agara maiM tIna dina jItA na rahA to yaha qarjA kauna cukAyegA ? tuma khudAse merI z2indagIke tIna dinakA paTTA lA do to maiM khaz2Anese tIna dinakI tanakhvAha pezagI uThA luuN|' dhokhebAz2I nAvera nAmaka eka araba sajjanake pAsa eka bar3hiyA ghor3A thaa| dAhara nAmake eka AdamIne unheM kaI U~Ta dekara badalemeM ghor3A lenA cAhA, lekina nAverako vaha ghor3A bahuta pyArA thA, isalie unhoMne use denese inakAra kara diyaa| dAharake mana ghor3A bahuta car3ha gayA thA, isalie usane use hathiyAnekI eka tarakIba socii| vaha rogI faqIrakA bhesa banAkara nAverake rAstemeM baiTha gayA / jaba nAvera apane ghor3epara savAra hokara udharase gujare to unheM phaqIrakI hAlatapara dayA aaii| agale gA~va takake lie use ghor3epara car3ha jAne diyA aura khuda paidala calane lge| ghor3epara savAra hote hI dAharane cAbuka mAra kara ghor3eko daur3Ate hue kahA-'tumane khuzIse ghor3A nahIM diyA to maiMne caturAIse le liyA !' nAverane pukAra kara usase kahA-'khudAkI marjIse tumane merA ghor3A isa taraha le liyA hai to jAo le jaao| isakI khUba sAra-saMbhAla santa-vinoda
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ rakhanA / para apanI isa dhokhebAz2IkI bAta kisIse na kahanA / varnA loga z2arUrata se jyAdA caukanne ho jAyeMge aura z2arUratamandoMkI madada karaneme hicakane lageMge aura isase bahuta-se dIna-dukhiyoMko madada na mila pAyegI / ' nAverako isa bAta se vaha bahuta zarmAyA aura usI vaqta lauTa kara unheM ghor3A lauTA diyA aura unase sadAke lie dostI kara lI / laMgoTI kastUrabA ne kisI gA~va meM kisAna auratoMko roz2a apane kapar3e dhone aura safAI rakhanekA upadeza diyA / eka g2arIba kisAnakI aurata, jisake kapar3e nihAyata gaMde the, kastUrabAko apanI jhoMpar3I meM le gaI aura bolI - ' mAtAjI, dekhie mere ghara meM kucha nahIM hai / basa, merI dehapara yaha eka hI dhotI hai / aba Apa hI batAie maiM kyA pahanakara ise dhoU~ ?' kastUrabAne isakA z2ikra gAMdhIjI se kiyA / unapara isakA bar3A prabhAva par3A / bole-- 'isa tarahakI to deza meM lAkhoM bahane hoMgI / jaba unake pAsa tana Dhakaneko kapar3e nahIM haiM to phira mujhe kurtA, dhotI, cAdara rakhanekA kyA haqa hai ?' vasa, tabhI se unhoMne sirpha laMgoTI pahnanI zurU kara dI / vairAgya eka stroko mAlUma huA ki usakA bhAI kucha dinoM bAda dIkSA le lenA cAhatA hai, isalie vaha apanI sampattiko vyavasthA karanemeM lagA huA hai| usane atyanta cintita hokara patiko yaha hAla sunAyA / pati ha~sakara bolA- 'fikra na karo, tumhArA bhAI dIkSA nahIM legA / ' santa-vinoda 14
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ strI bolI- 'Apa to ha~sate haiM, mujhe yaha raMja khAye jA rahA hai ki usake cale jAnepara usakI kaccI gRhasthIkA kyA hogA !' pati -'bhaI ! tyAga - vairAgyakI lambI taiyArI nahIM karanI par3atI, vaha to sahaja aura ekadama hotA hai / dekha ! isa taraha -' yaha kahate hue vaha saba kucha chor3akara sIdhA vanako calA gayA aura phira kabhI na lauTA / zobhA rAmazAstrI pezavA mAdhavarAvake guru the, maMtrI the aura rAjyake pradhAna nyAyAdhIza the / phira bhI nihAyata sAdagI se eka mAmUlI gharameM rahate the / 1 gaI / unakI atyanta kisI parva ke samaya unako patnI rAjabhavana meM sAdhAraNa vezabhUSA dekhakara rAnI cakita raha gaI / kapar3e aura ratnajaTita gahane pahanAye / rAnIne unheM bezaqImatI vidAke vaqta unheM pAlakI meM bhejA / pAlakI rAmazAstrIke ghara pahu~cI / kahAroMne daravAz2A khaTakhaTAyA / dvAra khulA aura fauran banda ho gayA / kahAra bole- 'zAstrIjI, ApakI dharmapatnI AI haiM, daravAz2A kholie / ' zAstrIjI bole--'vastrAbhUSaNoMse sajI huI ye koI aura devI hai / merI brAhmaNI aise kapar3e aura gahane nahIM pahana sakatI / tuma loga bhUlase yahA~ cale Aye ho / ' zAstrIjIkI patnI apane patideva ke svabhAvako jAnatI thIM / unhoMne kahAroMse lauTa calaneke lie kahA / ranavAsameM Akara rAnIse kahA - 'ina vastra aura AbhUSaNoMne to mere gharakA hI dvAra mere lie banda karA diyA !' saba kapar3e, gahane utArakara aura apanI sAr3I pahanakara paidala ghara lauTIM / zAstrIjI bole- 'kImatI gahane aura kapar3e yA to rAjapuruSa zobhAke lie pahanate haiM yA mUrkha apanI mUrkhatA chipAne ke lie pahanate haiM / satpuruSoMkI zobhA to sAdagI se hI hai / ' santa-vinoda 15
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaha kahakara gurujIne eka kor3A liyA aura rAjakumArakI pIThapara sar3Aka-sar3Aka do jar3a diye aura bole-'jAo vatsa,tumhArA kalyANa ho / ' rAjAne AcAryase pUchA-'aparAdha kSamA ho, magara rAjakumArakA yaha tAr3ana merI samajhame nahIM AyA, gurudeva / ' / guru bole-'ise zAsaka bananA hai / dUsaroMko daMDa bhI degaa| ise mAlUma honA cAhie ki mArakI takalIfa kaisI hotI hai|' dayA eka AdamI kisI jaMgalameMse jA rahA thaa| vahA~ use eka hiranI aura usakA baccA dikhAI diyaa| vaha unake pIche pdd'aa| hiranI to bhAga gaI, para baccA pakar3a liyA gyaa| vaha use lekara claa| hirano bhI Akara mamatA vaza rotI haI usake pIche-pIche calane lgii| AdamIko dayA A gaI; usane bacceko chor3a diyaa| baccA chaTate hI chalAMga mAratA huA mA~ke pAsa phuNcaa| hiranI mUka AzIrvAda detI huI khuzI-khuzI bacceke sAtha lauTa aaii| rAtako usa AdamIne sapane meM dekhA-koI usase kaha rahA hai, 'isa dayAke lie tumheM bAdazAhI milegI / ' vaha Age calakara g2az2anIkA bAdazAha huaa| riztedAra eka mahAtmAne eka satsaMgI yuvakako samajhAyA-'kevala paramAtmA hI apanA hai / duniyAmeM aura koI kisIkA nahIM / mA~-bApakI sevA aura bIbI. baccoMkA pAlana-poSaNa kartavya samajhakara karanA caahie| magara mohavaza unameM Asakti rakhanA ucita nhiiN|' 18 santa-vinoda
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ ---- yuvaka bolA- ' parantu bhagavan ! mere mAtA-pitA mujhe itanA sneha karate haiM ki eka dina ghara na jAU~ to unakI bhUkha-pyAsa ur3a jAtI hai, nIMda harAma ho jAtI hai / aura merI patnI to mere bag2aira z2indA hI nahIM raha sakatI / mahAtmAne use parIkSA karake dekhanekI yukti batalAI / vaha ghara jAkara palaMgapara cupacApa leTa gayA / prANavAyu mastaka meM car3hAkara vaha nizceSTa ho gayA / gharavAle use marA samajhakara rone-pITane lage / loga jamA ho gaye / usI samaya mahAtmAjI A pahu~ce / unhoMne kahA- 'maiM ise z2indA kara sakatA hU~ / eka kaTorI pAnI lAo / ' ghara ke loga sAdhuke caraNoMmeM loTane lage / pAnI lekara mahAtmAjIne kucha maMtra par3he aura kaTorIko yuvakake Upara ghumAkara bole- 'aba isa pAnIko koI pI jAya / pInevAlA mara jAyegA aura yuvaka jI jAyegA / ' mare kauna ? saba eka dUsarekA mu~ha dekhane lage / par3osI aura dosta vagairaha dhIre-dhIre khisaka gaye / pitA, mAtA aura patnIne lambe-caur3e bahAne banA diye / ' to maiM pI lU~ yaha pAnI ?' sAdhune pUchA / saba gharavAle bola uThe - ' Apa dhanya haiM / mahAtmAoMkA jIvana to paropakAra ke lie hI hotA hai / Apa kRpA kreN| Apa to muktAtmA haiM / Apake lie to jIvana-maraNa samAna hai / ' yuvakako aba kucha dekhanA-sunanA nahIM thA / usane prANAyAma samApta kara diyA / bolA- 'bhagavan ! Apake lie pAnI pInA z2arUrI nahIM hai / Apane Aja mujhe sacamuca jIvana de diyA hai - prabuddha jIvana / ' santa-vinoda 16
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ bApUkI udAratA campArana ke eka gA~va meM eka dina devIko bheTake lie eka bakare ko phUla-mAlAoMse sajAkara julUsameM nikAlA jA rahA thA / bhAgyase usa roz2a gAMdhIjI bhI usI gA~vameM the / jaba julUsa gAMdhIjIke nivAsa sthAnake pAsa se gujarA to gAMdhIjI kutUhalavaza dekhane bAhara nikale / yaha saba dekhakara pUchane lage 'isa bakare ko kyoM lAye ho ?' 'devIko bhoga car3hAne / ' 'devIko bakare kA bhoga kyoM car3hAte ho ?' 'devIko prasanna karaneke lie / ' 'bakarese AdamI acchA hai na ?' 'hA~ jI / ' 'to agara hama AdamIkA bhoga car3hAyeMge to devo z2yAdA khuza hogI na ? hai koI Apa logoMmeM devIko prasanna karaneke lie taiyAra ? agara koI na ho to maiM taiyAra hU~ !' loga eka dUsare ke mu~hakI tarafa dekhane lage ! kyA javAba deM kucha sUjha nahIM par3a rahA thA / gAMdhIjI apanA dukha dikhalAte hue bole- ' bez2abAna prANIke khUna se devI khuza nahIM hotI / aise adharmase to vo nArAz2a hotI hai / use prasanna karanA ho to saccAIpara calo, saba prANiyoMpara dayA dikhlaao| isa bakare ko chor3a do / devI tumapara pahalese z2yAdA khuza hogI / ' isakA camatkArika asara huA / loga bakareko chor3akara cala diye / kalyANa zrImad rAjacandra --- 'agara tuma eka hAthameM ghIkA bharA loTA aura dUsare hAthameM chAchakA bharA loTA liye jA rahe ho aura rAstemeM kisIkA dhakkA lage to tuma kisa loTeko sa~bhAloge ?" 20 santa-vinoda
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ mumukSu-'ghIkA loTA hI saMbhAleMge !' zrImad-'yaha deha chAchakI taraha hai, ise AdamI sa~bhAlatA hai; AtmA ghIkI taraha hai, para use girane detA hai / aisA nAdAna yaha insAna hai !' haz2arata alI khalIfA haz2arata alI rAjakIya kAg2ajAta dekha rahe the, ki kucha saradAra unase nijI kAryake lie milane Aye / haz2arata alI jisa cirAg2akI rozanI meM kAma kara rahe the use bujhAkara aura dUsarA jalAkara unase bAta karane lage / saradAroMkI bAteM khatma honepara ve dUsare cirAg2ako bujhAkara aura pahaleko jalAkara phira kAryavyasta ho gye| saradAroMne yaha mAjarA dekhA to apanA kutUhala na roka sake / hajaratase isakA kAraNa pUchA / khalIfA vole-'jaba tuma Aye maiM sarakArI kAma kara rahA thaa| lekina nijI bAtoMmeM sarakArI tela kaise jalAyA jA sakatA hai ?' ibrAhIma eka raIsake yahA~ kucha pratiSThita mahamAna aaye| raIsane apane bAg2ake rakhavAle ibrAhImako kucha bar3hiyA phala tor3akara lAnekA hukma diyaa| magara khAte vaqta mAlUma huA ki umese adhikAMza phala khaTTe haiN| mAlikane ibrAhImako jhir3akate hue kahA-'tU aise khaTTe phala kaise le AyA / itane dinoMse bAg2ameM rahatA hai tujhe yaha bhI nahIM mAlUma ki mIThe phala kauna-se hai !' ibrAhIma-'hujUra, maiM to Apake bAg2akI rakhavAlIke lie rakkhA gayA huuN| mujhe yaha kaise mAlUma ho ki kauna-se phala moThe haiM, kauna-se khaTTe ?' ye hI ibrAhIma Age calakara musalamAnoMke eka mahAn santa hue / santa-vinoda 21
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ tozA eka bhauMrA kisI gubarIlese bolA 'tuma dekhane meM mujha jaise lagate ho, tumheM gobarakA AhAra-vihAra karate dekha mujhe kaSTa hotA hai / mere bAg2ameM clo| vahA~ phUloMkI khuzabUse tumhArA dimAg2a muattara ho jaaygaa| phira tuma isa govarakI duniyAkA kabhI nAma bhI na loge| isa narakako chodd'o| calo, maiM tumheM apane svargameM le cluuN|' gabarIlA sazaMka hokara bolA-'nA bhAI ! isa mohanabhogase bar3hakara bhI kyA kahIM koI divyatara padArtha ho sakatA hai ? mujhe bevakUfa na banAo / jAo apanA kAma dekho|' bhauMrene karuNAvaza usase bahuta anurodha kiyaa| Akhira gubarIlA raz2Amanda ho gyaa| usane tozA liyA; aura yaha socakara ki gulazana pasanda to kyA AnevAlA hai Akhira lauTa to AnA hI hai, bhauMreke sAtha ho liyaa| bhauMrene apane puSpodyAnameM pahu~cakara raMga-biraMge, sundara-sundara, tarahatarahakI khuzabUvAle phUloMkI saira kraaii| magara gubarolekA udAsa ceharA prasanna na huaa| bhauMreko isakI vajaha samajhate dera na lgii| Akhira bolA-'bhAI ! tumane apane galeme jo gobarakI dhuMDI dabA rakkhI hai, pahale use ugala do; tabhI phUloMkI khuzabU le sakoge / ' samatA eka AdamI santa mekeriyasake pAsa Akara vinayapUrvaka bolA-'mahArAja, mujhe muktikA mArga btaaie|' 22 santa-vinoda
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ santa - 'qabaristAna meM jA aura saba qabaroMko gAlI dekara A / ' AdamIne vaisA hI kiyA / dUsare dina santane use saba qabaroMkI stuti kara Aneke lie kahA / AdamIne isa AjJAkA bhI pAlana kiyA / taba santane usase pUchA - 'kisIne terI gAlI yA stutike jabAba meM kucha kahA ?" 'kisIne kucha nahIM bhagavan !' 'tU maraNazIla bhI saba logoMke bIca mAna-apamAna se alipta raha / yahI muktimArga hai / ' - santa bole / - doSa-darzana gAMdhIjIke kisI AzramavAsIse kabhI koI durAcAra ho gayA / kisI dUsarene isakI zikAyata gumanAma patra likhakara gAMdhIjI se kI / usa dina prArthanA ke bAda gAMdhIjI gambhIra hokara bole- 'eka to aise vipaya meM gumanAma khata likhanA g2alata hai / doyama, kisIke pApakI ora aMgulI uThAte vaqta yAda rakhanA cAhie ki bAqIkI tIna aMguliyA~ apane dilakI tarafa hotI hai / ' Ananda-prApti eka dhanika amerikana strI svAmI rAmatIrtha ke pAsa Akara bolI'mahArAja ! merA ikalautA beTA mara gayA hai / maiM ghora dukhI rahatI hU~ / kRpayA mujhe Ananda prAptikA mArga batAie / ' svAmI rAma - 'Ananda mila jAyegA, magara tumhe usakI qImata adA karanI par3egI / ' strI ----'paise kI mere pAsa kamI nahIM / Apa jo qImata kaheM maiM adA karane ko taiyAra hU~ / ' santa-vinoda ------ 23
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAmI - 'bAI ! Anandake rAjyameM sone-cAMdI ke sikke nahIM calate / ' yaha kahate hue svAmIjIne use eka haTho anAtha bAlaka dete hue kahA - 'lo ise apane putra kI taraha pAlanA / ' bAI - 'yaha to bar3A muzkila kAma hai / svAmIjI - 'to Ananda pAnA bhI bar3A prApti nahIM karA sakatA / ' mujhase yaha na ho sakegA / ' muzkila hai / maiM tumheM usakI mAtR-dRSTi ziva ke putra kArtikeyane eka bAra apane nAkhUnase eka billIke jismapara lAina banA dI / ghara jAkara unhoMne dekhA ki unakI mA~ pArvatI ke gAlapara khasoTanekA nizAna hai| pUchA - ' mA~, tumhAre gAlapara yaha bhaddI lakIra kaisI hai ?' jagadambA bolIM- 'beTA, tUne hI apane nAkhUna se ise banAyA hai / ' 'maiMne ? mujhe to yAda nahIM AtA ki maiMne aisA kabhI kiyA ho !' 'tUne Aja billIko nahIM khasoTA ?' 'hA~, para vaha nizAna tumhAre gAlapara kaise ?' mA~ bolI ----mere pyAre bacce ! sArI sRSTi maiM hI hU~ / mere sivAya saMsAra meM aura kucha hai hI nahIM / agara tuma kisIkI hiMsA karate ho to merI hI hiMsA karate ho / ' kArtikeya yaha sunakara daMga raha gaye aura tabase hara ekako mAtR-dRSTise dekhane lage / isIlie unhoMne zAdI bhI nahIM kI / usakI ha~sI Izvara do maukoMpara ha~satA hai / jaba vaidya rogIko mA~se kahatA hai'Daro mata, mA~, maiM tumhAre lar3akeko z2arUra acchA kara dU~gA / ' Izvara 24 santa-vinoda
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ ha~sakara manameM kahatA hai - 'maiM to isako jAna le zakhsa kahatA hai ki use bacA legA !' Izvara phira jaba do bhAI apanI z2amInako rassIse 'idhara kI merI hai, udhara kI tumhArI / ' 'sArA vizva to merA hai, lekina ye loga isa hisse yA usa hisseko apanA batA rahe haiM !' lenevAlA hU~ aura yaha eka bAra taba ha~satA hai bA~Takara eka dUsarese kahate haiMIzvara ha~sakara manameM kahatA hai viSNumaya jagat eka sAdhu AnandameM nirantara masta rahatA thA / loga use pAgala samajhate the / eka roz2a vaha gA~vase kucha khAnA lAyA aura eka kutteke pAsa baiThakara khAne lagA / eka nivAlA kutteko khilAtA eka khuda khAtA / donoMko yU~ khAte dekha logoMko bhIr3a laga gaI / kucha loga use pAgala kahakara ha~sane lage / isapara vaha bolA 'tuma ha~sate kyoM ho ? viSNu viSNuke pAsa baiThA hai / viSNu viSNuko khilA rahA hai / tuma kyoM ha~sate ho viSNu ? jo kucha hai, viSNu hai / ' yAcanA eka santako bar3I tIvra bhUkha lagane lagI, magara khAneko kucha nahIM thA / mana kahA - 'prabhuse mA~ga lo / ' antarAtmA bolA- 'vizvAsI AdamIkA yaha kAma nahIM hai / ' mana - 'khAnA na mA~go, para dhIraja to mA~ga lo / ' antarAtmA - 'hA~, dhIraja mAMgA jA sakatA hai / ' isapara unheM apane andara bhagavAnkI divya vANI sunAI dI - 'dhIrajakA santa-vinoda 25
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ mamudra, maiM, to sadA tere sAtha huuN| tU yAcanA karake apane vizvAsako kyoM kho rahA hai ? kyA maiM binA mA~ge nahI detA ? bhaktake yogakSemakA sArA bhAra uThAnekI to maine ghoSaNA kara rakkhI hai|' santa-'saca hai ! maiM bhUlA thA prabho !' nindA zekha sAdI apane pitAke sAtha makkA jA rahe the| qAfilekA niyama thA-AdhIrAtako uThakara prArthanA krnaa| eka dina AdhI rAtako sAdIne prArthanAke bAda dUsare logoMko sote dekha apane pitAse kahA-'dekhie, ye loga kitane AlasI hai, na uThate hai, na prArthanA karate haiM !' / pitAne kar3e zabdoMmeM kahA-'are sAdI! beTA ! tU bhI na uThatA to acchA hotaa| jaldI uThakara dUsaroMkI nindA karanese to na uThanA ho ThIka thaa|' jAnakAra saMta maMsurako sUlIpara car3hAnese pahale logoMne unheM ghera liyA aura patthara barasAne lge| maulAnA rUmako lagA ki isa vakta logoMkA sAtha denA farz2a A gayA hai / cunAMce unhoMne bhI eka phUla maMsUrapara maaraa| maMsUra bole- 'tumhAre isa phUlase mujhe vajrase bhI jyAdA AghAta pahuMcA hai|' maulAnA-'aura ina logoMke pattharoMse kucha nahIM ?' maMsUra-'ye to anajAna haiM, para tuma to mujhe jAnate the|' svadharma paradharma eka dhobIke yahA~ eka gadhA thA aura eka kuttaa| kuttene dekhA ki mAlika use gadhese kama khAnA detA hai, isalie vaha mAlikase khafA rahane lgaa| 26 santa-vinoda
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka rAta dhobIke yahA~ cora Aye aura sArA sAmAna bAMdhakara le jAne lage, magara kuttA nahIM bhoNkaa| gadhene use bAra-bAra samajhAyA ki isa vaqta bhoMkakara mAlikako jagAnA terA farz2a hai| magara nArAz2Ike mAre kuttA cupa hI rahA / gadhene usakI gaira-vafAdArI dekhakara khuda hI rekanA svadharma samajhA / mAlika cir3hA ki kamabakhtane bevaqta reMka-reMkakara nIMda ur3A dii| usane tAvameM Akara DaMDA uThAyA aura gadheko pITanA zurU kara diyA / use itanA mArA ki vaha mara gyaa| isake bAda dhobIkI gharapara naz2ara par3I to dekhA ki ghara khAlI hai ! usane socA ki cora Aye magara yaha harAmI kuttA bhoMkA hI nahIM ! usane usI DaMDeke eka hI vArase kuttekI khopar3I cakanAcUra kara dii| __yaha svadharma pAlana na karane ke kAraNa mArA gayA, vaha paradharmameM par3aneke kAraNa / seja eka dAsI roz2a apanI rAnIkI seja bichAyA karatI, khUba sajAkara / eka dina usakI icchA huI ki khuda usapara leTakara dekhe / leTanepara use nIMda A gii| isI bIca rAnI A gii| vaha dAsIko sejapara soI dekha AgababUlA ho gii| dAsIko jhakajhorakara jgaayaa| vaha becArI Darase thara-thara kA~pane lgii| rAnIne use kor3e lagAne zurU kiye| dAsI pahale to roiicillaaii| bAdameM z2orase ha~sane lgii| rAnIko isase bar3A tAjjuba huA / usane usase ha~sanekA sababa puuchaa| dAsI bolI-'rAnIjI, maiM eka dina thor3I derake lie isa palaMgapara so gaI to mujhapara aise kor3e par3a rahe haiM, lekina isapara roz2a sonevAlekI na jAne kyA hAlata hogI-yahI socakara mujhe ha~sI A gii|' santa-vinoda
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhutA jAfara sAdiqa eka mazahUra santa the| eka bAra kisI AdamIke rupayoMkI thailI corI calI gaI / bhramavaza usane unheM pakar3a liyaa| Apane pUchA-'thailIme kitane rupaye the ?' 'eka hajAra,' usane btaayaa| Apane apanI tarafase use eka hajAra rupaye de diye / kucha dinoM bAda asalI cora pakar3A gyaa| rupayoMkA mAlika ghabarAyA ! vaha eka hajAra rupaye lekara satake pAsa pahu~cA aura unake caraNoMpara rakhakara kSamA-prArthanAe~ karane lgaa| saMta bar3I namratA aura mRdutAse bole'dI huI cIz2a maiM vApasa nahIM letaa|' azobhana bAdazAha hArU~ razIdake eka lar3akene eka dina Akara apane pitAse kahA ki, 'phalA~ senApatike lar3akene mujhe mAMkI gAlI dI hai|' pUchanepara maMtriyoMmeMse kisIne kahA-'use deza-nikAlA de denA caahie|' koI bolA-'usakI z2abAna khiMcavA lenI caahie|' kisIne mazavarA diyA'use fauran sUlI para car3hA denA caahie|' Akhira hArU ne kahA-'beTA, agara tU aparAdhIko kSamA kara sake taba to sabase acchI bAta hai| krodhakA kAraNa maujUda hone para bhI jo zAnta raha sakatA hai vahI saccA vIra hai / aura agara tujhameM itanI zakti na ho to tU bhI use vahI gAlI de sakatA hai; lekina yaha kyA tujhe zobhA degA ? santa-vinoda
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ kapaTI tapasvI malika dinAra atyanta sarala aura pavitra hRdayake mahAtmA the| eka dina eka strIne unheM 'kapaTI' kaha kara pukArA / atyanta Adara aura vinaya pUrvaka unhoMne fauran kahA-'bahina ! itane dinoMmeM merA saccA nAma lekara pukArane vAlI sirpha tuma hI milI ho / tumane mujhe ThIka pahacAnA !' mUrkha ziSya zaMkarAcArya mahAnkA eka mUrkha ziSya thaa| vaha hara bAtameM unakI naqala kiyA karatA thaa| zaMkara 'zivo'haM' kahate to vaha bhI 'zivo'haM' khtaa| zaMkarane usakI yaha bevakUfI dUra karanI caahii| eka roja eka luhArakI dukAna para unhoMne eka pAtrameM pighalA lohA liyA aura pI ddaalaa| ziSyase bole--'tU bhI pii|' ziSya bhalA yaha kahA~ kara sakatA thA / tabase usane 'zivo'haM' kahanA chor3a diyaa| rAmanAmakI zakti eka rAjAse brahma-hatyA ho gii| isa ghora pApake prAyazcittake lie vaha eka RSike AzramameM gyaa| RSi to bAhara gaye hue the, lekina unakA lar3akA vahA~ thaa| rAjAkI bAta sunakara usane kahA-'rAmakA nAma tIna bAra lo, tumhAre dopakA prakSAlana ho jaayegaa|' jaba RSine lauTa kara prAyazcitta-vidhAnakI bAta sunI to ruSTa hokara bole-'bhagavAnkA nAma kevala eka bAra lenese asaMkhya janmoMke pApa kaTa jAte haiN| terA vizvAsa kitanA kaccA hai ki tUne tIna bAra nAma leneke lie kahA !' santa-vinoda
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ abheda zukadeva brahmajJAna sIkhaneke lie janakake pAsa gye| janaka bole'gurudakSiNA pahale de do| brahmajJAna prApta karane ke bAda tuma gurudakSiNA nahIM doge, kyoMki brahmajJAnI guru aura ziSyame bheda nahIM dekhatA / ' santa tukArAma santa tukArAma atyanta nirdhana the| parantu apane bar3e parivArake bharaNapopaNakA sArA bojha unhIMpara thA aura idhara tukArAma saMsArI AdamI the hI nahIM ! ekabAra khetameM ganne taiyAra hue| tukArAmajIne ganne kATe aura bA~dhakara sirapara ravakhe, ganne bikeM to gharavAloMke mu~hameM anna jAya / lekina rAstemeM bacce inake poche lagakara ganne mA~gane lge| jo sabameM apane prabhuko hI dekhate hoM, kaise manA kara deM ? ganne baccoMko bA~Ta diye| sirpha eka gannA bacA jise lekara ve ghara pahu~ce / unakI pahalI strI rakhumAI bar3e cir3acir3e svabhAvakI thii| jaba patidevako kevala eka gannA lAte dekhA to sArI kaifiyata samajha gii| krodhase AgababUlA ho gii| usane tukArAmake hAthase gannA chInakara use unakI pITapara z2orase maaraa| TUTakara ganne ke do Tukar3e ho gye| tukArAmake mukhapara krodhake badale ha~sI A gii| bole-'hama donoMke lie ganne ke do Tukar3e mujhe karane hI pdd'te| tumane binA kahe hI yaha kAma kara diyaa| kaisI sAdhvI ho tuma !' 30 santa-vinoda
