Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ moharite saccavayaNassa palimaMthU (ThANaMgasutta, 529) BAR anusaMdhAna zrI hemacandrAcArya prAkRtabhASA ane jainasAhitya viSayaka saMpAdana, saMzodhana, mAhitI vagerenI patrikA 20 saMpAdaka vijayazIlacandrasUri paM. dIpavijaya - Alikhita "vasudhArA" citrapaTa kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi ahamadAbAda T
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ moharite saccavayaNassa palimaMthU ( ThANaMgasutta, 529 ) 'mukharatA satyavacananI vighAtaka che' anusaMdhAna prAkRtabhASA ane jainasAhitya-viSayaka saMpAdana, saMzodhana, mAhitI vagerenI patrikA 20 saMpAdaka vijayazIlacandrasUri zrI hemacandrAcArya kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi ahamadAbAda 2002
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Adya saMpAdaka : DaoN. harivallabha bhAyANI saMpAdaka : vijayazIlacandrasUri saMparka : anusaMdhAna 20 mUlya : ru. 50/ prakAzaka : kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi, ahamadAbAda mudraka : C/o. atula eca. kApaDiyA A- 9, jAgRti phleTsa, pAlaDI mahAvIra TAvara pAchaLa amadAvAda - 380007 prAptisthAna : (1) A. zrIvijayanemisUri jaina svAdhyAya mandira 12, bhagatabAga, jainanagara, navA zAradAmaMdira roDa, ANaMdajI kalyANajI peDhInI bAjumAM, amadAvAda - 380007 (2) sarasvatI pustaka bhaMDAra 112, hAthIkhAnA, ratanapola, amadAvAda - 380001 kriznA grAphiksa, kirITa harajIbhAI paTela 966, nAraNapurA jUnA gAma, amadAvAda - 380013 ( phona : 079-7494393)
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ nivedana yAtrA e manuSyajIvananI atyaMta umadA, upayukta ane unnAyaka pravRtti che. yAtrAnA vividha prakAromA tIrthayAtrA ane padayAtrAnI jema bodhayAtrA ane zodhayAtrAno paNa samAveza thAya che. 'anusandhAna' patrikA e zodhayAtrAnI pravRtti che. A yAtrA- pravRttimAM jeTalA vadhu sahayAtriko joDAya teTalo vega, utsAha, pariNAma vageremAM vadhAro ane lAbha thAya. saMskRtanI prakhyAta gadyoktimAM kaDaM paNa che ke 'eko dhyAnaM, dviradhyAyI, tribhiH panthAH', arthAt yAtrAmAM traNa (ke tethI adhika) sahayAtrI hovA ghaTe. saune AmaMtraNa - puna: punaH ! - vijayazIlacandrasUri
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukrama 1. Agamika zrI jayatilakasUrikRto savRttikaH caturhArAvalI citrastavaH -saM. vijayazIlacandrasUri 1 2. mahopAdhyAya zrIyazovijaya gaNikRta AtmasaMvAdaH -saM. vijayazIlacandrasUri 36 -saM. vijayazIlacandrasUri 95 3. keTalIka prakIrNa laghu-racanAo 4. vasudhArA dhAraNI ane 'vaso'nuM vasudhArAmaMdira -vijayazIlacandrasUri 103 5. DhUMka noMdha 109 111 .. 6. prakAzana mAhitI 7. smRtizeSa 115
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agamika zrI jayatilakasUrikRto savRttikaH caturhArAvalI citrastavaH // saM. vijayazIlacandrasUri : madhyakAlIna jaina kavioe saMskRta bhASAmAM citra-vicitra prakAranI asaMkhya racanAo karI che. emAM jeTalI prakAzita che te karatAM aprakAzita racanAono jaththo bahu moTo che. anusandhAna'nA mAdhyamathI AvI thoDIka kRtio paNa saMskRtajJonA hAthamAM pahoMcADavAno adano prayAsa che. 'caturhArAvalIcitrastava' nAmanI eka laghu racanA ahIM ApavAmAM AvI che. AmAM 14 padyono eka evA cAra 'hAra' nI racanA thaI che. pratyeka hAramA 12 ratno, 13mA padyarUpa 1 nAyaka / mukhya ratna (penDanTa) ke madhyamaNi, ane laTakatA ratnapuSpasamAna 14muM padya - Ama yojanA jovA maLe che. tamAma padyo citrakAvyarUpa che, temAM paNa madhya-maNirUpa 4 padyo to citra bandha kAvyAtmaka che. A stotromA kavine jaina paraMparAne mAnya evA 96 tIrthaMkaronAM nAmo guMthavApUrvaka stavanA karavAnuM abhipreta che. pratyeka padyamAM be tIrthaMkaronAM nAmo vaNI lIdhAM hoI 12 padyomAM 24 tIrthaMkaro samAI gayA che. 96 jinanI samajUtI A pramANe che : bharatakSetramAM thayela RSabhadevathI mahAvIrasvAmI sudhInA, vartamAna samayanA 24 tIrthaMkaronI guMthaNI prathama hArastavamAM; atIta (bhUta) kALamAM thayelA kevalajJAnIthI saMpratijina sudhInA 24 jinezvaronI guMthaNI bIjA stavamAM; AgAmI (bhaviSya) kALamAM thanArA padmanAbhathI bhadrakRt sudhInA 24 jinanI guMthaNI trIjA stotramAM ane hAlamAM mahAvideha kSetromAM viharI rahelA (viharamANa) sImandharasvAmI Adi 20 tathA jaina paraMparAmAM zAzvatajina tarIke oLakhAtA 4 ema 24 jinanI guMthaNI caturthastotramAM karavAmAM AvI che. kavie krama paNa majAno goThavyo che. prathama ane covIzamA e be jina prathama zlokamAM; bIjA ane trevIzamA jina bIjA zlokamAM; ema -
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ July-2002 AnupUrvI ane pazcAnupUrvInA sumeLamAM 12mA padyamAM 12 mA ane 13mA bhagavAnanAM nAma ane stavana AvI jAya. A uparathI 96 jinanAM nAmo kramazaH Ama goThavI zakAya : 1. prathama stotra gata vartamAna 24 jina : - RSabha, ajita, saMbhava, abhinandana, sumati, padmaprabha, suvidhi, zItala, zreyAMsa, vAsupUjya, vimala, ananta, dharma, zAnti, kuMthu, arapati, malli, (muni) suvrata, nami, nemi, pArzva, mahAvIra. dvitIyastotragata atIta 24 jina :- kevalajJAnI, nirvANI, sAgara, mahAyazaH, vimala, sarvAnubhUti, zrIdhara, dattadeva, dAmodara, sutejaH, zrIsvAmI, munisuvrata, sumati, zivagati, astAgha, namIzvara, anala, yazodhara, kRtArtha, jinezvara, zuddhamati, zivakara, syaMdana, saMprati. tRtIyastotragata anAgata 24 jina: - padmanAbha, sUradeva, supArzva, svayaMprabha, sarvAnubhUti, devazruta, udaya, peDhAla, poTTila, sitakIrti. suvrata, amama, niSkaSAya, niSpulAka, nirmama, citragupta, samAdhi, saMvara, yazodhara, vijaya, malladeva, devadeva, anaMtavIrya, bhadrakRt. caturtha stotragata 20 viharamANa tathA 4 zAzvata jina :- sImaMdhara, yugaMdhara, yugabAhu, subAhu, sujAta, vRSabhAnana, vizAla, raviprabha, svayaMprabha, anantabala, candrAnana, vajradhara, bhujaMga, vIrAsana, candrabAhu, nemiprabha, Izvara, ajita, devayazA, mahAbhadra, RSabha, candrAnana, vAriSeNa, vardhamAna. A zlokomA cAra caraNanA prathama akSaronA saMyojanathI tIrthaMkarakheM nAma racAya, ane tevI ja rIte cAre caraNanA aMtima akSaronA saMyojanathI paNa nAma banI jAya, te rote padaracanA karavAnI hovAthI A zabdapradhAna racanA bane che, ane te kAraNe ja artha-gAMbhIrya na anubhavAya to te samajI zakAya tevaM che; sahya che. A ja kAraNe kavie upajAti chaMda pasaMda ko jaNAya che. tIrthaMkaronAM nAmo kyAreka ochA-vadhatA akSaronA hoya che, to te vadhArAnA akSara pachInA padyamAM goThavela che, ane ochA akSara thatA hoya tyAM pachInA nAmano akSara goThavIne kArya nirvAha thayo che, tevU paNa jovA maLe che.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-20 racanAnI kharI viziSTatA, dareka stavane aMte AvatA baMdhakAvya-padyamAM chaM. padmabandha, svastikabandha, vajrabandha ane bandhukasvastika bandhanI temaja tenAM padyonI racanA jotAM kavinA pANDitya pratye mAdhuM namI jAya che. A hArAvalInA kartA zrIjayatilakasUri che; emanuM dIkSAnAma jayazekhara haze ane sUripada prApta thayA bAda teo jayatilakasUri evaM nAma pAmyA haze, temaja temanA gurunuM nAma cAritraprabhaguru hatuM teTaluM to prathama ane bAkInA stotronA 14mA padya parathI jANI zakAya che. kavi potAne 'Agamika' vizeSaNathI varNave che, eTale te AgamagacchanA hovAnuM samajAya che. kavi kyAMya potAno samaya, A racanAno samaya ke A prati, je kavinA ja hastAkSaramAM hovAnuM saheje anumAnI zakAya tema che teno lekhanasamaya maNa nodhatA nathI. paraMtu pratinI lakhAvaTa parathI te soLamA zatakamAM lakhAI hoya tevuM anumAna thAya che, ane te AdhAre kavino sattA samaya paNa te zataka hovAnuM anumAna thAya che. bhAvanagara-AtmAnanda jaina sabhAmA rahelA 'muni bhaktivijaya graMthasaMgraha' nI kra. 980/6 e pratinI phoTo kopI uparathI A vAcanA saMpAdita karavAmAM AvI che. prati 6 pAnAMnI che, ane sundara - suvAcya akSaralekhananA uttama namunArUpa che. dareka padyonAM citra - koThA kavie pote ja banAvI mUkI dIdhA che. mUla stava- kAvya ane tenI TIkA banne eka ja kartA-kRta che. A pratanI phoTokopI levAnI maMjUrI ApavA badala AtmAnanda sabhAnA tatkAlIna kAryavAhaka sva. zrIhIrAlAla bI. zAhano AbhAra mAnuM chaM.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ July-2002 caturhArAvalIcitrastavaH saTIkaH // // da0 // dhyAtvA''rhataM mahat tejaH sukhavyAkhyAnahetave / caturhArAvalIcitra-stavaTIkAM karomyaham // 1 // iha tAvad vartamAnAtItAnAgata-viharamAna-zAzvatajinAnAM catasrazcaturviMzatikA vartante / pAdasyA''dyantayorhArAnukAravinyastai-jinanAmavarNaizcatvAraH stavAH / tatrA''sannopakAritvAt prathamaM tAvad vartamAnajinastavaM vyAcikhyAsuH pUrvA'pazcimajinanAmAkSarahAranibaddhaM jinadvaya-stavarUpaM prathamaM vRttAmAha || sthApanA ceyaM hop 'nAbhisUno ! jinasArvabhau / ma Sadhvaja ! tvannataye mame DjIvarakSApara ! dehi de baccitaM svaM padamAzu vIM vyAkhyA : hezrInAbhisUno ! he jinasArvabhauma !-sAmAnyakevalicakravartin ! . vRSadhvaja-vRSabhAGka ! tvannataye-tvannamaskArAya mama-me IhA-vAJchA, vartate iti sambandhaH / zrInAbhisUnustAvadanyo'pi ko'pi bhaviSyatIti AzaMsAnirAsArthaM jinasArvabhaumA:- sarve'pyarhantaH / ataH prathamajinanirdhAraNAya vRSabhadhvaja(vRSadhvaja)iti padam / iti pUrvArddhanAdyaM jinaM stutvA'parArddhanApazcimajinastavamAhahe SaDjIvarakSApara ! / pRthivyaptejovAyuvanaspatitrasalakSaNAH SaT jIvAH, teSAM rakSA-pAlanaM, tatparaH SaDajIvarakSAparaH, tasya sambodhanam / he vIra-varddhamAna ! tvaM Azu-zIghraM svaM-nijaM padaM-mokSalakSaNaM sthAnaM dehi-vitara / kiMviziSTaM padaM ? devIbhaccitaM; devyo devAGganAH tAsAM bhartArI-devAH, tairarcitaM-pUjitam / tairapyArAdhitaM sarvotkRSTatvAdityarthaH // 1 // atha dvitIya-trayoviMzatitamajinastavamAha ! sthApanA
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-20 ta nandanAdyA vyathayanti pA vAptadevAjita ! mAM supA nAGginAM rogatativilI vAbhidhAnAdapi pArzvanA vyAkhyA : he Apta-hitakArin ! deva ! ajita ! zrInandanAdyA:kAmakrodhalobhamAnaharSAH pApA:- pApiSThAH mAM vyathayanti-pIDayanti / tvaM avarakSa he supArzva-suSTha-zobhanaM pArvaM samIpaM yasya tasyAmantraNaM supaarshv-shobhnsmiip!| atha dvitIyArdhavyAkhyAH he pArzvanAthajina ! aGginAM-zarIriNAM rogatatiH vyAdhiparamparA tava-bhavato'bhidhAnAnAmato'pi vilInA-vilayaM jagAma ityarthaH // 2 // atha tRtIya-dvAviMzatitamajinastavamAha / sthApanA | saM sArapAro'jani me'dya jA | ne bha / | vatpadau sambhava ! yad yajA mi zyAM svayaM te madamohamA | nA a | naGgabhaGge sati neminA tha vyAkhyA : sambhava-tRtIyajinapate ! ahamiti jAne- 'vagacchAmi adya me- mama saMsArapAro'jani- bhavasamAptirbabhUva / yad-yasmAt kAraNAd bhavatpadautvaccaraNau yajAmi-pUjayAmi / athA'parArddhavyAkhyAH he neminAthadvAviMzatitamajina ! anaGgabhaGge-kAmajaye sati madamohamAnAH svayamAtmano vazyAvazatvaM yayurityarthaH // 3 // atha caturthaikaviMzatitamajinastavamAha / sthApanA bhi | delimainA abhinandane / na |nda tvamaMhI tava pUjayA yA daridre'pi nRpe samA / me ! kathaM te mayi sA na nA |
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ July-2002 vyAkhyA : he abhinandanena- he abhinandanasvAmin ! tvaM nanda-samRddhi bhaja / kiMviziSTastvaM ?, bhidelimainA: - bhidelimAni bhedena nirvRttAni enAsipApAni yasya sa tathA / visargalope sandhiniSedhaH / tathA'haM tava-bhavata: aMhIpAdau pUjayAmI(mi)-arca yAmIti / athottarArdhavyAkhyAH he name - ekaviMzatitamajinendra ! nAtha-svAmin ! te-tava dayA-kRpA nRpe-rAjJi daridre'pi samAnA-tulyA vartate / tarhi sA-dayA mayi-viSaye kathaM na ? / yadi sA kRpA mayi viSaye bhavati tadA'haM tayA saMsAravAsAnmukto bhavAmi ityartha : ||4|| atha paJcama-viMzatitama jinastavanamAha / sthApanA khaNDavattApaharA ziva / su / khAya gIste sumate ! prajA | sa hastu te suvratadeva ! tI / vra | raskriyAkRt tamaso'pi tA vyAkhyA : he sumate- paJcamajinapate ! te-tava gI: - vANI prajAsulokeSu zivazrIsukhAya-mokSalakSmIzarmaNe vartate / kiviziSTA gI: ?, tApaharAbAhyAbhyantarasantApahAriNI / kiMvat?, zrIkhaNDavat-candanavat / athottarArdhavyAkhyA: -tu punararthe, he muvratadeva- he munisuvratasvAmin ! te-tava paha:- tejo'pi tamasa:-pApmanaH tIvratiraskriyAkRt- atyarthatiraskArakAri, kiM punastava darzanamiti jJeyam / he tAta- he jagatpitar ! ityAmantraNaM suvratasyetyartha : // 5 // atha SaSThaikonaviMzayojinendrayoH stutirUpaM vRttamAha / sthApanA dmaprabhAkSidvayamaMhasAraM mude te sthirapakSmava bho ! prabhAte bhuvi dIpyamA nA' | jada yamItvaM jinmllinaa| vyAkhyA : he padmaprabha-SaSThajinapate ! te-tava akSidvayaM-locanayugalaM mude'stu-pramodAya bhavatu / kathaMbhUtaM ?, aMhasAM-pApAnAM adyaraM bhakSaNazIlaM /
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 anusaMdhAna-20 punaH kathaMbhUtaM ?, sthirapakSmavalli-sthirA-nizcalA pakSmavallI-pakSmalatA yasya tattathA / dhyAnastimitatvAt nizcalapakSmalatAkamityarthaH / athottarArdhavyAkhyA:he prabho-svAmin ! mallinAthajina ! te-tava prabhA-kAnti(vi- pRthivyAM dIpyamAnAitastato dIvyantI yamItvaM-yamunAtvaM abhajad-azizriyat / nIlavarNatvAd yamunApravAhAnukAraM cakAretyarthaH // 6 // atha saptamASTAdazajinayugalastavamAha / sthApanA mAn supAvo'pi hi nistamA | a matsukhaM dezanayA cakA raMgataH pAtakavallarI graM janaM cArapati: punA vyAkhyA : zrImAn-tIrthakaralakSmIvAn supArzva:- saptamo jina: nistamA api-nirmo ho'pi hi-nizcayena dezanayA- dharmopadezadAnena asumatsukhaMsarvaprANisaukhyaM cakAra-kRtavAnityarthaH / athottarArdhavyAkhyA:-ca samuccaye / arapati:- aranAtho janaM-lokaM punAti-pavitrayati / kathaMbhUto'rapatiH ?, pAraM gata:- saMsArasamudrapAraM prAptaH / aparaM kathaMbhUtaH ?, pAtakavallarIparzvagraM- pAtakAnyeva vallayaH, parzoragraM parzvagraM, pAtakavallarINAM parzvagraM-pApalatAkuThArAgram / idamAviSTaliGgam / ityarthaH // 7 // athA'STamajina-saptadazajinastavamAha / sthApanA Pur ndraprabhA'Norhara me'ghazaM TAsmi hatte samakuMbhikuM vAlatAM muJcati nApyayaM ktaH suvarNe tvayi kunthunA 6) Fa vyAkhyA : he candraprabha-aSTamajinapate ! tvaM me-mama aNoH-- durbalasya aghazaGka-pApazaGgAM hara- uddhara / yato'smyahaM te-tava hRt-cetaH samakumbhikunthu
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ July 2002 draSTA- avalokayitA / kumbhI ca kunthuzca kumbhikundhU, samau nirvizeSaM sthitau kumbhikunthau (nyU) yatra tattathA / kimuktaM bhavati ?, bhagavan ! tatra kumbhinikuJjare kunthau ca sUkSmajIvavizeSe samAnA maitrI / ato me durbalasya vyathAkAripApazalyApahAraM kurviti / athottarArdhavyAkhyA:- he kunthunAthasaptadazajinezvara ! ayaM - mallakSaNo nA- pumAn tvayi bhavati suvarNe - zobhanavarNe bhakto'pi bhaktiyukto'pi prabAlatAM prakRSTamUrkhatAM na muJcati na tyajati / anyo yaH suvarNe - zobhanAkSare mantre bhakto bhavati sa mUrkho na syAt / ahaM punaradyApi jJAnavAn na bhavAmIti bhAvArtha : // 8 // atha navama - SoDazajinastavanamAha / sthApanA zrI su vi dhi raGgajA te suvidhe sadA dhAMzugaurI vizadIkaro vaikavandyo'si mRgAGkanA noSi kokAnapi zAntinA la vyAkhyA : he suvidhe - navamajinendra ! te tava aGgajA - zarIrasambhavA zrI : - kAntiH sadAsAM (zAM) - sAdhukAmanAM avizadAmapi vizadAM karoti vizadIkaroti nirmalIkarotItyarthaH / kiMviziSTA zrI: ?, sudhAMzugaurIcandradhavalA / athottarArddhavyAkhyA:- he zAntinAtha - SoDazajinendra ! mRgAGkamRgalAJchana ! tvaM vizvaikavandyo'pi - vizvajanaikavandanIyo'si / na kevalaM vizvaikavandyaH, nAnA-anekaprakArAn kokAn vicakSaNAnapi dhinoSi - prINAsi / anyo yo mRgAGkaH sa vizvaikavandyaH paraM kokAn - cakravAkAn na dhinoti, paraM bhavAn mRgAGko'pi vizvaikavandyaH kokaprItikAraka zcApItyarthaH // 9 // atha dazamapaJcadazajinastavanagarbhaM vRttamAha / sthApanA la - zrI zItala tvAM jitamohayo zI lADhya yAce jinarAjaza va svarUpaM hRdi saMdadhA yaM labhante tvayi dharmanA zAM ti nA tha dha nA tha
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-20 vyAkhyA : he zrIzItala-dazamajinapate ! jitamohayodha-nijitamohamalla ! zIlADhya-zIladhanezvara ! ahaM tvAM-bhavantaM jinarAjazarma-tIrthakarasaukhyaM yAce-- mArgayAmi / athAparArddhavyAkhyA:- he dharmanAtha-paJcadazajinendra ! jIvAstava svarUpaM-- bhavato vItarAgatvaM hRdi-hRdaye saMdadhAnA-dhyAyantaH tvayi-bhavati layaM labhante-sthAnaM prApnuvantItyartha : // 10 // athaikAdaza-caturdazajinastavamAha / sthApanA | vatsini zrIhRdi tAvake yAMsa saktA nitarAmaho a me nijAM dehi vadAnya dI | naM sa | mIkSya vIrAgrima mAmanaM ta yAM / vyAkhyA : aho iti sambodhane / zrIzreyAMsa-ekAdazajinapate ! a:viSNuH, a iva a:, luptopamatvAd viSNUpamaH, tasya sambodhanaM aho a ! aho zreyAMsaviSNo ! odantanipAtatvAdasandhiH / tAvaka-bhavadIye hRdi- hRdaye zrI:lakSmI: nitarAM-atizayena saktA-AsaktA vartate / kiMviziSTe hRdi ?, zrIvatsinizrIvatsayukte / athAparArddhavyAkhyA:-he ananta-caturdazajinapate ! vIrAgrima-yuddhadAnadharmavIraziromaNe ! vadAnya-dAnazUra ! priyavAk ! ca / imAni trINyAmantraNapadAni / mAM dInaM-dusthaM samIkSya-vilokya me-mahyaM nijAM-svAM lakSmI dehi-vitaretyarthaH // 11 // atha dvAdaza-trayodazajinastavanamAha. / sthApanA vA | g vAsupUjyAgamikI zruti | zrI | khaM kaSantI bhavatA'bhyasA vi pU / NAM mamAzA vimalAya nA | yA samaM lInaziro nato' | laM pa vyAkhyA : vAsupUjya-dvAdazajinapate ! AgamikI-AgamasambandhinI vAg-vANI bhavatA-tvayA'bhyasAvi-abhisuSuve / kiM kurvantI ?, zrutizrIsukhaM kapantI-vedalakSmImukhaM vinAzayantI vedamArgocchedaketyathaH / athottarArddhavyAkhyA:
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 July-2002 nAma sambodhane / he vimala-trayodazajinapate ! adya mamA''zA pUrNA mnortho'puuri| ahaM jyayA-pRthivyA samaM lInaziro yathA bhavati, evaM alaMatyarthaM nato'smi-kSititalanihitottamAkaM yathA bhavati evaM praNato'smItyarthaH / / 12 / / atha hAre sarvotkRSTo nAyakamaNiH syAt / ataH tatsthAne caturviMzatipatrapratibaddhapadmabandhena sarvajinastutimAhanavInapInasvanamAnagAna kiM narAnanAnaya'navena mAnase / na mAnadhA namranarenakA natA navaM navaM na svanatA na jainapAH // 13 // tA LA vyAkhyA : jino devatA yeSAM te jainA-arhadraktAH, tAn jainAn pAntirakSanti ye devAste jainapA-jinA ityarthaH / mayetyadhyAhAryam / mayA jenapA jinA navaM-natanaM navaM-stavaM svanatA--bravatA na na natA api tu natA-namaskRtA eva / dvau nau prakRtamarthaM gamayataH iti / kiMviziSTa jinAH?, mAnase-citte na mAnadhAH / mAnaM dadhatIti mAnadhAH, na mAnadhA-mAnarahitA ityarthaH / kena?, navInapInasvana-mAnagAnakiMnarAnanAnaya'navena / ko'rthaH ? ucyateH navInaM- nUtanaM pInaM-pIvaraM svanAnAM-svarANAM mAna-pramANaM yatra tAni navInapInasvanamAnAni, evaMvidhAni gAnAni yeSu kiMnarAnaneSu tAni navInapInasvanamAnagAnakiMnarAnanAni, teSAmana?mahArtho yo'sau navaH stavaH tena / mAnaM na kurvantItyarthaH / aparaM kiMviziSTAH? namranerenakAH / narANAminAH svAmino narenAH, namrANinamanazIlAni narenAnAM kAni- mastakAni yeSAM te namranarenakA:-namranarezvaramaulaya ityarthaH // 13 // ___ atha stavasamApticitranAmArthAntareNa kaviH svanAmakathanAya sarvadevastutirUpaM vRttamAha itthaM nAyaka padmarAgaruciga satkaNTabhUSAkarI
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-20 yeSAM nAmamayI suvarNamaNibhirhArAvalI nirmitA / cAritraprabhadIkSitastutapadA deyAsuruccairjinA: zrIzatruMjayazekharadyutibhRtaH sarve'pi te maGgalam ||14|| vyAkhyA : itthaM- amunA prakAreNa yeSAM nAmamayaiH suvarNamaNibhi:zobhanAkSaramaNibhiH hArAvalI - hArayaSTirnarmitA-nirmame / kiMviziSTA ?, nAyakapadmarAgarucirA, nAyakasthAne-taralamaNipade caturviMzatidalapadmaM tasya rAgeNa rucirA-pradhAnA / aparaM kiMviziSTA ?, satkaNThabhUSAkarI / satAM kaNThAH satkaNThAH, teSAM bhUSAM - zobhAM karotIti satkaNThabhUSAkarI / anyA'pi hArAvalI bhavati sA nAyakapadmarAgarucirA satkaNThabhUSAkarI bhavati, suvarNamaNibhirnirmIyate, ata eSA'pyevam / te sarve'pi jinA maGgalaM deyAsuH vitIryAsuH / uccairatizayena / kiviziSTA jinA: ?, cAritraprabhadIkSitastutapadAH / cAritre caraNe prabhA yeSAM te tathA / aparaM kiMviziSTAH ? zrIzatruMjayazekharadyutibhRtaH / zrIzatruMjayovimalAcala: / tasya zekharadyuti-mukuTakAnti vibhrati puSNantIti zrIzatruMjayazekharadyutibhRtaH zrIzatruMjayamukuTatulyA ityarthaH / athavA te sarve jinA amaGgalaMpApaM uccairatizayena deyAsuH - chindyAsuH / 'do avakhaNDane ' asya dhAtoH prayogaH / khaNDayantvityarthaH / kiMviziSTamamaGgalam ?, zrIzatruM - lakSmIvairiNam / kiMviziSTA jinA: ? jayazekharadyutibhRtaH jayazekharakavedyutiM kAnti vibhrati puSNanti ityarthaH / aparaM kiMviziSTA: ? cAritrapra [bha] dIkSitastutapadA :- "cAritraprabhanAmagurordIkSitaH ziSyaH tena stutapadA - nutAMhUya ityarthaH / ityarthAntareNa kavinAmaprakAzaH / iti vRttArthaH ||14|| 1 ityAgamika zrIjayatilakasUrikRtA hArAvaliprathamacitrastavaTIkA samAptA // - 11 --
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 . July-2002 (2) atha dvitIyAtItacaturviMzatikAstavaM vyAcikhyAsuH prathamaM vRttamAha / sthApanA / ke | kevalajJAnijine ziva raM na yAcanta ihAtmabhA la / santyalaM saMprati deva dI jJA | nArNave kacchapavajjagaM 'ar 'FF / ti vyAkhyA : ke-jIvA: iha-saMsAre kevalajJAnijinaM- atItacaturviMzatikAyAH prathamatIrthaMkaraM AtmabhAsaM-paramAtmakAntiM na yAcante ? kAkA apitu sarve'pi yAcante-mArgayanti / kiMviziSTaM jinaM ?, zivazrIvaraM-muktilakSmIkAntam / / athAparArddhavyAkhyA:-saMpratidevadIprajJAnArNave atItacaturvi-zatikApazcimajinadIpanajJAnasAgare jaganti-vizvAni kacchapavat-jalacarA iva lasanti ityartha : / sarvatra pAtanikA pUrvavat // 1 // dvitIyavRttasthApanA tA na nirvANapadaM janAH / vANinA ke na vinaivadA NI tava syandana saukhyakaM dhAtuvatprAptivadA na kiM / na vyAkhyA : atra saMsAre zrInirvANinA-dvitIyajinena dAsyaM vinaivadAsatvamantareNaiva ke-janA nirvANapadaM na na prApitA api tu nItA evetyarthaH / / athAparArddhavyAkhyA: he syandana-trayoviMzajinapate ! he saukhyakanda - sarvasukhamUla ! tava vANI-sarasvatI kiM na na prAptivadA ? api tu prAptivadaiva / kiMvat ?, NIdhAtuvat- 'NIJ prApaNe' NI dhAtuH prApti brUte. tathA tava vANI sarvasyApi prApti vadatItyartha : // 2 // atha tRtIyavRttasthApanA
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-20 13 sA | sAgarastvaM kuru me'vinA raM sukhaM sAgaradeva de riSThatAM ko gadituM zazA sajJayA te zivakRjjitA vyAkhyA : he sAgaradeva deva ! tvaM me-mamA'vinAzi-avinazvaraM sAraMsarvotkRSTaM zarma kuru / kiMviziSTastvaM ?, zrIsAgaro-lakSmIsamudra ityarthaH // aparArddhArthaH - he zivakRt - zivakara ! he jitAra-nijitazAtravasamUha ! tetava gariSTatAM rasajJayA jihvayA gadituM- vaktuM kaH zazAka ? api tu na ko'pItyarthaH // 3 // atha caturthavRttasthApanA hAyazastIrthapate tvayA zu syAdiSaTkaM vijitaM vizu | zo dizaste nikhilA jagA | ma zA | rvAMgaruk zuddhamatestarI / ti vyAkhyA : he mahAyazaH- tIrthapate ! he vizuddha-nirmala ! tvayA bhavatA Azu-zIghraM hAsyAdiSaTkaM-- hAsyaratyaratibhayajugupsAzokalakSaNaM SaTkaM vijitaMvijigye / athottarArddhavyAkhyA:-he zuddhamate ! te-tava yazo nikhilA:- samastA dizo jagAma / kiMviziSTaM yazaH ?, zArvAGgaruk- zarva-IzvaraH tasyedaM zArvaM ca tadaGgaM ca zArvAGga, zArvAGgavat ruka-kAntiryasya tat zArvAGgarukaIzvarAGgadhavalam / aparaM kiMviziSTaM ?, astarIti- astA kSiptA rItiH- maryAdA yena tadastarIti-nirmaryAdamityarthaH // 4 // atha paJcamavRttamAha / sthApanA mannata tvAM vimalAkSarA rAjitaM ko vimalaM na me | ne norathaM kasya bhavAnna vi la / kSmIpate deva jinezvarA
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ July 2002 vyAkhyA : he zrImannata ! zrImadbhirnata: - namaskRtaH zrImannatastasyAmantraNam / he vimalajina ! tvAM bhavantaM vimalaM nirmalaM ko na mene ? api tu sarva: ko'pi jJAnavAn / kiMviziSTaM tvAM ?, abjarAjivirAjitaM kamala zreNizobhitam // athAparArdhavyAkhyA:- he jinezvara deva ! he vizvalakSmIpate ! samastakamalAsvAmin ! bhavAn kasya manorathaM nAra na jagAmetyarthaH // 5 // atha SaSTavRttasthApanA I 14 sa va nu ti zrI rvAnubhUte tava kevala gIzavAcAmapi citratA tistavaiSA punaruktibhU yorthitA yat kriyate kRtA vyAkhyA : he sarvAnubhUte ! tava kevalazrI: -- kevalalakSmIH vAgIzavAcAmapibRhaspativANInAmapi citratAkRd- AzcaryakAriNI // athAparArdhavyAkhyA:- he kRtA'rtha ! yatte bhUyo'rthitA - atyarthArthavattvaM kriyate nirmIyate / eSA tava nuti:-stuti: punaruktibhUtA - carvitacarvaNarUpA ityarthaH ||6|| atha saptamavRttamAha / sthApanA ra latribhAge na tulA miyA zrIdharasyApi bhavAn himAM dumAramamidaM prabo myaM zrayAmIti yazodharo - zrI kRt tA rtha vyAkhyA : he himAMzo- candra ! bhavAn zrI zrIdharasya jinasya tilavibhAge'pi tulAM na iyAya sAmyaM na prApa / etAvatA saumyatayA himAMzorapi zrI zrIdhara utkRSTa ityarthaH // dvitIyArddhavyAkhyA: ahaM itikAraNAd yazodharora:yazodharavakSaH (kSa) zrayAmi - bhajAmi / itIti kim ?, yataH idaM dharmadrumArAmaMdharmavRkSodyAnaM, kiMviziSTaM ? pratibodharamyaM - prabodhaH prakRSTo bodhaH vikAzazca tena ramyaM - manoharamityarthaH // 7 // athA'STamavRttamAha / sthApanA - ya zo dha raH
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-20 . 15 VF ttakramau vizvatamolatA zcandrasUryAviva rukcaye vo mude vo'stvanalo vizA| la | kSA vipakSAgadavAnala zrI oewa vyAkhyA : dattaka mau-dattajinapAdau rukcayena- kAntisamUhena vizvatamolatA-jagatpAtakavallarIH atto- bhakSayataH / kAviva?, candrasUryAviva / / athAparArddhavyAkhyA:- analo devo vo-yuSmAkaM mude'stu / kaM(kiM) bhUta: ?, vizAlavakSA-vistIrNahRdayaH / aparaM kathaMbhUtaH ? vipakSA'gadavAnalazrI:-vipakSA-- vairiNasta evA'gA vRkSAH, teSAM davAnalazrIH vanavahnilakSmIH bhasmaheturityarthaH / / 8 // atha navamamAha / sthApanA-- mo modare ya: praNati tatA haM vijityAzu sa mokSagA dAti bhaktAya namIzvaro nAdilakSmI: zivamapyudA | ra: 1 lApa vyAkhyA : dAmodare jine ya: praNati tatAna-namaskAramakArSIt, sa Azu-zIghraM mohaM vijitya mokSagAmI-muktiM yAsyati / aparArddhavyAkhyAHnamIzvaro jino bhaktAya-janAya azvaratnAdilakSmIrdadAti, tathA na kevalamazvaratnAdilakSmIrdadAti, zivamapi-mokSamapi vitaratItyarthaH / kiMviziSTaH ?, udAra:dAnazauNDaH // 9 // dazamavRttamAha / sthApanA zrI | mAn sutejAH paramonmanA / khakSayAyAstu nayaikazA re tvayAstAgha bhavArNavau tyAkulo'stAghalasajjaDa te / vyAkhyA : zrImAn sutejA jina: asukhakSayAya-duHkhavinAzAyA'stu /
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 July-2002 kiMviziSTaH ?, paramaM-prakRSTaM udgataM mano yasya sa tathA / aparaM kiMviziSTaH ? nayAnAmeko'dvitIyaH zAstA-anuzAsakaH sa tathA / athAparArddhavyAkhyAH- he astAgha jina ! tvayA bhavArNavo-bhavasamudraH tere'tAri / kiMviziSTaH ?, agha jAtyAkula:-aghAnAM-pApAnAM jAtayo'ghajAtayaH / samudrapakSe tu aghAt-pApAt jAti:-janma yeSAM te makara-kacchapAdayaH / tairAkulo-vyAptaH sa tathA / aparaM kiMviziSTaH ?, astAghA-mahatI lasantI jaDAnAM-mUrkhANAM lakSmIryatra sa tthaa| samudrapakSe Da-layoraikye prakaTArtha eva // 10 // athaikAdazaM vRttamAha / sthApanA zrI | svAmivaktrAbjamalIn vikA | svA modapUreNa samAjuhA mAMsate kaH zivagatyapAM ccairlayaM yaH zrutiSu prayA / ti mI vyAkhyA : zrIsvAmivaktrAbjaM-zrI svAmijinamukhakamalaM svAmodapUreNa - nijaparimalasambhAreNa alIn-bhramarAn samAjuhAva-AmantrayAmAsa / kiMviziSTaM vaktrAbjaM ?, vikAzi-vikasvaraM // dvitIyArddhavyAkhyA:-yattadonityameva sambandhaH / taM zivagatyapAGgaM-zivagatijinanetraparyantaM ko mImAMsate-ko vicArayati yaH zivagatyapAGga uccairatizayena zrutiSu-karNeSu layaM prayAti-gacchati / zleSe zrutiSuvedeSu ityarthaH // 11 // atha dvAdazavRttamAha / sthApanA zzaktirAsInmunisuvrata to'pi te savratakhaNDanA no yathA vizvavisAridhA thAtivizvaM sumatirdadhA vyAkhyA : he munisuvratajina ! zrIsu[to]'pi-kAmo'pi te-tava sa dvatakhaNDanAsu-pradhAnaniyamabhaGgeSu niHzaktirAsId-akSamo babhUva // atha dvitIyArdhavyAkhyA:- vraghno-raviryathA-yena prakAreNa vizvavisAri-jagadvyApi dhAmatejo dadhAti-dhArayati, tathA-tena prakAreNa sumatirjinaH ativizvaM vizvAtigaM
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-20 17 dhAma dadhAti ityartha : // 12 // atha padakasthAnasvastikacitramAha / sthApa[nA] FESTI svastikabandhaH - ghAnanena bhAvena natvA nana rAnarANAmama rAsa narAnarANAmamarAsurena navInalakSmI dadato natena / namAmyatItAnanaghAnanena navena nutvA na na mastakena // 13 / / vyAkhyA : atItAn anaghAn jinAn anena navena-stavena nutvAstutvA mastakena-zirasA na na namAmi / dvau nau prakRta[ma]rthaM gamayataH / api tu namAmyeva / kiMviziSTAn ?, natena-namanena narAnarANAM-narA - manuSyA anarAdevAH, narAzcA'narAzca narAnarAH teSAm / amarAsurenanavInalakSmI- amarA-devAH asurA-bhavanapataya: teSAM navInA-pratyagrA lakSmI:-kamalA tAM dadato-vitarataH ityarthaH // 13 // atha caturdazaM vRttam itthaM svastikanAyakena rucirA satkaNThabhUSAkarI yeSAM nAmamayaiH suvarNamaNibhirhArAvalI nirmitA / cAritraprabhadIkSitastutapadA deyAsuruccairjanA: ste zrIsUripadA[d] jayAditilakasyAsyApi me maGgalam // 14 // pAdatrayArthaH pUrvavat / caturthapAdo vyAkhyAyate-te jinAH asya me-mama zrIsUripadAnantaraM jayAdipUrvatilakasya-jayatilakasyetyartha :, maGgalaM-kalyANaM deyAsuH-vitIryAsuH / apizabdAdanyeSAmapItyartha : // 14 // ____ityAgamika zrIjayatilakasUrikRtA'tItacaturviMzatikAjinadvitI(ya) hArAvalicitrastavaTIkA samAptA ||ch||
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ July-2002 (3) athA'nAgatacaturviMzatikAhArAvalitRtIyacitrastavaM vyAcikhyAsuH prathama vRttamAha / sthApanA pa dmA durApA tava padmanA teva zabdAdigatA jineM | nA | tho'ginAM bhadrakRdAsagI: veMdirAyA iva sAdhvaho kRt bha | a vyAkhyA : he padmanAbhajinendra ! tava padmA-lakSmIrdurApA-duHprApA, vartate ityadhyAhAryam / keva ?, zabdAdigatA'dyateva / yathA zabdAdau 'gha' iti saMyuktAkSaraM durlabham // athottarArddhavyAkhyA:- he bhadrakRt-caramajinapate ! aho iti sambodhane / tvaM sAdhu-samyak prakAreNa aGginA-prANinAM nAtho bhava / kiviziSTastvaM ?, AptagI:kRt - AgamavANIvidhAyaka: / ka iva ?. viSNuriva / yathA a:-viSNuH indirAyA-lakSmyAH nAtho babhUvetyarthaH // 1 // sarvatra pAtanikA pUrvavat // dvitIyavRttamAha / sthApanA / rAdidevAbhyudayaM janI verivecchAmi taveha tA de | ze va te saMgama eSa bhA va | reNyapuNyAptiranaMtavI | vI vyAkhyA : he sUrAdideva-sUradeva ! tAta ! ihA'smin saMsAre tavAbhyudayamicchAmi-vAJchAmi / kiMviziSTaM ?, janInaM-janebhyo hitaM, kasyeva? kheriva-sUryasyeva, yathA sverabhyudayamicchAmItyarthaH // dvitIyArdhavyAkhyA:- he anantavIryajina ! eSa tava saGgamaH kva deze bhAvI- bhavitA ?, kiMviziSTaH ? vareNyapuNyApti:- vareNyena-pradhAnena puNyena-sukRtena AptiH-prAptiryasya sa tathA ityarthaH // 2 // tRtIyavRttasthApanA
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-20 to zrI | bhAji te pAdapayoja / su | pArzva bhuMgAmi kadA mude / va veM na doSAstava saMti vA | de rzva | pUrvazabdA iva devade / vyAkhyA : he supArzvajina ! te-tava pAdapayojavRnde'haM kadA mudevaharSeNeva bhRGgAmi- bhRGgAvadAcarAmi? / 'kadA kornave' ti vartamAnA / kiMviziSTe?, zrIbhAji- lakSmIjuSi // athAparArddhavyAkhyA:- he devadeva ! tava pArve doSA na santi / kasmin ke ivi (va)?, vAde 'va' pUrvazabdA iva / yathA vadane 'va' pUrvAH zabdA na bhavantIti bhAvaH // 3 // atha caturthavRttasthApanA sva | yaMprabha prAbhavamastu kA tustavollaMghitamohama pra | bho pataMtaM prabala pramA bha / vyaM janaM proddhara mallade vyAkhyA : he svayaMprabha ! ullaMdhitamohamalla ! tava prAbhavaM-prabhutvamastu / kathaMbhUtasya tava ?, kAmayantuH- madanavijetuH // athottarArddhavyAkhyA:- prabhosvAmin ! malladeva ! bhavyaM janaM prabalapramAde patantaM proddhara- dezanAdAnena nivArayetyarthaH // 4 // atha paJcamavRttasthApanA rvAnubhUte tava bhAvinI caMyamairatra na kairanA tro niyatyA zubhayArthapuM tAyate zrIvijayastavA ORG vyAkhyA : he sarvAnubhUte ! tava bhAvinI-bhaviSyantI zrIlakSmIratrasaMsAre kairvAcaMyamai 'nAvi- na tuSTave? | athottarArddhavyAkhyAH- zrI vijayajina !
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 *July-2002 ahaM zubhayA niyatyA - bhavyena purAkRtakarmaNA te tava stavAya - stavanAya nunna:preritaH / kiMbhUtAya stavAya ?, [ arthapuJjAya - ] arthotkararUpAyetyartheH // 5 // atha SaSTavRttasthApanA ti va zru raskuru tvaM kamanIyakA va zrutArInaghakauzikAM covipakSopi yazodharA tvA na karttA tava hetusA ta u vyAkhyA : he devazrutajina ! he kamanIyakAya - manoharazarIra ! he aghakauzikAMzo-pApolUkarave ! tvaM arIn zatrUn tiraskuru vinAzayetyarthaH // aparArddhavyAkhyA:- he yazodharajina ! vipakSo'pi vairyapi tava vacaH zrutvA nA'dha:kartA- na nirAkartA / kiMviziSTaM vacaH ?, hetusAraM dRSTAntaiH sabalaM ityarthaH ||6|| atha saptamavRttasthApanA masyudeSyatyudayoDupa tkAzcakorA racayaMtu lA dhAti te saMvara sUratai thA prabhAmedhi tathA prakA zrI rAgamizro bhavitAtra yaH pe DhAlakaiste dhvanirApyate DhA la ya zo kasvarAbhaM bhuvi yasya nA kSmIprayANe sa jina: samA dhaH raM vyAkhyA : udayoDupazrI: udayajinacandra zrIH tamasi - ajJAnarUpe udeSyati - udayaM yAsyati / cakorA - dakSA lAsaM racayantu - harSaM nATayantu / kiMviziSTA: ?, utkA - utkaNThinaH / vivakSitatvAdasandhiH // athA'parArddhavyAkhyA:- he saMvarajina ! yathA te tava sUrataiva prabhAM dadhAti - dhArayati tvaM tathAprakAra edhi tathA prakAro bhavetyarthaH // 7 // athA'STamavRttasthApanA- - zrIH saM va raH zrI saH mA dhiH
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna - 20 vyAkhyA : he peDhAlajina ! atra saMsAre te tava yaH zrIrAgamizrI dhvanirbhavitA, sa dhvaniH kairApyate ? api tu na kairapItyarthaH // athAparArddhavyAkhyAH yasya jinasya nAma bhuvi - bhUmau alakSmIprayANe- alakSmInirgame DhAkkasvarAbhaM, DhakkAyA ayaM DhAkka:, DhAkkazcAsau svarazca DhAkkasvaraH, tadvadAbhA - zobhA yasya sa tathA taM, DhakkAsvarasamAnamityartha: / samAdhinAmA jino vartate iti vRttArtha: // 8 // atha navamavRttamAha po TTi Pas la zrIH tA dviSaH poTTila bhAMti ke ci DDA ivArkasya rucau tavA' tra yaM janA nAmani ye tavA' sevate tAniha citragu vyAkhyA : he poTTilajina ! atrA'syAM rucau - tava - bhavataH prabhAyAM kecit dviSa- zatravaH potA iva - luptopamatvAd bAlA iva bhAnti - zobhante / ke iva ? DTTiDDA iva / yathA'rkasya rucau TiDDA bhAnti tathetyartha: // athAparArddhavyAkhyAH citraguptajina ! ye tava nAmani layamaguH - agaman ihA'smin saMsAre zrI: lakSmIstAn sevate -bhajate ityarthaH || 9 || atha dazamavRttasthApanA si ni kI tti tAdikIrte tava kIrtanA nvaMti loke suvizuddhaka tiH parA nirmamadehinA dhvAMtamasyAttava caMdraruk guH pta vyAkhyA : he sitAdikIrte - sitakIrte jina ! tava kIrttanAninAmagrahaNAni loke - lokamaMdhye suvizuddhakarma - nirmalaM karma tanvantivistArayantItyarthaH / athAparArdhavyAkhyA: he nirmama ! tava parA-prakRSTA kIrtirdehinAM prANinAM atidhvAntaM- pIDAtamo'syAt kSipet / kiMviziSTA kIrti: ?, candraruk zrI: - candrakAntivat zrIH - zobhA yasyAM sA candrarukzrIrityarthaH ||10|| athaikAdazavRttasthApanA 21 ma zrIH -
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ July-2002 suvratasyArhati yaH padA radrumAstasya gRhe pupu te manovRttirihAstvalo. lA tvodezaM diza ni:pulA vyAkhyA : yo janaH zrIsuvratArhataH padAni- pAdukAH arhati-pUjayati tasya gRhe-mandire sudbhumA:- kalpavRkSA pupuSpuH puSpitavantaH / / athAparArdhavyAkhyA:he niSpulAkajina !, mametyadhyAhAryam / mama manovRttivrate-cAritre'lolAsthirA'stu-bhavatu / tvaM me tattvopadezaM diza-atisarjayetyarthaH // 11 // atha dvAdazacitrasthApanA khaMDacAni padAni tA | ni hAmyahaM te'mama dattaniSka mAstvakhaMDA tvayi bhaktire / pA hAmunInAmina niSkaSA | ya vyAkhyA : he amamajina ! dattaniSka ! dattaM niSkaM-suvarNaM yena sa tathA, tasyAmantraNaM / ahaM te-tava tAni-sarvalokaprasiddhAni padAni-pAdukA arhAmi-pUjayAmi / kiMviziSTAni ?,zrIkhaNDacAni-candanAlepyAni / athAparArdhavyAkhyA:-he niSkaSAyajina ! he mahAmunInAM ina-svAmin ! eSA mama bhaktistvayi viSaye'khaNDA-'truTitA astu-bhavatvityarthaH // 12 // atha nAyakasthAne vajrabandhavicitrasthApanA- KA vyA jinA me'tra bhavaM vajrabandhaH - ((Ra4aad) | vrajasevyapA )
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 anusaMdhAna-20 bhAvyA jinA me'tra bhavantu tulya-zriyaH surenavrajasevyapAdAH / dAnAdidharmAnvitadhautatattvo-padezadAnasthitaye sthirAbhAH // 13 / / vyAkhyA : atra saMsAre bhAvyA-bhaviSyanto jinA me-mama dAnAdidharmAnvitadhautatattvopadezadAnasthitaye bhavantu / dAnamAdiryeSAM te dAnAdayaH, te ca te dharmAzca dAnAdidharmAH / tairanvitAni dhautAni- nirmalAni tattvAni, teSAmupadezAH, teSAM dAnaM, tasya sthitiH, tasyai santu / kiMviziSTAH ? tulyazriyaH- samAnalakSmIkA: / aparaM kiMviziSTAH ? surenavrajasevyapAdAH-amarasvAmisamUhArAdhyacaraNA: / aparaM kiMviziSTA: ? sthirAbhA-nizcalakAntayaH / iti vRttArthaH // 13 // atha samAptivRttamAha itthaM nAyakavajrabandharucirA satkaNThabhUSAkarI yeSAM nAmamayaiH suvarNamaNibhirhArAvalI nirmitA / cAritraprabhadIkSitastutapadA deyAsuruccaijinA ste zrIsUripadAjjayAditilakasyAsyApi me maGgalam // 14|| vyAkhyA pUrvavat // ityAgamika zrIjayatilakasUrikRtA hArAvalitRtIyacitrastavaTIkA samAptA / / cha / / zrI / / (4) atha viharamANa-zAzvatajinahArAvalicitrastavaM caturthaM vyAcikhyAsuH prathamavRttamAha / sthApanA sI / maMdharaH pUrvavidehabhU galyacitrostu mude prajA maM dizan saMprati pabi | bA ra | ktAdharo'sau jayatAt subA | huH vyAkhyA : sImaMdharo jinaH prajAsu-lokeSu mude'stu / videhabhUzrIma
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 July-2002 Ggalyacitra:-mahAvidehabhUmilakSmImaGgalyatilakaH // athAparArddhavyAkhyA:--asau subAhurjinaH saMprati-adhunA dharmaM dizan jayatAt-jayatu / kiMviziSTaH? pavabimbAraktAdhara:-pakvabimbivad Arakto'dharo yasya sa tathA / / iti vRttArthaH // 1 // atha dvitIyavRttasthApanA gaMdhara tvaM jaya vaktravA dhena saMprINitabhavya, madviSorkAn grasate'tra buM | bA ra | vaM vitanvan yugabAhurA hu: vyAkhyA : he yugaMdhara ! tvaM jaya / kiMviziSTaH? vaktravAyugandhena saMprINitabhavyabhRGgaH-mukhapavanaparimalena tRptIkRtabhavyabhramaraH // athA'parArddhavyAkhyAH -yugabAhurAhuH- yugabAhureva rAhuH- saihikeyo dharmadviSAn (dviSaH)-dharmavairiNa: sUryAn atra-saMsAre grasate / kiM kurvan ? bumbAravaM vitanvan- 'jitaM jitaM' iti kolAhalaM kurvan / ko'rthaH ? rAhusamAno jinaH, arkasamA dveSiNaH / sabalatvAt rAhorupamA // 2 // atha tRtIyavRttasthApanA | su jAta tIrthaMkara nivikA jA | garSi yeSAM hRdi tairapA | vi ta | notu bhaMgaM mama karma va vR | kSAvalInAM sa raviprabhe / bhaH vyAkhyA : he sujAta tIrthaMkara ! he nirvikAra ! yeSAM hRdi tvaM jAgarSisphurasi tairapAvi-pavitrairjAtam // athA'parArddhavyAkhyA:- sa-jagatprasiddho raviprabhe bha:-raviprabhanAmahastI mama karmavapravRkSAvalInAM- karmataTadruma zreNInAM bhaGga-vinAzaM tanotu-karotvityarthaH // 3 // caturthavRttasthApanA Sa | NNAmRtUnAM mama kAlabhA vAzritAstvAM vRSabhAnane varNyate kaistava he vizA vAMbujanyAsabhavA pada na 1