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ bulandI kavIndra ravIndrakI bar3hatI huI khyAtise kucha loga behada jalane lage / unhoMne apane hRdayakI kaluSatA patra-patrikAoMmeM bakheranI zurU kara dI / lekina Taigora samabhAva se saba sahana karate rahe / zaraccandrase jaba ye kaTu AlocanAe~ na sunI gaI to unhoMne vizvakavise kahA ki ve ina AlocakoMkA mu~ha banda karanekA kucha upAya kareM / Taigora zAntabhAva se bole 'upAya kyA hai zarat bAbU ? jisa zastrako lekara ve loga lar3AI karate haiM, usa zastrako maiM hAthase chU bhI nahIM sakatA / ' kRSNakI pasanda dharmarAja yudhiSThirake rAjasUya yajJameM kRSNa bhI gaye the / kahane lage'mujhe bhI kAma do / ' dharmarAjane kahA, 'Apako kyA kAma deM ! Apa to hamAre lie AdaraNIya hai / Apake lAyaqa hamAre pAsa koI kAma nahIM hai / ' bhagavAn ne kahA ki, 'maiM AdaraNIya hU~ to kyA ayogya bhI hU~ ? maiM bhI kAma kara sakatA hU~ / ' dharmarAja bole- ' ApahI apanA kAma DhU~r3ha lIjie / ' to bhagavAn ne kyA kAma liyA ? -- jU~Tho pattaleM uThAnekA aura lIpanekA ! - vinobA namakakI gur3iyA eka bAra eka namakakI gur3iyA samandarakI thAha lene gaI tAki auroMko pAnIkI gaharAI batA sake / lekina samandara meM pahu~cakara vaha khuda hI ghulakara khatma ho gaI / santa-vinoda 31
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmakA anubhava karanevAle bhI usameM isI taraha g2arqa ho jAte haiM / samAdhimeM honevAlI brahmAnubhUti mana aura vANIse pare hai, isalie usakA varNana nahIM ho sakatA / aparampAra lIlA bhISma apanI zarazayyApara par3e hue the / pANDava aura kRSNa unake pAsa khar3e the / unhone bhISmakI A~khoMse A~sU nikalate dekhe / arjunane kRSNase pUchA - 'vicitra bAta hai ki bhISmapitAmaha sarIkhe jJAnI aura saMyamI vIrAtmA bhI mAyAvaza mRtyuke samaya ro rahe haiM !' zrIkRSNane bhISmase isakA kAraNa pUchA / bhISma bole- ' kRSNa ! tuma bhalIbhA~ti jAnate ho ki yaha mere rone kA kAraNa nahIM hai / mujhe khyAla AyA ki svayaM bhagavAn jina pANDavoMke sArathI haiM unakI vipadAoMkA anta hI nahIM hai / isase mujhe lagA ki maiM IzvarakI lIlAko kucha bhI na samajha sakA, isIlie mere A~sU bahane lage / ' zikSaNa kisIne lukamAnase pUchA - ' Apane tamIz2a kisase sIkho ?' usane javAba diyA--' badatamIz2oMse / kyoMki maiMne una logoMmeM jo kucha burI bAta dekhI usase parahez2a kiyA / aklamanda khelase bhI zikSA prApta kara letA hai / bevakUfa hiqamatako sau bAta suna lenepara bhI khela aura bevaqUfI ho sIkhatA hai / ' dharmavezI luTere eka sunArane javAhrAtakI dukAna khola rakkhI thI / dekhane meM vaha bar3A dharmAtmA lagatA thA -- mAthepara tilaka, galemeM mAlA, hAthameM sumiranI / isa santa-vinoda 32
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ lie loga vizvAsa karate ki vaha dhokhA nahIM de sakatA / lekina jaba kabhI grAhaka usakI dukAna para Ate to usakI sahAyaka - maMDalI meM se eka kahatA'kezava ! kezava !' kucha dera meM dUsarA kahatA - 'gopAla ! gopAla !' taba tIsarA bolatA - 'hari ! hari' / antameM eka kahatA 'hara ! hara !' Izvarake ina nAmoMkA uccAra hote dekha grAhakoMkA usakI prAmANikatA para vizvAsa aura bhI dRr3ha ho jAtA / lekina Izvarake ye nAma usa dhUrta sunAra dvArA sAMketika zabdoM ( Code words ) ke taurapara istemAla kiye jAte the / jo AdamI 'kezava' kezava' kahatA usakA tAtparya yaha pUchanekA thA ki 'ye grAhaka kaise haiM ?' jo 'gopAla, gopAla' kahatA vaha jatalAtA ki 'ye loga bilakula baila haiM / ' yaha anumAna vaha unase thor3I derakI bAta-cItameM hI lagA letA thA / 'hari, hari' kahane vAlA pUchatA - 'to kyA hama inhe lUTeM ? isakA javAba 'hara, hara' kahane vAlA detA - ' ina bailoMko z2arUra lUTa lo / ' bhakta eka bAra arjunako yaha ahaMkAra huA ki maiM hI bhagavAnkA sabase bar3A bhakta hU~ | zrIkRSNane usake dilakI yaha bAta jAna lI / ve use TahalAne le gaye / rAste meM unhoMne eka ajIba brAhmaNa dekhA / vaha sUkhI ghAsa khA rahA thA, phira bhI usakI kamarase talavAra laTakI huI thI / arjunane usase kahA - 'Apa to atyanta ahiMsaka mAlUma hote haiM ki jIvahiMsAke Dara se sUkhI ghAsa khAte haiM / phira bhI hiMsAkA upakaraNa, talavAra, kyoM liye hue haiM ?' brAhmaNa bolA -- 'yaha cAra vyaktiyoMko daMDa deneke lie hai / agara ve mujhe mila jA~ya to unake sira ur3A dU~ / ' arjuna - 'kauna haiM ve ?' santa-vinoda 33
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ brAhmaNa-'eka to hai badamAza nArada / mere prabhuke ArAmakA khyAla rakkhe bagaira sadA bhajana-kIrtanase unheM jAgrata rakhatA hai ! dUsarI hai dhRSTa draupadI-usane mere prabhuko ThIka usa vaqta pukArA jaba ki ve bhojana karane baiThe hI the| unheM khAnA chor3akara tatkAla durvAsA Rpike zApase pANDavoM ko bacAne jAnA par3A ! usakI dhRSTatA yahA~ taka bar3hI ki usane apanA bacA-khucA jUThA khAnA bhagavAnko khilAyA ! tIsarA hai hRdayahIna prahalAda-usa nirdayane mere bhagavAnko garama telake kar3AhameM praviSTa karAyA, hAthIke pairoMke nIce kucalavAyA aura khaMbhemeM se prakaTa honeke lie vivaza kiyA ! cauthA hai badamAza arjuna / usakI gustAkhI dekho ! usane mere priya bhagavAnko apane rathakA sArathI banA DAlA !' arjuna usa brAhmaNakI bhakti aura premako dekhakara daMga raha gyaa| use yaha g2arUra phira kabhI na huA ki maiM hI bhagavAnkA sabase bar3A bhakta huuN| rAvaNakI rAmabhakti maMdodarI apane pati rAvaNase bolI-'agara tumheM sItAko apanI rAnI banAneko itanI tIvra icchA hai to tuma usake pAsa rAmakA rUpa rakhakara kyoM nahIM jAte?' kyA bakatI hai !' rAvaNa bolA / 'rAmakA pavitra rUpa dhAraNa karake kyA maiM indriya-bhogoMme lipta ho sakatA hU~?-usa divya rUpakA to dhyAna Ate hI maiM aise anirvavanIya Ananda aura dhanyatAse otaprota ho jAtA hU~ ki baikuNTha bhI tuccha naz2ara Ane lagatA hai !' guru govinda siMha eka bAra guru govindasiMha jamunAke kinAre baiThe hue the| usa vaqta unakA eka dhanavAn bhakta AyA aura unake Age do ratnajaTita soneko cUr3iyA~ rakhakara unheM svIkAra karaneko prArthanA karane lgaa| 34 santa-vinoda
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurukI naz2ara meM sonA aura miTTI samAna the / ve unameMse ekako uThAkara u~galIpara phirAne lage / phirate-phirate vaha jamunAmeM jA girI / bheMTa dene vAlA fauran nadImeM kUda par3A, lekina use cUr3I nahIM milI / jaba vaha khAlI hAtha lauTA to guru govindasiMhane dUsarI cUr3Iko bhI pheMkate hue batAyA- 'dekha, cUr3I vahA~ par3I haiM / ' Az2AdI do bhAI the, eka to rAjAkI naukarI karatA thA, dUsarA zArIrika parizrama se apanI rojI kamAtA thA, eka bAra amIra bhAIne g2arIba bhAIse kahA - 'tuma naukarI kyoM nahIM kara lete jisase parizrama ke kaSTase chuTakArA pA jAo ?' 'tuma mehanata kyoM nahIM karate jisase cAkarIke apamAnase chUTa jAo ?" dUsarene tar3Aka se javAva diyA / svAtmAbhimAna hAtimatAIse pUchA gayA - 'kyA Apane kisIko apane se bhI z2yAdA svAtmAbhimAnI dekhA hai ?" hAtima bolA- hA~ / eka dina hamAre yahA~ bahuta bar3A bhoja ho rahA thaa| usameM maiMne eka lakar3ahAreko dekhA jo pIThapara gaTThara rakkhe hue thA / maiMne usase pUchA - 'tuma hAtimakI dAvata meM kyoM nahIM gaye ? Aja usake dastarakhvAna para bahuta se loga jamA hue haiM / ' usane javAba diyA- 'jo apane hAthakI kamAI roTI khAtA hai vaha hAtimatAIkA ahasAna na legA / ' usa zakhsako maiMne Atma gauravameM apane se bar3hakara mAnA / - zekha sAdI 35 santa-vinoda
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ amaratA nauzeravA~ke pAsa koI khabara lAyA ki, 'khudAke fajlase ApakA falA~ duzmana mara gyaa|' bAdazAhane kahA--'kyA tumane sunA hai ki khudA kisI tadabIrase merI jAna bacA sakegA? apane duzmanakI mautase majhe koI khuzI nahIM ho sakatI, kyoMki gvuda mero hI z2indagI jAvidAnI ( anantakAlIna ) nahIM hai|' yAda kisI bAdazAhane eka mahAtmAse pUchA--'kyA Apako kabhI merI bhI yAda AtI hai ?' usane javAba diyA, 'hA~, jaba maiM Izvarako bhUla jAtA huuN|' bhAvanA do dosta tafarIhake lie bAhara nikale, ekane kahA--'calo yAra, bhAgavatakI kathA sunane caleM' / para dUsareko kathAmeM vizeSa rasa nahIM AyA isalie vaha apane mitrase kahakara kisI mujaremeM calA gyaa| para vahA~ zIghra hI usakI tabIyata Uba gaI; kahane lagA-'mere mitrako dekho, dharma-zravaNakA Ananda le rahA hogA aura maiM isa g2alIz2a jagahameM phaMsA huA hU~ !' lekina jo bhAgavata suna rahA thA vaha bhI jaldI hI ukatA gayA; socane lagA-- 'kahA~ phaMsa gayA ! isase to merA dosta hI acchA rahA, maz2e lUTa rahA hogaa|' jaba ve mare, to bhAgavata sunanevAlA naraka gayA aura vezyAke yahA~ jAnevAlA svarga gyaa| sacamuca, manuSyakI gati bhAvoMke anusAra hotI hai / 36 santa-vinoda
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ bar3I mAra par3egI ! eka seThajI apanI vizAla havelIkI AkAzIpara baiThe hue phala-phalAdi khA rahe the aura chilake nIce pheMkate jAte the / vahA~se nikalatA huA eka pAgala-sA AdamI chilakoMko khAne lgaa| yaha dekhakara seThake naukaroMne use DapaTakara cale jAneko kahA / magara pAgalane use ganakArA nahIM, isalie naukaroMne use mAranA zurU kara diyA / magara jitanI z2yAdA mAra par3atI gaI utanI hI bulanda AvAz2ase vaha ha~satA gayA / itaneme seThajIkI naz2ara usapara par3I / dekhakara sakhta tAjjuba huA / bulAyA aura usase ha~sanekA kAraNa pUchA / vaha bolA- 'seThajI ! isameM tAjjuba karanekI koI bAta nahIM / maiM yaha ha~sa rahA thA ki chilake khAnevAle para itanI mAra par3atI hai to gUdA khAnevAloM para kitanI mAra par3egI !' seThajI yaha javAba sunakara sanna raha gaye aura kSamA mA~gane lage / tIsare mahAyuddha ke bAda ! eka subaha, jaba sArI duniyA tIsare mahAyuddha ke kAraNa mauta ke muMhameM samA cukI thI, eka bandara eka tahakhAnese bAhara nikalA / jaba usane apanI naz2areM cAroM ora daur3AI to hara tarafa barabAdI aura tabAhIkA hI krUra dRzya dekhakara vaha kA~pa uThA ! saMtapta ho vaha sAmane ke U~ce pahAr3akI coTIpara car3ha gayA aura kUdakara jAna dene hI vAlA thA ki pIche eka AhaTa sunAI par3I / ghUmakara usane dekhA - eka dUsare tahakhAnese eka baMdariyA~ bAhara nikalakara usakI ora dekha rahI thI / bandara maranekA khyAla chor3akara usake pAsa pahu~ca gayA aura bar3I parezAnI ke sAtha bolA- 'khudA khaira kare ! kyA hama logoMko aba phirase sRSTikI racanA karanI hogI ?" - nobala puraskAra vijetA, viliyama phAkanara santa-vinoda 37
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahiMsA kisI jaMgalameM eka bhayAnaka sA~pa rahatA thA / eka bAra eka santa usake pAsa se guz2are / sAMpa unake qadamoMmeM loTakara apane uddhArakI prArthanA karane lagA / santa bole- 'kisIko kATA mata kara, terA bhalA hogA / ' sA~pa kATanA chor3a diyA / usake isa parivartanakI carcA dUra-dUra taka phaila gii| natIjA yaha huA ki duSTa jana use lakar3I, patthara Adise mAramArakara satAne lage / eka bAra vahI santa phira udharase nikale / sA~pane apanI duHkha-gAthA bayAna kI - 'mahArAja, Apane acchA upadeza diyA, merA to jInA hI muhAla ho gayA !' santa bole - 'bhAI ! maiMne tujhase kATaneke lie manA kiyA thA; yaha kaba kahA thA ki tU phuphakAranA bhI mata ?" zAnti cAhie to phira lar3ate kyoM haiM ? [ eka purAnI jarmana danta-kathA ] eka mUrkha rAste meM khar3A huA hathiyArabanda fauja AtI huI dekha rahA thA / 38 usane pUchA- 'ye loga kahA~se A rahe haiM ?" 'zAnti meM se / ' 'kahA~ jA rahe haiM ?' 'yuddha meM / ' 'yuddhameM ye kyA karate haiM ?' 'duzmanoMko mArate haiM, unake zaharoMko jalAte haiM,............' santa-vinoda
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'aisA kyoM karate haiM ?' 'zAntiko pA jAne ke lie| mUrkha bolA-'maiM samajha nahIM pA rahA hU~ ki ina saba logoMko zAntimeM se yuddhameM kyoM jAnA par3atA hai ? ye loga apanI pahalI vAlI zAntime hI kyoM nahIM rahate ?' sAdhuoMkI udAratA eka dina rAmadAsa svAmI apane ziSyoMke sAtha eka ganne ke khetake sAmanese guz2ara rahe the| unameMse eka ziSyane gannA tor3akara khaayaa| isa taraha binA pUche gannA khAtA dekhakara yakAyaka kahIMse khetakA mAlika A camakA aura usane svAmI rAmadAsako sabakA saradAra samajhakara khUba piittaa| zivAjIko jaba isa bAtakI khabara par3I to usane khetake mAlikako blvaayaa| usane Akara dekhA ki rAmadAsa svAmI siMhAsanapara baiThe haiM aura zivAjI nIce / yaha dekhakara vaha tharathara kA~pane lgaa| zivAjIne kahA'svAmIjI, Apa jo kaheM so saz2A ise duuN|' 'jo kahU~gA so karoge ?' 'svAmIjI, kyA maiM ApakI AjJAkA pAlana na karU~gA ?' 'yaha g2arIba hai, gannA kama ho jAnese AghAta laganA svAbhAvika hai| isakA dAridraya dUra karaneke lie ise koI jAgIra de do|' pyAra eka pAdarI eka pahAr3Ipara car3ha rahA thaa| usI samaya eka chaha-sAta varSakI lar3akI bhI apane do varSake bhAIko godI meM liye car3ha rahI thI aura hA~patI jAtI thii| santa-vinoda 36
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAdarIne kahA-'are,.yaha lar3akA to tere lie bahuta bhArI hai !' lar3akIne javAba diyA-'bilakula bhArI nahIM hai, yaha to merA bhAI hai|' jahA~ prema hotA hai, vahA~ bhArI-se-bhArI cIz2a bhI phUlase bhI halako bana jAtI hai| jaMgakhora profesara maulinoskI afarIqAke eka narabhakSIse mile / Adamakhora bolA ki, 'pichale mahAyuddhakI eka bAta maiM abhI taka nahIM samajha paayaa| tuma logoMne itane AdamI mAra DAle, para una sabako khA kaise gaye hoge ?' prIfesara-'unheM khAneke lie thor3e hI mArA thA !' Adamakhora atyanta ghRNA bhAvase bolA-'jaMgakhora bhI Adamakhorase kisa qadara vadatara hotA hai ki bilA vajaha AdamiyoMko mAratA hai !' AnandakA rahasya vidarbha dezakA eka rAjA bar3A udAsa aura dukhI rahatA thaa| use prasannacitta banAneke bar3e-bar3e upAya kiye gaye magara saba vyartha / AkhirakAra eka dArzanikane use AzvAsana diyA ki agara vaha kisI sacamuca sukhI AdamIkA paharana maMgA le to pUrNa Ananda prApti ho sakatI hai| rAjAke loga saba dizAoMmeM bheje gaye-bar3I talAzake bAda unhe kisI jaMgalameM bher3a carAtA huA eka gar3ariyA milA jo vAstavamai AnandasvarUpa thA / rAjAko yaha jAnakara bar3I khuzI huii| lekina jaba darabAramai lAkara usase usakA paharana mAMgA gayA to vaha bolA, 'maiM to kabhI koI paharana rakhatA hI nahIM !' santa-vinoda
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAna-dAna eka bAra eka digvijayI vidvAn bhAratake bhinna-bhinna nagaroMmeM anekoM paNDitoMko parAsta karatA kAzImeM aayaa| usa samaya kAzImeM eka mahAtmA sabase bar3e vidvAn samajhe jAte the| unake vahA~ hajAroM ziSya the| digvijayIne unake pAsa jAkara kahA ki yadi Apa mujhe parAjaya-patra likha kara de deM to anAyAsa hI maiM mahAn kIrtimAn bana sakatA huuN| mahAtmAjI ne binA kisI prakArako Apatti kiye use parAjaya-patra de diyaa| taba vaha apanI vijaya ghoSita karatA haA bAje-gAjeke sAtha kAzIke rAjamArgase nikalA / isI samaya use una mahAtmAjIke kucha ziSya mile| unhoMne sAre samAcAra jAnakara use zAstrArthake lie Amantrita kiyA aura thor3I hI derameM eka ziSyane use parAsta kara diyaa| isase usakA bar3A tiraskAra huA aura use vahIM apanI savArI chor3anI pdd'ii| jaba mahAtmAjIko jJAta huA, to kheda prakaTa karate hue yaha kaha kara ki 'isa prakArake vedAntazravaNase kyA lAbha hai ? Ajanma mauna dhAraNa kara liyaa| -zrI ur3iyA bAbA mahAn kauna ? grIsa dezameM DAyojinIja nAmaka eka mahAn santa rahatA thaa| sika ndara usakI zoharata sunakara usase milane gyaa| santa kisI jaMgala meM apanI miTTIko nA~dameM naMgadhaDaMga baiThA huA dhUpa khA rahA thA / sikandarane kucha dera svAgatakI pratIkSA kI, Akhiraza cir3hakarabolA-'dekho ! maiM sikandara mahAn huuN|' 'dekho ! maiM DAyojinIz2a mahAn hU~' santane vIratApUrvaka javAba diyA / santa-vinoda
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ sikandara hataprabha hokara bolA-'Apake nAmakI to bar3I dhUma macI huI hai / kahie maiM ApakI kyA sevA karU / ' zAnta gauravake sAtha santa bolA-'sirfa haTakara khar3e ho jAo aura mUrajako dhUpa mere Upara Ane do|' pApI kauna ? eka vAra AdamIke zarIra aura AtmAmeM bahasa chir3a gii| zarIra tamaka kara bolA- 'maiM to jar3a hU~-miTTIkA piNDa ! moha paidA karanevAlI cIz2oMko dekha bhI nahIM sktaa| phira bhalA maiM pApa kaise kara sakatA hU~ ?' AtmA kaise cupa rahatI? bolI--'mere pAsa pApa karaneke sAdhana hI nahIM haiM, maiM pApa kaise kara sakatI hU~ ? indriyoMke binA bhI koI kAma ho sakatA hai kyA ?' bhagavAnne sunA to musakarA par3e aura bole.- 'sacamuca tuma donoM barAbara jimmedAra ho ! zarIrake kandhoM para jaba AtmA A baiThatI hai, taba donoke sahakArase hI pApakA janma hotA hai|' -TaoNlasTaoNya tAkata 'Izvarako tAqata jyAdA hai yA zaitAnako ?' 'iishvrkii|' _ 'agara IzvarakI tAqata z2yAdA hai to zaitAna IzvarakI hara cIz2a vigAr3a kaise detA hai ?' ' 'eka acchI mUrti banAnemeM kitanA vaqta lagatA hai ? magara use tor3ane meM ? eka mahAtmA kisI AdamIko dasa varSameM jitanA sudhAra pAyegA, eka durAtmA dama dinameM use usase jyAdA bhraSTa kara degA, kisIkI tAqatakA andAz2A bigAr3anese nahIM, banAnese lagatA hai / ' -satyabhakta santa-vinoda
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAna maiM jaba gA~va meM ghara-ghara bhIkha mA~gane nikalA huA thA, taba terA svarNaratha eka sunahale sapane kI taraha dUra dikhAI diyA / maiM tAjjuba karane lagA ki yaha samrAToMkA mahimAmaya samrAT kauna hai ? mujhe ummIda baMdhI ki mere bure dinoMkA aba anta honevAlA hai, maiM binA mA~ge dAnakI pratIkSA meM khar3A rahA -- usa aizvarya ke lie bhI jo dhUlameM saba tarafa bikharA par3A - hai / jahA~ maiM khar3A thA, vahA~ terA ratha Akara rukA, terI najara mujhapara par3I aura tU musakarAte hue nIce utara AyA, maiMne anubhava kiyA ki mere jIvanakA saubhAgya Akhira lauTa AyA hai / taba yakAyaka tUne apanA dAyA~ hAtha bAhara nikAlakara mujhase kahA, 'kyA doge ?' ofa ! yaha kitanA bar3A maz2Aka thA / eka bhikhArIke Age apane hAtha phailAnA ! maiM bar3I ulajhana meM par3a gayA, maine taba apane jholemese AhistA se annakA eka choTA dAnA nikAlA aura tujhe de diyA / lekina mere AzcaryakA koI ThikAnA na rahA, jaba sUraja-chipe maine z2amInapara apane jholeko khAlI kiyA to eka sonekA dAnA usapara A girA, maiM jAra-z2Ara rotA huA socane lagA ki kAza, maine apanA sarvasva tujhe de DAlA hotA ! - ravIndranAtha Taigora bhautika sampatti rAma jaba sItAko rAvaNake caMgula se chur3Akara ayodhyA Aye, to unhone apane saba sahayogiyoMko puraskRta kiyA, magara hanumAna ke ahasAnoMkA RNI hI rahanA munAsiba samajhA / kucha sItA bolI -- ' Apane sabako diyA, para hanumAnako to hI nahIM / ' santa-vinoda diyA 43
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAma-'use tuma jo cAhe so de sakatI ho, tuma bhI to lakSmIko avatAra ho|' sItAne usI vakta apanA bezakImatI hAra galese utArakara hanumAnako de diyaa| hanumAnane usake ratnoMko dAMtoMse tor3akara dekhA aura pheMka diyA / bole--'isameM kahIM rAma to hai hI nahIM, maiM isakA kyA kruuNgaa|' dRSTi eka cora sArI rAta koziza karanepara bhI kisI makAnameM ghusa sakaneme asaphala rahA / Akhira thakakara labe-sar3aka eka per3ake nIce so gyaa|| eka aura cora udharase guz2arA / dekhakara bolA-'yaha to merA hI koI bhAI-bandhu hai / becArA kAmayAva na honepara thakakara so gayA hai|' isake bAda eka zarAbI vahA~se hokara nikalA / bolA-'ufa ! itanI pI gayA hai ki tana-badanakA bhI hoza nahIM hai|' phira eka yogI vahAM Aye / sote hue corako dekhakara bole-'z2arUra ye koI samAdhistha sAdhu haiM / dhanya haiM ye !' mA~kA hRdaya baheliyeke tIrase maratI huI hiranI A~khoMse AMsU bahAtI huI bolI'mere stanoMke alAvA mere sAre zarIrakA mAMsa lekara mujhe chor3a do| itanI maharabAnI kro| merA beTA, jo abhI ghAsa khAnA nahIM jAnatA, merI bATa dekhatA hogaa|' 44 santa-vinoda
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMtrI-pada 1620 meM eka zakhsako maMtrI bananeke lie kahA gyaa| usane kahA ki maiM bahuta hoziyAra AdamI honekA fakha to nahIM karatA, magara maiM apaneko mAmUlI samajhadAra aura ausata darjeke logoMse kucha jyAdA hI samajhadAra samajhatA hU~, aura merA khyAla hai ki aisI merI zuharata bhI hai| kyA sarakAra cAhatI hai ki maiM maMtrI-pada majara kara leM aura duniyA meM apaneko sakhta bevakUfa z2Ahira karU ? -'merI kahAnI' ( javAharalAla neharU ) kAma eka bAra eka prakANDa vidvAn mahAtmA gA~dhIse milane gye| unhoMne apanI bar3I Atma-prazaMsA kI / gA~dhIz2I zAntipUrvaka sunate rhe| AkhirameM vaha sajjana bole 'mere lAyaqa kucha kAma ho to btaaie|' 'Apako vaqta hai ? 'hA~, haaN|' 'gehU~ pIsanemeM hamArI madada kara sakeMge ?' Iza-prema 'tU sarvazaktimAna Izvarase prema karatI hai ?' 'haaN|' 'aura kyA tU zaitAnase nafarata karatI hai ?' 'nahIM,' rabiyA bolI, 'mere Iza-premameM kisIse ghRNA karanekI guMjAiza hI nahIM hai| santa-vinoda 45
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ maiMne paig2ambarako khvAbameM dekhaa| vo bole-'rabiyA, tU mujhase prema karatI hai ?' maine kahA- 'o khudAke paig2ambara, Apase kauna prema nahIM karatA ? lekina maiM Iza-premase itanI sarazAra rahatI hU~ ki mere dila meM kisI aura cIz2ake lie muhabbata yA nafarata bAqI nahIM rhii|' -raviyA dharatI 'he dharatI ! tU bar3I kaMjUsa hai| sakhta mahanata aura er3I-coTIkA pasInA eka ho jAneke bAda hI tU hame anna detI hai| binA mahanata hI agara tU hameM anna de diyA kare, to terA kyA ghaTa jAya ?' dharatI musakarAI-'merI to isameM zAna bar3hegI hI, lekina terI zAna bilakula khatma ho jaaygii|' -ravIndranAtha Taigora bhakta rA~kA-bA~kA bhakta rA~kA kaMgAla aura be-par3he hone para bhI tIvra vairAgI the / rA~kAjI bar3e raMka the, isIse zAyada unakA nAma rA~kA par3a gayA thaa| unakI strIkA nAma bA~kA thA / ve bar3I sAdhvI, pativratA aura bhaktiparAyaNA thiiN| vairAgyame to ve rA~kAjIse bhI bar3hakara thiiN| donoM jaMgalase mUkhI lakar3iyA~ bIna kara lAte aura unheM beca kara jo kucha bhI milatA usase bhagavAnkA bhoga lagA kara prasAda pAte / rA~kAjIko strI-sameta duHkha bhogate dekha kara siddha bhakta nAmadevajIko bar3A duHkha huaa| unhoMne bhagavAnse prArthanA kI ki rA~kAjIko dhana mile / 46 santa-vinoda