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna - 20 vyAkhyA : he vRSabhAnana ! SaNNAmRtUnAmIzA:- svAminaH tvAM zritAH / kiviziSTA: ? samakAlabhAvibhAvA:- yugapatsaMpadyamAnasvasvapuSpodgamAdibhAvA: // athA'parArddhavyAkhyA:- he vizAlajina ! navAmbujanyAsabhavA padazrI:navakamalanyasanotpannA caraNalakSmIH kairna varNyate ? api tu sarvairapi varNyate ||4|| atha paJcamavRttasthApanA sva yaM pra bha ra vyAkhyA : he svayaMprabhajina ! tvaM jaya - nanda / kiMviziSTastvaM ? duSTa vayantropama:- duradhyavasAyantrasamAnaH / he mohamahIMdhravajra- he mohaparvatapave ! // athAparAddha vyAkhyA:-vajradharo jinaH prasannagambhIrapadA giracakAra / kiMviziSTAH ? prabodhabhavyAH prakRSTo bodhaH prabodha: tena bhavyA ityarthaH ||5|| atha SaSTavRttasthApanA a yaMprabha tvaM jaya duSTabhA tropamo mohamahIMdhrava naM ta ba bhu jaM ga sannagaMbhIrapadAH prabo vyA giro vajradharacakA caM drAH na na vyAkhyA : munIndrA - gaNadharA anantavIryasya vAcaM vANIM nandipradAtrIM bruvate - kathayanti // athAparArddhavyAkhyA:- he candrAnana ! he cinnidhAna- jJAnasevadhe ! amAna-akalanIya ! / apiH samuccaye / tava balasya pAraM na vidanti-na jAnanti, anantavIryatvAdityarthaH ||6|| atha saptamavRttasthApanA -- naMtavIryasya jinasya vA dipradAtra bruvate munIM vApi caMdrAnana cinnidhA lasya pAraM na vidaMtyamA va jraH dha 25 gaMti kau yasya padA na yAne mi jaMgadevaM tamahaM namA bhArisevyAtizayapradI na vIha nemiprabha me'stu lA bhaH
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 July-2002 vyAkhyA : yasya padAH caraNA: yAne-gamane kau-pRthivyAM na lagantina spRzanti, ahaM taM bhujaGgadevaM namAmi- namaskaromi // athottarArddhavyAkhyA tavetyadhyAhAryam / he nemiprabhajina ! iha-asyAM gavi-bhUmau me-mama tava lAbha:-prAptirastu / he jambhArisevya ! zakrArAdhya ! he atizayapradIpracatustriMzadatizayadIptiman ! iti sambodhanapadadvayaM ityarthaH // 7 // athA'STamavRttasthApanA rAsanaM kSIravizuddhavA trau divA ca smara bho vitaM nAtanaM rAjyamihAvilaM bA to dadAti prabhucaMdrabA - Pits sa vyAkhyA : bho ityAmantraNe / he jana ! tvaM vitandraH san-sodyama: san rAtrau divA ca vIrAsanaM jinaM smara / kiMviziSTaM ? kSIravizuddhavAcaMdugdhanirmalavacasaM // aparArddhavyAkhyA:- prabhucandravAhuH -prabhuzcAsau candrabAhuzcatatpuruSaH / iha saMsAra'vilambAnato-drutaM praNataH sanAtanaM-zAsvataM rAjyaM-sAmrAjyaM dadAti-vitaratItyarthaH // 8 // atha navamavRttasthApanA E tur IzvaraM tIrthakaraM namA zA bhavAmo vayamapyade saMti jIvA bruvati tyayI | bha ve mahAbhadrajineMdracaM zva . vyAkhyA : apiH cArthe / vayaM zrIIzvaraM tIrthakaraM-jinaM namAmovandAmahe / tato'dehA-azarIrA IzA-aizvaryazAlinI bhavAmaH // athAparArddhavyAkhyA:he mahAbhadra jinendracandra ! tvayi bruvati sati jIvA: prANinaH zvasanti- prANadhAraNaM kurvanti- jIvantItyarthaH / kiMviziSTe tvayi ? ibharave-gajavadgambhIrasvare ityarthaH // 9 // atha dazamavRttasthApanA
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-20 27 10 puSkarArdhe praNamAmyamaM haM pade te'jitavIryade ji | no yakAn devayazA iyA ta | eva ramyA jagatIha de zAH vyAkhyA : he ajitavIrya deva ! ahaM zrIpuSkarA.-puSkaravaradvIpADhe te-tava pade-pAduke praNamAmi / kiMviziSTe ? amande-ajihme // athAparArddhavyAkhyA:- devayazojino yakAn dezAn iyAya- jagAma, iha jagati, vizve ta eva dezA ramyA-ramaNIyA iti vRttArtha : // 10 // athaikAda[za]vRttasthApanA siddhacaityeSvRSabhasya se / ddhayA mahatyA vibudhairakA DarddhasaMkhye'tra jagatyaze vyAnato nandatu vAriSe / NaH vyAkhyA : zrIsiddhacaityeSu-siddhAyataneSu vibudhaiH-devairmahatyA-prauDhayA RddhyA-samRddhyA RSabhasya-zAzvatajinasya sevA-paryupAstirakAri cakre // athAparArddhavyAkhyA:- vAriSeNo jinaH atra SaDaddhasaMkhye- SaNNAmarddha SaDaItrayaH, tatsamAnA saMkhyA yasya tattathA- trailokya ityarthaH / jagati-vizve azeSesamaste bhavyAnato(ta)-Asannasiddhikairnato-namaskRta: nandatu-samRddhi bhajatvityarthaH // 11 / / atha dvAdazavRttasthApanA 2A , drAnanArkedumahAMsi yA gostu tAvattvayi me para mostu te zAzvatacaityabhU nAgyapuMdrAya ca varddhamA A 1 vyAkhyA : he candrAnanajina ! yAvadarkendumahAMsi -- sUryacandratejAMsi vartante / he pararddha ! para: -- prakRSTaH RddhaH pararddhaH, tasyAmantraNaM he pararddha ! me--
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 July-2002 mama tvayi-bhavati tAvat- tAvantaM kAlaM rAgo'stu-bhaktirbhavatvityarthaH // athAparArddhavyAkhyA:- he vardhamAnajina ! te-tubhyaM namo'stu / kiMviziSTAya tubhyaM ? shaasvtcaitybhuumaannaagrypunnddraay-siddhaaytnbhuumishriimukhprdhaantilkaay| iti vRttArthaH // 12 // atha nAyakasthAne bandhukasvastikacitrasthApanAtAtopamA mAnavihInadehA hAvAdinA nAkinarAbalAbhiH / bhinnA na ye'ye svabalairameyA yAce ramAmAdarabhAvinI tAn // 13 // tA pa mA kasAbalA vyAkhyA : ye jinA nAkinarAbalAbhiH- amartyanAyikAbhirhAvA[dinA]bhAvAdivikAreNa na bhinnA-na manAgapi klinnAH / kiMviziSTAH ? tAtopamAHpitRtulyAH / aparaM kiMviziSTAH ? mAnavihInadehA-abhimAnavarjitadehAH / aye ityAmantraNe / aparaM kiMviziSTAH ? svabalairameyAH - nijavIryairaprameyAH / tAn jinAnahaM ramAM-lakSmI yAce-mArgayAmi / kiMviziSTAM ramAM ? AdarabhAvinIAdareNa-tapovidhAnadhyAnalakSaNena bhavatItyevaMzIlA AdarabhAvinI tAM muktilakSaNAmityarthaH // 13 // atha caturthacitrastavasamAptivRtti(tta)mAha
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna - 20 itthaM bandhukanAyakena rucirA satkaNThabhUSAkarI yeSAM nAmamayaiH suvarNamaNibhirhArAvalI nirmitA / cAritraprabhadIkSitastutapadA deyAsuruccairjinAste zrIsUripadAjjayAditilakasyAsyApi me maGgalam ||14|| vyAkhyA pUrvavat // ityAgamikazrIjayatilakasUrikRtA viharamANa- zAzvata jina caturviMzatikAhArAvalIcaturthacitrastavaTIkA samAptA ||ch | zrI // 29
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApAdhyAya zrIyazovijaya gaNikRta AtmasaMvAdaH / saM. vijayazIlacandrasUri upAdhyAya zrIyazovijayajInI eka apUrNa chatAM adbhuta racanA ahIM ApavAmAM Ave che : AtmasaMvAda. temanI prApya-aprApya racanAonI adyAvadhi taiyAra thaelI sUciomAM A nAma prAya: nathI. kemake sUcikAroe to, e mATe bAMdhelAM dhoraNone AdhIna rahIne ja nirNaya karavAno hoya che. te dhoraNone cAtarIne aTakala-anumAnano AdhAra levAnuM temane mATe varNya hoya che. A racanA yazovijayajInI hovAno eka paNa likhita AdhAra ke purAvo prati thakI prApta thato nathI. pratinA prAraMbhe 'e~ namaH' nathI, ke nathI pratinA prAntabhAge kartA ke lekhakanA nAma, sUcana karatI puSpikA. ane chatAM A racanA yazovijayajInI ja che tema kahevA pAchaLa be mukhya kAraNo che te AH temanA hastAkSara ane temanI zailI. varSo pUrve A pratinI jharoksa mArA hAthamAM AvI, tyAre tene jotAM ja te yazo-hastAkSara hovAnuM mane khAtarIpUrvaka lAgeluM. Aje jema jema te pratinI lakhAvaTa, eka eka akSaranA maroDa vagere dhyAna daIne joUM chu, tyAre te temanA ja hastAkSara hovA vize koI saMdeha raheto nathI. yazo-hastAkSarane oLakhanArA ApaNe tyAM gaNyA gAMThyA je thoDA jaNA che, teo mArA A tAraNa sAthe saMmata thaze tevI mane zraddhA che. temanI savalata khAtara jheroksa nakalanI prinTa A sAthe mUkavAmAM AvI che. prati, graMthakAre racavA dhArelA bRhatkAya graMthanA kharaDA (Draft) samAna che. prAraMbha khUba sarasa ana sughaDa lakhAvaTathI thayo che. paNa ekAda pAnaM vahyA pachI tarata ja graMthakAra utAvaLamAM AvyA che ane temanI kalama evI to gati pakaDI le che ke Tera Thera teo paMktinI paMktio lakhIne radda karatA jAya che. ane pAne pAne hAMsiyAmAM pAThonAM umaraNa karye ja jAya cha: eTaluM ja nahi, A tvarAne kAraNe, yazovijayajI jevA vidvAna puruSa mATe kalpI na zakIe tevI kSatio paNa AmAM thayelI jovA maLe che. dA.ta. doSANAM ne badale doSAnAM. chettavye ne badale cheditavye vagere. ane akSaro chUTI javAnuM paNa ghaNIvAra banatuM jovA maLe che. 't' no 'da' thavAnI hAya tyAM 't'
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-20 31 ja raheto hoya tevaM to vAraMvAra che. Ano artha eTalo ja ke graMthakAranA phaladrUpa dimAgamA yukti-tarkono eka evo to bhAre dhasamasato pravAha vaheto haze ke tene kAgala para avatAravAnI tvarAmAM AvaM jhINuM jovAno amane avakAza ja nahi rahyo hoya; ane pachIthI sArI nakala karatI veLA A barSA samuM karI levAno temano khyAla rahyo haze. zailInI vAta laIe to navyanyAya-AdhArita yukti ane tarkavAdanI zailI yazovijayajI mahArAje AtmasAt karI che, ane jainetara dareka darzananA siddhAMto tathA mAnyatAo, temaNe te zailIthI khaMDana ke pratividhAna karyu che. sAmo pakSa je paNa tarka ke yukti peza kare, tenA tANAvANA chUTA pADIne tenI tamAma bAjuo tapAsavI, te badhI bAjuo kevI kevI rIte khoTI ke apramANa che te. dekhADI ApavaM pachI potAnI yukti rajU karI, sAmAnI dRSTie tenA tamAma aMkoDA ughADA pADIne chevaTe tenI yathArthatA sAbita karI ApavI; AvI talasparzI ke gheruM UDANa dharAvatI zailI, jema anya racanAomAM, tema AmAM paNa joI zakAya che. navya nyAyanI paribhASA ane paddhatithI rajUAta karanAra mAtra yazovijayajI ja thayA che temAM to bemata nathI ja. jaina darzananA matane rajU ke sthApita karatI veLA temanA manamAM bhagavatIsUtra vagere AgamonA pATha ane zabda cokkasapaNe hoya che, ane tenA tAtparyane sarvaprathama navanavA akATya tarkothI sthApita karI ApIne cheka chelle teo Agamano pelo pATha evI rIte mUke ke ApaNA manamA e pAThano marma jaLahaLato thaI jAya, ane tenA prati tathA te pATha racanAra gaNadhara-zrutadharonA agAdha zrutaMjJAna prati saheje dRDha AsthAbhAva vadhI jAya. yazovijayavAcakanA graMtho ane zailIthI paricita janone te ja zailI A apUrNa graMthamAM paNa avazya jovA maLaze. pachI teo paNa A racanA teonI hovAnA anumAna sAthe sahamata thaze ja, tenI khAtarI che. graMtha, nAma 'AtmasaMvAda' che; A nAma kartAe pote 23mA patra para hAMsiyAmAM moTA akSare noMdhyuM che. nAma mujaba ja AmAM AtmA vize vistArathI carcA thaI che. sarvaprathama nAstitvavAdI cArvAka sAthe carcA che, je graMthano bahu moTo bhAga roke che. te pachI sAMkhya vAdI sAtheno vivAda che, je eka-be
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 July-2002 pAnAMmAM ja pUro thayo che. chelle kSaNavAdI bauddha sAthe muThabheDa che, je adhUrI rahI che. lAge che ke te carcA hajI lAMbI cAlI hota, ane tyAra pachI anya darzano-saMbaddha paNa carcA hota. temaNe svayaM be sthaLe nirdeza Apyo che ke - "bhedAbhedasthale eva vakSyAmaH" ane "mokSasiddhau abhidhAsyamAnatvAt". Ano artha e ke syAdvAdAnusArI padArtho tathA siddhAntonuM pratipAdana karatAM karatAM bhedAbhedavAda tathA mokSasiddhi paNa teo AlekhanAra hatA. paNa ApaNA durbhAgye A badhuM nathI banyu- nathI maLyu. 23mA patra para vaMcAtI chellI paMktimA "iti ce" ATaluM che. AmAM 'cet' evo zabda paNa temaNe pUro nathI karyo, 'ce' karIne ja aTakI gayA che; te parathI temanI vyastatAno aMdAja kADhI zakAya che, ane A tvarAnuM kAraNa paNa samajI zakAya che. A lakhANa ekavAra chUTyu, te chUTyu; pachI temane pharIthI Ane jovA-sudhAravA-pUrNa karavAno avakAza ja nahi sAMpaDyo hoya ! adbhuta ! AtmavAda jevo gahana ke sUkSma viSaya ane tenI jaTila dalIlonI zRMkhalA dharAvato A graMtha hovA chatAM graMthakAra khUba haLavAzabharI-ramUjabharI bhASAno vAraMvAra upayoga kare che, ane adhyetAnA manane bojhila banatuM aTakAve che. to haLavA mijAjamAM lakhAela A racanAmAM zRMgArarasa-dyotaka vAkyo paNa ekAdhika vAra avataryAM che. jAtismaraNajJAnanI pramANatA siddha karavA mATe be udAharaNa temaNe TAMkyAM che; eka koI bALaka, pUrvajanmanI kAmakrIDAne varNavatuM; bIjuM paNa pATaNanA bALakanu, dakSiNApathanA lakSmIdhara gAmamAM caturmukha jinaprAsAda hovAcaM varNavatuM; te paNa bahu vicArottejaka che. vaLI, graMthakAra ja A aMge spaSTatA kare che ke "saMvAdo'yaM, na saMvAdAbhAsaH, bAlasya vipratAraNabuddhyAdyabhAvAt". matalaba ke te yugamAM paNa jAtismaraNa dharAvatAM pAtro vize yazovijayajI jevA meghAvI sAdhu vAkepha rahetAM haze. jo A kalpanA sAcI hoya to temanI vaijJAnikatA paratve Adara upaje. jaina AgamonA vividha pAThonAM uddharaNa to AmAM che ja, sAthe anya zAstronA saMdarbho paNa kartAe aneka sthAne TAMkyA che. uparAMta, cArvAka, naiyAyika, vaizeSika, sAMkhya, bauddha, zUnyavAdI, advaitavAdI vagere matono, cintAmaNikAra, vAcaspati, dharmakIrti, sudharmasvAmI vagaire graMthakArono, temaja
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-20 33 bhagavatI, vizeSAvazyaka vagere graMthono ullekha paNa yathAsthAne AmAM thayo che. A sivAya paNa, anye,kecit, apare, vadanti, AvA sAMketika ullekho dvArA to temaNe aneka para-dArzanikono tathA temanA pATha-saMdarbhono havAlo Apyo che ja, jenAM rahasya to AvA viSayonA khAsa abhyAsIo ja kholI zake. 'sphaTika' zabda ratnajAti mATe prasiddha che. ahIM teo tene mATe 'sphuTika' zabda prayoje che- vAraMvAra. ane 'yuvAnI-juvAnI' mATe temaNe zabda vAparyo che-- "yauvanikA". A graMthanI hastaprati amadAvAdanA DahelAnA upAzrayanA bhaMDAramA che, tema jheroksa nakala paranI sikkAnI chApa jotAM mAnI zakAya. varSoM pUrve tenI nakala meM meLavelI, paraMtu kyAthI, konA mAraphate te kazuM A kSaNe yAda nathI. pratino prAraMbha "zrIgurubhyo namaH" thI thayo che. maMgalAcaraNa, prastAvanA jevU kazuM ja nathI. samajI zakAya che ke ekavAra racanA karI lIdhA pachI tene AkharI opa ApavA pUrvaka adhikRta nakala karavAnI thaze tyAre A badhI aupacArikatA karI levAze tevU kartAnA manamAM hovU joIe. 23 patranI A pratimAM chaThaM pA eka bAjue sAva kolaM-lakhANa vinAnuM ja rahyaM che, te bAbata paNa graMthakAranI tvarA tathA vyastatAnI temaja manamAM ubharAtA jozIlA pravAhanI gavAhI ApI jAya che. prAraMbhanA be patromAM hAMsiyA mATe lITIo be tarapha AMkelI che, paNa pachI to vagara lITIe ja lekhana vayaM che. A graMthanI pratilipi karavAnuM kAma khUba dhIraja ane nipuNatA mAgI le tevaM kaSTasAdhya hatuM. muni kalyANakIrtivijayajIne te soMpatAM temaNe lAMbe gALe paNa te kAma pAra pADI ApyuM che. tenuM punaravalokana-saMpAdana vagere karavA pUrvaka Aje te atre prastuta karavAmAM Ave che. upAdhyAya yazovijayajInI kRti para kAma karavA maLe e. keTaluM badhu saMtarpaka ane romaharSaka che, te varNanAtIta che.
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ anumAna+2 sliigurusthaanmH| zaharavalajJAnakriyAtyAmohazatajainAstannamastavAkistaghAhiAmohosjiIkspo bAtesavanissatunAstyavagharAdezvitaspapratyakSapAyapAtnavAdaadanumAnaMghamAleviruSacAdiyo dhArAvAnumAnavirodhoyaghAghaTaspanitpacesAghegharaspatinityacaMsAdhyamAnamanitpacasAdhanapari gAbhivasAdhakenavAnumAnenabApataemadaMsavevApipicAnumAnaspaviSayaHkiMsAmAnya vizeSovA ajayaMvAspAtAnAdhAsanimAtrAsticekampAvadhilipapalAvanasimAdhAnAnavateviyenA vikiMcitprayojanaM puruSampapratiMpratidezAdiviziSTapevAmahattacAtAnahitAyaHatrahiviva nidezAdivizizavanirastItivizeSamAdhyastajanayuvivaritadezAdiviArASamAhitazpava rindayAnAvAranahiparvatoyavadimAndhamAditpAvivaktitadeAdiviziainamAdhyanamahato ranvayostitadhAvidhenavavAdinAmadhamAdayopaniyAtnAvitIyAvApihimAmAnpavAn vishessmaadhystghaavvishesspkaatdossaataat'ktiivishessnugmaanaavaat|saamaanpmiyaadhaanaat tattAnupapannacAdanumAnakadhAUta zatAnavAgamaHpramANapatrabanAvipratipattaH yadhamAgata vaSAmavigAnanasitaMyaghApratpAvitvakachavihAjIvApannatAtopuTavikAzyAjAvatasakA 'AtmasaMvAda' - prathama pArnu
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ / / kiM berekA rAjamapela kAryajAyata ityatra na kiMvinyAnaM / zikAravarttino jJAnampanadeva vinaSTacena kAryayalA samardhacArakArya varjina cAnakaMpa kAryaya evamAmarthyAnakAra latrenanahalAnupapatteH vina ababhane kAryakAraNabhAvaH kA vidaMnuSalaM napu rela pratyahaNA bagamyate kecitpunaH amAnulaMcena yadurAdharmakIrtiH pacetAmanupasarjana upalacyata nira iti upalanikala prAptaM / etena dopala khilAtAnupalamaina mitradevI dhUmAdikAryasya svastomaM nidhAnAnAmapimarthanamA kAryampayata evAmanodezAdAgamanaM prAgavatikaTukrayAdihetukacaM vAthA kRtamayameva / dhAkada vinpratyakSa puraH khareNAnupalaM cenayata uktaM / satraikAcAve pinopalacya tena tapakAryamiti navakasa~gaGgate kAryakAla pratpahAdInAlikakhena paramparavAjJAnani jnyaanaat| zakAragaMdya vikrayAdibhUmA rikArya banUna svanAvamititu prAnca bhAvatayaiva tasya ne pratyakSINa nAnyadhA kAryamavibhU divazcAdikAraNajanpanvabhAva miniTa zUMmata sadhaikyasyate patismaMga nAma zvazyavikalpo pinadhaiva prava taitiyuktaH pratyaktAnupalaMnA dinaakaarykaarnncaavaakmaayH| navanihibhUmajananazva nAvAnalayA hakavijJAnamana sajanyachA dhUma vijJAnaM pratikAraNaM anya dhAna lagrAhakana vijJAnenAnanabhyabhUbhajana na vacAvane vana rahI tAmpAzatanazcetazdaM bhavatItipratpandana mi DrImati nAnyadA'nyatrAnyasmAdavikram vadirbhUmA dikAryena viSmatI tyevA nidhi-kAryakAraNa bhAvApAkinI yaa| pratiniyatAdeva krenazvigyAdeH pratiniyatasya (mAdekatpatteH upadhA bhUmAdya hetu kamevApAdyamavyatirekAnuvidhAmi tattametukaM yadA tathA vedanyavamAdapidhUmAdikAryanayera tAnatara trabhpAdivyatirekAnuvidhAyinyAza nbhAr'natayA nyAdihetu-myAna / zramAdezvanavato bhUmAdikArya naghaTAdivyatirekAnuvidhAvica mitina narapita mpa heturbhaye / evaM yonayasyApinu dhenucAbhAvAn bhUmAdika mahetuka mevaprAtroti hetukacA cAtrAvAdiprabhaMgai niyacataSkadA navaha daMta sarvadAna nae bane tasmAdini ki maMtranayukta / iti ve nAkArala dharmAnugamAnAvAvizeSAnyarvampaarvakArya capranaM gA / astra cAra evA tilaMgadoSa pratiSedhaMkarotIti 'AtmasaMvAda' - chellu pAnuM
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 AtmasaMvAdaH // zrIgurubhyo namaH // iha khalu 'jJAna-kriyAbhyAM mokSa' iti jainA: / tantra sahate cArvAkaH / tathA hi- mokSo hi jIvasyocyate bhavadbhiH, sa tu nA'styeva, ghaTAderiva tasya pratyakSeNA'grahaNAt / na ca tadanyadanumAnaM pramANaM, anumAnaviruddhatvAdidoSAt / tatrA'numAnavirodho yathA - ghaTasya nityatve sAdhye / ghaTasya hi nityatvaM sAdhyamAnamanityatvasAdhakena pariNAmitvasAdhakena cA'numAnena bAdhyate / evaM sarvatrA'pi / July 2002 api cA'numAnasya viSayaH kiM sAmAnyaM vizeSo vA ubhayaM vA syAt / nA''dyaH, agnimAtrAstitve kasyacid vipratipattyabhAvena siddhasAdhAn (siddhasAdhanAt) / na ca tena siddhenA'pi kiJcit prayojanaM, puruSasya pravRtti prati dezAdiviziSTasyaiva vahnerhetutvAt / na dvitIya:, atra hi vivakSitadezAdiviziSTo vahnirastIti vizeSa: sAdhyaH, tacca na yuktaM vivakSitadezAdivizeSaNasahitasya vahneranvayAbhAvAt / na hi parvato'yaM vahnimAn dhUmAdityAdau vivakSitadezAdiviziSTena sAdhyena saha hetoranvayo'sti, tathAvidhena vanyAdinA saha dhUmAdervyApyanizcayAt / nA'pi tRtIyaH, tatrA'pi hi sAmAnyavAn vizeSa: sAdhyaH / tathA ca vizeSapakSoktadoSAt / taduktaM 'vizeSe'nugamAbhAvAt, sAmAnye siddhasAdhanAt / tadvato'nupapannatvAdanumAnakathA kuta: ? // iti / na cA''gamaH pramANaM, tatra bahUnAM vipratipatte: / yattu pramANaM tat sarveSAmavigAnena sthitaM yathA pratyakSam / api ca kathaM 'chavvihA jIvA pannattA, taM0 puDhavikAiyA jAva tasakAIyA' tathA 'asthi jIve' ityAdi jIvAstitvaprarUpakaM vacaH pramANam ? pRthivyAptejovAyuriti tattvAni, tatsamudAyeSu zarIrendriyaviSayasaMjJA / tathA 'vijJAnaghana evaitebhyo bhUtebhyaH samutthAya punastAnyevA'nuvinazyati' ityAdikaM ca jIvapratiSedhaparaM na pramANaM ?, niyAmakAbhAvAt /