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAmadevajIko uttara milA ki rA~kA kucha bhI lenA nahIM cAhatA; tumhe dekhanA hai to kala subaha vanake rAste para chipa kara dekhnaa| dUsare dina rA~kAne jaMgalake rAste para muharoMse bharI thailI jo dekhI to usapara dhUla DAlane lge| itane meM unakI strI bhI A gii| usane pUchA, 'kisa cIjako dhUlase DhaMka rahe ho ?' rA~kAne kahA- 'yahA~ eka muharoMkI thailI par3I hai; maiMne socA ki tuma pIchese A rahI ho, kahIM maharoMke lie lobha paidA ho gayA to sAdhanAmeM vighna hogA, isIlie use dhUlase DhaMka rahA thaa|' parama vairAgyavatI strI isa bAtako suna kara bolI-'sone aura dhUlameM farka hI kyA hai ? Apa dhUlase dhUlako kyA DhaMka rahe hai ?' aise bAMke vairAgyake kAraNa hI usakA nAma 'bA~kA' par3A thaa| nAmadevajI rA~kA-bA~kAke vairAgyako dekha kara apaneko bhI tuccha mAnane lge| bhakta-vatsala bhagavAnne usa dina rA~kA-bA~kAke lie jaMgalakI sArI sUkhI lakar3iyoMke bojhe bA~dha kara rakha diye| rA~kA-bA~kAne samajhA ki kisI aurake hoNge| parAyI cIz2a chUnA pApa samajha kara unhoMne usa tarafa tAkA taka nahIM, aura sUkhI lakar3iyA~ na milanese donoM khAlI hAtha vApasa A gye| usa dina donoMko upavAsa karanA pdd'aa| ve socane lage ki yaha to muhareM A~khase dekhanekA phala hai, hAtha lagAne para to na mAlUma kyA hotA! hajarata gausula haz2arata gausula eka bar3e sAdhu the| unhe bacapanase vidyAkA zauqa thaa| una dinoM bag2adAda zahara vidyAoM aura kalAoMkA bar3A kendra thaa| gausulane vidyAbhyAsake lie bag2adAda jAnekI apanI mA~se AjJA maaNgii| mAtAne apane putrakA vidyA-prema dekhakara khuzIse iz2Az2ata de dI aura cAlIsa azarphiyA~ lar3akeke kurte meM bag2alake nIce hoziyArIse sI dI, jisase santa-vinoda
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ jarUratake vaqta kAma AveM / calate vaqta mAMne upadeza diyA- ' beTA jA, tujhe Izvarako sauNpaa| dekha, sadA saca bolanA aura Izvara ko kabhI mata bhUlanA / ' haz2arata gausula eka qAfaleke sAtha ho liye / rAste meM DAkuoMke eka girohane qAfaleko lUTa liyA / eka DAkU unake pAsa Akara bolA -- 'o lar3ake, tere pAsa kucha hai ki nahIM ? batA !' inhoMne javAba diyA- 'mere pAsa cAlIsa azafiyA~ haiM / ' DAkUne pUchA - 'kahA~ haiM ?' javAba milA'kurte meM bag2ala ke nIce silI huI haiM / ' DAkU ise maz2Aqa samajhakara cala diyaa| thor3I dera meM dUsarA DAkU aayaa| use bhI vahI javAba milA | DAkU unheM apane saradArake pAsa le gayA, aura sArA hAla kaha sunAyA / saradAra ne kahA - 'acchA, isakI azarfiyA~ nikaalo|' batAI huI jagahase ThIka cAlIsa camakatI huI azafiyA~ nikalIM / saradAra hairata meM Akara bolA- 'lar3ake, tU ajaba tarahakA AdamI hai / tUne coroMko bhI apanA mAla batA diyA !' haz2aratane sira jhukAkara kahA'merI mA~ne calate vaqta mujhe nasIhata dI thI ki sadA saca bolanA aura Izvarako kabhI mata bhUlanA / maiMne apanI mAtAkI AjJAnusAra kAma kiyA hai, aura kucha nahIM / DAkuoM ke saradArake mana para isakA bar3A asara pdd'aa| vaha bar3A pachatAyA / usane sArA mAla vApasa kara diyA, aura lUTamAra chor3akara bhale rAste lagA / vidyuccara vidyuccara eka rAjakumAra thA, lekina burI suhabatake asara se vaha DAkU bana gayA / usake girohameM 500 DAkU the ! pitAne duHkhI hokara use santa-vinoda 48
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ gharase nikAla diyA / vaha apane girohake sAtha ghUmatA-phiratA eka nagarake pAsa phuNcaa| nagarake bAhara, ghane jaMgalameM par3Ava DAla diyA gayA aura vidyuccara kisI mAladAra asAmIkI khojameM nagarake andara dAkhila huaa| usane dekhA ki nagarI khUba sajI huI hai aura nagaravAsI kisIke svAgatakI taiyArImeM lage hue haiN| pUchanepara mAlUma huA ki nagaraseThake putra jambukumAra lar3AI jItakara A rahe haiM, unhIMke svAgatakI taiyAriyAM ho rahI haiM / kucha dera meM jambukumArakI savArI A phuNcii| vidyuccara DAkUkI naz2ara unake galemeM jhUlate hue bezakImatI javAharAtapara pdd'ii| DAkUne apane zikArako bhAMpA aura mana-hI-mana usake ghara DAkA DAlanekA saMkalpa karatA huA apane par3AvakI ora calA / z2ambukumAra abhI avivAhita the / bacapanase hI unakA jhukAva vairAgyakI tarafa thaa| gharameM rahate z2arUra the aura duniyAdArIke foMko bhI pUrA karate the lekina the bilakula anAsakta / unhoMne kaI bAra gharabAra chor3akara sAdhu bana jAnekA irAdA kiyA, magara mA~-bApane majabUra kara diyaa| unake pitAne yaha socakara, ki saMsArameM phaMsa jAnepara apanA putra vairAgI na raha sakegA, unake vivAhakA intajAma kiyaa| ATha rUpavatI kanyAeM cunI gii| jambukumArane una kanyAoMke pitAke pAsa khabara bheja dI ki "vivAha honeke dUsare hI dina maiM gharabAra chor3akara sAdhu bana jaauuNgaa| isalie mere sAtha apanI kanyAoMko na byaaheN|' lekina kanyAoMne aba dUsarA pati varaNa karanA svIkAra na kiyaa| dhUmadhAmase vivAha ho gyaa| jaba jambukumAra apanI AThoM striyoMke sAtha apane makAnameM maujUda the, vidyuccara DAkU kamandake z2ariye khir3akIpara pahu~cA aura bAtacItako AvAz2a sunakara vahIM ThiThaka gayA / jambukumAra apanI patniyoMko dharmopadeza santa-vinoda
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ de rahe the aura kaha rahe the ki sUraja nikalate hI maiM dIkSA le luugaa| jambukumArake sadupadeza aura bharI javAnImeM apAra daulata aura behada khUbasUrata ATha yuvatiyoMke tyAganekI bAtane khir3akIpara baiThe hue DAkUke dilakI A~kheM khola dii| ____ jaba subaha huI aura jambukumAra ghara-bAra chor3akara vanakI ora cale, taba vidyuccara bhI unake pIche-pIche ho liyA / jambukumAra muni hue| aura apane pA~ca sau sAthiyoM sameta vidyuccara bhI apane duSkarmokA prAyazcitta karaneke lie unakI zaraNameM jAkara sAdhu bana gyaa| santa sAdika araba dezameM sAdiqa nAmake eka bahuta bar3e sAdhu the| saba unako Adara aura premakI naz2arase dekhate the| usa mulkakA rAjA maMsUra unakI akla aura iz2z2ata dekhakara mana-hI-mana jalA karatA thaa| usane apane mantrIko hukma diyA-'jAo, sAdiqa ko pakar3akara laao| mujhe Aja usakA khUna karanA haiN|' aisA hukma sunakara vaz2Ira daMga raha gyaa| usane maMsUrase kahA-'jo AdamI bilakula ekAntameM rahatA hai| sArA vaqta tapa karane meM gujAratA hai, jo duniyAkI koI cIz2a nahIM cAhatA, usake lie aisA hukma ?' rAjA bolA-'nahIM, use faurana lAkara hAz2ira kro|' mantrIne bahuta samajhAyA magara rAjA na maanaa| Akhira majabUra hokara vaha use bulAne gyaa| rAjAne apane naukarase kaha rakhA thA ki sAdiqake A jAne para jaba maiM apane sarase tAja utArU taba tuma use qatla kara denA / jaba sAdiqa maMsUrake pAsa pahuMce taba vaha vinIta bhAvase unakA svAgata karane sAmane aayaa| bar3e Adarase unheM takhta para biThAyA aura 50 santa-vinoda
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ khuda namratAse nIce baitthaa| naukarako yaha dekhakara tAjjuba huA / maMsUrane sAdiqase pUchA-'bolie ApakI kyA icchA hai ?' sAdiqa bole-'maiM basa yahI cAhatA hU~ ki aba phira mujhe bulAkara merI tapasyAmeM vighna na DAlanA !' ___ maMsUrane unakI yaha mAMga maMjUra kI aura unheM iz2z2atake sAtha vidA kiyA / unako vidA karake maMsUra thara-thara kA~pane lagA aura behoza hokara gira pdd'aa| jaba maMsUrako hoza AyA to vaz2Irane pUchA-'tumheM yaha kaise huA ?' maMsUra bolA-'jaba sAdiqa mere kamareke daravAjeke Age Akara khar3e hue taba unake sAtha maiMne eka bhayAnaka sA~pa dekhaa| vaha sA~pa 'apanA phana uThAkara mujhase kahane lagA- 'agara tUne sAdiqakA kucha kiyA to maiM tujhe kATa khaauuNgaa|' sA~pako dekhakara maiM Darake mAre sArI sITI-paTAkha bhUla gyaa| maiMne unase mAfI mA~gI aura behoza hokara jA pdd'aa|' eka dina sAdiqa nihAyata umdA malamalakA kuratA pahanakara jA rahe the| kisone kahA-'Apa sarIkhe mahAn sAdhuko aisA bArIqa aura komala kapar3A zobhA nahIM detaa|' sAdiqane usa AdamIkA hAtha pakar3a kara apane kuratekI bA~hake andara ddaalaa| kurateke nIceke moTe cubhole kapar3e para usakA hAtha phirAte hue sAdiqane kahA-'maiM eka kapar3A logoMko dikhalAne ke lie pahanatA hU~ aura dUsarA khudAke vAste pahanatA huuN|' majahabI jhagar3A sultAna haidaraalI bilakula apar3ha thaa| dharmake nAmapara honevAle jhagar3oMse use sakhta cir3ha thii| eka bAra ziyA-sunniyoMmeM jhagar3A ho gyaa| lar3AI taka naubata phuNcii| bAta haidaraalIke kAnoMmeM pdd'ii| usane donoM pakSoMko bulAkara pUchAsanta-vinoda
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'tuma loga eka dUsarese kuttoMkI taraha kyoM lar3ate ho ?' haz2arata muhammadake una anuyAyiyoMne apanI-apanI bAta khii| haidarane pUchA-'jisa zakhsake lie tuma lar3ate ho, kyA vo jindA haiM ?' 'nhiiN|' 'jo mara gayA, usake lie jhagar3anA nihAyata bevakUfI hai| AindA aisI himAqata karake rAjyakA vaqta bigAr3oge to tumheM sakhta saz2A dI jaaygii|' samadarzana eka dafA saMta nAmadeva khAnA banA rahe the| roTiyAM bana cukanepara Apa z2arA kAmase kucha derake lie kahIM cale gaye / itanemeM eka kuttA AyA aura roTiyAM mu~hameM uThA kara bhaagaa| usI vakta nAmadeva A gye| aura ghI kI kaTorI hAthameM lekara yaha kahate hue kutteke pIche daur3e ki, "bhagavan ! roTiyA~ rUkhI haiM, abhI cupar3I nahIM haiM, ghI lagA lene dIjie phira bhoga lgaaie|' ahakAra eka AstikakA eka nAstika dosta thaa| eka dina nAstika bolA-'tumhArA tyAga sacamuca bahuta bar3A hai| IzvarakI khAtira tumane duniyA chor3a rakkhI hai / ' Astikane javAba diyA--'bhAI, tumhArA tyAga usase bhI bar3A hai| tumane to duniyAkI khAtira Izvara takako chor3a diyA hai|' hakakI roTI eka rAjAke yahA~ eka santa Aye aura haqakI roTI maaNgii| rAjAne pUchA-haqakI roTI kaisI hotI hai ? mahAtmAne batalAyA ki 'Apake nagarameM eka bur3hiyA falAM muhallemeM rahatI hai vaha haqakI roTIkA matalaba btaavegii|' 52 santa-vinoda
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjA usa bur3hiyAke pAsa pahu~ce aura bole, 'mAtA mujhe haqakI roTI cAhie / ' bur3hiyAne kahA, 'rAjan, mere pAsa eka roTI hai, usameM AdhI haqakI hai aura AdhI behaqakI / ' rAjAne pUchA - 'AdhI behaqakI kaise ?" bur3hiyA ne batAyA- 'eka dina meM carakhA kAta rahI thii| zAmakA vaqta thA a~dherA ho calA thA / itanemeM eka julUsa udhara se nikalA / usameM mazAleM jala rahI thIM / maiM alaga cirAg2a na jalA, unhIMkI rozanI meM kAtatI rahI aura AdhI paunI kAta lI, AdhI paunI pahalekI qatI thI / usa paunIse ATA lAkara roTI banAI, isalie AdhI roTI haqakI hai, AdhI behaqakI / AdhIpara julUsavAlekA haqa hai / ' rAjAne sunakara bur3hiyAko sara jhukAyA / saccA jJAnI eka bAra eka pahu~ce puruSa rAnI- rAsaramaNike kAlIjIke mandira meM Aye, jahA~ paramahaMsa rAmakRSNa rahA karate the / eka dina unako kahIM se bhojana na milA / yadyapi unako bar3I bhUkha laga rahI thI, unhoMne kisIse bho bhojanake lie nahIM khaa| thor3I dUrapara eka kuttA jUThI roTIke Tukar3e khA rahA thA / ve caTa daur3akara usake pAsa gaye, usako chAtI se lagAkara bole- 'bhaiyA ! tuma mujhe binA khilAye kyoM khA rahe ho ?' phira usIke sAtha khAne lge| bhojanake anantara ve phira kAlIjIke mandira meM cale Aye, itanI bhakti se mAtAkI stuti karane lage ki sAre mandirameM sannATA chA gayA / jaba ve jAne lage to rAmakRSNa paramahaMsane apane bhatIje hRdaya mukarjI se kahA - ' baccA ! isa sAdhuke pIche-pIche jAo aura jo vaha kahe, mujhase Akara kaho / ' hRdaya usake pIche-pIche jAne lagA / sAdhune ghUmakara santa-vinoda 53
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ usase pUchA ki 'mere pIche-pIche kyoM A rahA hai ?" hRdayane kahA - 'mahAtmAjI ! mujhe kucha zikSA diijie|' sAdhune uttara diyA- 'jaba tU isa gande ghar3eke pAnIko aura gaGgAjalako samAna samajhegA aura jaba isa bA~surIkI AvAz2a aura isa jana-samUhakI karkaza AvAz2a tere kAnoMko samAna madhura lagegI, taba tU saccA jJAnI bana sakegA / ' hRdayane lauTakara zrIrAmakRSNa 'usa sAdhuko vAstava meM jJAna aura hue sAdhu samadarzI hote haiM / ' paramahaMsase kahA / zrIparamahaMsa bole-bhaktikI kuJjI mila cukI hai / pahu~ce bhaya ! eka bAra guru macchindranAtha apane ziSya gorakhanAthake sAtha kahIM jA rahe the| rAste meM gurune apanI jholI ziSyako le calaneke lie de dI / gorakhanAthako vaha jholI bhArI-bhArI lagI / cupakese dekhA to sonekI ITeM ! Age calakara gurune mur3akara ziSyase pUchA - 'beTA, hame isa nirjana vaname se hokara jAnA hai, rAstemeM kucha bhaya to nahIM hai ?" gorakhanAtha bole- 'gurujI, bhayako to mai kabhIkA rAsteme pheMka AyA hU~, Apa nizcinta hokara cale calie / ' sahanazIlatA purAne z2amAne meM kisI zahara meM eka vRddha mahAtmAko kisI jhUThe ilaz2AmameM pakar3akara kor3e lagAye jA rahe the / lekina mahAtmA zAnta aura avicala bhAvase sahana kiye jA rahe the / eka sajjana ne yaha dRzya dekhA / pAsa jAkara pUchA - 'mahArAja ! Apa to itane vRddha aura durbala haiM phira bhI aisI sakhta mArako zAnta bhAvase kaise saha rahe hai ?' mahAtmA bole-- 'vipattiko Atmazakti se sahA jAtA hai, zarIra - balase nahIM / ' 4 santa-vinoda
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ prArthanA he prabho, merI yaha prArthanA nahIM hai ki saMkaTake samaya merI rakSA karo, maiM to kevala yaha cAhatA hU~ ki saMkaToMse Darakara bhAgU nahIM / maiM yaha nahIM cAhatA ki duHkha santApase merA citta vyathita ho jAya to tuma mujhe sAntvanA do, balki yaha ki mujhe duHkhoMpara vijaya prApta karanekI zakti do / Avazyaka sahAyatA na milanepara himmata na hArU~, merA bala kSINa na ho jAya, basa yahI cAhatA hU~ / vyavahAra meM hAni uThAnI par3e, yA loga mujhe lUTa leM, isakI mujhe paravAha nahIM; lekina himmata hArakara meM yaha kahate hue rone na baiThUM ki 'hAya merA sarvasva jAtA rahA, aba maiM kyA karU~ ?' basa itanA hI cAhatA hU~ / -- ravIndranAtha Taigora jaisI bhAvanA vaisI siddhi bhagavAn buddhakA kathana thA ki jaisI bhAvanA rakhoge vaise banoge / unake pAsa do AdamI Aye / ekane pUchA - 'mahArAja, mere isa sAthIko kyA gati hogI / yaha kuttA sarIkhe vicAra aura karma kiyA karatA hai / kyA agale janma me yaha kuttA nahIM hogA ?' dUsarA bolA- 'yaha bilakula billI sarIkhA hai / kyA agale janma meM yaha billI nahIM hogA ?' buddha bole - 'bhAiyo ! jaise tumhAre saMskAra hoMge vaisA phala milegA / jo kisIko kuttA samajhatA hai vaha svayaM kuttA banegA; jo kisIko billI samajhatA hai vaha svayaM billI banegA / ' vetana - vRddhi ! eka bAra zrI ravizaMkara mahArAjako khabara huI ki zikSakoM meM ugra asantoSa phaila rahA hai aura yadi unake vetaname vRddhi na huI to ve manoyoga pUrvaka kAma nahIM karanevAle / isalie unhoMne Azrama ke saba zikSakoMko santa-vinoda 55
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ bulAkara kahA-"Aja maiM Apa logoMko eka khuzakhabara sunAtA huuN| kalase ApakA vetana dasa rupayA bar3ha jAnevAlA hai| zikSaka sunakara gadgada ho gaye aura Anandase tAliyAM bajAne lge| phira mahArAjane pUchA-'batAie ApameMse kitane bIr3I pIte haiM ?' lagabhaga sabane hAtha U~cA kara diyaa| Age pUchA-'roz2a kitanI bIr3I pIte haiM ?' javAba milA-'do cAra AnekI / ' mahArAjane kahA-'acchA / aura cAya kauna-kauna pIte haiM ?' 'saba ho !' 'to agara Apa saba cAya aura bIr3I chor3a deM to ApakA vetana dasa rupayA bar3ha jAtA hai yA nahIM ? aura isa prakAra Apa susaMskArI bhI baneMge aura bAlakoMko burI AdatoMse dUra bhI rakha skeNge|' yaza-tRSNA rAjA bhojake darabArameM eka dhanapAla nAmaka jaina paNDita the| kahA jAtA hai ki varSoM ke parizramake bAda unhoMne bANakI kAdambarIkA prAkRtameM anuvAda kiyA thaa| rAjAne dhanapAlase kahA-'isa granthake sAtha merA nAma jor3a do to yatheccha svarNamudrAe~ huuN|' dhanapAla dharmAcArI the| unhoMne namra dRr3hatA pUrvaka rAjAkI bAta mAnanese inakAra kara diyaa| apanA hI Azrita paNDita aisI gustAkhI kare ! rAjAne AgababUlA hokara sArA anuvAda jalA diyA ! dhanapAlako bar3A dAruNa duHkha huA / khAnA-pInA taka chUTa gayA / yU~ unheM udAsIna dekhakara unakI putrIne pUchA'pitAjI, zokamagna kyoM rahA karate haiM ? mujhe to batAie !' dhanapAlane sArA kissA sunA diyaa| putrI bolI-'are, isameM kyA hai ! Apako pANDulipi alpavirAma sahita mukhAgra hai mujhe| Apa likhie, maiM bolatI jAtI huuN|' kAdambarI prAkRtameM taiyAra ho gii| putrIko isa adbhata zaktise dhanapAla itane mugdha hue ki usIke nAmapara usa pustakakA nAma 'tilakamaMjarI' rakha diyaa| santa-vinoda
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 Ananda nyAyamUrti rAnADeko qalamI Ama bahuta pasanda the / eka bAra AmoMkI TokarI AI / ramAbAIne Ama kATakara nyAyamUrti ke sAmane taztarI meM rakhe / unhoMne unameMse eka-do phA~ka khAI / kucha dera bAda ramAbAIne Akara dekhA to AmakI phA~keM rakhI huI haiM / unheM acchA nahIM lagA / ve bolIM'Apako Ama pasanda haiM, isalie maiM inheM kATakara lAI / Apa khAte kyoM nahIM ?' --- rAnADe bole - 'Ama acche lagate haiM isake kyA ye mAnI hai ki Ama hI khAtA rahU~ / eka phA~ka khA lI / jIvanameM dUsare Ananda bhI to haiM / ' sAta avasara sAta mauqoMpara maiMne apaneko kSudra banate dekhA - 1. jaba maiM AdamIke Age namra raMka banA, isa AzAse ki isase duniyA meM bulandI martabA hAsila karUMgA / 2. jaba maiM kamaz2oroke sAmane ghamaMDase akar3a kara calane lagA / mAno merI zakti mere vikAsakA eka aMza na hokara durbaloMpara rauba jamAnekA eka z2ariyA ho / 3. kaThinAiyoMse bhare kartavya-kSetra aura sugama saste sukhamese ekako cunane kA avasara Anepara jaba maine saralatA se milanevAlA sastA sukha cunA / 4. jaba maine aparAdha karake usakA pazcAttApa aura parimArjana karane ke bajAya usakA samarthana karate hue kahA - 'aisA to calA hI karatA hai / dUsare bhI to yahI karate haiM / ' santa-vinoda 57
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. jaba apanI kamaz2orIko maiMne baradAzta kara liyaa| itanA hI nahIM-usImeM bhakti mAna lI / 6. jaba maiMne kurUpa caharekI ora nafarata bharI naz2arase dekhA, magara yaha nahIM jAnA ki nafaratakA hI eka pardA yaha kurUpatA hai| 7. jaba kisIse apanI tArIfa sunakara maiMne samajhA ki sacamuca maine acchA kAma kiyA hai / dUsaroMkI tArIfako acchAIkI kasauTI mAna lenAyaha to hada ho gaI ! isa taraha sAta avasaroMpara maine apaneko kSudra banate dekhaa| sUphI santa g2az2z2AlI safiyoMmeM sabase bar3A dArzanika g2az2z2AlI huA hai| eka dina use lagA ki sArI sampattiko tilAJjali de denI caahie| vaha kahatA hai'maiMne karmopara dhyAna diyA to mujhe mAlUma huA ki sabase mukhya vidyAdAna aura adhyApana karma haiM; lekina jisa vaqta mujhe yaha mAlUma huA ki maiM kucha aisI vidyAoMko par3ha rahA hU~ jo mokSakI dRSTise sAra-rahita haiM to mere AzcaryakI sImA na rhii| jaba maiMne yaha vicAra kiyA ki dUsaroMko kisa lie upadeza detA hU~ to jAnA ki dara asala IzvarIya karma karaneke bajAya maiM aba taka nAmavarI aura vAha-vAhIkI nirarthaka kAmanAse prerita thaa| eka ora sAMsArika tRSNA mujhe jhamele meM DAlanA cAhatI thI, dUsarI ora dharmakI dhvani mere kAnoMmeM kaha rahI thI-'uTho uTho ! tumhAre jIvanakA anta nikaTa A rahA hai aura tumheM abhI lambI yAtrA karanI hai| tamhAre kalpita dAnakA ahaMkAra mithyA hai / agara tuma Aja bandhana kATanA nahIM cAhate to kaba kAToge? ___g2ajjAlIke manapara ina vicAroMkA aisA prabhAva par3A ki usane dharmAcAryakA uccapada tyAga diyA aura sIriyA calA gyaa| vahA~ usane do 58 santa-vinoda
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ varSataka Atmika jJAna prApta karanekA prayatna kiyA; lekina usakA prayAsa niSphala huA / antameM usane sUfiyoMkA Azraya liyA aura manovAMchita phala pAyA / sUfiyoMse usane manakI zuddhi aura IzvarArAdhanake mArga sIkhe / jisa samaya g2az2z2AlI marane lagA to usane apanA kafana maMgavAyA, usako donoM hAthoMmeM lekara cUmA, apanI A~khoMse lagAyA aura antameM apane paira phailAkara leTa rhaa| g2az2z2AlI likhatA hai ki 'sUfiyoMke jIvanase adhika sundara, unake sadvyavahArase adhika zlAghanIya aura unake sadAcArase adhika pavitra koI vastu nahIM hai| unakA uddezya viSayoMke kaThora bandhanase manako mukta karanA aura burI vAsanAoM aura saMkalpa-vikalpoMse manako bacAnA hai, tAki zuddha hRdayameM kevala paramAtmAke vAsa aura usake ArAdhanake lie sthAna ho ske|' sUfiyoMkI z2indagI sat cit aura AnandakI khojameM bItatI hai| vaha isa siddhAntameM aTala vizvAsa rakhate haiM ki-'yahA~ bhI tU vahA~ bhI tU, z2amIM terI falaka teraa|' mIrAMke samAna sUfI tapasvinI rabiyA kahatI hai ki, 'Izvarake prati bhakti mujhe zaitAnake prati ghRNA karanekA avakAza nahIM detii|' dAvata eka bAra sukarAtane kucha dhanI logoMko bhojanapara bulaayaa| unakI patnIne kahA--'mujhe to aisA mAmUlI khAnA khilAne meM lajjA aayegii|' sukarAta bole-'isameM lajjAkI koI bAta nhiiN| mahamAna agara samajhadAra hoMge to unheM khAnA arucikara nahIM lagegA; agara arucikara lagA bhI to vaha sahana kara leNge| aura agara vaha bevakUfa hoMge to hameM mindA honekI z2arUrata nhiiN|' santa-vinoda 56
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ varSaNa eka dina sukarAtakI karkazA strI unase jhagar3a pdd'ii| bar3A garjana-tarjana kiyaa| lar3AIkI pUrNAhuti svarUpa usane sukarAtapara gandA pAnI DAla diyA / suqarAta musakarAte hue bole--'maiM jAnatA thA tuma garajaneke bAda barasogI bhii|' sAdhanA eka bAra sukarAtakI patnIne gusseme Akara unakA koTa phAr3a ddaalaa| magara ve zAnta rahe aura pUrvavat musakarAte rahe / unakA eka dosta, jo unase milane AyA thA, yaha saba dekhakara bolA-'Apane inase kucha kahA kyoM nahIM ?' sukarAta bole-'jaise saIsa bigaDaila ghor3eko sAdhatA hai, maiM ise sudhAranekI koziza karatA huuN| dUsare, isakI badamijAjI jhelakara duniyAkA durvyavahAra sahanA sIkhatA huuN|' kaisI guz2arI eka bAdazAhane eka fakIrako be-adaba samajhakara pakar3avA liyaa| use rAtabhara tAlAbameM khar3A rakhA / aura khuda ranavAsameM rAgaraMgameM masta rahA / subaha honepara usane faqIrako darabAra meM bulavAkara pUchA-'kaho ustAda ! kaisI guz2arI ?' faqIra bolA-'kucha terI-sI guz2arI, kucha tere-se acchI gujarI !' brahmarSi parama pratApI kSatriya nareza tapasvI vizvAmitra 'rAjarSi' to the hI, 'brahmaSi' bananA cAhate the| maharSi vaziSThake 'brahmarSi' mAna lenepara unheM 'brahmarSi' kI padavI mila sakatI thii| santa-vinoda