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37 anusaMdhAna-20 tasmAt sudRDhamidaM yannA'sti jIvaH / nanu yo bhUtavyatiriktaM jIvaM pratiSedhati sa eva jIvaH, jIvAdanyasya . ghaTAderivA'cetanatvena pratiSedhakatvAyogAt, iti cet __na, caitanyaviziSTakAyasyaiva paralokagAmijIvapratiSedhakatvAt, tadanyasattve pramANAbhAvAt / yattu 'jIvazcet paralokagAmI na bhavet tarhi dAnAdiphalasyA'bhAva eva syAt, tataH pratipadyatAM paralokagAmI jIva iti', tat bhasmAvaguNDitapuruSavacanavat praznAnanurUpatvAdasaGgatam / tathA hi ___kenA'pi prAmANikena kazcid bhasmAvaguNDitazarIra: pRSTo yathA-kecid vAdina AcakSate-devo nA'sti, pramANAbhAvAt / tatra kimuttaram ? sa Aha yadi devo na syAt tarhi dhArmiko devArcananimittaM puSpAnayanAya kathamArAmamagAt / na hIdaM vAkyaM devasAdhakaM, bhrAntyaiva tatpravRttyupapatteH / evaM dAnAderapi lobha-mithyAjJAnAdita eva kaizcit pravatitatvena paralokagAmijIvasAdhakatA duraapaastaa| atha smaraNaM hyanubhUtaviSayaM, anyathA'tiprasaGgAt / smaryate ca kenacit pUrvabhavasambaddhaM janma / tato'vazyaM tadanubhUtamiti siddhaH paralokagAmI AtmA iti cet / na / nahi pUrvabhavasambaddhajAtiM smaran kazcidupalabhyate yenaivamucyamAnaM mano harati viduSAm / na cA'nupalabhyamAno'pi kazcid bhaviSyatIti svIkaraNIyaM, vandhyAputrasvIkAraprasaGgAt / nanu bAlakasya prathamata evotpannasya stanadarzanAntaraM stanAdAnAbhilASo jAyate / sa cA'bhilASaH pUrvavivakSitakAraNadRSTAveva dRSTeSu kAryeSu tatkAryatayA ca jJAteSu satsu punarapi kAlAntare vivakSitakAraNadarzanAnantaramupajAyamAnena smaraNena vivakSitakAryArthitayA vivakSitakAraNAdAnaviSayo janyate, nA'nyena / na cA'sau bAlakasya tadAnImasiddha iti vAcyaM, abhilASAdeva pratiniyatavivakSitakAraNopAdAnAdyarthe pravRttyAdivyavahAropapatteH / yaduktam -- tadRSTAveva dRSTeSu saMvitsAmarthyabhAvinaH / smaraNAdabhilASeNa vyavahAraH pravartate ||iti||
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 July-2002 tataH prathamata evotpatramAtrasya bAlasya stanAbhilASadarzanAdanumIyate dehAtirikta: paralokayAyI jIvo'sti, yena pUrvabhave kSudapanodakArI stano dRSTaH samprati smaraNaviSayIkRta iti / maivam, bhUtasvabhAvAdeva stanAdAnAbhilASasyopapatteH / ayameva hi bhUtAnAM svabhAvo yat prathamamananubhUtamapi kiJcit svAtmana upaSTha(STa)mbhakArakamupAdadate / na ca svabhAve'pi paryanuyogo ghaTate / 'agnirdahati nA''kAzaM ko'tra paryanuyujyate // ' iti vacanAt / vicitrakAryakAritayA ca bhUtasvabhAvasyA'pi vicitratvAt / anena pratiniyatAlabdhavittalAbha-labdhavittApahAravaicitrye niyAmakaM pUrvabhavArjitamevA'dRSTaM svIkartavyaM, tasvIkAre ca kartAramantareNa tadanupapattestatkarturAtmano'pi pUrvabhave'stitvamaGgIkartavyamityapi nirastam / bhUtAnAmeva tathAsvabhAvatvenA'labdhavittalAbhAdivaicitryopapatteH / uktaM ca - 'jalabudbudavajjIvA' iti / yathaiva hi saritsamudrAdau niyAmakAdRSTaM vinA'pi svabhAvasAmarthyAd vicitrA bubudAH prAduHSyanti tathA prAgbhavopArjitAdRSTamantareNA'pi alabdhavittalAbhAdivaicitryabhAjo jIvA iti / api caitanyaviziSTakAyamAtrarUpA bhavanti iti nA'sti paralokagAmyAtmA, tadabhAvAcca nArakatvAdyavasthArUpasya paralokasyA'pyabhAva ev| taduktam 'etAvAneva loko'yaM yAvAnindriyagocaraH' // iti evaM ca paralokArthaM tapazcaraNAdyapyanuSThAnamanarthakam / yadAha'tapAMsi yAtanAzcitrAH saMyamo bhogavaMcane'ti // atrocyate- yat tAvadavAdi 'AtmA pratyakSeNa nopalabhyate ghaTAdivaditi', tadayuktam; avagrahehApAyadhAraNAnAM svasaMvedanaprasiddhatvenA''tmano'pi pratyakSatvAt / dharmapratyakSatve dharmiNo'pi pratyakSatvaniyamAt / nahi rUpAdipratyakSAdanyat ghaTAdInAM pratyakSeNopalambhanamasti, na cA'vagrahAdInAM svasaMvedanaprasiddhatvamasiddhama: vivakSita-- nIlatvalakSaNaviSaye nIlaM vijJAnamutpannaM mamA''sIdityAderavagrahAdiviSayakasmaraNAt tatsiddheH / na cA'nanubhUtaviSayamapi smaraNaM, atiprasakteH; anubhavazcaiSAM svasaMvedanenaiveti kathaM na svasaMvedanaprasiddhatvam ? / na cA'vagrahAdijJAnAnAM svasaMvedanapratyakSatve'pi na dharmatvaM, satataM
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-20 39 paratantratayopalabhyamAnatvena rUpAdInAmiva dharmatvAt / dharmAzca na dharmiNamantareNeti ya eSAM dharmI sa evA''tmA; pratyakSazcA'sau, etatpratyakSatvAt / anyathA ghaTAdInAM pratyakSatve kA pratyAzA ? / rUpAdInAmeva tatrA'pi pratyakSatvam; ityasyA'pi suvacatvAt / anubhavavirodhazced dUSaNaM, sa kiM nA'tra, yenAtmanaH pratyakSatvaM na svIkuruSe ? | kiM ca, astyahamiti jJAnaM, na caitat pratyAkhyAtuM zakyam, anubhavavirodhAt / na caitadanumitirUpaM, vyAptismaraNAdinirapekSatvAt / kintu pratyakSaM, svasaMviditarUpatvAt spaSTapratibhAsatvAcca / tadviSayazca na bAhyo'rthastasyA'tra pratibhAsAbhAvAt / na ca bhUtacatuSTayaviSayamidaM jJAnaM, arUpAdipratibhAsAtmakatvAt antarmukhAvabhAsitvAcca / yat punarbhUtacatuSTayaviSayaM tad bahirmukhAvabhAsyeva, tathA pratIyamAnatvAt / na cetthaM pratibhAsamAnasyA'pyahaMpratyayasya viSayAntarameva kalpayituM zakyam / salilAdipratibhAsino'pi jJAnasya pRthivIviSayatvakalpanayA tadbhAvaprasakteH / tasmAdetasya yo viSayaH sa Atmaiveti kathamuktam 'AtmanaH pratyakSeNa na grahaNa' miti ? / atha yathA rUpAdiviSaye pratyakSamutpadyamAnaM tatsvarUpamavagamayati tathA AtmaviSaye'pyutpadyamAnaM pratyakSamAtmasvarUpamavagamayet / na ca pratyakSaviSaye vastuni vipratipattirato'pratyakSa evA''tmeti cet na, 'idaM rUpa'mityAdipratyakSasya yathA rUpasvarUpaprakAzakatvaM tathA''yamaha miti pratyakSasyA'pyastyevA''tmasvarUpaprakAzakatvaM, zarIraguNagrahaNavaimukhyatayA'ntarmukhAvabhAsitvena pravRtteH / na caivamAtmana: sadA sannidhAnAt sadaivA'haMpratyayaprasaGgena sadaivA''tmagrahaNaM iti vAcyam / AtmanaH sadA grahaNasvabhAvatvAnabhyupagamAt / karmavazagasya hi tasya tatkarmakSayopazamasAmarthyAdeva tatra tatra viSayagrAhakatvena pravRttestatkarmapratibandhAdeva ca tadaivA'paratrA'pravRtteriti na sarvadaivA''tmagrahaNam / na ca pratyakSaviSaye vastuni na vipratipattirbhUteSvapi taddarzanAt / prakRtivikArarUpatvena teSAM sAMkhyaiH svIkAre'pi vaizeSikairaNuvyaNukAdikramArabdhakAryarUpatayA, bauddhaizca vijJAnamAtrarUpatayA svIkArAt / yadi ceyaM na vastuto vipratipattiH, prasiddhavyavahAraniyamAt, sarvairapi sAMkhyAdibhiH zaucAditattatkarmArthe
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 July 2002 mRdAderevopAdAnAt, tadetadAtmanyapi tulyaM; sarvairapi vAdibhiH zarIrasya jaDatvena tadatiriktenaiva cetanena darzanasmaraNapratyabhijJAnAlocanAdikaraNAt / nanvahaMpratyayo nA''tmaviSayo'haMpratyayatvAt, sthUlo'hamiti pratyayavaditi cet na; vipakSabAdhakAbhAvenA'prayojakatvAt / sahacAradarzanameva vipakSabAdhakamiti cet, na; dUrasthamaGgArabhRtaM pAtraM dhUmavat vahnimattvAdityasyA'pi prayojakatvapAtAt, mahAnasAdau dhUmadhvaja-dhUmayoH sahacAradarzanAt anumAnaprAmANyAGgIkAre'pasiddhAntAcca / nanu suhRdbhAvena pRcchAmi sthUlo'haM kRzo'hamiti yo'haMpratyayaH sa nA''tmaviSayo'haM sukhI ahaM duHkhIti pratyayastu AtmaviSayaH ityatra kiM niyAmakam ? iti cet na / ubhayasyA'pyasyA''tmaviSayakatvAt; antarmukhAvabhAsitayA pravRttatvena / kintu 'sthUlo'haM' ityAdirUpasya bhramatvam, asthUla evA''tmani sthUlatvagrahaNarUpatvAt / atatprakAre tatprakArakajJAnasyaiva bhramatvAt / 'ahaM sukhI' ti jJAnasya tu pramAtvaM sukhinyeva sukhagrahaNasvarUpatvAt / tadvati tadanyAprakArakajJAnasyaiva ca pramAtvAt / nahi tasyevA'syA'pi bhramatvameva, raktajapAkusumasaMsargAd rakta: sphuTika iti jJAnasyeva kaThinaH sphuTika ityasyA'pi bhramatvaprasaGgAt / atha bhavati raktaH sphuTika iti pratyayasya bhramatvaM, japAkusumasaMsargAbhAve zuklaH sphuTika iti bAdhakajJAnadarzanAt / na tu kaThinaH sphuTika ityasyA'pi, dravatvAdhikaraNaM sphuTika iti viparItapratyayasya jAtucidapyadarzanAt iti cet / tarhi kuto na bhavati sthUlo'hamiti pratyayasya bhramatvam ? ahaM sukhIti pratyayasya cA'bhramatvam ? mohApagame vivekAkalite manasi 'sthUlo'haM nA'smi, kintu zarIraM me sthUlaM' iti bhedapratyayasya bAdhakasyA'trA'pi darzanAt: 'nA'haM sukhI, kintu zarIraM me sukhi' ityasya ca kadAcidapyadarzanAt / vastutastu sthUlo'haM ityAdipratyayasyA'pi bhedaM tiraskurvata evotpadyamAnasya bhramatvaM, sthUlazarIravAnahamityevaM zarIropAdhikatayA jAyamAnasya tu AtmAlambanatayA'pi satyatvameva / dRzyate cA'bhedatiraskAreNA'pi tajjAyamAnaM yathA sthUlaM kRzaM vA mama zarIramiti /
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-20 41 atha madIya AtmA ityatrA'pi abhedatiraskAreNa bhedena pratipattirasti / na ca macchabdavAcyamAtmAntaramapi svIkriyate bhavatA / na caivaM pratipannastvayA'pyAtmA etadAtmazabdAbhidheya iti vAcyaM, mama zarIraM kRzamityAdijJAneSu zarIravyatirikta mAlambanamaGgIkurvato mamA''tmA sukhItyAdijJAneSvapi AtmavyatiriktAlambanAbhyupagamaprasaGgasyA'niSTasyA''pAdanAt iti cet / na / nahi mamA'yamAtmeti jJAne zarIrAdivanmatpratyayaviSayAdanya AtmA pratibhAti, kintvahamityAtmAnaM pratyakSataH pratipadyA''tmAntaravyavacchedena parapratItyarthaM mamA''tmeti nirdizati; mamA''tmA'hamevetyarthaH / yadA punaH zarIramAtmazabdena nirdeSTumicchati tadA mamA''tmeti bhedAbhidhAnamevedam, AtmopakArakatvena zarIre AtmatvopacArAt, priyabhRtye'tyantopakArakatayA'hamevA'yamityAdivat / athavA mamA''tmeti matpratyayaviSayAt bhedenA''tmajJAnaM bAdhyatvAdastu bhramarUpaM, zarIrabhedajJAnaM tu kathaM tathA ? nahi ekatra marvAdau salilajJAnasya bhramatve vimalajalalaharImanohAriNi sarasyapi tasya bhramatvaM, bhrama-pramAvizeSAbhAvaprasaGgAt / tat siddhamahaM-pratyayasya pratyakSatayA tadviSayasyA''tmano'pi pratyakSatvam / / etena kiM svarUpamAtmanaH pratyakSeNA'vagamyate tad vAcyaM manAgiti na kiJcit / sukhAderapi kiM svarUpaM pratyakSeNA'vagamyate yanmAnasapratyakSe tat svIkriyate ? na hyAkhyAtumazakyamapi pratyAkhyAtu zakyaM iti yadi, tadatrA'pi tulyam / athA''khyAyate eva sukhAderAnandAdisvarUpaM prasiddhameva rUpaM pratyakSeNA'vagamyate iti cet, tarhi tadAdhAratvamAtmano'pi rUpaM pratyakSeNA'vagamyata iti kathaM na jAnAti bhavAn yenaivaM lajjAmapahAya punaH punaH pralapati / taduktam sukhAdi cet samAnaM hi svatantraM nA'nubhUyate / matubarthAnuvedhAt tu siddhaM grahaNamAtmanaH // 1 // idaM sukhamiti jJAnaM dRzyate na ghaTAdivat / ahaM sukhIti tu jJaptirAtmano'pi prakAzikA // 2 // iti / yat tu Atmanyasatyeva pratyakSagrahaNAbhimAna eSa AtmavAdinAM nimIlitAkSasya timiragrahaNAbhimAnavat, tat tuccham / na hi prAgagRhItAndhakArasya nimIlitAkSasyAndhakAragrahaNAbhimAnaH. jAtyandhasya tathA'darzanAt / kintu
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 July-2002 prAragRhItAndhakArasya nimIlitAkSasya prAggRhItasyaivA'ndhakArasyopasthApanena / na caivaM tvayA'pi prAgAtmA gRhIto'stIti svIkriyate yenA'syaivopasthApanenA'haMpratyayAdAtmagrahaNAbhimAna ucyamAnaH sundaratAM tavA''tmanaH khyApayet / yadi tu svIkRtastadA siddha evA''tmeti kRtaM vivAdena / atrA''ha - astu avagrahAdijJAnabhedAnAM dharmatayA pratyakSatayA ca taddharmiNo'pi pratyakSatvam / paraM kuta evaM paralokagAmyAtmA pratyakSaH ? bhUtAnAmeva taddharmitvopapatteH / yaduktaM vAcaspatinA 'pRthivyApastejo vAyuriti tattvAni, tatsamudAye zarIra-viSayendriyasaMjJAstebhyazcaitanyamiti / kAyAkAraprANApAnaparigrahavadbhayo bhUtebhyastadutpadyate tenA'viziSTebhya iti / prayogazca-caitanyaM kAyAkArabhUtebhyaH samutpadyate, tadbhAva eva bhAvAt, madyAGgebhyo madazaktivat / na cotpadyatAM tathAvidhabhUtebhyaH, parantu dharmI tasya jIva eva syAditi vAcyam; utpAdakatvAbhimatabhUtasamudAyasyaiva dharmitayA''tmakalpanAnavakAzAt' || tanna, caitanyasya dharmatve svIkRte AtmAsvIkArasya lajjAspadatvAt; dharmiNamantareNa dharmasyA'vasthiterabhAvAt / na ca bhUtAnyeva dharmI, AnurUpyAbhAvAt / anyathA jala-kAThinyayorapi dharma-dharmibhAvaprasaGgAt / na cA''nurUpyAbhAvo'siddhaH, abodhasvarupasya mUrtasya viSayAparicchedakasya pRthivyAdibhUtasya bodhasvarUpaM amUrta viSayaparicchedakaM caitanyaM prati anurUpitvAbhAvAt / abodhasvarUpatvAdikaM ca bhUtAnAM sakalajagatprasiddhameveti nahi tadapi pratyAkhyAtuM zakyam / tadidamucyate-bhUtasamudAyazcaitanyasya dharmI na, caitanyena sahA'nanurUpitvAt / yad yena sahA'nanurUpi tat tasya dharmibhUtaM na, yathA kAThinyasya jalam / ananurUpI ca caitanyena saha bhUtasamudAyastasmAnna caitanyasya dharmIti / taduktam - kAThinyAbodharUpANi bhUtAnyadhyakSasiddhitaH / / cetanA ca na tadrUpA taddharmaH sA kathaM bhaved // iti / kiM ca, na pratyekaM bhUtAnAM dharmazcaitanyaM, ghaTapaTAdAvabhAvAt / atha tatrA'pyastyeva caitanyaM, kintvanabhivyaktaM kASTapiSTAdau madazaktivat /
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna - 20 43 kAyAkArapariNata bhUtebhyaH punarasyA'bhivyaktiH, surAkArapariNatebhyastebhya iva tasyA iti cet / na / avidyamAnAyAzcetanAyAH kAyAkArapariNata bhUtairabhivyakterasiddheH / nanUktameva kAyAkArAt prAgapi bhUteSu anabhivyaktA sA vidyate iti ced uktaM, paramayuktam / tatsattve pramANAbhAvAt / na ca vinA pramANaM kiJcit sidhyati, sarvasya sarveSTArthasiddhiprasaGgAt / na ca pratyakSameva pramANaM, atIndriye viSaye tatpravRtterasiddheH / anumAnaM tu tvayA na svIkriyata eva, apasiddhAntApAtAt / 1 nanu siddhAntarahasyamidamasmAkam / saiddhAntikairuktaM yadalaukikamanumAnaM svarganarakAdiprasAdhakaM tanna pramANam / laukikaM tu dhUmAdi pramANameva / taddarzanAnantaraM samastenA'pi lokenA'gneranumIyamAnatvAt iti cet - hantaivamapi akAyAkArabhUteSu caitanyAnumAnamapramANameva samastenA'pi lokena tatra cetanAyA ananumIyamAnatvenA'syAlaukikatvAt / itthambhUtasyA'pi laukikatve svarganarakAdisAdhakasyA'pi laukikatvaprasaGgAt / yat tRktaM kASTapiSTAdiSu pratyekamanupalabhyamAnA'pi madazaktiH surAkArapariNataistairabhivyajyate yathA tathA kAyAkArapariNatairbhUtaizcetanA'pIti / tadavicAritasundaram / yato madazaktirna kASTapiSTAdivastusvarUpaM, surAkArapariNAmapUrvadazAyAmapi tasya sattvena tadabhivyaktiprasaGgAt / na cA'tIndriyaiva kAcit, tatsAdhakapramANAbhAvAt / na ca bhavadbhiH prAganupalabhyamAnA'pi tasyA abhivyaktiraGgIkriyata eva samudAyadazAyAmiti vAcyam, kASTapiSTAdInAM madazaktAvabhivyaJjakatvAsiddheH / vidyamAnaM hi vastu yena prakAzyate tadabhivyaJjakaM, yathA'ndhakAradazAyAM ghaTAdeH pradIpAdi / na ca madazaktirapi vidyamAnA, pramANAbhAvAt / tat kathaM kASTapiSTAdInAM tadabhivyaJjakatvaM ? kintu tajjanakatvam / tatsAmagrIsamAveze tadutpatterdarzanAt. mRtpiNDAdisAmagyAM ghaTavat / tanna taddRSTAntena cetanAyA abhivyakti: siddhyeta / 1 yadapi - 'rAthA nIlatA pratyekamanupalabhyamAnA'pi tantusamudAyeM upalabhyate tathA cetanA'pi' - iti kazcit, tat tuccham / nIlatAyAH paTAdaSUpalabhyamAnAyAH pratyekamapi tantupakSmAdau darzanAt / nahyevaM cetanA'pi pratyekamupalabhyate, yenA'yaM dRSTAnta: samyak syAt / taduktaM "nIlAditulyatA'pi ca pratyekamadRSTato'yukteti" /
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 July-2002 kiJca, caitanyAbhivyaktiryadi kAyAkArabhUtakAraNikA tahi mRtakAye'pi kathaM na syAt ? / na hi ghRtasaMyogAdikAraNikA kuGkumAdigandhAbhivyaktighRtasaMyogavatyapi kuGkamAdau na bhavati / tatra tathAvidhabhUtAnAM cetanAyA abhivyaJjakatvam / api ca, AvRtasyaivA'bhivyaktirabhivyaJjakasattve bhavati, na ca nAvRtasya, tathA'darzanAt / evaM ca kAyAkArahetuSu akAyAkAreSu bhUteSu caitanyaM kenA''vRtaM? iti nirvacanIyam / kAyAkArapariNAmAbhAva evA''varaNaM iti cet-na, abhAvasya sakalazaktivikalatayA AvaraNAdikriyAkAritvAyogAt / tadakArakasya cA''varaNatvAnupapatteH, atiprasaGgAt / na ca bhAvabhUtameva kiJcidAvaraNaM, bhUtacatuSTayAtiriktasya bhAvasya svIkAre'pasiddhAntaprasaGgena bhUtacatuSTayamadhyAdanyataradeva tat tvayA vAcyaM, tasya ca nAvaraNatvaM, vyaJjakatvAGgIkArAt / AvaraNatve vA na kadAcidapi tadabhivyajyeta, kAyAkArasya tannimittakatvena tasya sarvadA sattvAt / kiJcedaM caitanyaM yadi bhUtebhyo vyatiriktaM tadA siddhamevA'smAkamiSTaM nAmamAtraviparyayeNA''tmano'bhyupagamAt / athA'vyatiriktaM tat tu na yuktaM, bhUtanizcaye'pi harSaviSAdAdirUpacaitanya - syA'nizcayAt / nahi yasminnizcIyamAne'pi yantra nizcIyate tayorapyaikyam, atiprasaGgAt / uktaM ca- "yasminnizcIyamAne'pi yantra nizcIyate na tayoraikyameva, yathoSNatva-kaThinatvayoH / na nizcIyate ca zarIre nizcIyamAne'pi caitanyaM, tato nA'nayoraikyamiti" / na cA'siddhiH / tathAhi- asti khalu caitanyasya harSaviSAdAdi anekaM rUpamanubhavasiddhaM, bhUtAnAM kAThinyAdivat / tacca zarIre nizcIyamAne'pi na nizcIyate, tatpratipakSasya saMzayasyA'sakRddarzanAt / viruddhadharmasaMsarge'pi yadi na bhedastadA pRthivyAdInAmapyaikyamApadyeteti pRthivIprAptau jalaprAptirapi syAt / tathA ca na kAcit kAminI kucakumbhabhArakhinnA kumbhamAdAya salilArthaM sarasImabhivrajet, iti ayatnenaiva sarvArthasiddhiM syAt, sarvArthAsiddhireva veti mahadasamaJjasaM syAt / / atha bhinnAbhinnaM bhUtebhyaH caitanyaM, tanna saGgatam / bhinnaM hi yadi bhUtebhyazcaitanyaM tadA kathamabhinnam ? athA'bhinnaM kutastarhi bhinnam ? virodhAt / kathaJcidbhedAbhedapakSe tvavipratipattireva / asmAbhirapi zarIrasya AtmanA saha kathaJcidabhedAbhyupagamAt /
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 anusaMdhAna-20 bhavatu vA pratyekaM bhUteSu caitanyaM, tathA'pi kathaM tadekaM syAt ? bhinnabhinnavastudharmatvAt, bhinnAbhiprAyapuruSasamudAyacaitanyavat / bhinnAbhiprAyatayA teSAM 'ahaM dadAmi ahaM karomI' tyAdirUpaviziSTaikamAnasikAnubhavanibandhanatvenA'-- vasthAnAbhAvaprasaGgAt / yazca bhavati sakalaprANiprasiddhaH pratyekaM sakalairapIndriyairUpalambho-'rUpaM pazyAmi, madhuramAsvAdayAmI'tyAdyAkAra: sakalazarIrAdhiSThAtrekarUpaH kAlAntare smRtijanakaH sakalendriyopalambhaH so'pi caitanyasya nAnAtvapakSe na syAt / na hyatyantAsannAnAmapi puMsAM mitho'pi bhinne caitanye ekasmin rUpaM pazyati anyasyA'pi 'rUpamahaM pazyAmI'tyAdyAkAraM jJAnaM jAyamAnamupalabhyate, na vA tatprabhavaM kAlAntare smaraNamapi / anubhUyate cedamubhayamapi dehe svasaMvedanapratyakSaNati na pratiSedho'pyasya kartuM zakyo, bhUtAnAmapi pratiSedhApatteH / tasmAnna bhUteSu pratyekaM caitanyamiti / na ca bhUtasamudAya eva caitanyamastviti vAcyaM, pratyekamasataH samudAye'pyasattvAt / tatsamudAya eva paralokagAmitvabhAvAt / tasmAna pratyekaM bhUtAnAM dharmazcaitanyaM, nA'pi tatsamudAyasya / na ca dharmo'pyayaM dharmiNamantareNopapadyata iti dharmiNA bhavitavyamavazyam / yazcA'sya dharmI sa evA''tmA / tat suSTa(STha)ktaMavagrahAdijJAnAnAM pratyakSatvena pratyakSa evA''tmeti / dharmANAM dharmiNamantareNA'nupapadyamAnatayA, bhUtAnAM taddharmitvanirAsenA''tmana eva taddharmitayA pratyakSatvasya prAmANikatvAt, dharmadharmiNoH kathaJcidabhedAt / nanu vastvantarameva caitanyasya dharmi bhavatu, na punarAtmeti ced-bhrAnto'si / yadeva vastvantaraM caitanyasya dharmibhUtaM tasyaivA''tmazabdenA'bhidhAnAt, bhUtAtiriktacaitanyasiddhau nAmavivAdasya nirarthakatvAt / / kecit tu. na pratyekaM bhUtAnAM dharmazcaitanyaM, nA'pi tatsamudAyasya, kintu svatantrameva dharmi, utpadyate ca tad bhUtebhyaH. ityAhuH / tat 'catvAryeva bhUtAni tattvam' iti siddhAntoktatattvasaGkhyAniyamavyAghAtakatvAdupekSyam / taduktatattvAnAmupalakSaNatve tu nA''tmapratiSedho'pi yukto, prAmANikatvAt / nAmAntareNA''tmana eva svIkArAcca / bhUtebhyazca yathA tannotpadyate tathA vkssyte| atha vadanti- mA bhavatu pratyekAvasthAyAM bhRteSu caitanyaM, tatsAdhaka