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizvAmitrane bar3I tapasyA kI, parantu vaziSTha unheM 'rAjarSi' hI kahate rhe| vizvAmitrakA krodha jAga utthaa| unhoMne vaziSThajIke sabhI putroMko maravA DAlA! parantu yaha saba dekhate hue bhI vaziSTha zAnta rhe| idhara vizvAmitrane vaziSThako bhI samApta kara denekA saMkalpa kara liyaa| sAmaneke muqAbalemeM to vizvAmitra kaI bAra mu~hakI khA cuke the| isalie vaziSThakI hatyA karaneke irAdese ve rAtako unake AzramameM pahu~ce / pUrNimAkI rAtri thii| nirmala AkAza, cAro ora zAnti chAI huI thii| maharSi vaziSTha apanI patnI arundhatIke sAtha kuTiyAse bAhara eka vedikApara virAjamAna the| 'kitanI sAfa kitanI nirmala cAMdanI hai !' arundhatIne kahA / 'aisI ujalI jaise vizvAmitra kI tapasyAkA teja !' vRkSoMkI jhurapuTameM chipe hue vizvAmitra yaha sunakara cauMka par3e-'ekAntameM apanI patnIse apane zatrukI, apane putroMke hatyArekI, prazaMsA karanevAle yaha mahApuruSa ! aura inakI hatyAkA saMkalpa lekara rAtameM corakI taraha AnevAlA maiM narapizAca !' mahAtmA vaziSThake hRdayako vizAla udAratAko dekhakara vizvAmitrakA antaraMga badala gyaa| unhoMne apane tamAma astra-zastra pheMka diye aura daur3akara vaziSThake sanmukha z2amInapara jA par3e-'majha adhamako kSamA kreN|' pahacAne hue svarako sunakara arundhatI cakita ho gaIM / maharSi vaziSTha vedIse kUde aura caraNoMmeM par3e hue vyaktiko uThAneke lie jhukate hue snehapUrNa kaNThase bole-'brahmarSi vizvAmitra / ' usako de maulA lakhanaUkA navAba AsiphuddaulA bar3A dAnI thaa| usake yahA~se koI khAlI hAtha nahIM AtA thaa| eka bAra vaha darabArameM baiThA huA thA ki usake kAnameM kisI faqIrake ye zabda par3e santa-vinoda
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ jisako na de molA / usako de AsifuddaulA // navAbane faqIrako bulAyA aura use eka tarabUz2a bheMTa diyA / bar3I AzAse AyA huA faqIra isa asantuSTa rahA / para kyA karatA, tarabUja lekara cala diyA / eka aura faqIra milA / tarabUz2a dekhakara usake mu~hameM pAnI chUTane lagA / usane kahA - 'tarabUz2a becoge kyA ?' pahalA faqIra taiyAra ho gayA aura usane do paise meM vaha tarabUz2a beca DAlA | kSudra dAnase rAstemeM use dUsare faqIrane ghara Akara tarabUz2a tarAzA to usameMse hIrA, aura mANika nikale ! motI kucha dinoM bAda pahalA faqIra phira navAbake darabAra meM AyA aura phira vaha sadA lagAI 'jisako na de maulA, usako de AsifuddaulA / ' 'kyoM, vaha tarabUz2a khAyA thA kyA ?' navAbane pUchA / 'nahIM, use to maiMne do paisemeM beca diyA thA / ' 'are, are ! tuma bar3e kamanasIba ho ! usameM javAhirAta bhare the !' sunakara faqIrako behada pazcAttApa huA / navAbane kahA - 'AindA yaha jhUThI sadA na lagAnA, balki kahA karanA ki 'jisako na de maulA, usako na de AsifuddaulA / jisako na de AsifuddaulA, usako de maulA // ' nirmAtA jaba nadIkA pula bana cukA to usake eka khambhepara khudavAyA gayA'yaha pula navAba yUsufayArajaMgane banavAyA / ' 62 santa-vinoda
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka zAma eka silabila AdamI vahA~ aayaa| usane usa likhAvaTako kolatArase pota kara likhA-'isa pulake pattharoMko gadhe Dhokara lAye the| ve hI isake banAnevAle haiN| isa pulapara calanevAle unhIMkA AbhAra maaneN|' ___ logoMne jaba yaha par3hA to koI kahakahe lagAne lage, koI tAjjuba karane lage, koI likhanevAleko khabtI batAne lge| lekina eka gadhA, haMsakara, dUsarese bolA-'tumheM yAda hai na ki pattharoMko to hamIM lAye the| phira bhI aba taka yahI kahA jAtA rahA ki isa pulako navAba yUsufayArajaMgane bnvaayaa|' pAgala eka pAgalakhAneke bAg2ameM mujhe eka yuvaka milA jisake khUbasUrata aura jarda caharese hairatake AsAra numAyA~ the / __maiM beMcapara usake pAsa baiTha gayA aura usase pUchA-'Apa yahA~ kaise Aye ? usane mujhe sAzcarya dekhA, aura bolA-'yaha eka azobhana prazna hai, phira bhI maiM isakA javAba detA huuN| mere pitA mujhe apanI pratimUrti banAnA cAhate the; mere cAcA bhii| merI mAM mujhe apane mazahUra pitAke samAna banAnA cAhatI thii| merI bahana cAhatI thI ki maiM usake jahAz2I patike pUrNa AdarzakA anugamana kruuN| mere bhAIkA khyAla hai ki maiM usa jaisA acchA pahalavAna banU~ / mere zikSaka-darzanazAstrI, saMgItAcArya, tarkatIrtha-bhI nizcita-mata the ki maiM hUbahU unake mAninda hI bneN| - isalie maiM isa jagaha calA aayaa| yahAM jarA samajhadArIkA vAtAvaraNa hai / yahAM kamase kama, maiM apanepanameM to raha sakatA huuN|' santa-vinoda
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ taba ekAeka vaha merI tarafa mukhAtiba hokara pUchane lagA-'aba Apa batAie, kyA Apako bhI nasIhata aura nekasalAhane khader3akara yahA~ pahu~cA diyA ?' 'nA, maiM to darzaka huuN|' vaha bolA-'acchA, to Apa una logoMmeM-se haiM jo isa dIvAlake dUsarI tarafa vAle pAgalakhAne meM rahate haiN|' kapar3e eka roz2a surUpatA aura kurUpatA kisI samandarake kinAre miliiN| aura eka dUsarIse bolIM-'Ao samandarameM nahAyeM / ' unhoMne kapar3e utAra diye aura pAnImeM tairane lgiiN| kucha dera bAda kurUpatA di.nArepara lauTa AI aura surUpatAke kapar3e pahanakara calatI bnii| __surUpatA bhI samandarase niklii| dekhA ki usake kapar3e gAyaba haiN| magara vaha zarmake mAre naMgI to raha nahIM sakatI thI, isalie usane kurUpatAke kapar3e pahane aura cala dii| aba Ajataka loga kurUpatAko surUpatA aura surUpatAko kurUpatA samajhate haiN| lekina kucha aise haiM jinhoMne surUpatAke cehareko dekhA hai aura ve use usake badale hue kapar3oMmeM bhI jAna jAte haiN| aura kucha aise bhI haiM jo kurUpatAke cahareko jAnate haiM aura usake kapar3oMmeM bhI use dekha lete haiN| jJAna aura ardha-jJAna eka nadIke kinAre tairate hue laDhepara cAra meMDhaka baiThe hue the / ekAeka laTThA dhArAmeM baha claa| meMDhaka Anandase masta ho gye| kyoMki unhoMne aisI jalayAtrA pahale kabhI nahIM kI thii| santa-vinoda
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ bahuta dera bAda paThThalA meMDhaka bolA-'sacamuca yaha bar3A hI ajIba laTThA hai / yaha to z2indoMkI taraha calatA hai| aisA laTThA pahale kisIne nahIM dekhaa|' ___ taba dUsarA meMDhaka bolA-'nahIM, mere dosta, yaha laTThA aura laTThoM jaisA hI hai| yaha nahIM cala rahA / cala to nadI rahI hai samandarakI ora, aura hameM aura laTreko apane sAtha liye jA rahI hai|' tIsarA meMDhaka bolA-'na to laTTA cala rahA hai aura na nadI / gati to hamArI vicArakatAmeM hai| kyoMki vicArake bagaira koI cIz2a nahIM cltii|' tInoM meMDhaka isa bAtapara jhagar3ane lage ki cala daraasala kauna-sI cIz2a rahI hai / jhagar3A adhikAdhika garmI aura z2ora pakar3atA gayA, lekina ve sahamata na ho ske| taba unhoMne cauthe meMDhakakI ora dekhA, joki abataka dhyAnase saba suna rahA thA magara zAnta thA aura unhoMne usakI rAya maaNgii| cauthA meMDhaka bolA-'tumameMse hara eka ThIka hai, g2alata koI nhiiN| gati laDhemeM hai aura pAnImeM hai aura hamAre vicArameM bhI hai|' ___ isapara tInoM meMDhakoMko bar3A gussA car3hA, kyoMki koI yaha bAta mAnaneke lie taiyAra nahIM thA ki usIkI bAta pUrNa satya nahIM hai aura yaha ki bAqI donoMkI bAta sarvathA mithyA nahIM hai| taba ajIba bAta huI tInoM meMDhaka mila gaye aura unhoMne cauthe meDhakako Dhakelakara nadImeM girA diyaa| zerakI beTI eka bUr3hI rAnI apane siMhAsanapara soI huI thii| cAra gulAma khar3e hue use paMkhA jhala rahe the aura vaha khurrATe le rahI thii| rAnIkI godameM eka billI par3I lAparavAhIse gulAmoMkI tarafa ghUra rahI thii| santa-vinoda
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahalA gulAma bolA - 'yaha aurata sotI huI kaisI badazakla lagatI hai / isakA mu~ha dekho kaisA laTakA huA hai; sAMsa to aise le rahI hai mAno zaitAna usakA halaqa daboca rahA ho / ' isapara billI bolI - 'yaha sotI huI itanI badazakla nahIM lagatI jitane tuma jage hue gulAma lagate ho / ' dUsarA gulAma bolA- 'koI burA khvAba dekha rahI mAlUma hotI haiM / ' billI bolI - 'kyA hI acchA ho ki tuma bhI sokara apanI Az2AdI ke bAba dekho / 1 tIsarA gulAma bolA- ' zAyada apane qatla kiye hue logoMkA julUsa dekha rahI hai / ' billI bolo - 'hA~, tumhAre purakhoM aura tumhArI santatikA julUsa dekha rahI hai / ' cauthA gulAma bolA- ' isakI carcA karate hue bhI, mujhe to khar3e-khar3e paMkhA jhalanemeM kaMTAlA AtA hai / ' billI bolI - ' qayAmata taka tuma to paMkhA hI jhalate rahoge; kyoMki jaisA yaha-loka vaisA hI vaha loka hai / ' isa vaqta rAnIkA sira hilA, aura usakA tAja z2amInapara gira par3A / eka gulAma bolA- 'yaha to apazakuna hai / ' billI bolI- 'ekakA apazakuna dUsarekA zubha zakuna hai / ' dUsarA gulAma bolA- 'agara yaha jAga gaI aura apane tAjako girA huA dekha liyA, to hameM mAra hI DAlegI / ' billI bolI - 'tumhAre janmase hI vaha tumheM roz2a mAratI A rahI hai aura tumheM isakI khabara bhI nahIM / ' tIsarA gulAma bolA- 'hameM mAra DAlegI aura kahegI ki devatAoMko bali car3hA dI / ' 66 santa-vinoda
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ billI bolI - 'kevala durbaloMkI hI bali dI jAyA karatI hai / ' cauthe gulAmane sabako cupa karake dhImese tAja uThAyA aura binA use jagAye, bUr3hI rAnIke sirapara rakha diyA / billI bolI, 'sirfa gulAma hI gire hue tAjako phira uThAkara rakhatA hai !' kucha dera bAda rAnI jagI, apane cAroM tarafa dekhA aura jamhAI lI / taba bolI - 'maiM sapanA-sA dekha rahI thI, ki kisI purAne zAhabalUtake per3ake tane para cAra keMcue jA rahe haiM aura eka bicchU unake pIche cakkara kATa rahA hai / mujhe apanA sapanA acchA nahIM lagA / ' usane A~kheM banda kara lIM aura phira so gaI aura khurrATe bharane lagI aura gulAma use paMkhA jhalate rahe / billI bolI - 'jhale jAo, jhale jAo, ahamaqo / tuma usa Agako paMkhA jhala rahe ho jo tumheM bhasma kara rahI hai / ' nyAyAdhIza dillIkA bAdazAha gayAsuddIna muhammada eka bAra tIrandAjIkI mazqa kara rahA thA ki eka tIra kisI lar3akeko lagA aura vaha mara gayA ! lar3akekI mA~ne qAz2Ike yahA~ fariyAda kI / qAz2Ine hukma nikAla diyA ki bAdazAha eka mujarimake taurapara adAlata meM hAz2ira hoM / bAdazAha adAlata meM hAz2ira huA aura mujarimake kaThagharemeM khar3A kara diyA gayA / qAz2I ---- isa zikAyata ke khilAfa tumheM kucha kahanA hai ?" bAdazAha - 'nahIM / maiM apanA jurma qabUla karatA hU~ / aura muAvaz2eke taura para apanI jAna taka deneke lie taiyAra hU~ / ' santa-vinoda 67
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaha sunakara phariyAdo aurata bola uTho-'kAjI sAhaba, mujhe nyAya mila gyaa| mujhe aba kucha nahIM caahie|' adAlata barakhAsta ho gii| rAste meM bAdazAha bolA-'kAz2I sAhaba, agara Aja Apane insAfa na diyA hotA to maiM isa tlvaarse........|' qAz2I foran apanA DaMDA dikhAkara bolA-'aura aura Apane apane jurmakA iqabAla na kiyA hotA to maiM ApakI haDDiyAM tor3a detaa|' upAdhiyA~ iMglaiNDakA bAdazAha jemsa apanA khaz2AnA bharaneke lie upAdhiyA~ becA karatA thaa| vaha jAnatA thA ki kisI upAdhi yA lakabase koI mahAn nahIM bana jAtA; mahAn bananeke lie to sadguNa caahieN| magara vaha mUrkha logoMkI tuccha ahaMkAra-vattikA poSaNa karake fAyadA uThAtA thaa| eka roz2a eka mAna cAhanevAlA usake darabArameM AyA / 'Apako kauna-sI upAdhi cAhie ? 'mujhe 'sajjana' banA diijie|' 'maiM Apako laoNrDa, Dya ka, vagairaha banA sakatA hai, lekina sajjana banA sakanA merI tAqatase bAhara hai|' AkhirI upadeza yUnAnake mahAtmA afalAtUnane marate vaqta apane saba bAlakoMko bulAkara kahA 1. kSamA-kisIne tumhAre khilAfa kucha kahA ho yA kiyA ho use bhUla jaanaa| santa-vinoda
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. nirahaMkAra - apane kiye upakArako bhUla jAnA / 3. vizvAsa - yaha bAta dilakI dIvArapara likhakara rakhanA ki koI bhalA-burA nahIM kara sakatA; jo karatA hai so sirajanahAra karatA hai / 4. vairAgya - eka dina sabako maranA hai yaha hamezA yAda rakhanA / bhUkhA bhagavAn pUchA - 'bhagavan ! Apa nAradane bhagavAn se saMsArake samasta aizvaryake svAmI hokara bhI bhara peTa bhojana kyoM nahIM karate ?" bhagavAn bole--'nArada ! agara maiM peTa bharakara khAU~ to duniyAmeM bhUkhoM marate logoMkA duHkha na jAna sakU~, isalie maiM peTa bharakara nahIM jImatA / ' ajJAta sevA mUra yuddhameM senApati siDanI ghAyala hokara Dhaha par3A / usI vaqta vahA~ eka sipAhI A pahu~cA / pratipakSI sainikoMne usakA talavAroMse muqAbalA kiyaa| sipAhIne vIratApUrvaka unake prahAroMkA javAba diyA aura siDanIko uThAkara ghor3epara biThAkara duzmanoMke vAroMkA muqAbalA karatA huA chAvanIpara pahu~ca gayA / azakta siDanIne dhImese pUchA - 'sipAhI, terA nAma kyA hai ?" sAhasI sainikane vinayapUrvaka javAba diyA- 'mAfa kareM sAhaba, maine nAma yA inAmake lie yaha kAma nahIM kiyA / ' yaha kahakara vaha senApatiko tambU meM sulAkara sarrAtA huA calA gayA ! bAdameM siDanIne usa sipAhIkI bar3I talAza kI, magara usakA patA na lagA / santa-vinoda 66
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizAla dRSTi cU pradezake rAjakumArakA dhanuSa kho gayA / sipAhiyoMne kahA-'agara hujUrakA hukma ho to hama use pAtAlase bhI DhU~r3ha kara le AyeM / ' rAjakumArane kahA, 'aisA karanekI kyA z2arUrata hai ? Akhira merA dhanuSa cU pradezake hI kisI bAzindeke pAsa hogA na ? bhale hI dezakI cIz2a dezavAsIke pAsa rhe|' ___yaha bAta jaba mahAtmA kanfyUziyasane sunI to ve bole-'rAjakumArako dRSTi saMkucita hai, varnA ve kahate ki, 'bhale hI AdamIkI cIz2a AdamIke pAsa rhe|' do dosta do dosta arse ke bAda bur3hApemeM mile / 'tumhArI umra kitanI ho gaI ?' 'khudAkA zukra hai ki maiM bilakula tandurusta huuN|' 'saMsAra-vyavahAra ThIka cala rahA hai ?' 'khudAkA zaka hai ki maiM kisIkA denadAra nhiiN|' 'kisI kismakI fikra to nahIM rahatI ?' "khadAkA zaka hai ki mere koI choTe bacce nahIM haiN|' 'koI duzmana to nahIM hai ?' 'khudAkA zukra hai ki merA koI naz2adIkI riztedAra nahIM hai|' -'arebiyana viz2aDama' santa-vinoda
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAnta aura ekAgratA mAikela eMjelose eka mitrane pUchA-'tuma aisA ekAnta jIvana kyoM guz2Arate ho ?' usa kalA-vidhAyakane javAba diyA ki, 'kalA aura asA. dhAraNatA IrSyAlu priyA hai / vaha manuSyakA ananya prema cAhatI hai|' Diz2arAilIke kathanAnusAra jaba vaha sisTAina mandirapara kAma karatA thA taba usane gharake bhI kisI AdamIse na milanekA niyama rakhA thA ! lAta sukarAta bar3e satyabhakta aura spaSTavaktA the| satya apriya hotA hai| aura apriya satyake kahanevAle aura sunanevAle durlabha hote haiN| eka bAra sukarAtako sAfagoI para kisIne unheM pITa diyaa| magara sukarAtakI pezAnI para zikana taka na aaii| eka mitra cakita hokara bolA-'Apa mAra khAkara bhI cupa raha gaye !' sukarAta-'agara mujhe gadhA lAta mAre to kyA maiM bhI usake lAta mArU~ ?' bhajanakA adhikAra eka yuvaka virakta hokara eka santake pAsa phuNcaa| bhagavadbhajanakI prabala icchA thii| santane kahA-'tuma snAna karake zuddha hokara aao|' yavaka snAna karane gayA, aura santane Azramake pAsa jhAr3a detI haI bhaginako bulaayaa| ve bole-'yaha yuvaka jaba snAna karake lauTe taba tuma isa taraha jhAr3a lagAnA ki usapara dhUla ur3akara aaye| lekina z2arA sAvadhAna rahanA vaha mArane daur3a sakatA hai|' santa-vinoda
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ java yuvaka lauTA to bhagina jAna-bUjhakara z2orase jhAr3a lagAne lgii| dhUla ur3akara yuvakapara Ane lgii| usane gusse meM Akara patthara uThAyA aura bhaMginako mArane jhapaTA / bhaMgina asAvadhAna nahIM thii| jhAr3a pheMkakara dUra bhAga gaI / yuvaka jo muMhameM AyA bakatA rahA / dubArA snAna karake vaha mahAtmAke pAsa AyA / santane usase kahA'tuma to pazukI taraha mArane daur3ate ho / abhI tuma bhajanake lAyaka nhiiN|' eka varSa bAda AnA / eka varSa taka nAma-japa karate rho|' varSa pUrA karake yuvaka phira santake sAmane hAz2ira huaa| sAdhune usase phira snAnakara Aneke lie khaa| aura udhara bhaMginase bulAkara kahA ki 'isa bAra isake lauTanepara isa taraha jhAr3a denA ki jhAr3a, isase chU jAya / DaranA mata / mAregA nhiiN| kucha kahe to cupacApa suna lenaa|' / bhaMginane AjJAkA pAlana kiyaa| yuvakako gussA to bahuta AyA, magara sirpha kucha kaThora vacana kahakara phira snAna karane calA gyaa| jaba vaha santake pAsa pahu~cA to ve bole-'abhI bhI tuma bhUkate ho| eka varSa aura nAma-japa karo, taba aanaa|' eka varSa aura bitAkara yuvaka santake pAsa aayaa| pahaleko taraha phira snAna karake AnekI AjJA milii| aura bhaMginako Adeza diyA ki isa bAra kUr3ekI TokarI ulaTa denA usapara / ' bhaMginake kUr3A DAlanepara yuvaka na kevala zAMta rahA balki bhaMginake sAmane z2amInapara mastaka Tekakara hAtha jor3a kara bolA-'devI ! tuma merI guru ho / tumhArI hI kRpAse maiM ahaMkAra aura krodhako jIta sakA !' / dubArA snAna karake jaba yuvaka santake pAsa pahuMcA to unhoMne use hRdayase lagA liyA / bole-'aba tuma bhajanake adhikAro hue|' 72 santa-vinoda
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ AnandakA mUlya 'svAmIjI, maiM bahuta dukhI hU~; mujhe AnandakA mUlamaMtra batAie / nahIM to maiM apanI z2indagIko khatma kara dU~gI / ' nyUyArkako eka dhanI mahilAne, jisake eka para eka tIna putra mara gaye the, zokArta vANI meM svAmI rAmatIrthase nivedana kiyA aura ghuTane Teka svAmIjI ke sAmane baiTha gaI / una dinoM svAmI rAmatIrtha amerikAme advaita darzanapara bhASaNa kara rahe the / unake bhASaNa aura AcaraNa se prabhAvita amerikAvAsI unheM 'mUrtimanta Ananda' aura 'jIvita IsAmasIha' kahate the / svAmIjI bole - ' rAma tumheM AnandakA maMtra z2arUra degA, magara usake lie tumheM mAkUla qImata adA karanI hogI / ' mahilA AzAnvita hokara bolI- 'mere pAsa dhana-daulatakI kamI nahIM, Apa jo faramAyeMge dUMgI / ' 'rAmake paramAnandamaya sAmrAjya meM isa fAnI daulatakI kucha qImata nahIM, rAma isase bhI bar3I qImata tumase mA~gatA hai !' 'svAmIjI, Apa kahie to, maiM hara qImatapara vaha Ananda prApta karanA cAhatI hU~ / ' ' to phira, rAmake sAmrAjya meM bhI AnandakA kyA abhAva hai !' kahate hue svAmIjIne eka anAtha habzI bAlaka mahilAko dete hue kahA - 'lo, ise putravat pAlanA / yaha svayaM rAmakA Atma-svarUpa hai / ' mahilA yaha sunakara kA~pa gaI / bolI- 'svAmIjI, yaha to bar3A hIna kAma hai ! yaha maiM kaise kara sakU~gI ?" 'to phira AnandakI prApti bhI tumhAre lie kaise mumakina ho sakatI hai !' svAmIjIne sarala bhAvase kahA / santa-vinoda 73
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAstika eka nAstika hamezA kisI-na-kisI bAtapara Izvarako kosA krtaa| eka bAra usake khetameM AlUkI fasala bahuta acchI huii| logoMne socA isa bAra use khudAke khilAfa zikAyatakI koI vajaha na mila skegii| lekina apane kisI dostake savAlake javAbameM nAstikane kahA-'yaha paramAtmA bhI kitanA nirdayI hai ! hAya ! merI samajhameM nahIM A rahA hai ki isa bAra apane sUaroMko khilAne ke lie sar3e AlU kahAMse lAU~gA !' tIsarA vizvayuddha mAna letA hU~ ki tIsarA vizvayuddha hogA, magara maiM yaha nahIM batA sakatA ki usameM kina hathiyAroMkA upayoga kiyA jaaygaa| hA~, cauthe vizvayuddha ke bAremeM nizcaya-pUrvaka yaha kaha sakatA hU~ ki vaha 'pattharakI gadA' se lar3A jaayegaa| -alabarTa AiMsTIna kauna jItA ? kauzala dezake rAjA bar3e dAnezvarI the| unakI dAna-zIlatAkA yaza dUra-dUra taka phailA huA thA / dukhI loga unheM apanA mAM-bApa samajhakara daur3e aate| kauzalarAjakI yaha kIrti mahArAjA kAzIrAjako sahana na huI / unhoMne kauzalapara car3hAI kara dii| kauzalarAja hArakara jaMgalameM bhAga gye| logoMmeM hAhAkAra maca gayA / saba kahane lage, 'rAhu candrako nigala gayA / lakSmIne bhI balavAnko pasanda kiyA, dharmAtmAkI tarafa na dekhaa| hamArA zira-chatra calA gyaa|' santa-vinoda
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAzIrAja yaha suna-sunakara aura jale / unhoMne DhiMDhorA piTavA diyA ki jo koI kauzalarAjako z2indA yA marA huA lAyegA use haz2Ara azarfI inAma dI jAyeMgI / kauzalarAja phaTehAla jaMgala-jaMgala mAre phira rahe the / eka dina eka durdazAgrasta vaNik - pathikane unase kauzala dezakA rAstA pUchA / rAjAne pUchA- 'usa abhAge dezameM kyoM jA rahA hai, bhAI ?' vaNikkI dhanahAnikI duHkhagAthA sunakara rAjA sajala-netra ho gaye / bole--'cala terI manokAmanA pUrtikA mArga batAU~ ?' jaTAjUTa rAjA use kAzIrAjake darabAra meM le gaye / kahA'kAzIrAja ! maiM kozalarAja hU~ / mujhe pakar3akara lAnevAle ke lie Apane jo inAma ghoSita kiyA hai vaha mere isa sAthIko pradAna karAie / ' sArI sabhA meM sannATA chA gayA / kAzIrAja bhI stambhita raha gaye ! kucha kSaNa bAda zAnta svaroMmeM bole - 'kauzalarAja, tuma dhanya ho ! maiM tumheM tumhArA sArA rAjya detA hU~ aura apanA hRdaya bhI / aba isI siMhAsanapara baiThakara rAjya bhaNDArameMse isa vaNikko jitanA cAho dhana de do / ' yaha kahakara unhoMne unheM siMhAsanapara biThAkara rAjamukuTa pahanAyA / sArI sabhA harpita ho jaya-jayakAra karane lagI / - TaigorakI eka kahAnI ke AdhArapara vairAgya zrI zukadevajI janmate hI vanako calane lge| yaha dekhakara unake pitA zrI vyAsajI bole - ' beTA ! kucha dina Thaharo / maiM tumhAre kucha saMskAra to kara dU~ / ' isapara zukadevajIne kahA - 'aba taka janma-janmAntaroMmeM mere asaMkhya saMskAra ho cuke haiM / unhoMne hI mujhe bhava-vana meM bhaTakA rakkhA hai / isalie aba maiM unase koI sarokAra nahIM rakhanA cAhatA / ' santa-vinoda 75
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAsadeva-'tumheM brahmacarya, gRhastha, vAnaprastha aura saMnyAsa AzramameM praveza karanA cAhie / tabhI mokSa prApta ho skegaa|' zukadeva-'agara brahmacaryase mokSa hotA ho taba to napuMsakoMko vaha sadA hI prApta rahatA hogaa| agara gRhastha Azramase mokSa milatA ho taba to sArI duniyA hI mukta ho gaI hotii| agara vAnaprasthoMko mokSa hotI ho to sabhI paza-pakSI mukta ho jaayeN| agara saMnyAsase mokSa milA karatA ho to saba daridroMko vaha fauran mila jAnA caahie|' vyAsadeva-'sadgRhasthoMke lie loka-paraloka donoM sukhada hote haiN| gRhasthakA saMgraha hamezA sukhadAyaka hotA hai / ' zukadeva-'yaha to ho sakatA hai ki surajase barpha girane lage, candramAse tApa nikalane laga jAya; lekina parigrahase koI sukhI ho jAya yaha to trikAlameM bhI saMbhava nahIM hai|' __vyAsadeva-'bAlaka jaba dhUlameM lipaTA, tez2a calatA aura totalI vANI volatA hai taba vaha sabako apAra Ananda detA hai|' zukadeva-'dhUlameM loTate hue apavitra zizuse sukha yA saMtoSakI prApti sarvathA ajJAnamUlaka hai| usameM sukha mAnanevAle ajJAnI haiN|' vyAsadeva-'putrahIna AdamI naraka jAtA hai|' __ zukadeva-'agara putrase hI svarga mila jAyA karatA to sUaroM, kuttoM aura TiDDiyoMko to vaha khAsa taurase miltaa|' vyAsadeva-'patrake darzanase manuSya pita-RNase mukta ho jAtA hai| pautra-darzanase deva-RNase mukta ho jAtA hai aura prapautra ke darzanase use svargakI prApti hotI hai|' _zukadeva-'godhoMkI bar3I lambI umra hotI hai| ve apanI kaI por3hiyA~ dekhate haiN| pautra, prapautra to mAmUlI cIjeM haiM unake lie| para patA nahIM unamese aba taka kitanoMko mokSa milA / ' ___yaha kahate hue zukadevajI vanameM cale gye| 76 santa-vinoda
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Azcarya yakSa- -' sabase bar3A Azcarya kyA hai ?" yudhiSThira - 'yahI ki roz2a bezumAra loga marate cale jA rahe haiM, phira bhI jInevAloMko yaha nahIM lagatA ki eka roz2a hameM bhI maranA hogA / ' kala dharmarAja yudhiSThira ke pAsa koI bhikhArI AyA / ve usa samaya kAma meM lage hue the; namratApUrvaka bole- 'bhagavan, Apa kala Aie, Apako icchita vastu de dI jAyegI / ' bhikhArI calA gayA / lekina bhIma uThakara dundubhi bajAne lage / sevakoMko bhI maMgalavAdya vajAnekI AjJA de dI / dharmarAjane pUchA - 'Aja isa vaqta khuzI ke bAje kyoM baja rahe haiM ?" bhIma - 'isalie ki mahArAjane kAlako jIta liyA !' yudhiSThira ( cakita hokara ) - 'maine kAlako jIta liyA ?" bhIma - 'mahArAja ! Apane bhikhArIko abhISTa dAna kala dene ko kahA hai, isalie kama-se-kama kala taka ke lie to Apane kAlako jIta hI liyA hai / ' yudhiSThira ko apanI g2alatIkA bhAna ho gayA / guNa-darzana eka sAdhu kisI AdamI ke sAtha kahIM jA rahe the / rAste meM eka marA huA kuttA milA jo bilakula sar3a gayA thA / AdamI bolA-- 'mahArAja ! bacakara calie; dekhie isa g2alIz2a kutte se kaisI badabU mAra rahI hai !' sAdhu bole- 'ahA ! isa kutteke dA~ta kaise sAfa aura camakIle haiM !' santa-vinoda 77
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra eka AlIzAna dUkAnake sAmane anAjakI DherI lagI thii| eka bakarA aayaa| usane DherIpara mu~ha maaraa| dUkAnake taruNa mAlikane lAThI uThAkara bakareke sirapara z2orase mArI / bakarA mimiyAtA huA bhAga gayA / yaha ghaTanA dekhakara eka saMtako ha~sI A gaI / kisIne unake ha~sanekA kAraNa pUchA, to bole-'pichale janmameM isa dUkAnakA mAlika yaha bakarA ho thA / jindagI-bhara sakhta mehanata karake usane isa dUkAnakI tarakkI kI thii| yaha naujavAna usIkA beTA hai| mujhe ha~sI isa bAtapara AI ki dekho jo eka dina isa sArI sampattikA mAlika thA use Aja eka muTThIbhara anAjakA bhI adhikAra nahIM hai ! aura jisa putrako bar3e pyArase pAlA-posA vahI lAThIse mAra rahA hai !!' annakA asara mahAbhAratakA yuddha samApta ho gayA thaa| zara-zayyApara par3e hue bhISma pitAmaha upadeza de rahe the| bIca meM mahArAnI draupadIko ha~sI A gii| 'beTI ! tU ha~sI kyoM ?' pitAmahane puuchaa| 'mujhase bhUla ho gii| pitAmaha mujhe kSamA kareM,' draupadIne saMkucita hokara khaa| 'tero ha~sI akAraNa nahIM ho sktii| niHsaMkoca batA kyoM hNsii|' 'bar3I abhadratAkI bAta hai| phira bhI Apa ijAjata de rahe hai to batAtI huuN| Apa upadeza de rahe the usa vaqta mujhe yaha vicAra AyA ki 'Aja to Apa dharmakI aisI uttama vyAkhyA kara rahe haiM, lekina kauravoMkI sabhAmeM jaba duHzAsana mujhe naMgI karane lagA thA usa vaqta ApakA yaha dharmajJAna kahA~ calA gayA thaa| manameM isa bAtake Ate hI mujhe ha~sI A gaI / Apa mujhe kSamA kreN|' 78 santa-vinoda
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhISma bole-'isameM kSamA karanekI koI bAta nahIM hai| mujhe dharmajJAna to usa vaqta bhI thA, lekina duryodhanakA anyAyapUrNa anna khAnese merI buddhi malina ho gaI thii| para aba arjunake bANoMse mere zarIrase usa dUpita annase banA sArA rakta nikala gayA hai| isalie ava buddhike zuddha honepara dharmakA vivecana kara rahA huuN|' camAra rAjA janakake yahA~ vidvAnoMkI eka sabhA ho rahI thii| jaba vahA~ aSTAvakra Aye to unake Ter3he-mer3he zarIrako beDhaMgI AkRtiko dekhakara sabhAke lagabhaga saba loga ha~sane lge| aSTAvakrakI vicakSaNa buddhise unake ha~sanekA kAraNa chipA na rahA / burA na mAnakara ve khuda bhI z2orase ha~sane lge| 'mahArAja, Apa ha~sa kyoM rahe haiM ?' 'tuma loga kyoM ha~sa rahe ho ?' 'hama to ApakI isa aTapaTI AkRtipara ha~sa rahe haiN|' 'aura maiM isalie ha~sa rahA hU~ ki bulAyA gayA thA vidvAnoMkI sabhAmeM aura A pahu~cA hU~ camAroMkI sabhAmeM / ' : 'Apa vidvAnoMko camAra kahate haiM !' 'jo haDDI-camar3eko hI dekhe vaha camAra hI to hotA hai,' aSTAvakra bole| kamI zrIzukadevajI apane pitA vedavyAsajIko AjJAse AtmajJAna prApta karaneke lie rAjA janakake yahA~ aaye| unakI manohara mithilA nagarImeMse guz2arate hue usakI kisI cIz2ako dekhakara ve AkRSTa nahIM hue| mahalake santa-vinoda 76
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ daravAz2epara pahu~ce to dvArapAloMne unheM vahIM roka diyaa| tIna dina taka bAhara khar3e hue dhUpa-zIta sahana karate rahe, kisIne baiThane taka ko na kahA / cauthe dina unheM chAyA meM biThA diyA gayA / ve pUrvavat yahA~ bhI Atmacintana karate rahe / bAda meM unheM atyanta sammAnapUrvaka pramadAvana meM pahu~cA diyA gayA / vahA~ parama sundarI yuvatiyoMne unheM divya bhojana karAyA aura unake sAmane ha~satI-khelatI-nAcatI gAtI rahIM / rAtako soneke lie AlIzAna palaMga vichA diyA gyaa| ve dhyAna karate-karate kucha dera ke lie so gaye, phira uThakara dhyAnamagna ho gaye / yuvatiyA~ unake dhyAnake samaya bhI taraha-taraha kI vinoda lIlAe~ karatI rahIM magara ve lavaleza vicalita nahIM hue / agale dina mahArAja janakane unakI bar3I Ava-bhagata kI / bAtacIta huI / antameM rAjA janaka bole- 'Apha duHkha-sukha, mAna-apamAna, rAga-raMga Adise pUrNa virakta paramajJAnI mahAtmA haiN| basa itanI hI kamI hai ki Apa apane meM kamI mAnate hai / ' isa bodhase unheM pUrNa Atma-sAkSAtkAra ho gayA / madhyama mArga satya kI khoja meM gautama bharI javAnI meM rAjya vaibhava, rUparAzi yazodharA aura cA~dakese Tukar3e rAhulako chor3akara gharase nikala pdd'e| ve roga, bur3hApA aura motapara vijaya pAnA cAhate the / unheM duHkhakA kAraNa jAnakara zAzvata Ananda pAnA thA / eka vRkSake nIce baiThakara tapasyA karane lage / eka roz2a naz2adIka se hI kucha gAnevAliyA~ gAtI huI nikalI jA rahI thIM / unake gAne kA bhAva thA - ' - ' apane sitArake tAroMko DhIlA mata chor3a, aura na itanA khIMca ki ve TUTa jAya~ !' 80 santa-vinoda
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ gautamake kAnoMmeM yaha AvAz2a par3I ki unheM prakAza mila gyaa| unhoMne jAna liyA ki ThIka taraha jIneke lie ghora tapa aura ati bhogako chor3akara madhyama mArga apanAnA cAhie / samajhautA rohiNI nadIke pAnIke upayogapara zAkyoM aura koliyoMmeM bhayaGkara jhagar3A ho gyaa| mArakATa aura raktapAtakI naubata A gaI / bihAra karate hue mahAtmA buddha udhara A nikle| "kisa vAtakA kalaha hai, mahArAjo ?' 'rohiNIke pAnIkA jhagar3A hai, bhante / ' 'pAnIkA kyA mUlya hai, mahArAjo ?' 'kucha bhI nahIM hai, bhante / ' 'kSatriyoMke khUnakA kyA mUlya hai, mahArAjo ?' zarmase logoMkI A~kheM nIcI ho gii| donoM pakSoMne samajhautA kara liyaa| sukha vizAkhAke keza aura vastra bhoge hue the| bar3o raMjodA aura dukhI naz2ara AtI thii| 'tumhArI isa asAdhAraNa sthitise Azcarya hotA hai !' mahAtmA buddhane usase khaa| 'mere pautrakA dehAnta ho gayA hai, bhante / mRtake prati yaha zokAcaraNa hai', vizAkhA bolii| santa-vinoda 81
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'vizAkhe ! zrAvastImeM isa samaya jitane manuSya haiM, tuma utane putra-pautrakI icchA karatI ho ?' 'hA~ bhante !' 'zrAvastI meM roz2a kitane AdamI marate hoMge ?' 'kama-se-kama eka to hara roz2a maratA hI hai / ' 'to kyA kisI dina tuma binA bhIge keza aura vastra ke raha sakogI ?" 'nahIM, bhante !' 'jisake sau priya ( sage-sambandhI ) haiM, use sau duHkha hote haiM / jisakA eka priya hai use kevala eka duHkha hotA hai / jisakA eka bhI apanA nahIM hai usake lie jagat meM kahIM bhI duHkha nahIM hai / vaha sukharUpa ho jAtA hai / jagat meM sukhI honekA ekamAtra upAya yaha hai ki kisIko bhI apanA priya na mAne, kisIse mamatA na rakhe / azoka aura prasanna honA cAhe to kahIM bhI sambandha svIkAra na kare / ' gAlI eka brAhmaNa gautama buddha se dIkSA lekara bhikSu ho gayA / usakA eka sambandhI isase bar3A bigar3A aura Akara tathAgatako gAliyA~ dene lagA / jaba thaka kara cupa ho gayA to tathAgatane pUchA - ' kyoM bhAI ! tumhAre ghara kabhI atithi Ate haiM ?" 'Ate haiM / ' 'tuma unakA satkAra karate ho ?' 'atithikA satkAra kauna mUrkha nahIM karegA ?" 'mAna lo tumhArI dI huI cIjeM atithi svIkAra na kare to ve kahA~ jAyeMgI ?" 82 've jAya~gI kahA~, atithi nahIM legA to mere hI pAsa raheMgI / ' 'to bhadra ! tumhArI dI huI gAliyA~ maiM svIkAra nahI karatA / ' brAhmaNakA mastaka lajjAse jhuka gayA / santa-vinoda
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ nija-bala eka bAra zramaNa mahAvIra vanameM dhyAnastha khar3e the| eka gvAlA Akara bolA-'z2arA dekhate rahanA mere baila yahA~ cara rahe haiM, maiM abhI aayaa|' tapasvI mahAvIra apanI samAdhimeM lIna rhe| gvAlA lauTa kara AyA to dekhatA hai ki baila vahA~ nahIM haiM / ve carate-carate kahIM dUra nikala gaye the| 'mere baila kahA~ haiM ?' mahAvIra pUrvavat dhyAnAvasthita haiM / gvAlA gusse meM bhara kara unheM mAraneke lie udyata ho gyaa| udhara indra svargase Ate haiM ki kahIM yaha ajJAnI zramaNa mahAvIrako satAne na lage / indrake phaTakAranepara gvAlA calA gyaa| phira indrane zramaNa mahAvIrase kahA-'bhaMte ! Apake sAdhanA-kAlameM aise saMkaToMse ApakI rakSA karane ke lie ApakI pavitra sevAmeM Apake samIpa rahanA cAhatA huuN|' mahAvIra bole-'devendra ! koI tIrthakara kisI indra kI sahAyatAse mokSa pAne nahIM nikltaa| yaha asaMbhava hai ki mukti kisI dUsarekI sahAyatAse prApta kI jA sake / kaivalya kevala nija puruSArtha se milatA hai|' sarvavyApaka guru nAnaka yAtrA karate hue makkA pahu~ca gaye the| rAtako ve kAbekI tarapha paira karake so gye| subaha jaba maulaviyoMne unheM isa taraha sote dekhA to gussese lAla hokara DA~TA-'tU kauna hai ? khudAke gharakI ora paira pasAre par3A hai ! tujhe zarma nahIM AtI?' gurune dhImese kahA-'to jidhara khudA na ho udhara kara do mere paira / ' santa-vinoda
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvadhAna nArAyaNa bacapana se hI virakta-sA rahatA / jJAna, dhyAna, tapameM usakA samaya bItatA / mA~ putra vadhUkA mu~ha dekhaneke lie utAvalI thI / vaha yoga bhI AgayA / bAraha varSakA kizora nArAyaNa barAtiyoM sahita dhUmadhAma aura gAje-bAje ke sAtha vivAha maMDapa meM pahu~cA / maMgalASTaka zurU hue / brAhmaNoMne kahA - 'zubha maGgala, sAvadhAna !" nArAyaNane mana-hI-mana isakA artha lagAyA - saMsArakI dukhadAyinI ber3I tumhAre pairo meM par3ane jA rahI hai, isalie sAvadhAna ! nArAyaNa tatkAla uThakara bhAga nikalA / vahI nArAyaNa varSokI kaThora tapasyA ke bala se 'rAmadAsa' aura phira 'samartha' bana gayA | ahaMkAra sAmanagar3ha kA kilA bana rahA thA / zrI zivAjI mahArAja usakA nirIkSaNa karane Aye / vahA~ bahuta se maz2adUroMko kAma karate dekhakara unheM yaha ahaMkAra bhAva huA ki 'merI badaulata itane logoMkI rojI calatI hai / ' sadguru samartha isa bAta ko jAna gaye / ve vahA~ A pahu~ce / 'vAha, vAha, zivavA ! isa sthAnakA bhAgyodaya aura itane jIvoMkA pAlana tumhAre hI kAraNa ho rahA hai / ' sadguruke zrImukha se yaha sunakara zrI zivAjI mahArAjako dhanyatA pratIta huI 1 bole- 'yaha saba Apake hI AzIrvAdakA phala hai / ' bane hue mArga meM eka bar3I zilA par3I dekha kara sadgurUne pUchA - 'yaha zilA yahA~ bIcameM kyoM par3I hai ?' uttara milA - 'rAstA bana jAnepara ise tur3avA DAlA jAyegA / ' santa-vinoda 84
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI samartha bole- 'nahIM, nahIM, kAmako hAthoM-hAtha kara DAlanA cAhie; varanA jo kAma pIche raha jAtA hai, vaha ho nahIM pAtA / ' fauran kArIgaroMko bulAyA gayA / zilA TUTI to sabane dekhA ki zilAke andara pAnIse bharA eka gaDDhA nikalA jisameM eka jIvita meMDhaka baiThA huA thA / use dekhakara sadguru bole- 'vAha, vAha, zivavA, dhanya ho tuma ! isa zilA ke andara bhI tumane pAnI rakhavA kara isa meMDhakake jIne kA intaz2Ama kara rakkhA hai !' sunakara zivAjI mahArAjake dilame eka bijalI-sI kauMdha gaI / unheM apane ahaMkArakA patA laga gayA / unhoMne gurujI ke caraNoMmeM gira kara aparAdhako kSamA mA~gI / kSamA paiThaNa nagara meM eka paThAna godAvarI-snAna karake AnevAloMko taMga kiyA karatA thA / zrI ekanAtha mahArAjako bhI vaha bahuta kaSTa detA thA / aura loga to kucha burA-bhalA kahate bhI the, magara ekanAtha jI kucha kahate ho nahIM the kabhI / eka dina jaba ekanAthajI snAna karake A rahe the to paThAnane unake Upara kullA kara diyA / ve zAnta bhAvase phira snAna karane lauTa par3e / jaba snAna karake udhara se guz2are to paThAnane unapara phira ve usI taraha phira nahAne cala diye / magara paThAna apanI AyA-- usane unapara isa taraha eka sau ATha bAra kullA hara bAra ekanAtha jIko snAna karanA par3A / santa-vinoda kullA kara diyA / duSTatAse bAz2a na kiyA aura 85
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ antameM santako kSamAkI vijaya huii| paThAnako apane kAmapara zarma aaii| vaha ekanAthajIke pairoMpara gira par3A-'Apa khudAke sacce bande haiM / mujhe mAfa kara deM / AindA maiM kabhI kisIko takalIfa nahIM duuNgaa|' ___santa bole-'isameM mAfI mA~ganekI kyA bAta hai / ApakI kRpAse Aja mujhe eka sau ATha bAra godAvarIke snAnakA puNya prApta huaa|' saMkIrNa dRSTi eka rAjakumArakA dhanuSa kho gayA / sainikoMne kahA- hujUra, hukma farmAie / hamaloga DhUMDhakara lAyeM ?' rAjakumArane kahA--'nahIM bhAI, kyA z2arUrata hai ! vaha isI dezake kisI zakhsake pAsa hogaa| dezako cIz2a Akhira dezake hI kisI AdamIke pAsa hai na !' isa bAtako jaba mahAtmA kanfyUzasane sunA to kahA-'rAjakumArakI daSTi saMkIrNa hai, nahIM to ve kahate-calo, kyA huA, eka AdamIkI cIz2a kisI AdamIke hI pAsa hai na !' -cInI kAvya-saMgraha garva-kharva jaba paramezvarane dekhA ki indradhanuSako apane raMgakA garva ho gayA hai to usane eka mora paMkha usakI ora udd'aayaa| use dekhakara indradhanuSane jo sara nIcA kiyA so Ajataka nIcA hai ! -marAThI mAsika 'vasanta' santa-vinoda
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIna jurma nyUyArka ke eka mazahUra meyara lA gADiyAko ---- jo apanI sahRdayatA aura suprabandhake lie bahuta prasiddha haiM -- pulisa adAlatake muqadamoMse bar3I dilacaspI thI; kyoMki vahA~ unheM nagarakI vAstavika sthitikA patA milatA thA / isIlie ve akasara pulisake muqadamoMkI adhyakSatA kiyA karate the / eka dina pulisane eka corapara muqadamA calAyA ki usane eka roTI curAI hai | mulaz2imane apane bacAva meM sirfa eka hI jumalA kahA -'merA parivAra bhUkhA thA, isalie maiM corI karanepara majabUra thA / ' meyarane faisalA diyA- 'cU~ki mulaz2imane corI kI hai, isalie maiM usapara dasa DAlara jurmAnA karatA hU~ / ' aura faurana apanI jeba se dasa DAlara nikAlakara mulajimako de diye- 'yaha rahA tumhArA juramAnA / ' phira unhoMne uttapta bhAvase hAz2irInase kahA - 'lekina sAtha hI adAlata meM hAz2ira hara zakhsa para maiM AdhA DAlara jurmAnA karatA hU~; kyoMki vaha eka aise samAja meM rahane kA saMgIna jurma karatA hai jisameM eka bekasa insAnako roTI corI karanI par3atI hai / ' - 'hAfamaina' ke saMsmaraNoMse matimanda eka karmakANDI brAhmaNa kisI seThake yahA~ gItApAThake lie jA rahA thA / rAste meM eka nadI par3atI thI, usake kinAre eka ghar3iyAla baiThA milA / bolA-- 'mahArAja, pahale mujhe gItA sunAie, phira seThajIko / ' yaha kahate hue usane bheMTa svarUpa motiyoMkA eka hAra brAhmaNa devatAke sAmane rakha diyA / phira kyA thA ! brAhmaNa gItA sunAne lagA / yaha krama roz2a calane lagA / santa-vinoda 87
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaba gItApATha sampUrNa huA, to ghar3iyAlane brAhmaNako motiyoMkA eka ghar3A dakSiNA meM diyA - 'paNDitajI, agara Apa mujhe triveNImeM chor3a AveM to aise pA~ca ghar3e Apako aura dUMgA / ' brAhmaNane ghar3iyAlakI bAta mAna lI aura use triveNI pahu~cA diyA | ghar3iyAlane vAyade ke mutAbiqa motiyoMke pA~ca ghar3e diye / lekina jaba brAhmaNa khuzI-khuzI vApasa calane lagA to usane dekhA ki ghar3iyAla usakI tarafa vyaMga se musakarA rahA hai| pUchane para ghar3iyAla ne batAyA- ' Apa avantikA meM jAkara manohara dhobIke gadhe se milie / vaha Apako isakA matalaba batalAyegA / ' avantikA pahu~cakara brAhmaNa gadhese milA / gadhe ne kahA - pUrva janma meM maiM rAjAkA sevaka thA / rAjA ekabAra triveNI snAnako gaye | triveNI ke darzanase ve itane Anandita hue ki unhoMne rAjapATa chor3akara vahIM Izvarabhajaname bAqI z2indagI bitAnekA saMkalpa kara liyA / mujhapara mahArAjakA bar3A sneha thA | isalie anugrahake sAtha bole-- 'icchA ho to yahIM hamAre sAtha raho, tumhArI bhI umra sauke qarIba pahu~ca rahI hai, varnA ye haz2Ara mudrAe~ lekara ghara lauTa jAo / ' maiM mUr3ha thA / dhana-vaibhavake vyAmoha meM lauTa AyA / tumane bhI yahI g2alatI ko / bur3hApemeM ghar3iyAla jaise kSudra jIvane bhI AtmazAnti ke lie apanA intaz2Ama kara liyA / lekina tuma manuSya aura phira manuSyoM meM zreSTha brAhmaNa hokara bhI dhanakI tRSNAmeM abhItaka daradara bhaTaka rahe ho ! tumhArI yaha matimandatA dekhakara hI ghar3iyAla ha~sA thA !' - svAmI praNavAnanda svaghAta eka bAra eka rAjAne rAjazilpIko bulAkara hukma diyA ki 'eka aisA bhavana banAo jo khUbasUratI aura suhUliyata ke lihAz2ase rAja bharameM santa-vinoda dada
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ benaz2Ira ho / ' bhavana-nirmANa meM andAjan kharca ho sakanevAlI dhanarAzi bhI zilpIko de dI gii| itanI daulata apane qabz2e meM dekhakara zilpIkI nIyata bigar3a gii| usane socA kyoM na ghaTiyA aura nakalI sAmagrIse ho bhavana banA huuN| bhavana taiyAra ho gyaa| mahArAja bahuta khuza hue| bhavana udghATanakA bar3A utsava manAyA gyaa| samArohameM mahArAjane ailAna kiyA-'Aja merI eka bar3I purAnI abhilASA pUrNa huI hai / rAjazilpIkI yogyatA aura rAjyabhaktiko maiM puraskRta karanA cAhatA huuN| puraskAra taiyAra hai| maiM rAjyako isa sabase khUbasUrata imAratako hI rAjya zilpIko inAmameM detA huuN|' hamAre hI chala kyA hameM jIvana meM isI taraha nahIM chalA karate ? -rAjagopAlAcArI jaiNTilamaina ! jo AdamI samAjase jitanA le agara utanA hI use lauTA de to vaha eka mAmUlI bhadra AdamI hai| jo samAjase jitanA le usase kahIM jyAdA use lauTA de to vaha eka viziSTa bhadra AdamI hai| aura jo apanI sArI z2indagI samAjakI sevAmeM arpita kara de aura badalemeM samAjase kucha bhI lenekI icchA na rakkhe vaha eka gaira-mAmUlI bhadra purupa hai| magara AjakA bhadra puruSa to samAjako sirfa lUTane-khasoTanekI hI koziza karatA rahatA hai / deneke bAremeM bhUlakara bhI nahIM socatA ! -jArja barnArDa zA santa-vinoda 84
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ jindagI kI pyAlI thA lAotje, vuddha aura kanfyUzasakI AtmAe~ svarga meM miliiN| savAla - 'jIvanakA svAda kaisA hai ?' usI samaya eka apsarA hAthameM pyAlA liye A pahu~cI - 'bhagavan, yaha Apake lie jIvanakA pyAlA lAI hU~ / cakhie isakA svAda / ' sabase pahale lAotz2ene eka ghU~Ta liyA / sarpa bole- 'vAha, bar3A mIThA hai !' taba buddhane pIkara viSaNNa bhAvase kahA - 'oha ! bahuta kar3avA hai / ' taba kanfyUzasane liyA aura khAlI karake rakha diyA- 'darahaqIqata yaha na mIThA hai na kar3avA aura na besvAda | jaisA pInevAlA vaisA isakA svAda hotA hai / lekina eka bAta taya hai ki khuda piye bag2aira z2indagIko pyAlIkA jAyakA nahIM jAnA jA sakatA / ' -- cInI kathA mAnava tana eka machuA thaa| subaha se zAma taka nadImeM jAla DAlakara machaliyA~ pakar3ane kI koziza karatA rahA / lekina eka bhI machalI jAlameM na pha~sI / jyoM-jyoM saMdhyA kAla naz2adIka AtA gayA usakI nirAzA gaharI hotI gaI / bhagavAn kA nAma lekara usane eka bAra aura jAla DAlA / para machaliyA~ isa bAra bhI na aaii| hA~ eka vajanI poTalI usake pA~vase aTakI / machuene poTalI uThA lI / TaTolA - 'hAya, ye bhI patthara haiM !' bar3A jhuMjhalAyA / mana mAre nAvameM car3hA / ThaMDI ThaMDI havAmeM jyoM-jyoM nAva bar3hatI gaI, usake dilameM naI AzAoMkA saMcAra hone lagA -- 'kala dUsare kinArepara jAla DAlUMgA / sabase "udhara koI nahIM jAtA 'vahA~ bahutero machaliyA~ pakar3I. - chipakara santa-vinoda 60
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ jA sakatI haiN........|' mana yU~ caMcala thA to hAtha kaise nizcala rahate ? hAthase vaha usa poTalIke 'patthara' eka-eka karake nadI meM DAlatA jA rahA thaa| poTalI khAlI ho gaI, sirpha eka 'patthara' bacA, jo usake hAthameM thaa| ittifAqase usakI naz2ara usapara gii| dekhA, phira dekhA gaura se ! jorase muTThI bA~dha lI-yaha to nIlama thA ! machuene apanI chAtI pITa lI ! saMsArakI AzA-nirAzAmeM pAgalakI taraha ulajhe hue AdamIko bhI eka dina yaha jIvana-ratna khokara isI taraha pachatAnA par3atA hai ! -ramaNa maharSi mAyAvI saMsAra [ guru vaziSThakA eka adbhuta rUpaka ] eka zUnya nAmakA zahara hai / usameM tIna rAjakumAra rahate the, jinameM do to abhI paidA hI nahIM hue the aura eka garbha meM bhI nahIM AyA thaa| ve AfatameM par3a gye| duHkhI hokara socane lge| taya kiyA ki kahIM jAkara dhana kamAnA caahie| calate-calate thakakara tIna per3oMke nIce ArAma karane lge| ve tIna vRkSa aise the jinameM do to upaje hI nahIM the aura ekakA bIja bhI nahIM boyA gayA thaa| unhIMke amRtake samAna susvAdu phala khAye / phira Age bar3he to bahata sundara, nirmala, zItala jalavAlI tIna nadiyA~ unheM dikhAI pdd'iiN| ve nadiyAM aisI thIM ki do meM to pAnI hI nahIM thA, aura eka sUkha gaI thii| tInoMne una nadiyoMmeM bar3e Anandase jalakrIr3A ko aura jala piyA / phira calate-calate jaba zAma ho gaI to unheM eka bhaviSyanagara dikhAI diyaa| ve usa nagarameM ghuse to usameM tIna makAna mile, jinameM do to abhI bane hI nahIM the aura tIsaremeM eka bhI dIvAra nahIM thii| santa-vinoda