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 July-2002 pramANAbhAvAt / asatazca nA'bhivyaktirbhavatIti mA bhUt kAyAkArapariNatabhUtebhyastasyA'bhivyaktiH / utpattistu bhaviSyati, asato'pyutpatteH / taduktaM kAyAkAraprANApAnaparigrahavadbhyo bhUtebhyastadutpadyate nA'viziSTebhya' iti / na ca pratyekAvasthAyAmavidyamAnasya samudAyAvasthAyAmapi bhUtebhyazcaitanyasyotpattirna bhavet iti vAcyaM / pratyekAvasthAyAmavidyamAnAyA api guDa-dhAtakyAdibhyo madazakterutpatteH / na cA'nupapattiH, dRSTe'nupapatterabhAvAt / taduktam 'na dRSTe'nupapannate'ti / na ca caitanyaM yadi asadevotpadyate bhUtebhyastadA kharaviSANamapi tata utpadyeta, asattvAvizeSAditi vAcyam / bhUtAnAM tajjananasvabhAvatayA tasyaiva tebhya utpatteH / na ca 'bhUtAnAM caitanyajananasvabhAvatve ghaTAdAvapi caitanyotpattI cetanAcetanavyavahAravilo [pA] pattiH, na cA'yaM vyavahAro'bhivyaktAna- . bhivyaktacaitanyanibandhano na tu tatsattvAsattvanibandhana iti / satyapi ghaTAdo caitanye na cetanatvena vyavahAraH, taccaitanyasyA'nabhivyaktatvAt / yaduktam- 'caitanyAnabhivyaktighaTAdiSu, kAraNAbhAvAt, pAMzvAdiSu anabhivyaktamadazaktivat / caitanyAbhivyaktehi kAraNaM kSityAdeH kAyAkArapariNatatvaM, madazaktyabhivyaktaH piSTodakaguDadhAtakyAdipariNatatvavat / tacca ghaTAdiSu nA'stIti tadanabhivyaktibhAvastatra, pAMzvAdau piSTodakAdipariNAmAbhAvAnmadazaktyanabhivyaktibhAvavaditi / ' ityapi vaktuM zakyam / ghaTAdau caitanyasyA'nabhivyakteranupapatteH / tathAhi- anabhivyaktiH khalu AvRtasya bhavati na tvanAvRtasya / na ca tatra caitanyasya bhUtavyatiriktaM kiJcidAvArakaM, catvAryeva bhUtAni tattvamiti tattvasaMkhyAniyamavyAghAtApatteH / na ca bhUtAnAmanyatamasyaivA''vArakatvaM, teSAM vyaJjakatvena pratijJAnAt / na ca vyaJjakamAvArakaM, svarUpavyAghAtAt / na ca bhUtAnAmeva viziSTapariNAmAbhAva AvArakaH, tasya sakalazaktivikalatvenA''vArakatvAyogAt / no cet AvaraNakriyAkaraNazaktimattayA kuDyAdivat tasya bhAvatvApattAvapasiddhAntabhayena pRthivyAdyanyatamatvenaiva tvayA svIkaraNIyatayA vyaJjakatvasyaivopapatteH / kiJca, yasya viziSTapariNAmasyA'bhAvA (va A) vArakaH sa bhUtebhyo bhinno vA syAdabhinno vA ? yadi bhinnastarhi 'catvAryeva bhUtAni tattva' miti tattvasaikhyAniyamavyAghAtaH, athA'bhinnastadA tatsvarUpavat tasyA'pi sadA bhAvena sarvadA'bhivyaktiprasaGgaH /
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 47 1. I anusaMdhAna-20 atha pariNAmatvAnnA'sau nityastenA'[sanA] tanAkAreNa pariNamanasya pariNAmatvAt na sarvakAle bhavati, sanAtanatvaprasaGgAt, kintu kadAcideva / yadA kAle tu bhavati tadA bhUtebhyo'bhinna evetyadoSa iti cet, na, kAlAnabhyupagame evaMbhUtavAkyapravRttyayogAt / lokaprasiddhatvAdapratikSepArho'sau kAla iti cet-na, Atmanyapi tasya tulyatvAt, pitRkarmA'nyathA'nupapatteH, tasyA'pi lokaprasiddhatvAt / taduktam 'pitRkarmAdisiddhezca, hanta nA''tmA'pyalaukika' iti / tadevamAvArakAbhAvAdanabhivyaktacaitanyAnupapattau, cetanAcetanavyavahArasya tadbhAvAbhAvanibandhanatvena ghaTAdau caitanyAbhyupagame bhavatyeva cetanAcetanavyavahAravilopaprasaGga iti vAcyam / kAyAkArapariNatabhUtebhya evaM caitanyotpattyabhyupagamena ghaTAdau tatpariNAmAbhAvAdeva caitanyAnutpatterupapattau caitanyAbhAvAbhAvanibandhanasya cetanAcetanavyavahArasya vilopAnupapatteH / na caivaM maraNAvasthAyAmapi caitanyamutpadyeta kAraNatvAbhimatakAyAkArapariNatabhUtAnAM tadAnImapi sattvAditi vAcyam / kAraNatvAbhimatapavanasya tatrA'bhAvena tathAvidhabhUtasattvasya tadAnImasiddheH / na ca vastyAdinA tatra prakSipte pavane caitanyamutpadyeta, samastakAraNAnAM sattvAditi vAcyam- prANApAnalakSaNapavanasyaiva taddhetutvApagamena pavanamAtrAt tadutpatteranutpatteH / nanu prANApAnalakSaNapavanAbhAvAnmRtakAye caitanyAbhAvo na tu jIvAbhAvAdityatra kiM nigamakaM yena vaiparItyaM na syAditi cet / na / lAghavasyaiva viniga[ma]katvAt / mRtAvasthAyAM prANApAnAbhAvasya tvayA'pyavazyamaGgIkRtatvena tata eva caitanyAbhAvopapattau jIvAbhAvakalpane gauravAt / prANApAnavat jIvasyobhayasiddhatvAbhAvAt / na ca-yad yasya kAryaM tat tadanurUpaM, yathA mRtpiNDasya kAryaM ghaTo mRtpiNDAnurUpaH; kAryaM ca yadi bhUtAnAM caitanyaM tarhi bhUtAnurUpaM syAt, na cA'styeva, tathaiva amUrtabodhasvarUpasya caitanyasya mUrtAbodhasvarUpairbhUtairanurUpatvAbhAvAt iti vAcyam / zRGgAdapi zarasyotpatterdarzanena kAryasya svakAraNAnurUpatvaniyamAbhAvAt / na hi zarasyA'pi zRGgAnurUpatvaM, pratyakSeNa bAdhAt / yadi ca mUrtatvAdinA rUpeNa zarasya zRGgAnurUpatvameveti na bAdhastarhi sattvAdinA rUpeNa caitanyasyA'pi bhUtAnurUpatvameveti tulyam / na ca bhUtAnAM caitanyAdatyantavilakSaNatvAta
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ July-2002 kathaM tebhyastadutpattiriti vAcyam / loke bhinnajAtIyAdapi kAraNAd bhinnajAtIyasya kAryasya darzanAt / na cA'siddhiH, sUkSmApradezaparamANubhyaH sthUlasapradezaghaTAdestvayA'pyutpatteraGgIkArAt / tat suniSpannametad yad prANApAnaviziSTakAyAkArabhUtasamudAyAccaitanyamutpadyate, tadapagame ca vinazyati / tathA ca suSThuktam -- "nA'styeva paralokagAmyAtmA, jJAnakriyAbhyAM mokSaH kasya bhaviSyati ? iti vyarthaM eva tapaHprabhRti kaSTAnuSThAnam" iti / evaM ca drAkSAmadyAdikaM peyaM bhakSyaM mAMsAdikaM bhRzam / jananyAdistriyo bhojyA rUpavatyo yadA ruciH // 1 // kAyadhvaMsAvasAne hi caitanye kasya pAtakam ? paraloko'pi kasya syAd yadbhayAt tad vivarcyate // 2 // ityevaMrUpAnusAreNa pravRttirvidheyA, caitanyasya bhUtakAryatayA paralokagAmino jIvasyA'bhAvAt / na ca bhUtakAryatvaM caitanyasyA' prAmANikaM, caitanyaM kAyapariNAmApannabhUtakArya, tadbhAva eva bhAvAt / yad yadbhAva eva bhavati tat tatkAryaM, madazakteH surApariNAmApatramadyAGgakAryatvavat / iti pramANasya sattvAt / atra vadanti - caitanyasya bhUtakAryatve kiM pramANam ? na tAvat pratyakSaM, atIndriyaviSaye tasyA'bhAvAt / nahi utpatramanutpannaM vA caitanyaM bhUtAnAM kAryaM iti vyApAre pratyakSamupaiti, tasya svayogyasaMnihitArthagrahaNarUpatvAt, caitanyasya cA'mUrtatvena tadayogyatvAt / na ca bhUtAnAmahaM kAryamityevamAtmaviSayaM bhUtakAryatvaM pratyakSamavagantumalaM, kAryakAraNabhAvasyA'nvayavyatirekasamadhigamyatvAt / vyatirekanizcayanibandhanasya cA'nupalambhasya tatrA'bhAvAt / na ca tadubhayAtiriktaH kazcidanvayo tadubhayAnvayavyatirekajJAtA'bhyupagamyate, AtmasiddhiprasaGgAt / nA'pyanyat pramANaM, tasyA'nabhyupagamAt / pratyakSamevaikaM pramANaM, nA'nyaditi vacanAt / abhyupagame'pi tato vivakSitArthapratItyasiddheH / adhikRta-caitanyavastuno'tathArUpatvAt / tathAhi-yadi caitanyaM bhUtasamudAyamAtranimittakaM syAt tarhi ghaTAdAvapi syAt, nimittAvizeSAt / kAyAkArapariNAma eva nimittavizeSastadabhAvAdeva na caitanyaM ghaTAdau / taduktam- 'kAyAkAraprANApAnaparigrahavadbhyo bhUtebhyazcaitanyaM nA'viziSTebhyaH' iti, ato na doSa iti cet, na / AtmAbhAvavAdimate
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-20 49 kAyAkArapariNAmasyaiva yuktyA'nupapatteH / kathaM kAyAkArapariNAmasya manmate yuktyA'nupapattiriti cet / ittham / bhavanmate hi kAyAkArapariNAmaH kiM pRthivyAdimAtranibandhana Ahosvid vastvantaranimitta utA'hetukaHsaGgIyate ? / tatra yadyAdyaH pakSastahi sarvatra kAyAkArapariNAmaprasaGgaH, pRthivyAdibhUtasamudAyasya sarvatra sattvAt / tathAvidhasAmyAdibhAvasahakArikAraNavaikalyAna sarvatra tatpariNAma prasaGga iti cet / nanu so'pi sAmyAdibhAvo na vastvantaranimittaH, tattvasaMkhyAvyAghAtaprasaGgAt, kintu pRthivyAdibhUtamAtranimittakastathA ca tasyA'pi sarvatrA'vizeSeNa bhAvaprasaGgAt kutaH sahakArikAraNavaikalyamiti ? / __ atha dvitIyaH pakSastadapyayuktaM, tathA'bhyupagame satyAtmasiddhiprasaGgAt / tathAbhUtavastvantarayogAdeva hi viziSTakAyAkArapariNAmabhAva upapadyate nA'nyatastathA ca sati na kazcid doSa iti / atha tRtIyaH pakSastadA sadA'bhAvAdiprasaGgaH / "nityaM sattvamasattvaM vA hetoranyAnapekSaNAd" iti nyAyAt / tanna tvanmate kAyAkArapariNAmo ghaTate / tadabhAve tu dUrAtsAritameva prANApAnaparigrahavattvaM bhUtAnAmiti sAdhUktaM na tathAvidhabhUtebhyazcaitanyamutpadyate ityatra kiJcit pramANam / kiJca, pratyekAvasthAyAmavidyamAnasya caitanyasya samuditAvasthAmAM bhUtebhyaH kathamutpattirghaTate ? ekAntenA'sata utpAdasyA'bhAvAt, bhAve vA kharaviSANamapi tebhya utpadyeta, asattvAvizeSAt / na ca-bhUtAnAM tajjananasvabhAvatayA tasyaivotpattirna kharaviSANasyA'pi tajjananAsvabhAvatvAt-ityapi vAcyam / teSAM tajjananasvabhAvatvakalpanAyA ayogAt / anutpannaM hi caitanyaM kharaviSANatulyamityavandhyabhAvato'vizeSeNA'sajjananasvabhAvatvameva paramArthato bhUtAnAM bhavediti tebhyazcaitanyasyeva kharaviSANasyA'pyutpattiprasaGgAt / na ca-pratyekAvasthAyAmavidyamAnA'pi samuditAvasthAyAM madyAGgebhyo madazaktirupapadyamAnA dRSTA na punaH kharaviSANaM, kAraNazaktiniyamAt; tadvadatrA'pi syAditi vAcyam / madazatte pratyekAvasthAyAmekAntenA'vidyamAnatvAsiddhaH / madazaktitvena tadAnImavidyamAnatve'pi rUpAntareNa vidyamAnAyA evopapatteH / ata eva samuditAvasthAyAM madyAGgeSu ye guNAstrasyAdaya (bhramyAdaya?)ste pratyekAvasthAyAmapi guDadhAtakyAdiSu sAmAnyata upalabhyanta iti /
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 July-2002 pratyakSasiddhaM caitannahi bhavatA'pyapahnotuM zakyam / yastu pratyakSasiddhamapyarthamapahanute tasya tu zUnyavAdimata eva pravezo yukta iti kathaM tvayi cArvAkatA cirasthAyinI syAt ? na hyevaM samuditAvasthAyAM ye guNAste pratyekAvasthAyAM bhUteSu sAmAnyato'pyupalabhyanta iti kathaM samuditAvasthAyAmapi tebhyazcaitanyasyotpattiH syAt / nahi pratyekAvasthAyAM sarvathA'vidyamAnA snigdhatA samuditAvasthAyAM sikatAkaNeSu kenA'pyanubhUyate / na caitaddoSabhayena pratyekAvasthAyAmapi kiJciccaitanyasvarUpaM svIkriyata eveti vAcyam / ekendriyajIvasiddhiprasaGgenA' pasiddhAntApAtAt, cetanAcetanavyavahAravilopApattezca / na cA'nabhivyaktaM yatra caitanyaM tatrA'cetanavyavahAro'nyatra tu apara iti vAcyam / anabhivyaktacaitanyasya tvayaiva tiraskArAt, apalApe pratijJAsaMnyAsanigrahApAtAt, pramANAbhAvena tannirAsasya sukaratvAcca / kiJca, kAyAkArapariNatabhUtebhyo yadyasata eva caitanyasyotpattiH, kathaM tarhi mRtakAyAdapi tasyotpattirna syAt ? nanUktamevaitat prAk yat prANApAnalakSaNapavanAbhAvAt tatra caitanyaM notpadyata iti, iti cet / nanu pratyuktamapIdaM tadaiva yajjIvAbhAvAdeveti kiM na syAditi aho aho vismaraNazIlatvamAcAryasya yaduktamapi lAghavaM vinigamakatayA na smarati, bhavyalAghavameva tavetthaM vadato jAnAmi / ubhayasiddho'pi prANApAnA[bhA]vo jIvAbhAvamantareNopapadyate yataH / kathamevamabhidhIyata iti cet, zRNu sAvadhAnamanAH / nahi mRtakAye prANApAnAbhAvo nirhetukaH, sadA'bhAvaprasaGgAt / nA'pi kAyAkAranimittakaH, jIvadavasthAyAmapi tasya sattvena tadabhAvaprasaGgAt / nA'pi kAyAkAradhvaMsanimittaH tasya tadAnImasattvAt / na cA''ntarapudgalApagamanimitto, nimittamantareNA''ntarapudgalApagamasyA'pyasambhavAt / na ca kAlavizeSa eva nimittaM, atIndriyakAlAGgIkAre AtmAnaGgIkArasya svakadAgrahamAtraphalatvAt / tasminnapi kAle ciccharIre prANApAnAbhAvasyA'darzanAt / nahi yad yasya kAraNAntaranirapekSaM ajanakaM tat tanotpAdayati, akAraNatvaprasaGgAt / kintu ananyagatyA jIvAbhAvanimittaka eva tatra prANApAnAbhAvo bhavatA'pyavazyaM svIkaraNIya iti kutaH prANApAnA
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-20 51 bhAvasyaivobhayasiddhatA, yena lAghavAt prANApAnAbhAvAdeva mRtazarIre caitanyAbhAvo na tu jIvAbhAvAditi procyeta ! 'taddhetorevA'stu kiM tene 'ti nyAyena prANApAnAbhAvanimittakajIvAbhAvAdeva tatra 'caitanyAbhAvasya svIkaraNIyatvAcca, anyathA gauravaprasaGgAt / 2 etena - 'prANApAnavajjIvasyobhayasiddhatvaM nA'sti iti parAstaM / jIvamantareNa prANApAnalakSaNapavanasyA'hetukatvApattau sadAbhAvAdiprasaGgAt / kAyAkArasyaiva prANApAnanimittakatve mRtakAye'pi tadutpattiH, punarujjIvanApAtAt / ata eva suptaprabuddhasya dRzyate tAvaccaitanyaM na ca tat tadanyacaitanyapUrvakaM, suSuptAvasthAyAM caitanyasyA'bhAvAt / upalabhyasya satastadAnImanupalambhAt / tathA'pi cettatkalpanA tarhyatiprasaGgaH / na cA'hetukaM tat sadA'bhAvAdiprasaGgAt / 'sadA sattvamasattvaM vA hetoranyAnapekSaNAt' iti vacanAt / nA'pyanyanimittaM, tasyA'pratIyamAnatvAt / kintu kAyanimittamitI 'ti kasyacinmatamapAstam / caitanyasya kAyanimittatve mRtAvasthAyAmapi ujjIvanaprasaGgAt / na caivaM suptaprabuddhacaitanyasya nirhetukatve pUrvoktadoSApattiriti vAcyam / asya suSuptAvasthAbhAvicaitanyapUrvakatvena nirhetukatvAbhAvAt / na ca suSuptAvasthAyAM tannA'styeva, svasaMvedanamAtrasyA'vyaktasya tadAnImapyanubhUyamAnatvAt / avigAnena tathA lokaprasiddheH / pratipattavyaM ca niyamAt suSuptAvasthAyAM caitanyamastIti, smaraNAnyathAnupapatteH / tathAhi svapnAdisuSuptAvasthAbhAvisvapnAdicaitanyaviSayaM smaraNamavigAnenA'nubhUyate / na cA'nanubhUtasya smaraNamupapadyate'tiprasaGgAt / na ca kAyAnvayahetukataivA'sya, tathA'pratIteH / tatsvarUpasaMsparzismRtyanu (na) nu bhUte:, tathA'pi cedevaM kalpanA tarhi kuto nA'tiprasaGgaH ? / na ca tathAsvabhAvatvasAmarthyAt kAyAdeva tasmaraNamiti vAcyam / tasya tathAsvabhAvasiddhau mAnAbhAvAt / tad yuktamidaM yadanubhUtasuSuptAvasthAbhAvicaitanyavizeSanibandhanaM tatsmaraNamiti siddhaM suSuptAvasthAyAmapi caitanyamapi ( pI ) ti kutaH suptaprabuddhacaitanyasya kAyanimittakatA syAt ? / kiJca na vyastakAyasya caitanyaM prati hetutvamabhyupagamyate bhavatA, zirazchede'pi tadutpattiprasaGgAt kintu samastakAyasya / taccA'yuktaM, aGgulyAdichede'pi caitanyasyotpattidarzanAt /
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 July 2002 api ca, yadyapi caitanyaM prANApAnakAyAkArapariNata bhUtebhya utpadyate tathA'pi sahakArikAraNabhUtebhya eva / tathA cA'syopAdAnakAraNaM kiJcid vAcyaM, nirupAdAnasyotpatterayogAt / upAdAnaM ca yadi tathAvidhabhUtasamudAyavyatiriktaM kiJcid vastu tadA prAguktasya 'caitanyaM tathAvidhabhUtasamudAyamAtrAdutpadyate, tadbhAva eva bhAvAdityasya caitanye bhUtakAryatAprasAdhakasya pramANasya sphuTamasiddhatvam, tathAvidhabhUtasamudAyabhAve'pi tadvyatiriktopAdAnAbhAve caitanyasyA'bhAvAt / athA'siddhiparihArArthaM tathAvidhabhUtasamudAyasyaiva caitanyaM pratyupAdAnatvamaGgIkuruSe tarhi caitanyasya bhUtAnurUpatA prasajyeta, kAryasya svopAdAnakAraNAnurUpatvaniyamAt / anyathA, kAryakAraNabhAvavyavasthAnupapatteH / na ceSTApatti:, mUrtyAdivirahitayA'nubhUyamAnasya caitanyasya mUrtyAdimatA tathAvidhabhUtasamudAyena sahA'nurUpatvAbhAvAt / atha prAgevoktaM yat kAryaM svopAdanakAraNAnurUpaM iti niyamo nAstyeva, zRGgAdapi zarasyotpatteH / na hi zaro'pi zRGgAnurUpa iti / tadayuktaM, zaratayA pariNamamAnasya zRGgaikadezasya bhUtasamudAyatvenA'nubhUyamAnatayA bhUtasamudAyarUpeNa zRGgeNa sahA'nurUpatvasyaiva sattvAt / na hi caitanyamapi bhUtasamudAyatvenA'nubhUyate, mUrtyAdivirahAt / atha mUrtyAdivirahitamapi caitanyaM tathAvidhabhUtasamudAyopAdAnakamastu, bAdhakAbhAvAt iti cet, na; tathA sati kAryasya kAraNadharmAnanugamena kAraNAdatyantabhede'tyantAsata eva tasyotpattirabhyupagatA syAt / astvevamiti cet, asattvAvizeSAt paJcamabhUtasyA'pyutpattirabhyupagantavyA syAt / evamapyastu iti cet, asadupAdAnakatvena kUrmaromabhyo jAyamAnAyA iva rajjorasattvameva tasya syAt / asattvamapyastu iti cet, na, svasaMvedanapratyakSeNA'nubhUyamAnasya caitanyasya pratiSeddhumazakyatvAt, zakyatve vA bhUtAnAmapi pratiSedhaprAptau zUnyavAdasyaivA'samaJjasatvApAtAt / , na ca zUnyataivA'stu tattvaM pratijJAbhaGgaprasaGgAt / cArvAkamata dhvaMsavat tanmatasyA'pi jainairdhvaMsayituM zakyatvAt / tannA'styeva bAdhakAbhAva iti kathaM mUrtyAdivirahe'pi caitanyaM tathAvidhabhUtopAdAnakaM syAt ? / atha bhUtakAryatve'pi yathA ghaTapaTAdInAM vaicitryaM svabhAvakRtaM dRSTaM tathA caitanyasyA'pi anyakAryebhyo'tyantavailakSaNyaM svabhAvakRtaM syAt tadA ko doSaH
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-20 syAditi cet, na bhUtakAryatve caitanyasyA'mUtyadiranupapatteH / tathAvidhasvabhAvakalpane kozapAnAdanyasya pramANAbhAvAt / na hi ghaTAdInAmapi vaicitryamekAntena svabhAvakRtaM, kAryakAraNabhAvavilopApatteH / kintu kAraNavaicitryakRtam / ata eva nIlatantubhyo nIla eva paTa utpadyate, na zuklaH, upAdAnakAraNIbhUtatantusamudAye zauklyAbhAvAt / zuklatantubhya: punaH zukla eva, na tu nIlaH, upAdAnakAraNIbhUtantusamudAye nailyAbhAvAt / tadubhayamapi mUrtte tu bhavatyeva, ubhayopAdAne mUrttatvasya sattvAt / tadevaM yadi caitanyaM bhUtopAdAnakaM syAt tarhi bhUtAnAM mUrtatvena jaDatvena viSayAparicchedakatvena caitanyamapi mUrttaM jaDaM viSayAparicchedakaM syAt / na caivam / tasmAnna bhavatyeva caitanyaM bhUtopAdAnakam / na ca nirupAdAnamapi kiJcid varivartita / ato ya etasyopAdAnaM sa AtmA, tattaddravyakSetrAdisAmagrIsApekSeNA''tmanaiva tasya tasya caitanyapariNAmasya janyamAnatvAt // , syAdetat-bhUtasamudAyopAdAnakamapi caitanyamamUrttaM bhavatu, mUrtopAdAnakasya mUrttatvamevetyatra mAnAbhAvAt / na ca pratyakSameva mAnaM mUrttakapAlAdijanyAnAM ghaTAdInAM mUrttatvasyaiva vilokanAditi vAcyam / ghaTAdInAM tathAtve'pi sarvatra tanniyamasyA'siddheH / mUrttaghaTAdyupAdAnakasyA'pi rUpAderamUrttatvAbhyupagamAt / rUpAdivizeSo hi mUttirabhidhIyate / na hi sA rUpAdAvapi rUpAdau ruupaadernnggiikaaraat| na caikAntenA'satazcaitanyasya kathamutpattiH syAd ? anyathA kharaviSANasyA'pi sA na kathaM syAd ? ityapi mugdhavipratArakaM vacanaM vAcyam / sAmagyadhInA hyutpattirvastunaH iti kharaviSANaM sAmaggrA abhAvAnna bhavati, caitanyaM tu bhaviSyati, sAmagyrAH sattvAt / dRzyate ca daNDAdisAmagrIsadbhAve'sanneva ghaTa utpadyamAno, na punaH paTaH; daNDAdeH paTasAmagrItvAbhAvAt paryAyeNa vyabhicArAcca / tasya tvayA'pyekAntenA'sata evotpattyabhyupagamAt / 53 tantra | mUrttaghaTAdyupAdAnakasya rUpAderakAntenA'mUrttatvAbhAvAt upAdeyasya upAdAnAt kathaJcidabhinnatvena tanmUrttatayA kathaJcit tasyA'pi mUrtatvAt / nahi ghaTAderupAdAnAdupAdeyatvAbhimataM rUpAdi ekAntena bhinnaM pavanasyeva ghaTAde - rnIrUpatvaprasaGgAt pavanasyA'pi vA ghaTAderiva rUpavattvApatteH / bhinnaM hi tadrUpaM ghaTAdereva, na punaH pavanasyetyatra kiM niyAmakaM syAt ?, ubhayatrA''patteravizeSAt /
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 July-2002 nIrUpAcca ghaTAd yadi tadutpattistahi pavanAdapi kiM na syAt ?, ubhayatra vizeSAbhAvAt / na ca bhede'pi samavAyo niyAmakaH iti vAcyam / tasya tvayA'naGgIkArAt / aGgIkRta evA'yaM naiyAyikairityasmAbhirapyaGgIkriyate / na hi te na nyAyavida iti cet, na, tannirAso'pi nA'smAkaM duSkaraH, paraM tadarthamiha na yatiSyAmahe, sisAdhayiSAviSayasyA''tmalakSaNArthasyA'yatnenaiva siddheH / naiyAyikAnAM nyAyavittvamaGgIkurvatA bhavatA Atmano'bhyupagatatvAt / tasmAnaikAntena rUpAdi svopAdAnAd bhinnaM kintvabhinnamapIti siddhaM mUrtopAdAnakasya rUpAderapi mUtatvaM kathaJcit / atha bhUtakAryatve'pi rUpAderyathA kathaJcinmUtatvaM tathA caitanyasyA'pyastu iti cet / nUnaM udArAnta:karaNo'si yadAlocyA'pi svasiddhAntahAni na vythse| syAdvAdaM vadanto hi jainA eva sadasi rAjante. na punarbhavAdRzA ekAntavAdakadAgrahagrastAH / evamapi bhUtasamudAyAccaitanyasyotpatterabhAvAt / na hi rUpamiva pratyekaM bhUteSu sat caitanyaM, yena tatsamudAyAccaitanyamutpadyeta, nIlatantusamudAyAnnIlarUpamiva / na cA'sadapyutpadyate sAmagryAH sadbhAvAdityapi vAcyam / asattvAvizeSAt sA caitanyasyeva kharaviSANasyaiva sAmagrI kuto na syAt ? / avadhyabhAvenA'nutpannasya caitanyasya kharaviSANatulyatvAt / na ca-dRSTa eva daNDAdisAmagyA asanneva ghaTa utpadyamAno na punaH paTaH, kAraNazaktiniyamAdityapi prAguktaM kiM na smaryata ? ityapi vAcyam / tadAnImapi ghaTasyaikAntenA'sattvAbhAvAt, ghaTaparyAyeNa tadAnImavidyamAnasyA'pi mRtpiNDarUpeNa vidyamAnatvAt / na hi . mRtpiNDAdekAntena ghaTasya bhedo, yena tadAnIM na syAt / daNDAdisAmagrIsamAvezena ghaTAkAreNa pariNamamAnasya mRtpiNDasyaiva ghaTazabdenA'bhidhAnAt / na hi pUrvAkAraparityAgenottarAkArasvIkArAdeva vastuna bhedaH, pitRputravyavahAravilopaprasaGgAt / janmakAlInapariNAmApannabhUtasamudAyAd yauvanakAlInakAyapariNAmApanabhUta-samudAyasyaikAntabhinnatvena janmakAle'sattvAt / yadi yauvanakAlIna eva bhUtasamudAyo janmakAle pariNAmA-ntareNA-- ''sIdeveti na tasya janmakAle'sattvaM, tarhi ghaTapariNAmApannaM bhUtakAryaM mRtpiNDarUpeNa pUrvamAsIdeveti kathamekAntenA'sattvam ? / tadaprAmANikamevoktaM yad dRSTastAvad daNDAdisAmagryA'saneva ghaTa