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ vahA~ rahakara unhoMne tIna brAhmaNoMko nyautA diyA, jiname do ke to zarIra hI nahIM the aura tIsareke mu~ha hI nahIM thA / unhoMne tIna thAliyoM meM bhojana kiyA, jinameM do meM to talI hI nahIM thI aura tIsaro cUrNa rUpa thI / usa bhaviSya - nagara meM ve tInoM bAlaka AnandapUrvaka apanA jIvana bitAte rahe ! sabhyatA tIna kutte sAtha-sAtha ghUmane nikale / ekane kahA - 'isa ' zvAna yuga' meM hameM kitanA ArAma hai ! jala, thala, nabha kisIkI bhI saira hama beroka-Toka kara sakate hai !' dUsarA bolA- 'hamArI khUbasUratI bhI bar3ha gaI hai| kabhI pAnI meM apanI parachAI dekho to patA cale !' tIsarene kahA - 'sabase jyAdA tAjjubakI bAta to yaha hai ki isa yugameM kitanA sthira vicAra-sAmya hai / ' ki, itanemeM hI kuttA pakar3anevAlA AtA dikhAI par3A / filafaura tIsarA kuttA galIkI tarapha bhAgatA huA cillAyA- 'bhAgo jaldI ! sabhyatA hamAre pIche par3I hai !' - khalIla jibrAna sabase duHkhI prANI 'saMsAra meM sabase dukhI prANI kauna hai ?' becArI machaliyA~ ! kyoMki unake duHkhake A~sU pAnImeM dhula jAte haiM, kisIko dikhate nahIM / isalie ve tamAma sahAnubhUti aura snehase vaMcita raha jAtI hai / sahAnubhUti ke abhAvameM raja-sama duHkha bhI girivat ho jAtA hai !' - khalIla jibrAna santa-vinoda 2
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ dayAbhAva eka bAra hajarata alI namAz2a par3ha rahe the / ekAeka eka duSTane Akara unapara talavArase vAra karanA cAhA, ki masajidake logoMne yaha dekhakara use pakar3akara alIke sAmane peza kiyaa| usI vaqta eka AdamI alIke lie zarabatakA gilAsa lekara aayaa| unhoMne ba~dhe hue aparAdhIkI ora karuNa dRSTise dekhate hue kahA-'bhAI, yaha zarabata isa g2arIbako de do, daur3a-dhUpase becArA bahuta thaka gayA hogA !' sAdhanA ziSya- roz2AnA z2indagImeM Atma-sAkSAtkArakI sAdhanA Apa kaise karate haiM ? guru-'mujhe jaba bhUkha lagatI hai taba khAtA hU~, aura jaba thakatA hU~ taba ArAma karatA hU~ / basa yahI merI sAdhanA hai|' ziSya-'yaha to sabhI karate haiN|' guru-'nahIM, sabhI aisA nahIM karate-saumeM eka bhI zAyada hI karatA ho|' ziSya- 'kaise ? sAfa smjhaaie|' guru-'jaba loga khAne baiThate haiM, to sirpha hAtha-mu~hase khAte haiM / manase nahIM-mana kahIM aura bhaTakatA rahatA hai| sote haiM to zarIrase sote haiM, manase nahIM ! zarIra aura manake bIcakI yaha darAra hI to sAdhanakA vikSepa hai / maiM yaha darAra nahIM par3ane detaa|' santa jJAnezvara jJAnezvarake saMnyAsI pitAne gurukI AjJAse gRhastha dharma svIkAra kara liyaa| ve saMnyAsIke putra the / ve apane bhAiyoM nivRttinAtha aura sopAna santa-vinoda
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ deva aura choTI bahina muktAbAIke sAtha AlandIse cala kara paiThaNa aaye| unhe zAstrajJa brAhmaNoMse zuddhipatra lenA thaa| eka duSTane unheM cher3A-'isa bhaiMsekA nAma bhI jJAnadeva hai ?' 'hA~, hai to| bhaiMse aura hamame antara kyA hai ? nAma aura rUpa to kalpita haiN| Atmatattva eka hI hai| bhedako kalpanA hI ajJAna hai / ' jJAnadeva bole| taba usa duSTane bhaiMsekI pIThapara cAbuka mArane zurU kara diye| cAbuka to par3a rahe the bhaiMsepara, para mArake nizAna ubhara kara A rahe the jJAnezvarakI pIThapara ! yaha dekha vaha duSTa AdamI jJAnezvarake caraNoM meM gira kara kSamA mA~gane lagA-'maiM ajJAnI hU~, mujhe kSamA kreN|' 'tuma bhI jJAnadeva ho kSamA kauna kise karegA ? kisIne kisIkA aparAdha kiyA ho to kSamAkI bAta Ave / sabameM eka hI prabhu vyApaka haiN|' jJAnezvara mahArAjakI ekAtma bhAvanA akhaMDa thii| sabameM bhagavAn mahArASTrake kucha santa triveNIse kA~varoM meM gaMgAjala liye zrIrAmezvarakI yAtrA kara rahe the| rAsteme dekhA ki eka gadhA retIle maidAna meM par3A huA sakhta garmIke mAre pyAsA tar3apa rahA thaa| sAdhuoMko usapara dayA aaii| para upAya kyA thA ? Asa-pAsa dUrataka koI jalAzaya na thA jahA~se pAnI lAkara use pilAte / gaMgAjala to rAmezvarameM bhagavAn zaMkarake abhiSekake lie thaa| 64 santa-vinoda
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAeka saMta ekanAthajI apane kalazakA jala gadheko pilAne lge| kisIne kahA-'yaha kyA ! rAmezvarake abhipekake lie lAyA jala Apa gadheko ....... !' ekanAtha bole-'kahA~ hai gadhA ? zrI rAmezvara hI to yahA~ mujhase jala mAMga rahe haiM / maiM unakA hI abhipeka kara rahA hai|' amara jIvana eka dhanI yuvakane IsAmasIhase vinatI kI, 'he deva ! mujhe IzvarIya jIvana prApta karanekA upAya btaaie| duniyAkI cIjoMse mujhe zAnti nahI miltii|' IsA bole-'vatsa ! tumane mujhe 'deva' zabdase sambodhita kiyA ! deva to kevala paramAtmA hI hai| maiM to usake kRpArAjyakA eka mAmalI sevaka hU~-tuma amara jIvana prApta karanA cAhate ho to jAo apanI saba cIjeM beca do aura apanI sArI sampatti g2arIboMko bA~Ta do| yaha to mumakina hai ki U~Ta suIke nakuemeM-se nikala jAya, para yaha gairamumakina hai ki dhanI AdamI Izvarake rAjyameM dAkhila ho jAya / ' eka zikArIne cir3iyoMko phaMsAneke lie apanA jAla bichaayaa| usake jAlameM do pakSI pha~se; lekina unhoMne fauran salAha kara lI aura jAlako lekara ur3ane lge| zikArI dIvAnAvAra unake pIche daur3ane lgaa| pAsa hI eka RSi baiThe hue yaha tamAzA dekha rahe the| unhoMne zikArIko bulAkara kahA-'tuma fijUla kyoM daur3a rahe ho ? pakSI to jAla lekara AsamAnameM ur3e jA rahe haiM !' santa-vinoda 56
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ zikArI bolA-'mahArAja ! abhI ina pakSiyoMmeM ekA hai| ve milakara eka tarafa ur3a rahe haiM isalie jAla liye jA rahe haiN| lekina kucha dera bAda inameM jhagar3A ho sakatA hai| maiM usI ummIdameM inake pIche daur3a rahA huuN| zikArIkA andAz2A ThIka niklaa| 'kisa jagaha utarA jAya' isa bAtapara donoMmeM matabheda ho gyaa| donoM apanI marjIkI jagahakI tarafa ur3ane lge| phira unase jAla na saMbhalA / Akhira gira pdd'e| ( mAnava-jAti bhI ina dinoM 'do tarafa' jA rahI hai| kAla-vyAdha ghAta lagAye baiThA hai ! ) dosta eka zikArI eka tAlAbake kinAre pakSiyoMko phaMsAneke lie jAla bichAyA karatA thaa| eka bAra haMsoMkI paMkti usa tarafa aaii| haMsarAja jAlameM pha~sa gyaa| usake vafAdAra mantrIko chor3akara bAkI saba haMsa ur3a gye| haMsarAja bolA-'tuma bhI ur3a jaao| fijUla jAna denese kyA fAyadA uThAoge ?' mantrone javAba diyA-'maiM yahA~se calA bhI jAU~ to bhI amara to ho nahIM jAU~gA / maiM to yahIM rahakara prANa dekara bhI tumheM bacAnekI koziza kruuNgaa|' jaba zikArI AyA to usane dekhA ki eka haMsa jAlake bAhara bhI DaTA * baiThA hai| zikAroke pUchanepara svatantra haMsane batAyA--'maiM apane mAlikake bagaira nahIM jA sktaa|' zikArI-'tU calA jA, maiM tujhe nahIM pakar3anA cAhatA / ' haMsa-'nahIM, tU mujhe khA le yA beca DAla, para mere rAjAko chor3a de !' isapara zikArIkA dila pighala gayA aura usane haMsarAjako chor3a diyaa| santa-vinoda
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ dayAmayI zrIrAmakRSNa paramahaMsake galemeM nAsUra ho gayA thaa| eka bhaktane mazavarA diyA-'agara Apa manako ekAgra karake kaheM, 'roga calA jA ! roga calA jA!' to nizcaya hI roga calA jaayegaa|' / paramahaMsa bole-'jo mana saccidAnandamayI mA~kA smaraNa karaneke lie milA hai| use maiM hAr3a-mAMsake piMjar3emeM lagAU~ ?' phira bhI ziSyoMne Agraha kiyA--'Apa mAMse prArthanA kareM ki vaha ApakA roga miTA de|' zrIrAmakRSNa bole-'mA~ sarvajJa haiM, samartha haiM aura dayAmayI haiN| unheM jo mere kalyANake lie ucita lagatA hai, so kara hI rahI haiM / unakI vyavasthAmeM hAtha DAlanekA chichorApana mujhase nahIM hogaa|' svAvalambana baMgAlake eka choTe sTezanapara gAr3I khar3I huii| eka ujale-poza yuvakane 'kulI ! kulI !' pukAranA zurU kiyA, hAlA~ki sAmAna usake pAsa kucha jyAdA nahIM thaa| kulI to nahIM milA, magara eka adher3a AdamI mAmalI dehAtiyoMke-se kapar3e pahane usake pAsa A gyaa| yuvakane use kulI samajha liyaa| bolA-'tuma loga bar3e susta hote ho / le calo ise jaldI / ' ___ usa AdamIne sAmAna uThA liyA aura yuvakake pIche-pIche cala diyaa| ghara pahu~cakara vaha sAmAna rakhavA kara maz2adUrI dene lgaa| vaha AdamI bolA-'dhanyavAda ! isakI z2arUrata nahIM hai|' 'kyoM ?' yuvakane tAjjubase puuchaa| usI vakta yuvakake bar3e bhAI gharamaise nikale aura unhoMne usa AdamIko praNAma kiyaa| jaba yuvakako santa-vinoda
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAlUma huA ki jinase vaha sAmAna uThavAkara lAyA hai ve baMgAlake pratiSThita vidvAn zrI Izvaracandra vidyAsAgara haiM, to vaha unake pairoMpara gira par3A / vidyAsAgara bole-- 'mere dezavAsI fiz2UlakA abhimAna chor3akara samajheM ki apanA kAma apane hAthoM karanA gauravakI bAta hai aura svAvalambI baneM, yahI merI maz2adUrI hai / ' svAmI dayAnanda svAmIjI zurU meM sirpha eka laMgoTI rakhate the / eka dina kisIne Akara kahA - 'mahArAja ! Apake pAsa eka hI laMgoTI hai / maiM eka aura la~goTI lAyA hU~ / ' dayAnanda bole - 'are, mujhe to yaha akelI la~goTI bojha ho rahI hai, tU eka aura le AyA ! jA, le jA; bhAI, ise le jA ! - * kAyamagaMjameM kisIne kahA - 'Apake pAsa pAtra nahIM hai / kamaNDalu to honA cAhie / ' ha~sakara bole- 'hamAre hAtha bhI to pAtra haiM / ' * pharrukhAbAdameM eka strI apane mare hue bAlakakI lAza lekara pAsase guz2arI / lAza maile-kucaile kapar3oMse lapeTI huI thI / svAmIjIne kahA'mAI, isapara safeda kapar3A kyoM nahIM lapeTA ?' 1 'mere pAsa safeda kapar3A yA usake lie paise kahA~, mahArAja !' huI bolI | vaha rotI svAmIjIkI A~khoM meM A~sU umar3a Aye / bole - ' hA ! rAjarAjezvara bhAratakI yaha durdazA ki Aja usake baccoM ke lie kafana taka nahIM !' * anUpazaharameM kisIne svAmIjIko vipa de diyA / unake musalamAna bhakta saiyyada muhammada tahasIladArako patA calA to jahara denevAleko pakar3a ma~gAyA / dayAnandake darabAra meM aparAdhI peza kiyA gayA / mahArAjane kahA - ' ise chor3a do| maiM duniyA meM logoMko qaida karAne nahIM, chur3Ane AyA hU~ / ' 68 santa-vinoda
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvana-carita kisIne zrI garudatta vidyArthIse kahA-'Apa svAmI dayAnandajI sarasvatIke ghaniSTha samparkameM rahe haiM / Apa unakA eka jIvana-carita kyoM nahIM likha DAlate ?' 'unakA jIvana-carita likhanekI maiM koziza kara rahA huuN|' 'kaba taka pUrA hogA?' _ 'maiM use kAg2az2apara nahIM apane svabhAvameM aGkita kara rahA hU~,' zrI gurudattajI bole| sahanazIlatA eka bAra mahAtmA gA~dhI campAranase betiyA relake tIsare darjemeM jA rahe the / rAtako kisI sTezanase eka kisAna usI Dibbeme cddh'aa| mahAtmAjoko dhakke detA huA bolA- 'uThakara baiTho ! tuma to aise pasare par3e ho jaise gAr3I tumhAre hI bApakI hai|' mahAtmAjI uThakara baiTha gye| pAsa hI kisAna baiTha gyaa| kucha dera bAda itmInAnase gAne lagA 'dhanadhana gA~dhIjI mahArAja dukhIkA duHkha miTAne vaale|' mahAtmAjI usakA gIta sunakara musakarAte rahe / betiyA sTezanapara mahAtmAjIke svAgatake lie hajAroM loga Aye hue the / gADIko sTezanapara pahuMcate hI AsamAna jayakAroMse gUMjane lgaa| aba kisAnako apanI bhUlakA patA lgaa| vaha gA~dhojIke pairoMpara gira par3A aura phUTa-phUTakara rone lgaa| mahAtmAjIne use uThAyA aura AzvAsana diyaa| santa-vinoda
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAmacaritamAnasa kucha mitroMne gA~dhIjIko likhA ki, 'rAmacarita-mAnasameM strIjAtikI nindA hai, bAli-vadha, vibhISaNake deza-droha, jAti-drohakI prazaMsA hai / kAvya-cAturya bhI usameM kucha nahIM, phira Apa use sarvottama grantha kyoM mAnate haiM ? isake javAbameM unhoMne likhA- 'Apa sarIkhe kucha samIkSaka aura mila jAya~ to rAmAyaNako 'dopoMkA piTArA' hI banA deM ! isapara mujhe eka bAta yAda AtI hai| eka citrakArane apane AlocakoMko javAba deneke lie eka bar3e sundara citrako pradarzinImeM rakkhA aura usake nIce likha diyA-'isa citrameM jisako jahA~ kahIM bhUla yA doSa dikhAI de, vahA~ apanI qalamase nizAna lagA de|' natIjA yaha huA ki citra nizAnoMse bhara gyaa| lekina vaha tasavIra dara-asala bar3I hI kalApUrNa thii| ThIka vaisI hI hAlata Apane rAmAyaNakI kI hai| yU~ to veda, kurAna aura bAibilake bhI AlocakoMkA abhAva nahIM hai / para jo guNadarzI haiM ve unameM doSa nahIM dekhate / maiM rAmacarita-mAnasako sarvottama isalie nahIM kahatA ki koI usameM eka bhI doSa nahIM nikAla sakatA, balki isalie ki usase karor3oM logoMko zAnti milatI hai| 'mAnasa' kA hara pRSTa bhaktise bharapUra hai / vaha anubhavajanya jJAnakA bhaNDAra hai|' maiM khUna nahIM pI sakatA ! mahAtmA gA~dhIjIne kahA-'maine guru nahIM banAyA; lekina mujhe koI guru mile haiM to ve haiM rAyacanda bhAI / ' ye rAyacanda bhAI ( zrImad rAjacandra ) bagbaI ke eka jaina jauharI the| unhoMne eka vyApArIse saudA kiyaa| yaha taya ho gayA ki amuka tArIkha 100 santa-vinoda
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ taka amuka bhAvameM itanA javAharAta vaha vyApArI degA / jisakI likhApar3hI bhI ho gii| saMyogakI bAta, javAharAtake mulya itane bar3ha gaye ki agara vaha vyApArI vAyadeke mutAbiqa adAyagI kare to usakA ghara taka nIlAma ho jaay| rAyacanda bhAIko javAharAtake bAjAra-bhAvakA patA calA to ve usa vyApArIkI dUkAnapara phuNce| vyApArI bolA- 'maiM Apake saudeke lie khuda cintita huuN| cAhe jo ho, ghATeke rupaye Apako z2arUra dUMgA, Apa cintA na kreN| rAyacanda bhAI bole-'maiM cintA kaise na karUM ? jaba tumako cintA laga gaI hai to mujhe bhI cintA honI hI caahie| hama donoMkI cintAkA kAraNa yaha likhA-par3hI hai| ise khatma kara diyA jAya to donoMkI cintA miTa jaay|' vyApArI bolA-'aisA nhiiN| Apa mujhe do dinakA samaya deM, maiM rupaye cukA duuNgaa|' rAyacanda bhAIne likhA-par3hIke kAg2ajako Tukar3e-Tukar3e karate hue kahA-'isa likhA-par3hIse tuma ba~dha gaye the| bAz2Ara-bhAva bar3hanese merA cAlIsa-pacAsa hajAra rupayA tumapara lenA ho gyaa| lekina maiM tumhArI hAlata jAnatA huuN| ye rupaye maiM tumase lU~ to tumhArI kyA dazA hogI ? rAyacanda dUdha pI sakatA hai, khUna nahIM pI sktaa|' vyApArI kRtajJatAse rAyacanda bhAIke pairoMpara gira pdd'aa| kSamA-dAna svAmI ugrAnandajI bar3e sahiSNu aura sabameM bhagavAnko dekhanevAle the| ekabAra ve kisI gA~vake bAhara eka per3ake nIce brahmAnandakI mastImeM par3e santa-vinoda 101
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ hue the| usI rAta usa gA~vake kisI kisAnake bailakI corI ho gii| loga cora kI talAzameM nikle| DhU~r3hate-DhU~r3hate ve svAmIjIke pAsa pahu~ca gye| unhoMne svAmIjIko coroMkA sAthI samajhakara khUba mArA / unake mahase khUnataka bahane lgaa| magara svAmIjI bilakula zAnta rhe| logoMne svAmIjIko rAtabhara eka koTharImeM banda rkkhaa| subaha honepara unheM thAne meM le gye| thAnedAra svAmIjIko acchI taraha jAnatA thA aura unakA bhakta thaa| svAmIjIko AtA dekha vaha bhAgA huA AyA aura unake caraNoMmeM girakara praNAma kiyaa| yaha dekhakara gA~vavAle bahuta ghabarAye / thAnedArane sipAhiyoMko hukma diyA-'mAro ina duSToMko, svAmIjIko kaise pakar3akara laaye|' kisAna loga thara-thara kA~pane lge| jaba sipAhI unheM pakar3ane bar3he to svAmIjIne unhe rokA aura thAnedArase kahA--- 'dekha ! jo tU merA premI hai to inheM bilakula kaSTa na de aura inheM miThAI ma~gAkara khilaa|' thAnedArane bahuta-kucha kahA, magara svAmIjI nahIM mAne / unhoMne thAnedArase miThAI maMgavAkara unheM khilavAI aura gA~vako sakuzala lauTa jAne diyaa| ghaTaghaTavAsI upAsanI mahArAja eka brAhmaNa the / zmazAnake pAsa kisI TUTe-phUTe mandirameM rahate the / sAI bAbAke bhakta the| apane hAthase bhojana banAkara roz2a masajidameM bAbAke lie le jAte the| sAI bAbAke bhojana karaneke bAda hI anna-jala grahaNa karate the| ___ eka dina sAI bAbAne unase pUchA---'tumhAre pAsa aura loga bhI Ate haiM usa mandirameM ?' 'vahA~ koI nahIM AtA, bAvA / / 'acchA kabhI-kabhI maiM AtA rhuuNgaa|' 102 santa-vinoda
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ sakhta dhUpa par3a rahI thii| mahArAja bhojanakI thAlI lekara bAbAke pAsa jA rahe the| rAstemeM unhoMne bhUkhase vyAkula eka kuttA dekhA / mahArAjane socA guruko bhojana karAneke bAda hI ise khilAnA ucita hai / ve Age bar3ha rahe the ki ekAeka vicAra bdlaa| lekina kuttA g2Ayaba ho gayA thaa| 'tumheM itanI kar3I dhUpameM Aneko kyA z2arUrata thI, maiM to rAsteme hI khar3A thaa|' sAI bAbAke isa kathanase mahArAjako kuttekI yAda A gaI; ve pazcAttApa karane lge| x dUsare dina bhojanakI thAlI lekara mahArAja jyoM hI mandirase bAhara nikale ki dIvArake sahAre khar3A huA eka zUdra dikhaa| vaha gir3agir3Ane lagA, lekina mahArAjako guruke pAsa pahale pahuMcanA thaa| 'tumane Aja phira fijUla takalIfa kI / maiM to mandirake pAsa hI khar3A thaa|' sAIM bAbAne apane priya ziSyako A~kheM khola dii| ___'kutte aura zUdra-sabameM paramAtmAkA vAsa hai| sabake prati sadbhAva rakhakara yathocita kartavyakA pAlana parama zreyaskara hai| bhagavAn ghaTa-ghaTameM parivyApta haiM / unheM phicaano,jaano,maano|' sAI bAbAne AzIrvAda diyaa| nartakI saundaryako mUrti vAsavadattA mathurAkI sarvazreSTha nartakI thii| eka roz2a usane khir3akI se bAhara dekhA ki eka atyanta sundara yuvA bhikSu pIta cIvara or3he, bhikSApAtra liye rAstese jA rahA hai / nartakI usapara mohita ho gaI / jaldIse jInese utarakara daravAjepara aaii| 'bhante !' nartakIne bhikSuko pukaaraa| santa-vinoda 103
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'bhadre !' bhikSu Akara mastaka jhukAye usake sAmane khar3A ho gayA aura apanA bhikSApAtra Age bar3hA diyA / 'Apa Upara padhAreM ! yaha merA bhavana, merI saba sampatti aura khuda maiM aba ApakI huuN| mujhe Apa svIkAra kreN|' 'maiM tumhAre pAsa phira aauuNgaa|' 'kaba?' 'vaqta Anepara !' kahate hue bhikSu Age bar3ha gyaa| X zaharase bAhara rAstepara eka strI z2amInapara par3I thii| kapar3e maile-kucaile aura phaTe hue, sAre zarIra meM ghAva jinase badabU ur3a rahI thii| yaha aurata thI vAsavadattA ! apane durAcArase isa bhayaMkara rogakA zikAra ho gaI thii| sampatti naSTa ho gaI thii| aba vaha nirAzrita mArgapara par3I thii| ekAeka eka bhikSu udharase nikalA aura usake pAsa Akara bolA'vAsavadattA ! maiM A gayA huuN|' 'kauna ?' usa nArIne bar3e kaSTase usakI tarafa dekhaneko koziza kii| "bhikSu upagupta / ' bhikSune vahIM baiThakara usake ghAva dhone zurU kara diye| 'tuma aba Aye ? aba mere pAsa kyA dharA hai| merA yauvana, saundarya, dhana Adi sabhI kucha to naSTa ho gyaa|' nartakIkI A~khoMse A~sU baha nikle| 'mere AnekA samaya to abhI huA hai / ' bhikSune use dhamakA zAntidAyo upadeza denA zurU kiyA / ye bhikSu hI devapriya samrATa azokake guru hue / bAhubali samrAT bharatako digvijayameM sirfa itanI kamI raha gaI thI ki unake choTe bhAI podanapura-nareza bAhubaline unakI adhInatA svIkAra nahIM kI 104 santa-vinoda
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ thii| bAhubalike pAsa sandeza bhejA gayA to unhoMne uttara diyA'mahAsamrATa pitA zrI RSabhadeva mahArAjane mujhe yaha rAjya diyA thaa| maiM apane bar3e bhAIkA sammAna karatA hU~, para ve isa rAjyapara kudRSTi na ddaaleN|' bharatako to cakravartI bananA thaa| ve apanI digvijayako apUrNa nahIM rahane denA cAhate the| raNabherI bajane lgii| catura maMtriyoMne sammati dI'yaha to bhAI-bhAIkI lar3AI hai samrAT ! fiz2alake nara-saMhArase kyA fAyadA ? Apa donoM hI dRSTi-yuddha, jala-yuddha aura mallayuddha karake hAra-jItakA phaisalA kara leN|' __donoMne yaha bAta mAna lii| dRSTi-yuddha aura jala-yuddha meM bAhabali jIta gye| phira donoM bhAI akhAr3e meM utare / jaba isameM bhI jItaneke bharatako lakSaNa na dikhe to unhoMne apane pitAse prApta amova astra 'cakraratna' kA apane choTe bhAIpara prayoga kara diyaa| lekina 'cakraratna' kuTumbiyoMpara nahIM calA karatA, isalie vaha bAhabalike pAsa pahu~cakara lauTa aayaa| bAhubaline apanI pracaNDa bhujAoMse bharatako apane sarase bhI Upara uThA liyA aura z2amInapara paTakane hI vAle the ki ekAeka jJAnakA udaya huA / vairAgya ho gayA / bAhubaline dhIrese bharatako sAmane khar3A kara diyA aura bole-'bhAI, kSamA krnaa| isa rAjya-vaibhavake madase andhA hokara maiM bar3e bhAIkA apamAna kara baitthaa|' yaha kahate hue bAhubali mallazAlAse nikalakara sIdhe vanako cala diye aura ghora tapameM lIna ho gaye / lIlA eka bAra yUnAnake bAdazAha bImAra pdd'e| koI ilAja mAfiqa nahIM A rahA thaa| antameM hakImoMne kahA ki amuka lakSaNoM vAle AdamIkA kalejA mile to kucha ummIda ho sakatI hai| santa-vinoda 105
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasevaka cautarafa daur3Aye gaye - Akhira eka lar3akeko le hI Aye / usake g2arIba mA~-bApane kAfI dhana lekara apane lakhte-jigarako vadhake lie de diyA thA / kAjIne fatavA de diyA ki 'bAdazAhakI jAna bacAneke lie kisIkI jAna lenA gunAha nahIM hai / ' lar3akA bAdazAha ke sAmane khar3A thA / hakIma apanI taiyArI karake baiTha gaye | jallAdane talavAra uThAI / usa vaqta lar3akA AsamAnakI tarafa dekhakara ha~sa par3A / bAdazAhane izArese jallAdako rokakara lar3akese pUchA'lar3ake ! tU ha~sA kyoM ?' lar3akA bolA- 'mA~-bApa jo ki santAnakI rakSAke lie prANa dete haiM, unhoMne mAre jAneke lie beca diyA; kAz2I jo nyAyamUrti kahalAtA hai, usane eka bekasUra kI hatyAkA fatavA de diyA / bAdazAha jo prajAkA rakSaka hai apanI nirdoSa prajAke eka bAlakako hatyA karavA rahA hai / nitAnta asahAya avasthAko pahu~cakara maiM dIna-duniyA ke mAlikakI ora dekhakara ha~sA ki 'prabho ! sasArakI lolA to dekha lI, aba terI lIlA dekhanI hai / jallAdakI uThI talavArakA tU kyA karegA !' 'mujhe mAfa kara beTA ! yaha talavAra aba phira nahIM uThegI / ' bAdazAhane kSamA mA~gI / prema ethensa meM dArzanika vidvAnoMkI eka 'mahafila jamI / carcAkA viSaya rakkhA gayA 'prema' | feDarasane kahA - 'devoMkA deva hai / vahu sabase bar3hakara hai / sabase z2yAdA zaktizAlI hai / yaha vaha cIz2a hai jo mAmUlI AdamIko vIra banA detI 106 santa-vinoda