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-20 55 utpadyamAna ityAdi / paTastu notpadyate paTasAmagryA abhAvAt,- tat tu satyameva, paraM yatrA'pyutpadyate tatrA'pi kathaJcit sanneva, na tu sarvathA'sannityAdi svayamUhyam / ekAntenA'sata utpattereva virodhAt / na ca-paryAyeNa vyabhicAra-ityapi vAcyam / dravyasyaivA'nekazaktisamanvitatayA'sya tathA bhavanena tasya sarvathA'sattvAsiddheH / mRtpiNDAdehi dravyasya tathArUpeNa bhavanAbhAve ghaTAdilakSaNaparyAyasyA'dalatvenA'bhavanameva prasajyeta / tato dravyasya mRtpiNDAderanyathAbhavanamAtraM ghaTAdiparyAyasyotpattiriti na doSaH / na ca vAcyaM-yaavyasyA'nyathAbhavanamAtraM tena vyabhicArastasyA'sata evotpAdAditi / tasyA'pi kathaJcid dravyena sahA'bhedataH sarvathA'sattvAsiddheH / prabhUtaM cA'traM vaktavyaM, tad bhedAbhedasthApanAsthala eva vakSyAma iti prarUpyate prakRtam / ___ tat siddhamidaM yat sarvathA'vidyamAnaM caitanyaM bhUtasamudAyAnotpadyata eva / dRzyate cotpadyamAnamityasyopAdAnena bhAvyaM, yat tattatsAmagrIsamAvezAt tattaccaitanyapariNAmena pariNamati / na ca bhUtasamudaya evopAdAnaM, etasya jaDatvena ghaTAderiva caitanyaparyAyeNa pariNamanAyogAt / iti yadevA'syopAdAnaM sa evA''tmA, yadvirahAnmRtazarIre caitanyAbhAva iti / tadasiddhirAkSasyA bhakSitaM tadbhAva eva bhAvAdityAdikaM pramANaM kathaM svasAdhyaM sAdhayet ? bhUtasamudAyasadbhAve'pi tadatiriktasya caitanyAnurUpopAdAnasyA'bhAve caitanyasyA'bhAvAt / na ca prANApAnayorevopAdAnatvaM, tayoruSNasparzavattvena mUtimattayA tadupAdAnasya caitanyasyA'pi mUrtatvApAtAt / kiJca yad yasyopAdAnaM tanmahattve tadupAdeyasyA'pi mahattvaM, tadalpatve ca tadupAdeyasyA'pyalpatvaM, yathA ghaTasya mRtpiNDaH / bhavati hi mRtpiNDasya mahattve ghaTasyA'pi mahattvaM, tadalpatve ca tasyA'pyalpatvam / evaM ca yadi prANApAnalakSaNA pavana: caitanyasyopAdAnaM syAt tarhi tadbahutve caitanyamapi bahu syAt / na caivaM, maraNAvasthAyAM vaiparItyAt / na ca tadalpatve caitanyasyA'lpatvamapi, yogiSu prANApAnayoH sarvathA'lpatve'pi caitanyasya bahutvAt / anayaiva yuktyA kAyopAdAnakatvamapi nirasyam // yA punaH bAlakAdeH zarIravRddho caitanyavRddhiH, sA zarIrasya caitanyaM prati saMsAridazAyAM sahakArikAraNatayA udakavRddhau aGkuravRddhivat, na punarupAdAnatayA; tathAtve niyamena caitanyasya tadvaddhayanuvidhAyitvApatteH / na ceSTApattiH,
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 July-2002 yojanasahasrapramANazarIrANAmapi matsyAdInAmalpatarabuddhitvAt, tanuzarIrANAmapi keSAJcit zrIvajrasvAmyAdInAmiva sAtizayaprajJAbalazAlitvAt / ___ anye tu - pUrvAkAraparityAgAjahadvRttottarAkAropAdAnamapyupAdAnalakSaNaM tanozcaitanyaM prati nA'styeva, u[pA]dAnatvAbhimatazarIre prAktanAkAraparityAgAbhAve'pi prAdurbhavannAnAprakAraprakarSarUpacaitanyavikAropalambhAditi na caitanyaM pratyupAdAnabhAvo'pi vapuSaH sUpapAda iti / na cA'nupAdAnAt kasyacit kAryasyotpattirupalabdhacarI, zabdavidyudAdInAmapyupAdAnatve tattvacatuSTayAnantarbhAvApatteH / dehAdhikasyopAdAnasya cA'bhyupagame niHpratyUhA jIvasiddhiH, kAyasahakRtAdAtma-rUpopAdAnAt tathAvidhacaitanyaparyAyotpAdaprasiddhaH, daNDAdisahakRtA-smRtpiNDarUpopAdAnAd ghaTAdiparyAyotpAdaprasiddhivat ityAhuH / athA'gambhIrAdapi mRtpiNDAdutpadyate gambhIra eva ghaTastathA'bodharUpAdapi tathAvidhabhUtasamudAyAdutpadyatAM bodharUpaM caitanyaM; kAryasya sarvathA svopAdAnAnurUpatvaM nA'styeva, ghaTa eva vyabhicArAt / kintu kathaJcit svopAdAnAnanurUpatvamapi / iSyate ca yadi kathaJcit svopAdAnAnurUpatvamapi / anyathA kAryasya sarvathA kAraNadharmAnanugamena kAraNAdatyantabhede'sata evotpattirabhyupagantavyA syAt / sA ca na yuktA, atiprasaGgAt / dRzyate ca pRthivItvAdinA ghaTe'pi mRtpiNDAnurUpatvameveti manyase, tahi sattva-padArthatvA-dinA caitanyasyA'pi tAdRzabhUtasamudAyAnurUpatvameveti tulyam / uktaM caitat prAgeveti brUSe tadapyamanoramam, iha nAma kAryaM kenacida rUpeNa kAraNAnurUpaM kenacicca kAraNAnanurUpaM ca rUpaM iti sarvasiddhaM, ghaTAdau tathA darzanAt / paraM tenaiva rUpeNA''nurUpyaM anAnurUpyaM ca mArgaNIyaM yadrUpaM kAryakAraNabhAvaniyAmakaM bhavet / na ca sattvaM caitanyasya bhUtakAryatve niyAmakaM, tasya sarvabhAvasAdhAraNatvAd, anyathA bhAvAnAmabhAvatvaprasaGgAt / na ca sakalasAdhAraNo dharmaH kAryakAraNabhAvaniyAmakaH, mUtatvasya ghaTapaTAdInAM pArthivakAryatve niyAmakatvApAtAt / na caivameva, jalaparamANvAdijanye jalasamudAye pArthivakAryatvaprasaGgAt / pArthivakAryatve niyAmakatvenA'bhimatasya mUrtatvasya tatrA'pi sattvAt / kiM tarhi ghaTapaTAdInAM kAryatve niyAmakaM iti cet ? pRthivItvamityavaihi / tasyA'bAdiSu asattvena sarvasAdhAraNatvAbhAvAt / yadi ca pRthivItveneva ghaTapaTAdInAM pArthivaparamANvAdikAryatve caitanyasyA'pi bhUtakAryatve
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 57 anusaMdhAna-20 pRthivI-tvAdinA''nurUpyamiSyate tahi ghaTAdiSviva jIvaddevadattazarIre'pi caitanyasyA'bhAva eva bhavet, pRthivyAditvasya kAThinyAbodhAdisvabhAvAvinAbhAvitvAt / nanu na pArthivaparamANvAdijanyaM caitanyaM yena pArthivatvAdyanugamena ghaTAdAviva jIvaddevadattazarIre'pi tasyA'bhAvaH syAt, kintu prANApAnAdijanyaM iti cet / na / tasya prAgeva nirastatvAt / mUrtAt prANApAnAdamUrtasya caitanyasyA'nutpatteH, atyantavailakSaNyAt / yat tUktaM- atyantavailakSaNye'pi kAryakAraNabhAvo bhavatyeva, sUkSmApradezaparamANubhyaH sthUlasapradezaghaTAderdarzanAditi / tadavAripAta eva ramaNIyaM; prAsAdazikharasthasauvarNAbhAsAntastAmrAkRtikalazavat / teSAM tasmAdatyantavailakSaNyAbhAvAt / nahi te sUkSmA api santo'mUrtAH, rUpAdisvarUpAtmakatvAt / apradezAstu na bhavantyeva, sataH kvacidavasthAnasambhavena digbhAgabhedopapattau niyamataH kathaJcit sapradezatvAt / na caivaM paramANoH paramANutvaM virudhyeta, tasya tadanyAlpatarAbhAvanibandhanatvAt / tatazcaivaM bhUtebhyaH paramANubhyaH sthUlasapradezaghaTAdikAryamutpadyata eva, kAraNadharmAnugamena tasya tadanurUpatvAt / na ca dravatvacalatva- kAThinyAdayo bhUtadharmAzcaitanye'pi santi yena tadbhUtopAdAnakaM syAditi yatkiJcidetat / kiJca, yadi caitanyaM kAyAkArapariNatabhUtopAdAnaM tarhi nipuNatarazemuSIkakRte kAyAkArabhUtasamudAye kathaM notpadyate ? na hi mRtpiNDopAdAno ghaTo nipuNatarazemuSIkakRte mRtpiNDe notpadyate / atha notpadyate eva saH, yathA tatra cakrAdyabhAve; tathA strIkukSilakSaNasvakAraNIbhUtasthAnAbhAvAdidamapi notpatsyate iti cet / tat kiM khaJjarITa-yUkAmatkuNeSu caitanyAbhAva iti vaktumadhyavasito'si ? kAraNatvAbhimatasya yuvatikukSilakSaNasthAnasya tatrA'jAtatvena sarvalokaprasiddhaH / na caivameva puruSeSvapi, caitanyAbhAvaprApteH / atha tathAvidhapariNAmAbhAvAt tatra caitanyAbhAva iti cet / jIvAbhAvAdeveti kiM nA'GgIkuruSe ? na hi tatra pramANam / yat tu samuditebhyo'pi madyAGgebhyaH kvacit tathAvidhaparipAkAbhAvAd yathA na madazaktistathA kuzalapuruSakRtAdapi kAyAkArabhUtasamudAyAt kvacinna caitanyamiti tat kathaM ? kuzalatvavizeSaNopAdAnenaiva tadAzaGkAnirAsAt / na ca kuzalapuruSakRtAt tathAvidhabhUtasamudAyAdutpadyata eva caitanyaM, paramezvarIkRta svazarIramalapuruSasya vinAyakatvena zravaNAditi vAcyam / tasya tvayA'naGgIkArAt /
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 July 2002 mRtAt kAlikamRtazarIre caitanyotpAdaprasaGgAcca / prANAderapi kAyAkAranimittakatvena bhavatA'bhyupagatatvAt tasya tadAnImapi sattvena jIvAbhAvamantareNa tadabhAvAnupapattezca / tejobhAvAdeva tadabhAva iti ced, upanIte tasmin tat kuto na bhavet ? / nanu gADhataratamaHsamUhAcchAditasadane dIpalakSaNasya tejasa eva sadbhAvAd yadi prakAzo bhavati tarhyaGgArAvasthasya tasya sadbhAvAt kuto na bhavati ? tejovizeSasyaiva tatra hetutvamiti yadi manyase tadatrA'pi tulyam / iti cet / na, vizeSakamantareNa vizeSasyA'nupapatteH / 'vizeSaNaM vinA yasmAnna tulyAnAM viziSTate 'ti vacanAt / na hi vizeSako'pi tvayA tadatiriktaH kazcidabhyupagamyate, mayA pradIpa iva pratyakSasiddho jvAlAdiryathA, tattvasaGkhyAniyamavyAghAtApAtAt / astu svabhAvakRtaM vaiziSTyaM, na hi svabhAve'pi paryanuyoga iti cet / n| sva eva svabhAvaH paryanuyogAnarho yadA pramANasiddhaH, yathA vahnau dAhakatvasvabhAvaH / anyathA sarvo'pi vAdI tatra tatra paryAkulitacetAH 'svabhAvAditthamevedaM na punaranyathA' - ityuttaraM vidhAya rAjasadasi tava jayapatAka ( ? ) eva syAt / na cA'tra kiJcit pramANaM yat svabhAvakRtameva tadvaiziSTayaM, na punarAtmakRtamiti / na cA'pazyanta AtmAnaM vipralabhema | kiJcaivaM tasya tejaso'bhAve kiJcidapi caitanyamupalabhyeta, guDadhAtakyAdInAmekatarasyA'bhAve'pi taditarasamudAye'lpataramadazaktivat / na hi tasyaiva tvayA caitanyaM pratyupAdAnakAraNatA svIkriyate yena taditarasAkalye'pi tadabhAvAt tadabhAva eva syAt, mRtpiNDetarasakalasadbhAve'pi mRtpiNDAbhAve ghaTAbhAvavat / tathA'bhyupagame vA prAguktadoSasya duruddharataiva syAditi na tejobhAvAdeva mRtazarIre caitanyAbhAva iti / kiM tarhi ? caitanyopAdAnAbhAvAdeveti gRhANa / nanu mRtazarIre caitanyaM notpadyate vAtAdidoSavaiguNyAditi cet / tanna caaru| mRtasya doSAnAM(NAM) samIbhAvena dehasyA''rogyalAbhAt / tathA coktaM'teSAM samatvamArogyaM kSayavRddhI viparyayaH / iti / tatazca punarujjIvanApAtAt / atha samIkaraNaM doSAnAM (NAM) kuto jJAyate iti cet jvarAdivikArAdarzanAdityavaihi / atha nivartantAM doSAH, na hi tatkRtaM vaiguNyamapi nivartate, vyApterabhAvAt; kASThAdAvagninivRttAvapi tatkRtazyAmikAyA anivRtteH iti cet / n| vyApterabhAve'pi
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 59 anusaMdhAna-20 suvarNe iva agninivRttau dravatAnivRttivat vAtAdivikArasya tannivRttau nivRtterevopptteH| anyathA cikitsAzAstrasya vaiyarthyameva prasajyetA'to mahato'pi daurbalyAdivikArasyeva maraNavikArasya yuktaiva nivRttiH / atha cikitsAprayogAdapi daurbalyAdinivRttyupalabdherapaneyavikAratvaM, asAdhyavyAdherUpalabdheranapaneyavikAratvaM cetyubhayathA darzanAnmaraNAnivRttiH / tadasat / yat auSadhAlAbhAdAyuHkSayAd vA kazcidasAdhyo vikAro bhavati, doSe tu kevale vikArakAriNi nA'styasAdhyatA / tathA hi- tenaiva vyAdhinA kazcinmiyate kazcinneti nedaM doSe kevale vikArakAriNi ghaTate, tasmAt karmAdhipatyameva susUtram / na caitat paralokAdAgatamAtmAnaM vineti / syAdetat / kAyajameva caitanyaM, kAyavikAre tadvikAropalambhAt / na cA'siddhirjarAdau tathA darzanAt, iti cet / na / yad yadanvayavyatirekAnuvidhAyi tat taddhetukaM / na ca kAyavikArAnvayavyatirekAnuvidhAyi caitanyaM, kAyavikArAbhAve'pi aprItyasvAsthyAdibhAvAccaitanyavikAropalabdheH / yadi punaH kAyavikAranimittaka eva caitanyavikAra: syAt tarhi anyato na bhavet, tannimittakasya tamantareNa sakRdapi bhavanavirodhAt; anyathA nirhetukatvaprasaGgAt / na cayatrA'pyaprItyAdibhAvastatra dehavikAra Avazyako, jarAdau tathA darzanAditi-vAcyam / dehavikArAbhAve'pi tathAvidhasaGkalpavazato'prItyAdibhAvasya pratiprANi svasaMvedanapratyakSeNA'nubhavAt / . vastuta(to) yadvikArasya dvi(vi)kArastat tasya kAryamiti vyAptireva nA'sti / putrazarIravikAre mAtRzarIravikAropalambhena mAtRzarIrasya putrazarIrakAryatvaprasaGgAt / siMho'yaM, sanmukhamAgacchati vA, iti vAkya zravaNAdeva keSAJciccaitanyavikAropalabdhestaccaitanyasya tadvAkyazravaNanimittakatvApAtAcca / tattatkAyajaM caitanyaM, kAyasadbhAve'pi tadatiriktamupAdAnaM vinA tasyA'bhAvAt / yaccA'syopAdAnaM sa AtmA, ata eva na kAyAbhAve'bhAvo'pyasya, siddheSu tathopalabdheH / na ca siddhasiddhau na mAnaM, mokSasiddhau abhidhAsyamAnatvAt / nanu na hi sarveSAM vAdinAM mate mokSaH siddho'sti, yena mokSadazAyAM kAyAbhAve'pi caitanyabhAvaH syAditi cet / tat kiM sarvavAdinAM mate caitanyasya bhUtakAryatA siddhA yenaivaM vadanna lajjase ? / tatazca kAyasadbhAve'pi tadatiriktopAdAnaM vinA
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 . July-2002 caitanyasyA'bhAvAt kAyAbhAve'pi siddhidazAyAM tadupAdAnasattve caitanyasya bhAvAt asiddha eva caitanyaM kAyAdupapadyate, tadbhAva eva bhAvAnmadyAGgabhAve madazaktividiti heturiti suSThuktaM caitanyasya tathAvidhabhUtakAryatve na kiJcit pramANamiti / kiJca yo'yaM madazaktidRSTAntastvayocyate tatra kiJciccaya'te / tathAhi, madazaktirhi kiM madyAGgasamudAyarUpe madye uta madyabhAjane uta tatpAnakartari bhavatA svIkriyate ? nA''dyaH, tathAtve madyasyA'pi kadAcinmAdanaprasaGgAt / ata eva na dvitIyaH / tRtIye tu dRSTAntasya sAdhanavikalataiva, madazakteH pAnakartRsApekSatvena yathAkArapariNatakevalamadyAGgasamudAyAdanutpatteH / atha yathA kumbhAdigatA'pi devadattasambandhinI utkSepAdizaktirdevadattasyaiva na tu kumbhAdeH, tathA pAnakagatA'pi madyasambandhinI madyazaktirmadyasyaiva, na tu pAnakasyeti kathaM dRSTAntasya sAdhanavikalatvaM iti ced / etAvatA'pi svopAdAnAdanyatraiva madazaktiH svakAryaM karotItyAyAtam / tathA ceSTasiddhirevAsmAkam, etadRSTAntabalenaiva cetanAyA api svopAdAnatvAbhimatabhUtasamudAyAdanyatraiva svakAryajanakatvasiddheH / - kathametAvatA'bhISTasiddhiriti cet- / aho ! buddhitaikSNyaM / bhUtasamudAyAdanyasyaivA''tmatvAt / hA buddhitaikSNyaM ! na hi pAnako madyAMgasamudAyAdatirikto yenA'tra bhUtasamudAyAdatiriktaH kazcit siddhayet, kintu tadantargata eva / tathA ca yathA svanimitta eva madazaktiH svakAryaM janayati, tathA cetanA'pIti kathamatiriktasyaivA'siddhau AtmA sidhyet ? / hanta ! tathA'pi sA madazaktiH svAzrayAnmadyAd bhinna eva gatA satI svakAryaM karoti tathA cetanA'pi svAzrayAt kAyAkArabhUtasamudAyAd bhinna eva gatA satI svakAryaM sAdhayiSyatIti kathaM nA''tmasiddhiH?svAzrayAd bhinnasyaivA''tmatvAt / na ca madazaktiH svAzrayAd bhinna eva kAryaM karoti, cetanA tu svAzraya eva, svabhAvasyaiva yuktitvAditi vAcyam / svabhAvasya vivAdAspadatvenA'yuktitAyA eva yukteH / vastutastu madye madazaktirnA'styeva, tathA sati tasyA'pi kadAcinmAdanaprasaGgAt / kintu tatsambandhAt paanksyaiv| tathA tathAvidhabhUtasamudAye nA'styeva cetanA, kintu tatsaMyogAt tadanyasyaivA''tmana
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-20 61 iti tattvam / yadapi ca devadattasambandhinyapi utkSepaNAdizaktiH kumbhAdhutkSepaNAdigatA dRzyata ityuktaM tadapyasamIcInam / tatrA'pi hi devadattahastAdisambandhavizeSabhAvataH kumbhAderevotkSeNAdipariNAmazaktirutpadyate / yatastasyotkSepaNAdipariNAmo bhavati / na ca sA zaktiranyatra saGkrAmati / devadattasyA'pi svapariNAmavizeSavazAt sA zaktirUpapAdi yA kumbhAderutkSepaNAdizaktimutpAdayitumutsahate / na ca sA'pyanyatra sakAmati / yena ca yasya yatpariNAmazaktirAdhIyate tena tasya sa pariNAma: ku(kR?)ta ityucyate; tena devadattena kumbhAdirutkSipyate-ityAdiko laukiko'pi vyavahAra upapadyate, yathA madyena mAdyata iti / tanna zakteranyatra kathaJcanA'pi sakramaH / so'pi cedabhyupagamyate tarhi pratItibAdhAprasaGgaH / na ca zakteranyatra sakrame kiJcit pramANamiti na madye madazaktirutpadyate, kintu madyasaMyogato jIva eva; dadhisaMyogato nidrAdizaktivat / tathA ca madazaktidRSTAntasya sAdhanavikalataiva, kevalamadyAGgasamudayabhAve madazakterabhAvAt / evaM na bhUtadharmatA tatkAryatA vA caitanyasya / tatazca pArizeSyAd yasyA'yaM dharmaH sa Atmeti pratipattavyam / taduktam acetanAni bhatAni na taddharmo na tatphalam / cetanA'sti ca yasyeyaM sa evA''tmeti cA'pare // iti / atha bhUtakAryatvasAdhakaM mAnaM yathA nA'sti tathA tatpratiSedhakaM kimapi nA'sti / na ca sAdhakAbhAva eva bAdhako, vaiparItyasyA'pi suvacatvAt iti cet / na / jIvaccharIraM cetanAzUnyaM, bhUtaphalatvAt, ghaTavat-iti bAdhakapramANasya sattvAt / na cA'prayojakatvaM, jIvaddevadattazarIraM yadi cetanAzUnyaM na syAt tarhi cetanAvat syAt, yadi ca cetanAvat syAt tarhi bhUtakAryaM na syAt / kAryasya svopAdAnakAraNadharmAnugamasambhavavyAptatvena sacetanasyA'cetanabhUtakAryatvavirodhAt, -iti vipakSabAdhakasadbhAvenA'prayojakatvasyA'bhAvAt / yadi kAryaM svopAdAnakAraNadharmAnuyAyi syAt tarhi raktatantukAraNakaH paTo rakto na syAt / na caitada dRSTamiSTaM vA, pratyakSabAdhAt / bhavati ca jIvaddevadattazarIraM bhUtakArya, tasmAccetanAzUnyaM, bhUtAnAmacetanatvena pratyakSasiddhatvAt / na ca-dRSTAntasya sAdhyavikalatvaM, tatrA'pyanabhivyaktacaitanyasvIkArAditi vAcyam / uktayuktestatrA'nabhivyakterevA
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 July 2002 'nupapatteH / kiJca vinA'pi pramANaM yadi tat tatra svIkriyate tahi sarvaM sarvatrA'nabhivyaktamastIti atiprasaGga eva syAt / na ca pramANamapi tatra tvayA vaktuM zakyam, atIndriye'rthe aindriyakapratyakSasya aviSayitvAt / atIndriyasya ca tasyA'numAnAderiva pramANatvAbhAvAt / na ca kAyAkAreNA'pariNatatvamupAdhirmRtazarIre sAdhyAvyApakatvAt / kAyAkArapariNAmasyA'pi bhUtasamudAyamAtranibandhanatvena jIvanamantareNa tadabhAvasyA'pyanupapattezca / bhUtAnAmavizeSeNa ghaTAdAvapi tadabhAvaprasaktezca / na ca vizeSako jIvaH svIkriyate, vivAdaparyavasAnAt / atha yathA bhUtAnAM vicitrasvabhAvatayA ghaTa - paTAdInAM bhUtakAryatvAvizeSe'pi prativyakti saMsthAnavizeSo bhinnastathA caitanyamapi iti cet / na / kAraNasaMsthAnabhedena tatra kAryasaMsthAnabhedopapatteH / pralambapaTakAraNIbhUteSu tantuSu viSamagatyA pralambatvasyopalambhAt / na ca zarIrakAraNatvAbhimatabhUteSu sAmAnyena viSamagatyA'pi caitanyamupalabhyate, tatkathamatraiva syAnnA'nyatra ? vinigamakAbhAvena sarvatra bhAvAbhAvaprasaGgAt / api ca, bhUtakAryamapi jIvaddevadattazarIraM cetanAzUnyaM netyatra kiM mAnam ? | na tAvat pratyakSaM, tasya sannihita- sadbhUta - yogyArthaviSayatvena pratiSedhapravRttyayogAt / nA'pyanumAnaM, tathAbhUtAnumAnAbhAvAt / bhUtakAryatvasya cetanAzUnyatvena vyAptestadabhAve bhUtakAryatvabhaGgaprasaGgAt / athA'stu tathAvidhAkAro'numAnaM iti cet / na / tasya caitanyaM prati kAraNatvAbhyupagamAt / na ca kAraNamavazyaM kAryavad bhavati, pratibandhavaikalyasambhavAt / taduktam- "nA'vazyaM kAraNAni tadvanti bhavantI"ti / tatkathaM tadanumAnam ? / nA'pi sAmagrI anumAnaM jIvasiddhiprasaGgAt jIvamantareNa tathAvidhasAmagryA evA'siddheH / nanu bhoH kovidakulaziromaNe ! je (jI) vaddevadattazarIrasya caitanyazUnyatvasiddhAvapi kathamAtmA siddhyati ? / parizeSAditi cet, na, aprasiddhe dharmiNi parizeSasyA'yukteH / na hi sAmudrAdike caturvidhe nadIpUre'prasiddhe tadgatadrutabharaNatvAdiSu dharmeSvaprasiddheSu taddarzanena parizeSAnumAnaM pravartate / na cA''tmanaH prasiddhirasti iti cet / na / na hyAtmano dharmazcaitanyaM-iti sAdhanAya yatAmahe yena tvaduktaM dUSaNaM syAt / kintu avigAnena pratiprANi svasaMvedanapramANasiddhaM hi caitanyaM nA'pahnotuM zakyaM,
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-20 63 dharmAdisvarUpaM ca tat / na ca dharmo dharmiNamantareNopapadyata ityasya dharmI siddhyati / yazcA'sya dharmI sa na bhUtasamudAyaH, AnurUpyAbhAvAt / kintu tadatirikta eva, parizeSAt / yazcA'tiriktaH sa evA''tmeti siddhametad yat svAnurUpAnvayinimittaM caitanyamiti svAnurUpAnvayinimittAbhAve kAryakAraNavibhAganiyamAnupapatteH / prayogazcacaitanyaM svAnurUpAnvayinimittaM, kAryatvAt-ghaTavat / nahi atyantAsata utpAdo ghaTate, atiprasaGgAt, kintu sata eva / tathA ca kAryatvaM hetostathAbhAvitvena vyApyate / taduktaM "na tathAbhAvinaM hetumantareNopajAyata" iti / svAnurUpAnvayinimittAnaGgIkAre cA'sata utpAdAbhyupagamaprasaGgaH / tato vipakSAvyApakaviruddhopalabdhyA vyAvartamAna kAryatvaM svAnurUpAnvayinimittatvena vyApyata iti pratibandhasiddhiH / syAdetat, amUrtasvAnurUpAnvayinimittatvaM pakSe vivakSitaM, ghaTAdau ca kAryatvasya tadviparItasahacAradarzanAt vizeSaviruddhatvaM hetoriti cet / na / hetorvivakSitasAdhyaviparItasahacAramAtrasyA'dUSakatvAt, anyathA'tiprasaGgAt / na hi hetormUrtasvAnurUpAnvayinimittakatvena vyAptiryena tathA syAt; kintu aMviziSTenaiva, tasya ca mUrtatvAGgIkAre bAdhAt / tathA ca na vizeSaviruddhatvaM, 'viruddho'sati bAdhana' iti vacanAt / anyathA dhUmasyA'pi mahAnasAdau vyajanasahakRtAgnisahacAra darzanAt parvate vizeSaviruddhatayA vaDhyananumApakatvApatteH / na cA'smAkamevamapi kSatiH, karmaNA saha lolIbhAvenA'vasthAnataH kathaJcidAtmano mUrtatvAbhyupagamAt / athA'stu anurUpo dharmI mAtRcaitanyamiti cet / na / tadabhAve sutacaitanyasyA'pi abhAvaprasaGgAt / anyathA dharmatvavirodhAt, mAtRcaitanyavRttitayA ca sute tadabhAvaprasaGgAt / na ca mA bhavatu sa dharmI, kAraNaM tu bhaviSyati, anurUpatvAt / tathA cA'siddhirevA''tmana iti cet / na / tatsaMskArAnuvRttyabhAvena tatkAryatvavirodhAt / anyathA yajJadattacaitanyasyA'pi devadattacaitanyakAryatvaprasakteH / mRtpiNDopamardenaiva ghaTotpAdavat mAtRcaitanyopamardenaiva sutacaitanyotpAdaprasaGgAcca / yadi punardIpAddIpAntarotpattivanmAtRcaitanyAt tadutpattiraviruddhA, tadA tasya sahakArikAraNatayA siddha evA''tmA; anupAdAnasya vastunazcA'bhAvenopAdAnasyA''tmatvAt / tatsiddhau ca sa evopAdeyarUpatayA pariNamate, tadapyuttarottarabhAvena / tathA ca satatamanucchittyA suranArakAdyavasthAlakSaNaH paralokaH /
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 July 2002 kiJcaivaM yUkA - matkuNAdiSu caitanyAbhAva eva syAt, lokapratItibAdhAt / anye tu jJAnaM kvacidAzritaM, guNatvAt - rUpavadityanumAnaM pramANamAhurAtmasiddhau / na cendriyANi tadvanti, karaNatvAd vAsIvat / karaNatve'pi yadi jJAnavattvaM syAt indriyANAM tadA teSAM svasvaviSayamAtragrahaNazaktimattvena paraviSaye pravRttyayogAd rUpa- sparzaviSayamekAdhAraM jJAnaM na syAt, sparzagrAhakasya sparzanendriyasya rUpAgrAhakatvAt / anyathA'ndhasyA'pi ghaTagatakAThinyAdisparzajJAne nIlAdivijJAnasyotpAdaprasaGgAt / na ca rUpa - sparzaviSayamekAdhAraM jJAnamasiddhaM ya evA'haM ghaTaM kareNa kaThinamanubhavAmi sa evA'haM zyAmamapi sAkSAtkaromItyanubhavAt / pUrvAnubhUtasvazarIrarUpAderandhatvadazAyAmasmaraNaprasaGgAcca / nA'pi zarIraM tadvat jaDatvAtghaTavat / na cA'prayojakatvaM, zarIrasya jJAtRtve bAlyAnubhUtamAtRstanyapAnAdevRddhatvadazAyAM saMskArAnudayena smaraNAbhAvaprasaGgAt / nahyananubhUtamapi smaryate, atiprasaGgAt / na ca vRddhazarIraM anubhavitR tasya tadAnImasattvAt / na ca tasyA'pi kathaJcit sattvaM, jainamatapravezAt / zarIrasya bhUtasamudAyarUpatayA nAnAtvena caitanyasyA'pi nAnAtvaprasaGgAt / na ca bhUtasamudAyArabdhamekameva zarIraM iti caitanyamapyekaM, naiyAyikamata eva tAdRzAvayavisvIkArAt; tvanmate tu naivaM, 'samudAyamAtramidaM kalevaraM ' - iti vacanAt / tataH parizeSAd yatrA''zritaM jJAnaM sa AtmA / sa ca na zarIravinAze'pi vinazyati, vastutaH sarvathA vinAzAbhAvAt / avinAzitve ca kvacidasyA'vasthityA bhAvyamiti siddha eva paralokaH / sukhitvaduHkhitvarUpaH pUrvakRtakarmaphalodayavAn-ityAhuH / etena - " sadA madyAdikaM peya' mityAdi yaduktaM tannirastaM, paraloka siddhau jugupsitakarmaNAM duHkhahetutvena vivarjyatvopapatteH / kiJca, pramANaM vinA na kasyA'pi pratiSedho, bhUtAnAmapi pratiSedhaprasaGgAt / tathA ca kimAtmapratiSedhe pramANaM ? na tAvat pratyakSaM, tasya sadbhUtayogyArthagrAhakatvena pratiSedhe pravRttyayogAt / taduktam 'AhurvidhAtR pratyakSaM na niSeddhR vipazcita" iti // atha pratyakSaM yatra pravRttaM tatra pravRttivyavahAraM janayati, yatazca nivRttaM tatra nivRttivyavahAraM iti cet, na / pratiSedhaviSaye vivartamAnaM pratyakSaM paramArthato'vidyamAnas / na cA'vidyamAnena vastvabhAvo gamyate, kharaviSANasyevaitasyA 44 -
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 65 anusaMdhAna-20 'vagamanibandhanatvAbhAvAt / uktaM ca- "pratyakSasya nivRtterabhAvanizcaya iti cettacca nA'sti, tena ca pratipatti'riti vyAhatametaditi / nanu vastvantaraviSayaM pratyakSaM, nA'vidyamAnaM, kintvAtmAnaM na gRhNAti iti AtmaniSedhakaM kevalabhUtalaviSayapratyakSasya ghaTaniSedhatvavat iti cet / n| vastvantareNa sahA''tmana ekajJAnasaMsargitvalakSaNasambandhasyA'bhAvAt / tasyA'tIndriyatvena / anyathA ghaTasyeva tasyA'pi dezakAlaniSedha eva syAnna punaH sarvatra sarvadA / athA''tmaviSayakapratyakSAbhAva AtmAbhAve pramANamiti ced / hato 'si / pratyakSamevaikaM pramANamiti saGgaravyAghAt / abhAvasyA'nizcayatvenA'pramANatvAcca / atha kimanena vAgvilAsena ? yatpratyakSeNa nopalabhyate tannA'sti / na ca paracaitanyena vyabhicAraH, ceSTAdidarzanena tasya pratyakSeNopalambhAditi cet / n| mUcchitAdau caitanyasya pratyakSeNA'nupalambhe'pi sattvAt / na ca mUrchApagame'nyadeva caitanyaM kAyAdutpannamiti vAcyaM, mAnAbhAvAt / na ca samAnametat, pUrvAnubhUta-- smaraNasyaiva mAnAt / upalabhyate hi mUrchApagame pUrvAnubhUtasya smaraNam, avigAnena sarveSAM tathA'nubhavAt / caitanyaM ca yadi naitatprAcInaM, kathametatsmaraNaM syAt ? idAnImutpannasya tadanubhavAbhAvAt / na cedaM bhrAntaM, vivakSitamarthaM smRtvA pravRttasya saMvAdopalabdhaH / na ca ceSTAdinA caitanyaM pratyakSeNopalabhyate, tasyA'tIndriyatvAt, caitanyAvyabhicAritvasya tatra grahItumazakyatvAcca / svasaMvedanapratyakSata eva tasyAH svazarIre caitanyena sahA'vyabhicAragrahe'numAnaprAmANya prasaGgAt / avyabhicaritArthAntaradarzanAt sAdhyArthapratipatteranumititvAt / kiJca, 'yanna dRzyate tannA'sti' ityevaMrUpo'vinAbhAvo na tAvat siddhaH, satyapi vastuni adarzanasya sambhavAt / kathamanyathA kASTAdyantaHpraviSTA dadRzyAjjvalanAjjvalanazcandrakAntAntargatAd vA toyAt toyaM vyaktIbhavadabhyupagataM bhavatA / na ca dRzyamAnendukAntAdereva pArthivaH jvalanodakAdyutpAdo'bhyupagamyate / nA'dRzyamAnAdityapi vaktuM zakyaM bhavatA, sarveSAM bhUmyAdInAmupAdAno pAyabhAvaprasaGgenA''rhatAbhimatapudgalaikatattvavAdApattyA tattvacatuSTayavAdavilopAt / asiddhau cA'vinAbhAvasya nAbhAva eva, AtmanaH sandhigdhavipakSavyatirekatvAt / siddhazced
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 July-2002 hA hataM svakIyaM matam, anumAnasya svavAcaiva pramANatvAbhyupagamAt / avinAbhAvasmaraNasApekSaM liGgAlliGgijJAnasyA'numAnatvAt / athA'pramANamapyanumAnaM AtmapratiSedhakamastviti cet / na / apramANasyA'yathArthatvena pratiSedhakatvAyogAt / syAdetat, yadyapi manmate nA'numAnaM pramANaM, tathA'pi tvanmate tu pramANameva / tatazca pramANatvenA'bhimatAt tasmAt tavA''tmapratiSedhaH svIkAryate iti cet / na / vastugatyA'pramANasya yathAvasthitArthapratipattinibandhanatvAyogAt / anyathA prmaann-pryessnnaanrthkyprsnggaat| etena parakIyenA'pi khaDgena dRSTa eva yathA vinipAtastathA paramatapramANenA'pi AtmapratiSedha iti nirastam / khaDgasya parivinipAtanazaktisamanvitatvena tataH paravinipAtopapatteH / na hyanumAnasyA'pi vastupramApaNazaktisamanvitatvaM yena tato vivakSitavastupratipattiH syAt / pareNa tathA svIkriyata eveti cet / tat kiM parAbhiprAyAnuyAyi vastu-iti manyase? tathA sati kAcasyA'pi kutaH prakAzakatvaM na bhavati ? pareNa tamasi tasya ratnatvena gaNanAt / ___ atheSyata eva svArthasiddhyarthaM anumAnasyA'pi vastupramApaNazaktimattvaM, tarhi siddhamevA'numAnaM pramANaM, yathAvasthitArthavastuviSayatvena prasahya prAmANyopapatteH / na caivamapasiddhAntaH, upacAreNa viSayAdInAmapi pramANatvasvIkArAt, mukhyavRttyA vijJAnameva pramANamiti siddhAntAt / vastutastu nA'styeva tadanumAnaM yadAtmapratiSedhakam, anupalabdheranyasya pratiSedhe vyApArAyogAt / iti-siddha evA''tmA, tatpratiSedhakapramANAbhAvAt / pratyakSAnumAnayostatsAdhakatvena bhaNanAcca / atha 'na cA'numAnaM pramANam, anumAnavirodhAdidoSasadbhAvAditi' prAgevoktamiti cet / na / sAdhyArthAnyathAnupapannaliGganizcayabalapravRtte'numAne'numAnavirodhAdidoSAbhAvAt / na hi dhUmena parvate'gnau sAdhye nA'gnimAn parvataH, parvatatvAttadanyaparvatavadityanumAnavirodhasya, tathA parvato nistalanirvRkSapradezasthAgnimAn, dhUmAt mahAnasavaditISTavighAtakRttvasya, parvato nAvyattyA(?)'gnimAn, dhUmAt- mahAnasavaditi viruddhAvyabhicAritvasya vA doSasyA'vakAzo'sti, eSAM pratyakSabAdhitaviSayatayA'numAnAbhAsatvena vivakSitAnumAnabAdhakatvAyogAt / yadapyuktaM-anumAnasya kiM sAmAnya viSayo vizeSo vetyAdi, -- tatrocyate / vizeSavat sAmAnyaM, ayogavyavacchedena pradezaviSiSTasyaiva vahnaH puruSapravRttiH prati
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-20 67 hetutvAt / na ca- dezaviziSTasyA'pi vaDherna sAdhyatvaM tena samamanvayAbhAvAt - ityapi vAcyam / vyAptikAle vahnimAtrasyaiva viSayatve'pi prayogakAle dezaviziSTavahvereva viSayatvAt / pratipAdyaM hi pratipAdayatA prekSAvatA dhUmo'gninAntarIyako darzanIyaH / yathA yatra dhUmastatrA'vazyamagniriti / sa ca dhUmastathA vyAptikAle vahnimAtreNa vyAptaH siddhaH san yatraiva parvatAdau svayaM dRzyate tatraivA'gnibuddhiM janayati nodadhyAdau, tena prayogakAle dezaviziSTo vahnirviSayo nirdizyate / yadyevaM tarhi prayogakAle na sAdhyanirdezo yuktaH, sAmarthyenaivA'nantaroktena tasya gatArthatvAt / na / anantaroktasAmarthyaparAmarzazUnyatathAvidhaparavyAmohanivRttyarthatvema tasyA'pi saphalatvAt / anyathA hi tannirdezAbhAve vyAptivacanAntaraM dharmiNi parvatAdau tasya darzane'pi anantaroktaM sAmarthyamanusatmazaktaH san kazcit vyAmuhyeta / ataH parapratipattyarthaM parArthAnumAna prayogAdyuktastadapekSayA pratijJAprayoga iti yuktamuktaM vizeSavat sAmAnyamanumAnasya viSaya iti / kiJcA'numAnAprAmANye pratyakSa-tadAbhAsayorapi prAmANyAprAmANyavyavasthA na syAt / tathAhi- cArvAko'pi kazcit pratyakSavyaktirvivakSitArthakriyAsamarthArthaprApakatvenA'visaMvAdinIranyAzca tadviparItatayA visaMvAdinIrUpalabhya tallakSaNavyAptyA tAdRzInAM pratyakSavyaktInAM prAmANyamitarAsAM cA'prAmANyamudghoSayet / na ca pratyakSamavyavahitavidyamAna(nA?)vidyamAnArthagrahaNaparyavasitasattAkatayA pUrvA-paraparAmarzazUnyaM sat sakalakAlabhAvinInAM pratyakSavyaktInAM prAmANya-nibandhanamavisaMvAditvasAmAnyamavabodhayitumISTe / tasmAdavazyaMtayA paridRSTa-pratyakSajJAnavyaktyanusAreNa prAmANyanibandhanasyA'visaMvAdisAmAnyasya pratyAyakamanumAnaM pramANatvenA''zrayaNIyam / api ca 'anumAnaM na pramANam'- iti vAkyasya sandigdhaviparyastAnyataraM pratyarthavattvAt tayozca parakIyayorapratyakSatvAt tadavagamArthaM anumAnaprAmANyasyA'vazyamaGgIkaraNIyatvam / anyathA tadIyasaMzaya-viparyayayorajJAne tadavabodhArthaM vAkyaprayogAnupapatteH / kiJca pratyakSasya prAmANyanimittaM gRhyamANapadArthAnvayavyatirekAnukaraNaM, tacca sAdhyapratibaddhaliGgajJAnasAmarthyenodIyamAnasyA'numAnasyA'pyaviziSTamiti kathaM na tat pramANamaGgIkriyate? kecit tu - athA'numAnaM na pramANaM, gauNatvAt / gauNaM hyanumAnam, upacaritapakSAdilakSaNatvAt / tathAhi
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 July-2002 jJAtavye pakSadharmatve pakSo dharmyabhidhIyate / vyAptikAle bhaved dharmaH sAdhyasiddhau punardvayam // iti / agauNaM hi pramANaM prasiddhaM, pratyakSavad-iti cet / saMpatitastava svArUDhazAkhAmoTananyAyaH, gauNatvAd-iti hetuM pramANatvena svIkRtya punastasyaiva pramANatvakhaNDanAt / na ca pakSadharmatvaM hetulakSaNamAcakSmahe, yena tatsiddhaye sAdhyadharmaviziSTe dharmiNi prasiddhamapi pakSadharmatvaM dharmiNyupacarema, anyathA'nupapattyekalakSaNatvAd hetoH / nA'pi vyApti pakSeNaiva brUmahe, yena tatsiddhaye dharme tadAropayemahi, sAdhyadharmeNaiva tadabhidhAnAt / na cA''numAnikapratItau dharmaviziSTo dharmI, vyAptau tu dharma : sAdhyaH -ityekatra gauNameva sAdhyatvamiti cet / maivaM / ubhayatra mukhyatallakSaNabhAvena sAdhyatvasya mukhyatvAt / tat kimiha dvayaM sAdhanIyam ? / satyaM / nahi vyAptirapi parasya pratItA, tatastatpratipAdanena dharmaviziSTaM dharmiNam'ayaM pratyAyanIyaH' ityasiddhaM gauNatvam / atha nopAdIyata eva tatsiddhau ko'pi hetuH, tarhi kathamaprAmANikI prAmANikasyeSTasiddhiH syAditi nA'numAnaprAmANyapratiSedhaH sAdhIyatAM dadhAti / nA'numAnaM prametyatra hetuH sa cet, vA'numAnatAbAdhanaM syAt ? tadA nA'numAnaM prametyatra heturna cet, tat vA'numAnatAbAdhanaM syAt ? tadeti saMgrahazlokaH / kathaM vA pratyakSasya prAmANyanirNayaH ? yadi punararthakriyAsaMvAdAt tatra nirNayastarhi kathaM nA'numAnaprAmANyaM ? pratyapIpadAma ca pratyakSe'pi parokSalakSaNamateryena pramArUpatA, pratyakSe'pi kathaM bhaviSyati ? na te tasya pramArUpatA''iti,- ityAhuH / cintAmaNikArastu- anumAnasyA'prAmANye pratyakSasyA'pyapramANatvApattiH, prAmANyasyA'numeyatvAt / svata: prAmANyagrahe ca tatsaMzayAdyanupapatterityAha / atha yadyapi kiJcit anumAnaM pramANaM, tathA'pi tajjAtIyasya tatputratvAdeH sAdhyArthavyabhicAritvadarzanenA'pramANatvAt na tatra prAmANyaM iti cet / nUnaM bahuputratvaM svAtmano'bhilaSitaM tvayA, kulaTAyA bahubhartRbhuktatvena zIlavattvAbhAvAt, tajjAtIyatayA tvanmAturapi tathAtvAt / nA'styeva tatra zIlavizvAsa iti cennirNaye'pi kiM nAstyeva yena svamAturapi kulaTAtvamaGgIkuruSe? / kiJcaivaM pratyakSamapi na pramANaM syAt, marumarIcikAnicayaviSaye jalollekhinastajjAtIyasya tasyA'rtha
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-20 69 vyabhicAra-darzanenA'pramANatvAt / atha tat pratyakSAbhAsam, ato na tadaprAmANye pratyakSasyA'prAmANyaM, vijAtIyatvAd iti cet / tarhi tatputratvAdikamapyanumAnAbhAsamiti na tadaprAmANye'pyanumAnasyA'prAmANyaM, vijAtIyatvAdityapi tulyam / yathAhi yadindriyasAguNyAdisAmagrIvizeSasampAditasattAkaM pratyakSaM tat pramANaM, visaMvAdAbhAvAt / itarattu tadAbhAsam / na ca tadbAdhane vyAghAto, bhinajAtIyatvAt / tathA sAdhyArthAnyathAnupapannahetudarzanatatsambandhasmaraNajanitaM yadanumAnaM dhUmAdi tat pramANaM, visaMvAdAbhAvAt / itarat tu yaddhatvAdyavayavamAtrajanitaM tatputratvAdi tat tadAbhAsaM, tasya sAdhyArthAnyathAnupapannatvAbhAvAt / na ca tadbAdhane pramANatvAbhimatasyA'numAnasya kazcid vyAghAto, bhinnajAtIyatvAt / tat pariharaNIyamidAnI pratyakSasya pramANatvaM, svIkaraNIyaM vA'numAnasyA'pi tad-iti dustarA prtibnditrngginnii| kiJca nA'numAnaM pramANaM-iti vAkyaM cet pramANaM tadA'pasiddhAntaH / atha na pramANaM tadA samAgatametad yadanumAnaM pramANam / tatprAmANyAcca tataH siddha AtmA pramANasiddha eveti tttvm| na caitadanAgamikam, Agame'pi jIvasattAyA bhaNanAt / "asthi jIve" ityAdau tathA darzanAt / atha na cA''gamaH pramANamityAdi prAgevoktamiti cet / anyadapi bahUktamAsIt, paraM tad yathA'yuktaM tathedamapi / tathA hi -nA'nyonyaM vAdinAmasaGgatatvAbhiprAyamAtreNa vastuno'bhAvaH; tasya svakAraNakalApanimittatvAt / nahi vastu vAdyabhiprAyanimittaM, yena tadasaGgatatvena tadapyasaGgataM syAt / tatazcA'yamapyAgamo yathAvasthitavastuprakAzanatayA svayaM pramANaM sat parasparaM vAdinAmasaGgatatvAbhiprAyamAtreNa nA'pramANaM bhavitumarhati; tadabhiprAyanimittaprAmANyAnabhyupagamAt / anyathA ghaTAdipratyakSamapi pramANaM na syAt, advaitavAdyabhiprAyeNa tasyA'pi mithyAtvAt / athA'smadAdInAmabhiprAyeNa tasya satyatvamastyeveti tathaiva tad iti cet / tarhi-asmadAdInAmabhiprAyeNa tasyA'pi pramANatvamatsyeveti tathaiveti tadapi tulyam / vastutastu evaMbhUtAnAmapyabhAva eva syAt, tatrA'pi bahUnAM vipratipatteH / tasmAd bhUtAnAM kAThinyAdisvarUpasyevA'nyonyaM vAdinAM vipratipatternA''gamasya
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 July-2002 prAmANyarUpasvarUpasya bhraMsa(za) iti siddhaM AgamaH pramANamiti / evaM cA'taH siddho jIvo'pi susiddha eveti / yadapyuktaM-"kathaM 'chavvihA jIvA pannattA' ityAdikaM jIvAstitvapratipAdakaM vacaH pramANam / 'pRthivyApastejo vAyuriti tattvAnI' tyAdikaM jIvapratiSedhakaM na pramANaM, niyAmakAbhAvAt / tasmAt sudRDhametad yannAsti jIva iti / tadapyayuktam / / atIndriye viSaye hi tadeva vacaH pramANaM yadavisaMvAdi / avisaMvAdazca tadabhidheyasyA'rthasya pratyakSasyA'numeyasya vA pratyakSeNA'numAnena vA yathAkrama grahaNaM parasparamavyAghAtazca / upalabhyate cAsau vItarAgavacasi pratyakSatvena, tadabhihitasyA'rthasya pratyakSeNa grahaNAt / yathA "se jahAnAmae kei purise avvattaM sadaM suNeUNa teNaM saddo tti uggahie / no ceva NaM jANai ke vesa sadde ti(tti)| tato IhaM pavisai" ityAdinA sUtreNa zabdAdInAM zrAvaNAvagrahAdirUpapratyakSagocaratvenAbhiha(hi)tAnAM tathaiva grahaNam / asti cA'numeyatvenA'pyabhihitasyA'numAnena grahaNam / yathA "sAsae asAsae jIve ? / goyamA ! siya sAsae siya asAsae / se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai ? / goyamA ! davvaTThayAe sAsae bhAvaTThayAe asAsae" / ityAdinA'bhihitasya nityAnityatvasya smaraNAdyanyathAnupapattyA'vasthAbhedAnyathAnupapattyA ca jJAyamAnatvenA'numeyatayA'bhimatasya tathaiva grahaNam / parasparAvyAghAto'pIha sphuTo'styeva, yathA jIvasya bandha-mokSAvabhidhAya nityAnityatvavidhAnam, ekAntanityapakSe'nityapakSe'pi tayoH sarvathA'nupapadyamAnatvAt / tadevamavisaMvAdadarzanAdidaM vItarAgasya vacastAvat pramANameva / na ca vAcyaM vItarAgatvaM kasyA'pi na sambhavatyeva / rAgAdayaH kasyacidatyantamucchidyante, asmadAdiSu taducchedaprakarSApakarSopalambhAt, sUryAdyAvArakajalada paTalavadityanumAnena tatsiddhAvasambhavasya vAGmamAtratvAt / taduktam dezato nAzino bhAvA dRSTA nikhilanazvarAH / meghapaGktyAdayo yadvadevaM rAgAdayo matAH // iti / yasya ca niravayavatayaite vilInAH sa eva vItarAga iti / anAdirAgAdikSayastu tatpratipakSabhUtaratnatrayAbhyAsena bhavatyeva, kSAramRtpuTapAkAdinA anAdisuvarNamalakSayavat / kSINarAgAdezca kevalajJAnAvyabhicArAt sarvajJatvaM, tatsiddhau ca
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-20 pramANaM-jJAnatAratamyaM kvacid vizrAntaM, tAratamyatvAt, AkAzaparimANatAratamyavat / yatra tad vizrAntaM sa eva sarvajJaH / iti tatpraNItaM yad vacastat pramANameva, aprAmANyaprayojakasya mohAdestatrA'bhAvAt / taduktam rAgAdvA dveSAd vA mohAd vA vAkyamucyate hyanRtam / yasya tu naite doSAstasyA'nRtakAraNaM kiM syAt ? // iti siddha eva AgamAdapyAtmA yat puna: 'pRthivyApastejo vAyuriti tattvAni, tatsamudAye zarIrendriyaviSayasaJjJA' iti, tadapramANam / jIvAbhyupagamamantareNa pRthivyAdiSveva bhUteSu jIvaddevadattAdizarIra - ghaTAdirUpeSu dRSTasya sacetanAcetanatvarUpasya vaicitryasya sarvathA'nupapadyamAnatvAt / tathaiva prAk savistaraM darzitatvAt / evaM ca 'vijJAnaghana evaitebhyo bhUtebhya' ityAdyapi yathAbhiprAyamupanyastamapramANamavagantavyam / yathA punaretadeva vAkyaM vidvAMso vyAkurvanti tathA pramANameva, tathA vyAkhyAne dRSTasya sacetanAcetanatvalakSaNasya vaicitryasya jAtismaraNAdezcopapadyamAnatvAt / tacca vyAkhyAnaM vizeSAvazyakAdavaseyam / 71 evaM ca yaH pratiSedhati jIvaM sa eva jIva iti prAguktameva yuktaM, bhUtAnAM acetanatvena tatpratiSedhakatvAyogAt / yadanvayinimittatA ca caitanyasya kAryatvena prAk prasAdhitAsa Atmaiva, tasyaivA'nurUpatayA caitanyaM prati dharmitvAdyupapatteH / sa ca pariNAmitvAt suranArakAdiparyAyarUpeNa pariNamate iti AtmA paralokyapi siddhaH / tathA ca yaduktaM prAk- 'Atmano'bhAvAt paralokasyA'pyabhAvaH ' - iti, tanmandabuddhivijRmbhitamityupekSaNIyameva / na cA''tmanaH suranArakAdirUpeNa pariNamanamayuktamiti vAcyam - sata ekAntena vinAzAbhAvAt / na hi ghaTakapAlayorantarA eko'pi kSaNo bhAvarUpatAzUnya upalabhyate yena ghaTa: sarvathA vinaSTaH kapAlazcA'sannevotpanna ityapi syAt / kiM tu ghaTa eva kapAlarUpeNa pariNamate, na tu sarvathA vinazyatIti nizcIyate / na ca dIpa - taDAgodakAderapi niranvayo vinAzaH, tailAdikSaye dIpasyaiva tamorUpeNa pariNatatvAt / nahi prauDhaprakAzakayAvatejaH saMsargAbhAvastamo yena tadrUpatvaM viruddhaM syAt / taDAgodakAderapi pavanAdinA'nyatra saJcAryamANatvena pariNAmAntareNa sattvAt / kathamanyathA jalenA''rdrIkRtAyAM mRdi tannopalabhyate / na hi rUpAntareNA'pi tatra tannA'styeva, mRdi prAgivA''rdratvA