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai / agara mujhe aisI senA dI jAya jisameM sirpha premI-hI-premI hoM to maiM nizcaya hI vizva-vijaya kara luuN|' pAsaniyasa bolA-'bAta bilkula ThIka hai, phira bhI Apako pArthiva prema aura divya Iza-premakA farka to maMjUra karanA hI par3egA / sAmAnya prema, rUpamoha, camar3Ike saundaryapara lubdha manakI yaha dazA hotI hai ki yauvanake anta hote-na-hote usake paMkha jama jAte haiM aura vaha ur3a jAtA hai| lekina paramAtma-prema sanAtana hotA hai aura usakI gati nirantara vikAsonmukha hI rahatI hai|' sukarAtase prArthanA kiye jAnepara vo vole-'prema IzvarIya saundaryakI bhakha hai / premI premake dvArA amaratvakI tarafa bar3hatA hai| vidyA, puNya, yaza, utsAha, zaurya, nyAya, zraddhA aura vizvAsa ye saba usa saundarya ke hI rUpa haiN| Atmika saundarya hI parama satya hai| aura satya vaha mArga hai jo paramezvara taka pahu~cA detA hai|' __sukarAtake isa kathanakA pleTo ( afalAtUna ) para aisA prabhAva par3A ki vaha usI dinase unakA ziSya ho gayA / yahI pleTo Age calakara yUnAnakA sarvazreSTha dArzanika khlaayaa| garva yUnAnameM eka z2amIMdAra thA, use apanI sampatti aura jAgIrakA bar3A garva thaa| eka bAra sukarAtake sAmane vaha apane vaibhavakI zAna chA~Tane lgaa| kucha derataka to suqarAta cupacApa sunate rhe| bAda meM unhoMne duniyAkA eka naqazA mNgaayaa| naqazA phailAkara vaha jamIMdArase bole'Apa isameM apanA yUnAna deza dekhate haiM ?' 'yaha rahA yUnAna,' z2amIMdArane naqazepara aMgulI rakhakara btaayaa| 'aura apanA aiTikA prAnta ?' sukarAtane puuchaa| santa-vinoda 107
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaThinAIse kucha derameM z2amIMdAra usa choTe prAntako DhU~r3ha skaa| usase phira pUchA gayA- 'isameM ApakI jAgIra kahA~ hai ?' 'bhagavan ! naqazemeM itanI choTI jAgIra kaise batAI jA sakatI hai ?' z2amIMdArane javAba diyaa| ____ aba sukarAtane kahA-'bhAI ! itane bar3e naqazemeM jisake lie eka bindu bhI nahIM rakhA jA sakatA usa z2arA-sI z2amInapara tuma garva karate ho ! aura samUce brahmANDake sAmane tumhArI jAgIra aura tuma kahA~ ho aura kitane ho ? itanI kSudratApara itanA garva !' sabhyatA phrAMsakA bAdazAha hainarI eka bAra apane aMgarakSakoM aura U~ce afasaroMke sAtha kahIM jA rahA thaa| rAstemeM eka bhikhArIne apanI TopI utArakara aura sira jhukAkara use namaskAra kiyA / hainarIne bhI apanI TopI utArakara sira jhukAkara bhikhArIko namaskAra kiyaa| yaha dekhakara eka afasarane kahA-'zrImAn ! eka bhikhArIkA Apa isa taraha abhivAdana kareM, yaha kyA munAsiba hai ?' hainarIne sarala bhAvase kahA--'phrAMsakA bAdazAha kyA eka bhikhArIke barAbara bhI sabhya nahIM ?' pavitra anna guru nAnaka ghUmate hue eka gA~vameM ruke| eka luhAra makkAkI do roTiyA~ lekara aayaa| usa gA~vakA z2amIMdAra bhI uttama pakavAna banavA kara laayaa| unhoMne z2amIMdArake pakavAnoMko chor3a kara luhArakI roTiyA~ khA liiN| 108 santa-vinoda
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ z2amIMdArako duHkha huA / usane apane lAye hue bhojana ke svIkAra na kiye jAnekA kAraNa pUchA / guru nAnakadevane eka hAthameM luhArakI roTiyoM meM se bacA huA eka Tukar3A liyA aura dabAyA to usase dUdhakI bU~deM TapakIM / phira z2amIMdArakI lAI huI miThAIkA eka Tukar3A dabAyA to usase khUna kI bU~deM nikalIM / zuddha anna hai| usase nirmalatA bar3hegI / unakA haka mArakara lAyA gayA hai / isa annase pApavRttiyA~ prabala hoMgI / ' guru nAnaka ne batAyA- 'luhAra ne mehanata karake kamAyA hai / isalie vaha tumhArA anna dUsaroMko satAkara, isalie yaha apavitra raktAnna hai / nAmadeva 'are nAmU ! terI dhotI meM khUna kaise laga rahA hai ?" 'yaha to mA~, maiMne kulhAr3Ise pairako chIla kara dekhA thA / ' camar3I chilI huI dekha kara mA~ bolI- 'nAmU ! tU bar3A mUrkha / koI isa taraha ghAva paka jAya yA sar3a jAya to paira kaTavAne apane paira ko chIlatA hogA ! takakI naubata A jAtI hai / ' 'tava per3a ko bhI kulhAr3Ise coTa lagatI hogI / maiM palAsake per3a kI chAla kATakara lAyA thA na ? pairakI bhI chAla utAra kara dekhUM jAnane ke lie maiMne aisA kiyA mA~ ! ' / usa dina tere kahane se maine socA ki apane palAsake per3ako kaisA lagA hogA yaha nAmadevakI mA~ ro par3I / bolI- 'beTA nAmU ! mAlUma hotA hai tU eka dina mahAn sAdhu hogA / per3oM aura dUsare jIvoMme bhI jAna hai / coTa lagane para jaise hameM duHkha hotA hai vaise hI unheM bhI hotA hai / ' bar3A honepara vahI nAmU prasiddha bhakta nAmadeva hue / santa-vinoda 106
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekanAtha paiThaNameM kucha duSToMne ghoSaNA kI ki, 'jo ekanAthako krodha dilA degA use do sau rupaye inAma diyA jaayegaa|' eka brAhmaNa naujavAnane bIr3A utthaayaa| vaha ekanAtha mahArAjake ghara phuNcaa| usa samaya ekanAthajI pUjA kara rahe the| vaha sIdhA pUjAgharameM jAkara unakI godameM jA baiThA / usane socA ki isa taraha azuddha hojAnepara ekanAthajIko krodha z2arUra aayegaa| lekina unhoMne ha~sa kara kahA---'bhaiyA ! tumhe dekha kara mujhe bar3A Ananda huaa| milate to bahutase loga haiM, para tumhArA prema to vilakSaNa hai|' vaha dekhatA hI raha gyaa| samajha gayA ki inheM krodha dilAnA bahuta muzkila hai, magara do sau rupayeke lobhake mAre usane agale dina phira koziza kI / bhojanake vaqta jA phuNcaa| usakA Asana bhI ekanAthajIke pAsa hI lagAyA gyaa| bhojana parosA gyaa| ghI parosaneke lie ekanAthajIkI patnI girijAbAI aaii| unhoMne jyoMhI jhukakara brAhmaNako dAlameM ghI DAlanA cAhA, tyoMhI vaha lapaka kara unakI pIThapara car3ha gyaa| ekanAthajIne kahA-'dekhanA, brAhmaNa kahIM gira na par3e !' girijAbAIne musakarAte hue kahA--'mujhe beTA hariko pIThapara lAde kAma karanekA abhyAsa hai / isa bacceko maiM kaise girane dUMgI !' isase to brAhmaNa yuvakakI sArI AzA TUTa gaI / vaha ekanAthajIke caraNoMmeM gira kara kSamA mAMgane lgaa| anta ethensameM solana nAmaka eka mahAn dArzanika rahatA thaa| eka bAra vaha lIDiyAke rAjA kArU~ke yahA~ pahu~cA / kArU~ bahuta dhanavAn thaa| use apanI sampattikA bar3A garva thaa| usane solanako apanI atula dhanarAzi 110 santa-vinoda
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ dikhalA kara yaha kahalAnA cAhA ki usase bar3ha kara duniyAmeM aura koI sukhI nahIM hai| para solanake dilapara usake vaibhavakA koI asara nahIM pdd'aa| usane sirpha yahI kahA ki, 'saMsArameM sukhI vahI kahA jA sakatA hai jisakA anta sukhamaya ho / ' kArU ko isase nAgavAra khAtira huA aura usane solanako binA kisI satkArake apane yahA~se vidA kara diyaa| kAlAntarameM kArU~ne pArasake rAjA sAirasapara car3hAI kara dii| vahA~ vaha hAra kara giraftAra ho gyaa| sAirasane use jindA jalA diye jAnekA hukma de diyaa| usa vaqta use solana yAda aayaa| vaha 'solana ! solana ! solana !' cillAne lgaa| jaba sAirasane isakA tAtparya pUchA to usane solanakI bAteM sunA diiN| isakA sAirasapara bar3A prabhAva pdd'aa| usane kArU~ko chor3a diyaa| mahala eka masta faqora eka mahala meM ghusa gayA aura itmInAnase ArAma karane lgaa| bAdazAha aayaa| usane faqIrase jhir3aka kara pUchA'tuma yahA~ kisakI ijAz2atase Aye ?' 'dharmazAlAmeM Aneke lie kisIko ijAz2atakI z2arUrata hotI hai kyA ?' faqIra bolaa| 'yaha dharmazAlA nahIM, merA mahala hai !' 'acchA, tumase pahale yahA~ kauna rahatA thA ?' 'mere pitaa|' 'unase pahale ?' 'unake pitaa|' 'vaha makAna jisameM ekake bAda dUsarA AtA hai aura calA jAtA hai vaha dharmazAlA nahIM to kyA hai ?' santa-vinoda
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ namratA aiTama yugake pravartaka alabarTa AinsTIna saMsArake sabase mahAn vaijJAnika the| iz2arAilake presIDeNTa DaoNkTara caima vaiz2amainake maranepara AinsTInase presIDeNTa pada svIkAra karanekI prArthanA kI gii| lekina unhoMne vahA~kI sarakArake isa prastAvako asvIkAra karate hue kahA-'isake lie ApakA bar3A AbhArI hU~, magara maiM isa padake yogya nahIM hU~; kyoMki jana-sevA-kArya yA rAjanItika kSetrameM kAma karaneke lie maiM apaneko z2arA bhI dakSa yA kuzala nahIM maantaa|' duHkha hakIma lukamAna mahAn tattvajJAnI the| bacapanameM ve gulAma the| unake mAlikane eka bAra unheM kar3avI kakar3I khAneko dii| mAlikane socA thA ki lukamAna ise cakhate hI pheMka degA; magara lukamAna to binA muMha banAye sArI kakar3I khA gaye ! 'tU aisI kar3avI kakar3I kaise khA sakA ?' 'mere udAra svAmI ! Apa mujhe roz2a svAdiSTa cIjeM premase khilAte haiN| aura bhI taraha-tarahake sukha bhogatA huuN| eka dina Apake hAthase kar3avI kakar3I milI to Anandase kyoM na khAU~ ?' lukamAna bole / vaha AdamI samajhadAra aura dayAlu thaa| usane lukamAnakA bar3A Adara kiyA aura bolA-'tumane mujhe sabaqa diyA hai ki jo paramAtmA hameM taraha-tarahake sukha detA hai usake hAthase agara kabhI duHkha bhI mile to use khuzIse bhoganA cAhie / Ajase tumheM gulAmIse Az2Ada karatA huuN|' 112 santa-vinoda
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ g2anImata santa usamAna hairI kisI galIse jA rahe the / eka makAnakI chatase kisIne binA dekhe thAlI bhara rAkha pheMka dii| vaha hairIke sirapara girI / jhAr3a-jhUr3akara hAtha jor3akara prArthanA karate hue bole- 'dayAmaya prabho ! tujhe dhanyavAda ! eka AdamIne yaha dekhakara pUchA- 'isameM Izvarako dhanyavAda denekI kyA bAta hai ? bole- 'maiM to AgameM jalAye jAne lAyaqa huuN| lekina usa rahIma aura karImane sirpha rAkhase hI nipaTA diyA !' sAdhu eka sAdhuse haz2arata ibrAhImane pUchA-'sacce sAdhukA lakSaNa kyA hai ?' sAdhune javAba diyA-'milA to khA liyA, na milA to santoSa kara liyaa|' haz2arata ibrAhIma ha~se-'yaha to hara kuttA karatA hai|' sAdhune kahA- 'taba Apa hI sAdhukA lakSaNa btaayeN|' ibrAhIma bole-'milA to bA~Takara khAyA aura na milA to khuza huA ki dayAmaya bhagavAnne kRpA karake use tapasyAkA suavasara pradAna kiyaa|' mujhe dekho! hAjI muhammada eka musalamAna santa the| ve sATha bAra haja kara Aye the aura pAMcoM vaqtakI namAz2a par3hA karate the| eka dina unhoMne sapanA dekhA-. santa-vinoda 113
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka fariztA svarga aura narakake bIca khar3A hai| vaha logoMko karmAnusAra svarga yA naraka bheja rahA hai| jaba hAjI muhammada sAmane Aye to usane pUchA 'tumane kyA zabha karma kiye haiM ?' 'maiMne sATha bAra haja kiyA hai|' 'saca hai; magara nAma pUche jAnepara tuma garvase 'maiM hAjI muhammada hU~' kahate rahe ho| isa garvake kAraNa tumhArA haja karanekA puNya naSTa hogyaa| aura koI acchA kAma kiyA ho to btaao|' 'maiM sATha sAlase pA~coM vaqtakI namAz2a par3hatA rahA huuN|' 'tumhArA vaha puNya bhI naSTa ho gyaa| eka dina bAharake dharmajijJAsu tumhAre pAsa Aye the| tumane unheM dikhAnekI g2araz2ase usa dina aura dinoMse jyAdA dera taka namAz2a par3hI thii| isa dikhAveke bhAvakI vajahase tumhArI vaha sATha barasakI tapasyA naSTa ho gii|' isake bAda hAjIjIkI A~kha khula gii| unhoMne g2arUra aura numAizase hamezAke lie taubA kara lii| sevaka haz2arata ibrAhIma balakhake bAdazAha the / unhoMne eka gulAma kharIdA / apanI svAbhAvika udAratAse unhoMne gulAmase pUchA 'terA nAma kyA hai ? 'jisa nAmase Apa mujhe pukAreM / ' 'tU kyA khAyegA ?' 'jo Apa khilAyeM / ' 'tujhe kapar3e kaise pasanda haiM ?' 'jo Apa pahinA deN|' 114 santa-vinoda
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'tU kyA kAma karegA ?' 'jo Apa karAyeM / ' 'tU kyA cAhatA hai ?' 'hujUra ! gulAmakI apanI cAha kyA !' bAdazAha takhtase uThakara bole- 'tuma mere ustAda ho / tumane mujhe sikhA diyA ki prabhu ke sevakako kaisA honA cAhie / ' bhakta muhammada saiyada eka bar3e santa the / ve nitAnta niSparigrahI the / digambara rahate the / zAhajahA~ inheM bahuta mAnatA thA / dArAzikoha to inakA bhakta hI thA / ve akasara eka gIta gAyA karate the, jisakA bhAva hai ---- 'maiM sacce santa bhakta furakanakA ziSya huuN| maiM yahUdI bhI hU~, hindU bhI, musalamAna bhI / masajida aura mandira meM loga eka hI paramAtmAkI upAsanA karate haiM / jo kAbemeM saMge - asavada hai vahI dera meM buta hai / ' auraMgajeba dArAkA zatru thA / vaha saiyada sAhaba se bhI cir3hatA thA / usane unheM pakar3avA ma~gAyA / dharmAndha mullAoMne unheM dharma-drohI ghoSita kara sUlIkI sajA sunA dI / para saiyada sAhabako isase bar3I khuzI huI / ve sUlIkI bAta sunakara Anandase uchala par3e ! sUlIpara car3hate hue bole'Aha ! AjakA dina mere lie bar3e saubhAgyakA hai / jo zarIra priyatama se milanemeM bAdhaka thA vaha isa sUlIkI badaulata chUTa jAyegA / mere dosta ! Aja tU sUlIke rUpameM AyA / tU kisI bhI rUpameM kyoM na Ave maiM tujhe pahacAnatA hU~ / ' I AcaraNa eka AdamIne apane lar3akeko kisI mahAtmA ke sAmane peza karate hue kahA--'mahArAja, yaha gur3a bahuta khAtA hai / kisI taraha isakI yaha Adata chur3Aie / ' santa-vinoda 115
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAtmAne kahA-pandraha dina bAda ise mere pAsa lAnA, taba upAya kruuNgaa|' pandraha dina bAda lar3akA phira lAyA gyaa| mahAtmAjIne usase pyArase kahA--'beTA, aba gur3a kabhI na khAnA / ' usI dinase lar3akene gur3a khAnA chor3a diyaa| eka roz2a lar3akeke pitAne mahAtmAjIse kahA-'aba vaha gur3a qataI nahIM khAtA / Apake upadezane jAdUkA-sA kAma kiyaa| lekina kRpayA isa bAtakA rahasya batAie ki Apane vaha upadeza usI dina na dekara pandraha dina bAda kyoM diyA ?' mahAtmAne ha~sakara kahA-'bhAI, jo svayaM AcaraNa na kare use upadeza denekA adhikAra nahIM hai| usake upadezakA asara nahIM hotaa| usa vakta maiM khuda gur3a khAtA thaa| svayaM tyAgake dRr3ha ho jAneke bAda maiMne use tyAgakA upadeza diyaa|' asAdhu eka sAdhu kisI nadIke kinAre dhyAnAvasthita the| pAsa hI eka dhobI kapar3e dho rahA thaa| dupaharako khAnA khAne ghara jAte vaqta dhobIne sAdhuse kahA-'are o gumasuma ! z2arA mere gadhoMko dekhate rhnaa| maiM abhI AyA roTI khAkara ghaMTA bharameM / ' dhobI lauTA to eka gadhA kama paayaa| vaha carate-carate kisI nIcI jagaha calA gayA thA aura naz2ara nahIM AtA thA / dhobIne sAdhuko llkaaraa| burA-bhalA khaa| gAlI-galauja dii| bhir3a bhI par3A / sAdhuse jaba baradAzta na huA to use bhI tAva car3ha aayaa| aba kyA thA ! donoMse gutthamaguttha hone lgii| dhobI balavAn thaa| usane sAdhuko pachAr3a diyA aura sInepara car3ha baiThA / santa-vinoda
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhune zikAyata-bhare lahajemeM pukArA-'maiM itane dinoMse tapasyA karatA rahA huuN| para Aja vipattike samaya koI deva taka merI rakSAko nahIM A rahA !' eka AvAz2a AI-'deva to rakSAko AyA hai, magara use yaha nahIM mAlUma ho rahA ki sAdhu kauna hai aura dhobI kauna / ' siddhi eka sAdhaka thaa| sAdhana karanese use pAnIpara calanekI siddhi prApta ho gaI / vaha guruke pAsa daur3A AyA 'mahArAja ! mujhe jalapara calanekI siddhi prApta ho gaI !!' mahAtmA bole-'isameM kyA huA? yaha kAma to mallAha eka paisese kara detA hai / kyA tumane itanI tapasyA isa tuccha zaktiko pAneke lie hI kI thI? tapa kevala bhagavat-prAptike lie honA caahie|' nIMda eka tapasvI sArI rAta bhajana karate rahate the| kisone pUchA-'Apa rAtako kucha dera so bhI kyoM nahIM lete ?' mahAtmA bole--'jisake nIce narakAgni jala rahI ho aura Upara jise divya rAjya bulA rahA ho, use nIMda kaise A sakatI hai ?' bali svarga-prAptiko lAlasAse eka rAjA yajJa kara rahA thaa| yajJameM bali dene ke lie eka bakarA lAyA gyaa| vaha apanI honIkA AbhAsa pAkara behada mimiyA rahA thaa| rAjAne vinodase apane mantrIse pUchA--'yaha bakarA kyA kaha rahA hai ?' santa-vinoda 117
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ mantrI-'yaha Apase kucha ajaM kara rahA hai|' rAjA-kyA kaha rahA hai ?' mantrI-'yaha kahatA hai ki mujhe svarga nahIM cAhie / maiMne svarga jAnekI Apase kaba icchA prakaTa kI thI ? maiM to ghAsa khAkara hI santuSTa haiM, svargake divya bhoga mujhe nahIM caahieN| agara yajJameM bali diye jAne para prANI svarga calA jAtA hai to tuma apane bApa, mA~, strI, lar3ake, lar3akiyoMkI yA khuda apanI bali dekara svarga kyoM nahIM cale jAte ?' rAjA bar3A zarmindA huaa| usane bakareko chor3a diyA aura yajJa banda karA diyaa| Iza-prApti eka sAdhakane apane sadguruse pUchA-'prabhu-prAptikA upAya kyA hai bhagavan ! mujhe sAdhanA karate-karate itane dina ho gaye magara saphalatA nahIM milii|' guru usa vaqta cupa raha gye| lekina eka dina nadImeM snAna karate vaqta unhoMne use pAnImeM dhara dbaayaa| kucha dera bAda vaha chaTapaTAkara bAhara nikalA / gurune pUchA-'pAnIse nikalanekI kaisI AturatA thI tumhAre dilameM ? jaba bhavajalase bAhara nikalakara prabhuse milaneke lie yU~ hI vyAkula ho uThoge tabhI prabhu-prApti ho jaayegii|' cora vRndAvanake santa gvAriyA bAbA eka dina apanI mastImeM par3e hue the ki do cora A gaye / pUchane lage-'tuma kauna ho ?' _ 'tuma kauna ho?' 110 santa-vinoda
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'hama cora haiN|' 'hama bhI cora haiN|' 'to tuma bhI hamAre sAtha corI karane clo|' 'clo|' tInoM cale / eka gharameM ghusa gaye / coroMne sAmAna bAMdhate hue kahA'tuma bhI baaNdho|' 'tuma hI bA~dho', mahAtmA bole| idhara sAmAna ba~dhA, udhara mahArAjakI naz2ara eka Dholaka para par3a gii| phira kyA thA ! mauja A gaI-uThAkara lage joroMse bajAne ! jAga par3a gaI / 'cora-cora'kA hallA macane lgaa| cora to bhAga gaye, magara bAbAkI Dholaka damAdama bajatI rhii| logoMne binA dekhe-bhAle unheM pITanA zurU kara diyA / bar3I mAra pdd'ii| yahA~ taka ki lohU-luhAna ho gye| magara unhoMne kisIko pITanese rokA nahIM aura lagAtAra Dholaka pITate rahe / Akhira behoza hokara jA pdd'e| taba kahIM logoMne pahacAnA-'are ye to gvAriyA bAbA haiM !' 'mahArAja' Apa yahA~ kaise A gaye ?' 'AyA kaise ! zyAmasundarane kahA-calo corI karane / maiMne kahA calo / unake sAtha calA AyA / yahA~ Dholaka dekhakara merI icchA bajAnekI ho gaI / ' yaha kahakara vo ha~sa pdd'e| bhajanakA vajana ! kisI gA~vameM eka bUr3hA aura usakI bur3hiyA rahatI thii| donoM bilakula apar3ha aura bar3e sIdhe svabhAvake the| unheM ginatI to bIsa taka AtI thI, para kccii-kccii| jaba ve bhajana karane baiThate taba eka-eka sera gehU~ yA canA taulakara apane-apane sAmane rakha lete / 'rAma' kahate jAte aura eka santa-vinoda
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka dAnA alaga rakhate jAte / jaba saba dAnoMko alaga kara lete to samajhate ki 'eka sera bhajana huA !' isI taraha kabhI do sera kabhI tIna sera bhajana karate / kabhI pAMca sera bho ! bahumata eka per3apara eka ullU baiThA thaa| acAnaka eka haMsa bhI ur3atA huA Akara usa vRkSapara baiTha gyaa| haMsa-'ufa ! kaisI garmI hai ! sUraja Aja bar3e pracaNDa rUpase camaka rahA hai|' ulla-'sUraja ? sUraja kyA cIz2a hai ? kahA~ hai sUraja ? isa vaqta garmI hai yaha to ThIka hai, para vaha to a~dherA bar3ha jAne para ho jAtI hai|' haMsane samajhAnekI koziza kI-'sUraja AsamAnameM hai / usakI rozanI duniyAmeM phailatI hai, usIse garmI bhI phailatI hai|' ullU ha~sA-'tumane rozanI nAmako eka aura cIz2a batalAI ! tumhe kisane bahakA diyA hai ? tuma yaha kyA avastuoMkI carcA kara rahe ho !' haMsane samajhAnekI bahuterI koziza kI magara bekAra / Akhira ullU bolA-'acchA calo usa vaTavRkSa taka, vahA~ mere saikar3oM aqalamanda jAtibhAI rahate haiN| unase faisalA karA lo|' haMsane ullUkI bAta mAna lii| donoM ulluoMke samudAyameM pahu~ce, usa ullUne kahA-'yaha haMsa kahatA hai ki AsamAnameM isa vaqta sUraja camaka rahA hai / usakI rozanI duniyAmeM phailatI hai, usIse garmI bhI phailatI hai|' tamAma ullU haMsa par3e-'kyA vAhiyAta bAta hai ! bhAI, na sUraja koI cIz2a hai na rozanI koI vastu / isa bevakUfa haMsake sAtha tuma to bevakUfa na bano !' 120 santa-vinoda
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ saba ullU usa haMsako mArane jhptte| g2anImata yaha thI ki usa vaqta dina thA, isalie haMsa sahI salAmata bacakara ur3a gayA / haMsane manameM socA -- ' bahumata satyako asatya to kara nahIM sakatA / lekina jahA~ ulluoM kA bahumata ho vahA~ kisI samajhadArake lie satyako unake gale utAra sakanA bar3A muzkila hai / ' Az2AdI eka roz2a kisI dubale-patale bher3iyekI eka moTe-tAz2e kutte se mulAqAta ho gayI / bher3iyene kutte se usakI tundI aura tAz2agIkA rahasya pUchA / kuttA bolA- 'merA mAlika mujhe acche-acche pauSTika khAne khilatA hai / tuma bhI mere sAtha raho to tuma bhI aise ho jAo / ' bher3iyA - 'tumheM apane mAlikakA kyA kAma karanA par3atA hai ?" kuttA - 'sirfa gharakI rakhavAlI karanA / ' bher3iyene isa kArya ke lie apaneko samartha mAnA aura kutteke yahA~ calaneko rajAmanda ho gayA / donoM zaharakI tarafa A rahe the ki bher3iyekI naz2ara kuttekI garadanapara par3I / usane pUchA - 'tumhArI garadanapara yaha nizAna kaisA hai ?" kuttA - 'yaha to paTTa e kA nizAna hai / dinameM merA mAlika mujhe bA~dha detA hai tAki logoM ko taMga na karU~ / rAtako gharakI rakhavAlIke lie chor3a detA hai / tuma rahoge to tumheM bhI aisA paTTA pahananA par3egA / ' bher3iyA ulaTe pairoM phirane lagA - 'mujhe jaMgalameM Az2Ada rahakara rUkhAsUkhA khAnA maMjUra hai; para tumhAre mAlikakA ba~dhuA hokara moTA-tAz2A bananA maMz2Ura nahIM / ' santa-vinoda 'mile khuzka roTI jo Az2Ada rahakara ! gulAmI halavese haracanda bar3hakara !! ' 121
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvanA eka strI kisI sAdhuse prArthanA karatI huI bolI-'mahArAja, Aja kRpA karake hamAre ghara padhAra kara hameM kRtArtha kIjie / ' sAdhu usake yahA~ gyaa| strIne usake lie eka kaTorImeM dUdha DAlA, magara jaba dUdha DAlate vaqta haMDiyAkI sArI malAI kaTorIme girI to strIke muMhase besAkhtA 'are-are !' nikala pdd'aa| phira bhI usane usameM zakkara milA kara dUdha sAdhuke Age sarakA diyaa| sAdhu jJAna-upadezakI bAteM karatA rahA, magara usane dUdha na piyA / strI samajhatI rahI ki zAyada dUdha abhI bahuta garama hai isalie nahIM pI rahe / jaba carcA khatma huI to sAdhu yU~ hI calane lgaa| 'mahArAja, dUdha to pIjie !' 'nhiiN| tumane isameM malAI aura zakkarake alAvA eka aura cIz2a bhI milA dI hai, isalie maiM isa dUdhako nahIM pI sktaa|' 'aura kyA milA diyA hai, mahArAja ?' 'are-are !' jisa dUdhameM 'are, are !' milA huA hai, maiM use nahIM pI sktaa|' saMgati eka kutte aura eka billomeM bar3I dostI thii| donoM premase sAtha rahate / eka roz2a ve eka sAdhume milane Aye, aura vinodameM eka dUsarekI zikAyata karane lge| ___ kuttA bolA-'mahArAja, yaha billI bar3I badamAza aura cAlAka hai| bar3I hI burI hai| yaha mara kara agale janmameM kyA banegI ?' billI bIca hI meM bola uThI- aura mahArAja, yaha kuttA mahA kharAba hai, hamezA bhauMkatA yA gurrAtA rahatA hai| yaha mara kara kyA banegA ?' 122 santa-vinoda
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhu kahane lage - 'acchA hotA ki ye savAla mujhase na pUche jAte / khaira jaba pUchate hI ho to suno - yaha billI nirantara tumhArA saMga karatI hai isase tumameM isakI AdateM aura svabhAva lagAtAra AtA rahatA hai / isalie tuma agale janma meM billI banoge / aura billI bAI, cU~ki tuma sadA kutteke sAtha rahatI ho aura yU~ usake guNa-doSa grahaNa karatI rahatI ho, isalie tuma agale janma meM kuttA banogI / ' vIra eka bAra do rAjapUta naukarIke lie bAdazAha akabara ke darabAra meM gaye / akabarane unakI khUbiyA~ pUchIM / unhoMne kahA - 'hama vIra haiM / ' bAdazAhane pUchA ki tumhArI vIratAkA sabUta kyA hai ? yaha sunate hI donoMne myAnoMse apanI-apanI bijalI-sI talavAreM khIMca lIM aura unheM eka dUsareke sIneke pAra kara diyA ! aura yU~ bAdazAhako apanI vIratAkA sabUta de diyA / zAnti aura azAnti eka kamare ke andara hara tarafa bahuta-se choTe-choTe darpaNa lage hue the 1 usameM eka kuttA ghusa AyA / hara darpaNa meM kuttA dekha-dekhakara bhauMkane lagA / aura bhauMka-bhauMkakara kleza aura duHkhase mara gayA / usI kamare meM kabhI eka sundara rAjakumAra AyA / vaha hara darpaNa meM apanI manohara chabi dekha-dekhakara Ananda manAtA rahA / duniyA meM burA AdamI hara tarafa burAI dekhakara dukhI hotA hai, acchA AdamI hara cIz2a meM acchAI dekhakara sukhI hotA hai; aura agara vaha prabhumaya hai to hara vastuko prabhumaya dekhatA hai / santa-vinoda 123
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalpanA eka AdamI bahuta bhUkhA thA, magara use kucha khAneko nahIM mila rahA thaa| Akhira use eka tadabIra suujhii| vaha eka jagaha A~kheM banda karake baiTha gayA aura kalpanA karane lagA ki usake sAmane garamAgarama caTapaTI masAledAra kar3hI hai aura vaha use dabAdaba khAye jA rahA hai aura usakA mu~ha jalatA jA rahA hai / isa kalpanAkI kar3hIse muMha jalaneke kAraNa vaha 'sI sI' bhI karatA jA rahA thA / __ itane meM eka AdamI udharase guz2arA / usane pUchA-'bhAI, yaha 'sI-sI' kyoM kara rahe ho ?' 'kalpanAkI garama-garama kar3hI khA rahA huuN|' Agantuka bolA-'agara kalpanAkA hI AhAra lenA hai to kar3hI sarIkhI mAmUlI cIz2a kyoM khAte ho, bar3hiyA bar3hiyA miThAiyAM kyoM nahIM khAte ?' uddhAra eka santa hamezA logoMkA bhalA karanemeM lage rahate the, to bhI kucha duSTAtmA unheM akAraNa kaSTa diyA karate the / ____eka roz2a eka durjana unake pAsa Akara yahA-tadvA bakane lagA / santane use premapUrvaka samajhAnekA prayatna kiyA; magara vaha to gAliyA~ dene lagA! kucha dera bAda santa apane gharakI aura cale to vaha AdamI bhI gAlI detA huA unake pIche-pIche calane lgaa| jaba ghara A gayA to santa bole---'bhAI, aba tU mere ghara hI raha, tAki gAliyAM deneke lie tujhe calakara na AnA pdd'e|' vaha AdamI sacamuca santake ghara rahaneke lie taiyAra ho gyaa| vahA~ rahakara santakA ucca jIvana dekhakara vaha bar3A zarmindA huaa| usake bAda to vaha vahA~ rahakara santako sevA bhI karane lgaa| 124 santa-vinoda
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka dina santa bole -- ' bhAI, aba tU apane ghara jA / ' 'nahIM, mujhe yahIM rahane dIjie', AdamIne javAba diyA / santa kahane lage-- 'bhale raha, para eka zarta para ki jaba maiM kucha burA kAma karUM tU mujhe gAlI diyA karanA / ' sunakara AdamIkI A~khoM meM A~sU A gaye / zamsa tabareja hindustAna meM zamsa tabarez2a nAmaka eka mahAn sAdhu thA / divya svarUpake alAvA kisI aura hastIkA kAyala nahIM thA thA aura prabhu rUpa se vicaratA thA / / vaha Izvara ke vaha prabhumaya eka roz2a kisIne eka marA huA lar3akA usake sAmane lAkara rakha diyA aura use jindA kara denekI prArthanA kii| zamsa tabarez2a bole--'kuma bismillAha / ' ( uTha khudA ke nAmase ) | para lar3akA z2indA na huA / unhoMne phira duharAyA -- 'kuma bismi llAha / ' lekina lar3akemeM jAna na lauttii| unhoMne phira kahA - 'uTha khudAke nAmase / ' magara vaha nahIM uThA / taba zamsa tabareja bole- 'kuma bijinI' (uTha mere hukma se ) / lar3akA jIkara uTha khar3A huA ! santa-vinoda cA~dI eka dina eka kaMjUsa daulatamanda kisI jJAnIke pAsa AyA / jJAnI use eka zIze kI khir3akIke pAsa le gayA / jJAnI - 'isameM se dekhakara batAo kyA naz2ara AtA hai / ' kaMjUsa - ' loga / ' 125
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnI taba use eka darpaNa ke sAmane le gayA ! 'aba kyA dikhAI detA hai ?" 'maiM apane Apako dekha rahA hU~ !" 'dekho', jJAnI bolA, ' khir3akI meM bhI kAca hai aura darpaNa meM bhI kAca hai / lekina darpaNake kAcameM z2arA cA~dI lagI huI hai aura jyoMhI cAMdI AI ki tuma auroMko dekhanA banda kara dete ho aura sirfa khudako dekhane lagate ho / ' maha~ge bhoga eka jaMgalI gadhene eka pAlatU gadheko ArAma se bar3hiyA-bar3hiyA khAne khAte dekhA / vaha usake saubhAgyapara use mubArakabAdiyAM dene lagA / lekina kucha dera bAda usane dekhA ki usakI pIThapara bhArI bojhA ladA huA hai aura pIchese eka AdamI use eka DaMDe se mAratA huA hA~ka rahA hai / vaha bolA, 1 aba maiM tumheM badhAiyA~ nahIM de sakatA, kyoMki maiM dekhatA hU~ ki DaTakara mAlamalIdA ur3AnekI tumheM bhArI qImata cukAnI par3atI hai / ' vAgbhaTa eka zikArI zerake Ane-jAneke rAstekI jAnakArI prApta kara rahA thA / usane jaMgalake eka nivAsIse pUchA - 'zerakI mA~da kahA~ hai ?" 'mA~da kyA, maiM tumheM zera hI dikhAye detA hU~ -- dekho vaha khar3A hai tumhAre pIche / ' sunate hI zikArI Darake mAre pIlA par3a gayA aura usakI ghigghI baeNdha gaI / kAyara pralApa karate haiM, zUravIra karake dikhAte haiM / 126 santa-vinoda
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ tohaphA yUnAnakA rAjA sikandara mahAn jaba bhArata-vijayakI icchAse calA to usane apane guru arastU ( Aristotle ) se pUchA 'Apake lie bhAratase kyA lAU~ ?' arastU bole'mere lie vahA~se aisA guru lAnA jo mujhe brahmajJAna de ske|' zAnti eka sakhta garama dina eka zera aura eka rIcha kisI choTe tAlAbapara pAnI pIne aaye| pahale pAnI kauna piye isapara donoM jAnakI bAjI lagAkara lar3ane lge| sA~sa leneke lie kSaNabhara ruke to dekhA ki kucha giddha unameMse kisIke maranepara khAneke intajAra meM baiThe haiM / isa najAreko dekhakara unhoMne lar3anA banda kara diyA / bole-'giddhoM aura kauoMse khAye jAnese yaha bahatara hai ki hama dosta bana jAya~ / ' majanU~ kisIne majanU~ko ittilA dI ki 'allAha miyAM Apase milane Aye haiN|' majanUM bolA-'unase kaha do ki lailA banakara AnA cAhe to mila sakate haiM, varnA mujhe phursata nahIM hai|' mauta eka bUr3hA kamajora lakar3ahArA lakar3iyoMkA eka bhArI gaTThA sirapara liye jA rahA thaa| kaSTase dukhI hokara usane vaha gaTThA sirase pheMka diyA santa-vinoda 127
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura bilakha kara kahane lagA- 'isase to mota A jAtI to acchA thA !' usakA yaha cAhanA thA ki mauta Akara khar3I ho gaI ! 'maiM hAz2ira huuN| batA tUne mujhe kyoM yAda kiyA hai ?" mauta ko dekhakara bUr3hA bhayase thara-thara kA~pane lagA / bolA- 'maiMne tujhe sirfa isalie bulAyA hai ki yaha bojhA uThAkara mere sirapara rakha de / ' ahaMkAra bharata cakravartI chaha khaNDa jItakara jaba vRpabhAcala parvatapara apanA nAma lisane gaye, taba unheM abhimAna huA ki maiM hI aisA cakravartI huA hU~ jisakA isa parvatapara nAma rahegA / lekina pahAr3apara pahu~cane para unhoMne dekhA ki vahA~ to unase pahale bezumAra cakravartI A-Akara apanA nAma likha gaye haiM / nayA nAma likhaneko jagaha taka na thI / yaha dekhakara unakA garva kharva ho gayA / Akhira eka nAma miTAkara apanA nAma likhA / dIkSA eka bAlaka eka dharmaguruke pAsa dIkSA lene gayA / gurune isake lie usake pitA kI anumati cAhI / bAlakane mA~se Akara kahA - ' mA~ apane svecchAcArI jIvanako chor3a cukI thI aura apane putrakA bhI kalyANa cAhatI thI / bolI- 'beTA, unase kahanA ki mere pitAkA nAma to merI mA~ko bhI nahIM mAlUma / bAlakane mA~kA sandeza guruko sunA diyA / gurune usakI mA~kI satyavAditA se prabhAvita hokara saharSa dIkSA de dI / eka vezyA-putra ko dIkSA deneke kAraNa gurukI AlocanAe~ hone lagIM / santa-vinoda 128
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurune samajhAyA-'ghRNA pApase karanA cAhie, pApIse nhiiN| dharma patita-pAvana hai| vaha pApI-se-pApIkA uddhAra kara sakatA hai| vezyA bhI apane pApoMkA prAyazcitta kara tapobalase pavitra bana sakatI hai| phira yaha to nirdoSa bAlaka hai| agara pApa kiyA bhI hai to isakI mA~ne kiyA hai, usakA daNDa ise kyoM mile ?' sevA haz2arata muhammada masajidameM namAz2a par3hane jAte to rAstemeM eka bur3hiyA unapara kUr3A DAlakara roz2a taMga kiyA krtii| haz2arata yaha upasarga zAnta bhAvase sahakara Izvarase prArthanA karate ki use sadbuddhi de / eka dina muhammada sAhabane dekhA ki bur3hiyAne kUr3A nahIM DAlA / ve usake yahA~ gye| mAlUma huA ki vaha bImAra hai| ve apanA saba kAma chor3akara usakI tImAradArI karane lge| bur3hiyAne jaba unheM yaM sevA karate dekhA to vaha zarmase pAnI-pAnI ho gaI aura unake dharmameM dIkSita ho gii| pATha kaurava aura pANDava jaba bacapanameM par3hA karate the to eka dina unheM par3hAyA gayA-'saca bolo| krodha na kro|' agale dina sivAya yudhiSThirake sabane yaha pATha pharaphara sunA diyaa| gurujI bole-'yudhiSThira, tU bar3A mandabuddhi hai| tU itanA choTA pATha bhI yAda karake na lA sakA !' yudhiSThira bole-'gurujI, maiM apanI mandabuddhipara lajjita huuN| para eka dina meM to kyA z2indagIke Akhira taka bhI agara isa sabaqapara cala sakA to apaneko bhAgyavAn smjhNgaa|' santa-vinoda 126
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAsiruddIna sulatAna nAsiruddIna bar3A dharmaniSTha aura svAvalambI thaa| vaha rAjakoSase kucha bhI na lekara hAthase kitAboMkI naqaleM taiyAra karake guz2ara karatA thA / rasoI bhI begamako khuda banAnI par3atI thI / eka roz2a usane bAdazAhase prArthanA kI-'khAnA pakAnemeM merI u~galiyA~ jhulasatI haiM, eka naukarAnI to rakha diijie|' bAdazAha bole-khaz2Anepara merA koI adhikAra nahIM, vaha to prajAkI sampatti hai / aura merI hAthakI sImita kamAImeM naukarAnI kaise rakkhI jA sakatI hai ?' harIcchA atyAcArI romana samrAT nIrokA z2amAnA thaa| taba egrIpInasa nAmakA eka satyavAdI, nirbhIka vIra rahatA thaa| vaha bar3A hI sahanazIla aura AnandI svabhAvakA thA / ___kaI dinake bAda use khAnA nasIba huaa| apane mitrake sAtha baiThakara khAnA zurU hI karanevAlA thA ki daravAz2A kholakara nIroke sipAhI ghusa aaye| sipAhiyoMkI Tukar3IkA saradAra bolA-'egrIpInasa ! samrAT nIrone tumheM saz2A dI hai|' 'kAhekI ? mautakI ?' 'nahIM, dezanikAlekI / ' 'zukra hai khudAkA / para z2arA Thahara sakoge ? maiM khAnA khA luuN|' 'mujhe afasosa hai ! nIrokA hukma hai ki tumheM fauran afarIqA bheja diyA jaay| 'to calo, afIrIqA calakara jImeMge / yahI IzvarakI marjI hogii|' egrIpInasa ha~sate hue bolaa| 130 santa-vinoda
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaccA-pakkA santa-maNDalIke sAtha jJAnezvara mahArAja bhakta gorA kumhArake ghara aaye| nAmadeva bhI sAtha the| jJAnezvarane gorAse kahA-'tuma kuzala kumbhakAra ho| zarIra bhI to miTTokA baratana hI hai| batAo to hamameM se kauna-sA baratana kaccA hai ?' gorAne piTanI lekara nambaravAra saba santoMko ThokanA zurU kara diyA / saba santa mAra khAkara bhI zAnta rahe / jaba nAmadevakI bArI AI to ve bigar3a uThe / gorA bole--'yaha baratana kaccA hai|' isa apamAnase nAmadeva bar3e dukhI hue| unhoMne prArthanAmeM prabhuse isakI zikAyata kii| __ javAba AyA-'abhA tujhameM bheda-bhAva hai, isalie abhI tU kaccA hI hai| zivAlayameM santa viThobA khecarase jJAna prApta kara / ' ___nAmadeva viThobAke pAsa gye| viThobA apane paira zivakI piMDIpara dhare so rahe the| yaha dekhate hI nAmadevako bar3I azraddhA huii| kaha baiTe-'Apa bar3e santa kahalAte haiM aura zaMkarakI piMDIpara paira rakhate haiM !' viThobA-'to mere paira uThAkara usa jagaha rakha do jahA~ ziva-piDI na ho|' nAmadevane unake paira haTAkara anyatra rakkhe / magara vahA~ bhI ziva-piMDI unake pairoMke nIce dIkha pdd'ii| vaha unake paira uThA-uThAkara alaga rakhate jAte magara ziva-piMDI unake pairoMke nIce hI rhtii| yaha dekhakara nAmadeva asamaMjasameM par3a gye| viThobA khecarake caraNa pakar3akara isakA rahasya pUchA / viThobAne unheM advaitakA bodha kraayaa| nAmadevakI dvaita-buddhi miTa gaI / aba vaha bhI 'pakke baratana' bana gaye / santa-vinoda 131
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ sabakA Izvara eka perisa meM, eka jhopar3e meM, ibrAhIma apanI bIbI aura baccoM ke sAtha rahatA thA / agarace vaha g2arIba thA magara dharmAtmA aura udAra thA / usakA ghara zahara se dasa mIla dUra thA / Ane-jAne vAle yAtrI usake yahA~ aksara ThaharA karate the / ibrAhIma unakI munAsiba mehamAMnavAz2I karatA thA / jaba yAtrI parivAravAloMke sAtha bhojana karane baiThate, taba ibrAhIma khAnese pahale eka prArthanA bolatA aura IzvarakA AbhAra mAnatA / usake mehamAna bhI prArthanA meM zAmila hote / yaha krama kucha arase taka calatA rahA / lekina sava dina samAna nahIM hote / kucha varSo ke bAda ibrAhIma bahuta g2arIba ho gayA / phira bhI usane yAtriyoM kA svAgata karanA banda na kiyA / vaha aura usake parivAravAle eka bAra bhojana karate aura dUsarI vaqtakA khAnA yAtriyoMke lie rakha chodd'te| isase ibrAhImako bar3A Ananda hotA, magara sAtha hI use yaha abhimAna hone lagA ki vaha bar3A puNyAtmA hai / vaha apane dharmako bhI duniyA kA sabase bar3A dharma mAnane lagA / eka roz2a eka thakA- mAdA bUr3hA AdamI ibrAhIma ke yahA~ AyA / becArA bahuta kamaz2ora thA / kamara kamAnakI taraha jhukI huI thI aura kamaz2orIke kAraNa usake qadama bhI sIdhe nahIM par3ate the / usane ibrAhImakA daravAz2A khaTakhaTAyA / ibrAhImane usako svAgata kiyA aura ArAma se baiThAyA / thor3I dera ke bAda bUr3hA bolA- 'beTA, maiM bar3I dUrase AyA hU~, bahuta bhUkhA hU~ / ' ibrAhIma uThA aura khAnA lAyA / khAnA zurU karanese pahale ibrAhImane, hasva mAmUla apanI prArthanA par3hI / usakI strI aura baccoMne prabhuke AbhAra , pradarzana meM bhI bhAga liyA / ibrAhImane dekhA ki vaha bUr3hA unake sAtha prArthanA meM zAmila nahIM huA / isalie usane usase pUchA - 'kyA tuma hamAre 132 santa-vinoda
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ Izvara meM vizvAsa nahIM karate ? tumane hamAre sAtha prArthanA kyoM nahIM bolI ?' bUr3hene javAba diyA- 'hama agnikI pUjA karate haiM / ' yaha sunakara ibrAhIma bhar3aka utthaa| usane cillAkara kahA - ' agara tumheM mere Izvara meM vizvAsa nahIM hai, aura merI prArthanA bolanese inakAra hai, to tuma isI vaqta gharase nikala jAo / ' ibrAhImane binA khAnA khilAye buDDheko gharase nikAla diyA aura daravAjA banda kara diyA / lekina jyoM hI usane aisA kiyA ki kamare meM prakAzakI eka jyoti phailI aura eka phariztA prakaTa huA / aura ibrAhImase bolA- 'yaha tumane kyA kiyA ? Izvara isa g2arIba bUr3he AdamIkA sau varpase bharaNa-poSaNa karatA rahA hai magara tuma dharmAtmA bananepara bhI use sirfa isalie khAnA na khilA sake ki vaha anya dharmAvalambI hai | duniyA meM kitane hI dharma hoM lekina Izvara eka hai aura vaha sabakA pitA hai / ' yaha kahakara fariztA g2Ayaba ho gayA / ibrAhImako apanI mUrkhatAkA jJAna huA / vaha bUr3he ke pIche bhAgA aura usase mAfI mA~gI / kSamA karate hue bUr3hene kahA - 'zAyada tumane anubhava kara liyA ki Izvara eka hai / ' ibrAhIma yaha sunakara daMga raha gayA, kyoMki fariztene bhI usase yahI bAta kahI thI / bhrama eka yuvakane bI0 e0 pAsa kiyaa| naukarI milii| zAdI kI / bImA karavAyA | eka sAdhune usase pUchA - ' abhI to tumhArI umra choTI hai, itanI jaldI bImA kyoM karAyA ?' santa-vinoda 133
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ yuvaka bolA - 'mahArAja ! jindagIkA kyA ThikAnA ! zAyada kucha ho gayA to merI patnIko kaSTa na ho isalie bImA karavAyA hai / ' isapara sAdhune kahA- 'taba tU roz2a bhagavAnkA nAma smaraNa karatA raha / ' yuvaka bolA - 'usake lie abhI bahuta vaqta hai / bur3hApemeM dekhU~gA / ' yaha sunakara sAdhuko ha~sI to AI magara cupa rahA / bhagavAn ke bhagavAn ! eka bAra nArada RSi dvArakA Aye / unheM roka to thI hI nahIM, andara taka cale gaye / para kahIM bhagavAn kRSNa na dikhe / Akhira unhoMne rukmiNIse pUchA - ' yajamAna kahA~ haiM ?' 'pUjA meM baiThe hue haiM / ' yaha sunakara nArada hairata meM par3a gaye / socane lage ki tribhuvanake RSi, muni, saMta, siddha, yogI, tyAgI, bhogI saba jisako bhagavAn mAnakara pUjate haiM vaha kisakI pUjA karatA hai ! nArada devaghara meM dAkhila hue / dekhate haiM ki bhagavAn bhaktoMkI mUrtiyoMke sAmane dhyAnAvasthita baiThe hue haiM ! sukhI kauna ? eka gA~va meM eka brahmacArI rahatA thA / hanumAn ke maMdirameM rahatA, laMgoTI lagAtA, bhikSA mA~gatA aura upAsanA, bhajana, nAmasmaraNa karatA huA Ananda dina guz2AratA thA / eka dina eka bar3A raIsa usa maMdira meM AyA / usake naukara-cAkara aura ThATha-bATa dekhakara brahmacArIko lagA ki yaha bar3A sukhI AdamI honA cAhie | usane usase pUchA / raIsa bolA - 'maiM sukhI kahA~ ! mere koI bAlabaccA nahIM hai / amuka gA~vameM jo dhanavAn rahatA hai usake cAra lar3ake haiM | vaha hai saccA sukhI / ' 134 santa-vinoda
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmacArI usa zrImaMtake yahAM gyaa| vaha bolA-'are, maiM kAhekA sukhI! mere lar3ake merI AjJA nahIM maante| par3he-likhe bhI nahIM haiN| duniyAmeM vidyAkA mAna hai| usa gAMvameM jo vidvAn rahatA hai vaha hai saccA sukhii|' brahmacArI usa vidvAnke pAsa gyaa| usane kahA-'mujhe sukha kahA~ ! tamAma haDDiyA~ sukhAkara maiMne vidyA par3hI, para mujhe peTa bharane lAyaqa bhI nahIM miltaa| amuka gA~vameM jo netA rahatA hai sukhI to vaha hai|' brahmacArI usa netAke pAsa gyaa| netA bolA-'mujhe sukha kase ho? mere pAsa dhana hai, vidyA hai, kIti hai, bAlabacce haiN| saba hai, para loga merI bar3I nindA karate haiN| yaha mujhe sahana nahIM hotaa| usa gA~vameM hanumAnke maMdirameM rahanevAlA, bhikSA mAMgakara bhagavAnke bhajana-upAsanAmeM masta rahanevAlA eka brahmacArI hai| sacamuca sukhI AdamI koI hai to vaha hai|' brahmacArI apanA hI varNana sunakara zarmAyA aura apanI jagaha lauTa AyA aura pUrvavat sukhase rahane lgaa| draupadI yudhiSThira draupadIko juemeM hAra gye| duryodhanane use sabhAmeM lAnekA hukma kiyaa| duHzAsana use sabhAmeM khIMcakara lAyA aura AjJA pAkara use naMgI karane lagA! sArI sabhA cupacApa tamAzA dekhatI rhii| draupadIne dharmarAja yudhiSThirase kahA-'Apa merI rakSA kareM / ' dharmarAja bole'satya merA vrata hai| use chor3akara maiM terI rakSA nahIM kara sktaa|' usane bhImase kahA / bhIma bole-'kyA karU~ ! yaha dharmarAja mujhe kucha karane nahIM dete| inakI AjJAkA ullaMghana maiM kese karUM ?' usane arjunakI tarafa dekhA / arjuna garadana jhukAye baiThe rahe / nakula va sahadeva bhI yU~ hI raha gaye / taba usane bhagavAnko pukArA aura unhoMne usako lAja rkhii| santa-vinoda 135
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa ghaTanAke kucha arse bAda eka roz2a draupadIne kRSNase pUchA'kRSNa ! vastraharaNake vaqta tU Ane hI vAlA thA to merI itanI viDambanA hone taka rukA kyoM rahA ?' kRSNane javAba diyA-'maiM to terI madadako AyA huA thaa| lekina terA dhyAna merI tarafa nahIM thaa| tU apane rakSaNake lie pANDavoMpara Asa lagAye thii| jaba mujhe pukArA to maiMne tatkAla apanA kAma zurU kara diyaa|' duniyA eka sAdhune cAra vRddhajana bulAye aura unase duniyAkA anubhava pUchA pahalA-'are duniyA bar3I makkAra hai ! haraeka kisI-na-kisI tarahake chalase apanA ullU sIdhA karanemeM lagA huA hai|' dUsarA-'kyA kaheM ! Aja duniyAmeM itanI anIti bar3ha gaI hai ki kisIkA bhI vizvAsa nahIM kiyA jA sktaa|' tIsarA-'duniyAmeM saba svArthake sage haiN|' cauthA-'isa duniyAmeM sukha va samAdhAna bilakula nhiiN|' sabakI sunakara sAdhu bolA-'to calo bhAI, hama saba saMnyAsa le leN| aisI duniyAmeM lage rahanese kyA fAyadA ?...' Age sAdhu kyA kahatA hai yaha sunane ke lie eka bhI buDDhA na ThaharA ! duniyAkA sukha eka AdamI jaMgalameMse jA rahA thaa| usane ekAeka zerakI dahAr3a sunI / vaha bhaagaa| thor3I dUra bhAganepara use eka madoddhata hAthI dikhA jo usakI tarafa lapaka kara Ane lgaa| AdamI becArA Ar3e raste daur3ane 136 santa-vinoda
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ lgaa| para ghAsa bar3I ugI huI thI isalie rAstA sAfa na dikhaneke kAraNa vaha eka kueMmeM jA giraa| usameM pAnI jyAdA nahIM thA, para vahA~ eka bhayaMkara sA~pa thA / use dekhakara AdamI eka per3akI jar3ake sahAre Upara car3hane lagA aura kinAre para uge hue eka vRkSakI DAlako pakar3akara laTaka gyaa| eka safeda aura eka kAlA cUhA usa DAlako kATa rahe the| nIce sAMpa mu~ha phAr3e usake giranekI bATa dekha rahA thaa| usa vRkSapara madhumakkhiyoMkA eka chattA thA, jisase kabhI-kabhI eka bUMda zahada TapakatA thA aura usa AdamIkI nAkapara par3atA thA jise cATakara vaha sukha anubhava karatA thaa| aisA hai duniyAkA sukha ! khoTA vedAnta eka nyAyAdhIza thaa| vaha bar3A bhakta thaa| eka bAra eka cora usake sAmane lAyA gyaa| corane apanA jurma kabUla kiyaa| saz2A denese pahale nyAyAdhIza bolA 'tujhe aura kucha kahanA ho to kaha sakatA hai|' cora gambhIra hokara kahane lagA-'jaja sAhaba ! Aja Apake sAmane khar3A rahane meM mujhe bar3A Ananda ho rahA hai| maiMne sunA hai ki Apa bar3e bhakta haiN| mujhe sirpha yahI kahanA hai ki maiMne apane vaza corI nahIM kii| bhagavAnne mujhe jaisI preraNA dI vaisA maiMne kiyaa| usakI icchAse mere hAthoM corI huI hai| isalie usake lie mujhe doSo na tthhraayeN|' corakI bAta sunakara kacaharIvAle dekhate-ke-dekhate raha gaye / lekina nyAyAdhIza pakkA niklaa| usane phaisalA diyA-'corakA kahanA mujhe pUrI taraha mAnya hai / jisa bhagavAnne use corI karanekI preraNA santa-vinoda
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ dI vahI bhagavAn mujhe use saz2A denekI preraNA kara rahA hai / jaise corI bhagavAnko icchAse huI vaise hI saz2A bhI bhagavAnko icchAse dI jA rahI hai / eka varSa, sakhta qaida / ' cintA cintA bar3I vilakSaNa hai ! eka Adamoko lar3ake ko zAdIko cintA thI / kucha dinoM bAda zAdI ho gaI / taba isa bAtako cintA laga gaI ki bahUkA vartana acchA nahIM hai / phira isa bAta kI cintA lagI ki usake baccA nahIM hotA / kucha samaya meM usake baccA ho gayA / lekina usa bacceko fiTa Ane lage, isalie isakI cintA ho gaI / Akhira kucha kAla bAda bacce ko fiTa AnA banda huA to buDDheko fiTa Ane lage / usako cintA karate karate mara gayA / 138 O santa-vinoda
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
_