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72. July-2002 bhAvaprasaGgAt / tulAyAM natyAdhikyAbhAvApattezca / kiJca ghaTavinAzasya bhAvarUpaghaTopAdAnakatvena bhAvatvasiddhau kathaM na pramANabAdhitaH sarvataH sarvathA vinAzaH / na caikAntenA'sata utpAdo'pi, asata stuccharUpatvena bhavanazaktyayogAt / anythaikaantenaa'sttvaayogaat| tathA'pi cet tasya sattvarUpatayA bhavanamiSyate tItiprasaGgaH, kharaviSANasyA'pyutpattiprasakteH, tadbhavanazaktyavizeSAt / kiJca yadi vivakSitabhAvotpAdo'sadupAdAnaH syAt tarhi tasya kUrmarajjU(romo?)pAdAna karajjorivA'sattvameva syAt / evaM ca sataH sarvathA vinAzAbhAvAdatyantAsata utpAdAbhAvAcca yuktaM suranArakAdirUpeNA''tmanaH pariNamanaM, tattadvilakSaNazubhAzubhakarmarUpasAmagrIsadbhAvena tattadvilakSaNasura-nArakAdipariNAmopapatteH / ekasyaiva zarIrasya bAlyayauvanasAmagrIbhedena bAla-yuvapariNAmopapattivat / ata eva na dAnAdikriyAphalasyA'pyabhAvaH, parispandAtmakacetanAvat kriyAtvena tatra saphalatvasiddheH / na ca siddhasAdhanaM, kIrtyAdiphalenA'dRSTaphalena phalavattvasAdhane siddhasAdhanAbhAvAt / na ca kRSyAdau vyabhicArastasyA'pi pakSasamatvena vyabhicArAbhAvAt / kRSyAdikriyA yadyadRSTaphalA na syAt tarhi sarvamuktirapi syAt / puNyapApayorabhAvena tannibandhanasaMsArasyA'pyabhAvAt / tadbhavasamudrAnyathAnupapattireva kRSyAdikriyAyA adRSTaphalavattve mAnam / kiJca tulyopAyasAdhye'pi kArye pravRttAnAM dRzyate tAvat phalavizeSaH / sa ca na kAraNavizeSamantareNa ghaTate, kAryabhedasya kAraNabhedaprayojyatvaniyamAt / anyathA zuklatantubhyo rukto'pi paTaH prAduHSyAt / na ca dRSTaM kAraNaM ekatra vidyate na parati adRSTamevaikatra na vidyata ityakAmenA'pi svIkaraNIyam / kiJca, Agamo'pi kriyAmAtrasyaikAntenA'dRSTaphalatvaM bodhayati / yadAha bhagavAn zrIsudharmasvAmI bhagavatyaGge- "jAva NaM esa jIve eyai veyai calai phaMdai ghaTTai khubbhai udIrai taM taM bhAvaM pariNamai tAva NaM esa jIve sattavihabaMdhae vA aTThavihabaMdhae vA chavvihabaMdhae vA egavihabaMdhae vA / no ceva NaM abaMdhae siya tti" / taccA'dRSTaM dvividhaM, puNyapAparUpatvAt / tatra dAnAdikriyAjanyaM puNyaM, hiMsAdijanyaM ca pApam / na ca vaiparItyamevA'stu iti vAcyam, lokapratItivirodhAt / na ca gagane zyAmatApratItivadiyaM bhramarUpA, bAdhakAbhAvAt / hiMsAdijanyaM puNyaM dAnAdijanyaM ca pApamiti kalpanAyA bAdhakasadbhAve
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 73 anusaMdhAna-20 nA'kalpanIyatvAt / bAdhakatvaM cA'syA itthaM-yadi hiMsAdikriyA yadi(?)puNyajananI syAt tarhi tatkartRNAM bahutvena bahuSu sukhitvopalambhaH syAt, puNyasya sukhaM pratyeva hetutvAt / dRzyate cA'lpeSveva sukhitvaM, tato'numIyate-dAnAdikriyaiva puNyajananI, tatkartRNAmalpatvena bahuSu duHkhitvopapatteH / na ca dAnAdikriyA kartAramantareNa bhavatIti kartRgaveSaNAyAM Atmaiva kartA siddhyati / zarIrasyA'traiva bhasmasAdbhavanena, tamantareNA'nyatra tatphalabhoktRtvAnupapatteH / / etena dhArmikavacanasya yadaprAmANikatvamudIritaM tannirastaM, dAnAdikriyAyA adRSTaphalavattvena sAdhanAt / taccA'dRSTaM bhavAntara ihaiva vA phalamarpayati / yaduktam "avazyameva hi(?) bhoktavyaM, kRtaM karma zubhAzubham // " iti / - yadapyuktaM- 'jAtismaraNamapyasiddhaM - tadapyasamIcInaM, pUrvabhavAnubhUtadhanavanitAdicihnabhaNanAnantaraM tatsaMvAdena tasya siddheH / tatra ca tadvacanameva pramANam / na ca vipratArakavacanavadapramANatvamasya, saMvAdena taduktasya tasmin vipratArakatvAbhAvAt / dRzyate ca kasyacid bAlasyA'pi jAtismaraNaM-yathA-amukasthAne mayA pUrvabhave'mukayA sahA'naGgatrayodazyAM madhyAhnasamaye kAmakrIDAM kurvatA ityuktaM yat "stanabhAranate ! stanakoTigataM tava mauktikadAma kathaM viruci ? // " tadA tayetyuktaM yatuDucakramidaM paripUrNavidhovibhamasya puro nahi kiM bhavati ? // iti / pRSTA ca satI sA'pyevameva jagAdeti / saMvAdo'yaM, na saMvAdAbhAsaH, bAlasya vipratAraNabuddhyAdyabhAvAt / na ca vacid bASpAdinA'pi agnimanumAya pravRttau yathA saMvAdo yAdRcchikastathA'yamapIti vAcyaM / bASpAdau dhUmatvabhramAnantaraM tato'gnimanumAya pravRttau kvacid visaMvAdasyA'pyupalabdheH / na ca na dRSTa eva kazcidasmAbhirjAtismaraNavAniti nA'styeveti vAcyaM / prapitAmahasyA'pyabhAvaprasaGgAt / na hi sa bhavatA dRSTo'sti yena kadAcit svIkriyate, tadabhAvAcca pitAmahAdyabhAve tavA'pyabhAvaH syAt / na hi akAraNaM kiJcijjAyate, sadA bhAvAbhAvaprasaGgAt / atha pitAmahAdikAryAnyathAnupapattyA prapitAmahAdeH sattvamavagamyata iti cet / tarhi pattanasthena bAlenoktaM yad dakSiNApathe For Private & Personal Use Orily
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ July 2002 , lakSmIdharagrAme caturmukho jinaprAsAdo'sti / na ca tasmin bhave tena so'nubhUto'sti iti tAdRzayathAbhUtavastusmaraNarUpakAryAnyathAnupapattyA tasyA'pi sattvamavagamyata iti tat tulyam / api cA'sti vRddhasyA'pi kasyacit tIvrakSayopazamayuktasya bAlyAvasthAnubhUtasmaraNaM / tadvat pUrvajanmAnubhUtasmaraNamapi kiM na syAt ? kasyacit tAvatkAlaviSayasyA'pi tatkAraNakSayopazamavizeSasya sambhavAt / na ca bhUtAnAM citrasvabhAvatayA svapnajJAnamivA'rthA[t] tathAbhavavikalaM jAtismaraNamutpadyata iti vAcyam / caitanyasya bhUtAdharmatvena bhUtAnAM tathAsvabhAva tvAsiddheH / etena yaduktamasmAbhirbAlakasya prathamotpannasyetyAdi, tat sarvaM smnyjsmev| api ca prathamo bAlasya stanAbhilASa: abhilASapUrvakaH, abhilASatvAt, taruNasya bhojanAbhilASavat - ityanumAnataH siddhyati yo'bhilASaH sa prAcInabhava eva, iha bhava eva tasya svIkAre pakSIbhUtasya prathamatvAbhAvena tasyaiva pakSatvApattau tatprAcInasya pUrvabhava eva siddhiH syAditi siddha evA''tmA paralokayAyI / 74 atha na bahirvyAptyA sAdhyaM siddhyati, atiprasaGgAt, kintvantarvyAptyA, sA ceha na, pratibandhAbhAvAt / tataH kathaM sAdhyasiddhiH ? uktaM ca "antarvyApterasiddhirbahizcedvyAptistasyAM sAdhyasiddhirna jAtu anyavyAptyA'nyasya siddhi:, yadi syAt sarvasya syAt sarvasiddhiprasaGgaH" iti / api caivaM sati evamapi zakyaM vaktuM-yo'bhilASaH so'vazyamabhilASAntarajanako yathA bAlasya prathamastanAbhilASaH / tatazcaivamavicchedenA'bhilASasantatiprAptau mokSAbhAvaprasaGga iti / tadayuktam / abhilASasya lobhakarmodayavipAkajanyatvena, lobhakarmaNo'pi abhilASAdisAmagrIvizeSajanyatayA, prAgbhave'bhilASAbhAvAllobhakarmaNo'pyabhAvApattau tadudayanimittakasya prathamastanAbhilASasyA'pyabhAvaprasaGgenA'ntarvyApteH siddheH / na ca vizeSaviruddhatvaM prathamatvavizeSaNenaiva bAlAdyastanAbhilASasyaihabhavikA'bhilASapUrvakatvasya bAdhAt / tathA sati prathamatvasyA'yogAt / tatazca kuto vizeSaviruddhatvaM ?, 'viruddho'sati bAdhana' iti vacanAt / yadvA bAlasya prathamaM vijJAnaM vijJAnapUrvakaM, vijJAnatvAt, yuvavijJAnavadityanumAnamAtmasiddhau / na ca pratibandhAsiddhervyApyasiddhiH iha / na hi nA' (? atyantAsata utpAdo, nA'pi sato niranvaya eva vinAzaH, kintu kathaMcit -
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 75 anusaMdhAna-20 sata eva bhAvAntararUpatayA pariNamanam / tato vijJAnAdervastunaH svarUpaM anvayena vyAptam / vijJAnaM cet na vijJAnAntarapUrvakaM syAt tarhi anvayaviruddhopalabdhyA vyAvarttamAnaM vijJAnaM vijJAnAntarapUrvakatvena vyApyata iti pratibandhasiddhau vyAptyasiddharasiddhaH / yat punaH pratiniyatAlabdhavittalAbhAdivaicitryasya niyAmakamantareNA'nupapadyamAnatvAdityAdyAzakya proktaM-"bhUtAnAmeva tathAsvabhAvatvato vaicitryopapatteH, yaduktaM 'jalabubudavajjIvA' ityAdi" / tanna sAdhIyaH / pratyuta tasya jIvasiddhinimittatvAt / tathA hi, na jalamAtranimittaM tad budbudavaicitryaM, sarvatra sarvadA tadbhAvaprasaGgAt / tatazcA'nyathA'nupapadyamAnaM tadAtmanaH pavanAdi kAraNamavagamayati yathA, tathA bhUtamAtratvAvizeSe'pi nara-pazvAdirUpeNa pratyAtmavaiciyamanyathA'nupapadyamAnamAtmanaH kAraNamadRSTamavagamayati / tadapi vicitrakAryadarzanAda vicitram / taduktam AtmatvenA'viziSTasya vaicitryaM tasya yat kRtam / narAdirUpaM taccitramadRSTaM karmasaJakam // iti / bhavati hi tata evA'labdhavittalAbhAdirna tu bhUtAnAM, tathAsvabhAvAt / bhedakamantareNa tathAsvabhAvatvavizeSasyaivA'sambhavAt / bhedakAbhyupagame ca paryAyataH karmaNa evA'bhyupagamAt / tasya ca kartAraM vinA'nupapadyamAnatayA, tatkartustadanyathAnupapattyA'numIyamAnasya jIvasya pUrvabhave'pyastitvaM siddham / tasmAdastyeva jIva: paralokagAmI / evaM ca 'paralokino'bhAvAt suranAra-katvAdilakSaNaparalokasyA'pyabhAva'- ityAdi yaduktaM tatsarvaM nirastam / AtmasiddheH pramANamUlakatvAt / atra vadanti - sidhyatu AtmA / tathA'pi anAditvaM tasya kutaH ? / kRtrimatvena ghaTAdivat sAditvasyaiva siddheH / taccintyam / kRtrimatvaM hi na kartAramantareNa bhavati / ato'sya kazcit kartA svIkaraNIyaH / sa ca jIvo vA syAdajIvoM vA / yadi jIvastahi tasyA'pi kazcit kartA vaktavyaH / so'pi ca jIva eveti tasyA'pi kartA iti prasarantI anavasthA durnivArA syAt / yadi jIvatve'pi tasya kartA neSyate tadA ko'yaM matsaro bhavato yat tadanyajIvAnAM karteSyate ? iti jIvatvAvizeSAt sarve'pyakRtrimA
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 July-2002 eva svIkriyantAm / kiJca, na hi prayojanamanuddizya mandadhiyA'pi pravRttirUpapanIpadyate ityasya (iti asya) jIvaniSpAdane ki prayojanam ? / nahi kumbhakAro ghaTaM ghaTaniSpattilakSaNameva phalamuddizya niSpAdayati, kintu tadvikrayAd dhnlaabhaadiphlm| athA'sau kRtakRtyatvAt tanniSpatteratiriktaM phalaM necchati / tadA tanniSpattimapi na kuryAt / anyathA kRtakRtyatvamapyasya kuSThinaH paurandararUpavattvatulyam / atha svabhAva evaiSa tasya yat kRtakRtyatve'pi vicitrAn jIvAn vidhatta iti cet / tahi jagannirmANamahAklezakAraNamasau kalpyamAno na sundaraH mahAklezakarmakAritvena bhagavato'parAyattatAbhaGgaprasaGgAt / na hi tatsattAmAtramapekSya jIvA bhavanti, teSAmanAditvaprasaGgAt / tatsattAyA Adizcet svIkriyate tarhi so'pi kAdAcitka eveti kRtrima eva saJjAta iti tatkartRkalpane prAguktaivA'navasthA / atha tasya sattA'nAdireva, paraM na sA svasamakAlaM jIvotpattikAraNaM. kintu kiyatyapi kAle gate, ato jIvAnAM sAditvaM iti cet / tarhi jagatkartuH pUrvaM jagadakArakatvaM pazcAcca tatkArakatvamiti svabhAvabhedAt sphuTamanityatvaM atAdavasthyasyA'nityatvAt / tathA ca tasya prAptamAdimattvamiti vinAzitvamapi syAditi lAbhamicchatastava saJjAto mUlasyA'pi kSayaH / __atha svabhAva evA'nityo na tu svabhAvavAnapi, tasya tato bhinnatvAditi cet / na / svabhAvasya svabhAvavata ekAntena bhede svIkriyamANe tasya sa svabhAva eva na syAt / ghaTavat anyatrA'pyupalambhaH syAt / na caitad dRSTamiSTaM vA / tasmAt kathaJcidabhinna eva svIkartavya iti bhavati tasyA'nityatve svabhAvavato'pi kathaJcidanityatvaM, svabhAvAt kathaJcidabhinnatvAt / / atha jIvAnAmevA'yaM svabhAvo yat kiyatyapi kAle gate jagatkartuH sattAmapekSya te bhavanti-iti cet / na / utpannAnAM kimayaM svabhAvaH anutpannAnAM vA ? nA''dyaH, utpannAnAM punarutpAdAbhAvena tatsvabhAvakalpanAyA nirarthakatvAt / na dvitIyaH, anutpannAnAM turaGgazrRGgatulyatvena svabhAvAdhikaraNatvAbhAvAt, svabhAvasya vastudharmatvAt / kiJca, vItarAgo hyasau karuNayA yadi jIvAn karoti tadA sarvAnapi sukhina eva kuryAt, na punarduHkhinaH / na hi madhyastho'pi kasyacid duHkhamutpAdayati,
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-20 virodhAt / atha krIDayA vicitrAn sattvAn karotIti cet, tarhi tasya kautaskutI vItarAgatA ? / krIDAyA vicitrakrIDanopAyasAdhyakriyAdarzanAbhiSvaGgAtmakatayA rAgasvabhAvatvAt / na ca krIDAnyathAnupapattyA rAgAdimattvamapi svIkriyate iti vAcyam / anyonyAzrayAt / nA'pi vicitrasattvakaraNAnyathAnupapattireva krIDA yAM mAnamiti nA'nyonyAzraya iti vAcyam / tasyaivA'siddheH / na cA''gama eva mAnaM, tatra vipratipatteH / I kiJca yadyasau rAgAdimAn syAt tarhi sarvasya kartA na syAt, asmadAdivat / yo hi yasya kartA sa tadupAdAna - sahakArikAraNAni samyag vedayitA bhavet / yathA ghaTasya kartA kumbhakArastadupAdAna- sahakArikAraNAni / na ca rAgAdimAn puruSaH sarvasya upAdAnAdikAraNAni jAnIyAt / rAgAdimattvena tasyA'dhiSThitaudArikazarIratayA karaNagrAmAdhInavijJAnodayatvAt / na ca karaNavijJAnaM sarvaviSayakaM atIndriye karaNasyA'pravRtteH, 'sambaddhaM vartamAnaM ca gRhyate cakSurAdine 'ti vacanAt / , 77 atha rAgAdimattve'pi tasya jagatkartRtvaM bhavatyeva, kRtrimatvAbhAvAtiti cet / na / kartRtve'kRtrimatvasyA'prayojakatvAt / tadupAdAnagocarAparokSajJAnacikIrSAprayatnAnAmeva tatkartRtve prayojakatvAt / anyathA kAlAderapi sarvakartRtvaprasaGgAt / na ca te tasya sambhavanti, rAgAdimattvAt / rAgAdivazagasya ca jJAnAvaraNIyAdikarmabandhAvazyambhAvena sarvopAdAnaviSayakajJAnasya virahAt sarvakartRtvaM kutaH syAt ? / atha sarAgo na karmabandhakAraNaM, na caivaM tasya [sa] rAgatvameva na syAt, dAhAjanakasyA'pi vahnervahnitvAt iti cet / hantaivaM vivakSitavahneryathA dAho na bhavati tathA tasmAdapi rAgAderna paramezvarasya kaJcit sukhinaM duHkhinaM ca kartuM pravRttirbhUyAt / tvaduktarItyA tasya svakAryajananaM prati asamarthatvAt / atha vivakSitapravRttilakSaNaM kAryaM tajjanayatyeva / tarhi karmabandhamapi kuto na janayet ? / na hi rAgo jArasya vakSaHsthalapIDanAdharakhaNDana- zarIrArohaNasuratAdau pravRttiM janayan karmabandhaM na janayati sarveSAmapi muktiprasaGgAt / syAdetat-tattatkAryANi kurvannapi paramezvaro na lipyate karmaNA / jalAntaH
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 July 2002 pravizannapi (pravizadapi ) yathA padminIpatraM jalena / lipyate ca tatra tena, yathA vastraM tathA asmadAdiriti jIvatvAvizeSo'pi vastutvAvizeSa iva kiM na syAt ? / na ca puruSatvaM jalasaMyoganimittakAraNaM tacca padminIpatre nA'sti tatastat tena na lipyate / karmabandhakAraNaM tu rAgAdireva, sa ca paramezvare'pyastIti sa lipyata evA'smadAdivat karmaNeti vAcyam / tathAvidharAgAdestatrA'bhAvAt / tanna / stokatare rAge stokatarapravRttirbhaviSyatIti stokataraH karmabandho'pi syAt / tathA ca tadavastha eva sarvajJatvAbhAvAt sarvakartRtvAbhAvaH / athaitaddoSabhayAt stokataro'pi tatra rAgo nAstIti procyate tarhi vItarAgatvena sarvajJatve'pi na kaJcit sukhinaM duHkhinaM vA sraSTumabhilASa upajAyate, iti kutaH krIDayA vicitrasattvakaraNamucyamAnaM saGgataM syAt ? / vastutastu jagatsraSTA nA'styeva, tatsAdhakapramANAbhAvAt / na ca pramitaM kvacinniSidhyate, na punarapramitaM, pramitazca jagatsraSTA, tadA na niSedha iti vAcyam / 'kharaviSANaM nA'stI'tyanenA'pramitasyA'pi kharaviSANasya niSedhAt / kiJca, sato jIvAn sa kurute'sato vA ? | nA''dyaH, anavasthApatteH, na dvitIyaH, kharaviSANasyeva teSAM tucchatvena kartumazakyatvAt / ghaTasyA'pyupAdAnaM vidyata eveti naikAntenA'sata eva tasya karaNam / evameva yadi jIvAnAmapyupAdAnamiSyate tarhi tajjIvAtmakameva vAcyamiti siddhaM jIvAnAmanAditvam, anyathA'sadupAdAnakatvena teSAmasattvameva syAt / , kiJca yadi sarvaM jagat paramezvaraH karoti tadA tanniSedhakamapi zAstraM tenaiva kRtamiti satyameva tat svIkartavyam / tathA ca sa nA'styeva / yadi punarasatyaM tadA'satyazAstrakAritvAt kathaM sa pramANam ? | athA'jIvo jIvAnAM kartA iti cet / na / ajIvasya tadupAdAnagocarajJAnAderabhAvena tatkartRtvAnupapatteH / atha yathA zAlibIjAdIni jJAnavikalAnyapi niyatazaktyupetatayA niyatasvakAryakArINi dRzyante tathA'yamapyajIvastathAvidhazaktisadbhAvAt devanArakAdibhedabhinnAn jIvAn kurute iti cet / na / pUrvoktadoSasandohasyA'trA'pyavatArAt / tathAhi- ayamajIvaH kiM kRtrimo vA syAdakRtrimo vA ? | yadi kRtrimastadA so'pyanyena kartavya ityanavasthA / athAkRtrimastarhi jIvaiH kimaparAddhaM -
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna - 20 yat teSAmakRtrimatvaM na svIkriyate ? / kiJca yadyasAvakRtrimastadA tanniS jIvA api tatsattAbhavanatulyakAlatvAdanAdaya eva prAptA iti gataM vivAdena / atha nA'sau svasattAsamakAlameva jIvAn kurute yat teSAmanAditA syAt kintvanante kAle'tIte iti cet / tarhi tasyA'nityatvaM syAt / pUrvaM vidyamAnasyA'kArakatvasvabhAvasya pracyutyA'vidyamAnasya kArakatvasvabhAvasyotpAdAt, svabhAvasya ca svabhAvino'narthAntaratvAt / yadi ca nA'styeva svabhAvabhedastadA pUrvamiva pazcAdapyakArakatvameva syAt / nanu tasyaika evedRza: svabhAvo yadanante kAle'tIte sati sa jIvAn kurute nA'nyadA / tathA ca na tasya svabhAvabhedo nA'pi jIvAnAmanAditA iti cet / na / anante kAle'tIte sati sa tasya svabhAvo nivartate eveti vAcyam / tathA cA'nityatvameva tasya, svabhAvabhedasyA'nityatvalakSaNAt / anyathA sarvAdA'pyakArakatvaprasaGgAt, karaNakAlatvAbhimatakAle'pi tasya sattvAt / kiJca nA'sau sato jIvAn kurute, sato'pi karaNe'navasthAnAt / nA'pyasataH, ekAntatucchatvena teSAM vandhyAputrAdInAmiva bhavanazaktyayogAt / tannA'jIvo'pi jIvAnAM karteti kAraNavirahAdanAdireva jIvaH, AkAzavat taduktaM amao ya hoi jIvo kAraNavirahA jaheva AgAsaM / samayaM ca hoaNiccaM mimmayaghaDa - taMtupaDamAI // // iti| 79 anAditvAccA'nantatvamapi, sataH sarvathA vinAzAyogAt / tat siddhametat yad-asti jIvaH, anAdiranantazca / so'pi amUrta:, atIndriyatvAt, gaganavat / yo hi mUrttaH sa kadAciccakSurAdIndriyagrAhyo'pi bhavati / yathA ghaTArambhakaparamANu samUho ghaTAvasthAyAm / na cA'yaM jIvaH karmavinirmuktasvarUpaH kadAcidapi cakSurAdIndriyagrAhyo bhavati, tenA'tIndriyatvAdamUrtta eva / evamanye'pi amUrttatvasAdhane mUrtiviraha khaDgAdyabhedyatvA'sarvajJAnupalambhAdayo hetavo'bhyUhyAH / na caivaM siddhAntavirodhaH kathaJcinmUrttatvasya saMsAridazAyAmeveSTatvAt / siddhi dazAyAM tasya 'avaNNe agaMdhe' ityAdinA sUtreNA''game'pi amUrtatvenaiva bhaNanAt / athA'yaM jIvaH pariNAmI apariNAmI vA / tatra pariNAmIti jainA: / apare punarapariNAmIti / tad vicintyate / yathA mRtpiNDazcakrAdisAmagrIsaddhAvAda
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 July 2002 ghaTapariNAmaM prApnuvan pariNAmItyabhidhIyate, tathA jIvo'pi tattatsAmagrIsadbhAvAt tasyA'pi tattatsukhaduHkhAdipariNAmaprApteH / pariNAmitvAcca naikAntenAnityo nAsyanitya:, kintu nityAnitya eva / anyathA sukhAdipariNAmAyogAt / tathA hi-yadyayamAtmA ekAntena nityaH syAt tadA sarvadA ekasvabhAva eva syAt / apracyutAnutpanna- sthiraikarUpatvAdekAntanityasya / na caivaM, ya eva sukhI tasyaiva sukhasAmagryabhAve'sukhitvopalabdheH, duHkhasAmagrI sadbhAve ca duHkhitvenopalabdhezca / na ca sukhaduHkhobhayasvabhAva AtmA ityekasvabhAva evA'yaM, yugapat sukhaduHkhAnubhavaprasaGgAt / atha yadaiva nadImuttaratA muninA caraNayoH zItalajalasaMsparzAt sukhamanubhUyate, tadaiva luJcite zirasi kharataradinakarakaratApato duHkhamapi / ato'styeva sukhaduHkhavedakasvabhAvatvamAtmanaH iti cet / na / kAlasyA'tyantasUkSmatvena manasazcA'tIvA''zusaJcAritayA sato'pi kramAnubhavasyA'nupalakSaNAt zatapatrapatrazataM mayA zUcyagreNa yugapad bhinnamityatreva tatra yaugapadyAbhimAnasya bhramatvAt / yugapaccejjJAnamabhyupagamyate tadA mana: kalpanA nirAlambA syAt, yugapajjJAnAnutpattermanaso liGgatvAt / taduktam "yugapajjJAnAnutpattirmanaso liGga" miti / atha kadAcidAtmanaH sukhavedakatvaM kadAcicca duHkhavedakatvaM tenA'yaM ubhayavedakasvabhAva ityucyate iti cet / tarhi sukhavedanakAle tasya duHkhavedanasvabhAvo nivRtta ityAtmA'pi kathaJcinnivRtta eva, svabhAvasya svabhAvavato'bhinnatvAt / anyathA ni:svabhAvatvena tasya kharaviSANasyevA'sattvaM syAt / tathA ca prAptamAtmano'nityatvam / atha sukhavedanakAle'pi duHkhavedakasvabhAvo na nivartate, tadA tadAnIM duHkhamapi vedayet, prAgiva duHkhavedakasvabhAvasya sattvAt / atha duHkhavedakasvabhAvo'pi tadAnIM vidyate, anyathA tannAzena kathaJcidAtmano'pi nAzAbhyupagamApatteH / na caivaM duHkhamapi tadAnIM vedayedityapi vAcyaM / tatsattve'pi duHkhasAmagryabhAvena duHkhavedanAnupapatteriti cet- hantaivamapi ubhayasAmagrIsadbhAve ubhayamapyekadA vedayet, ubhayavedakasvabhAvasya sarvadA sattvAt / na cobhayasAmagrIsannidhAnamekadA na bhavati, srak - candana - vanitAdikasukhasAmagryA viSazastraprahArAdiduHkhasAmagryAzcaikadA devadatte sannidhAnasya pratyakSeNopalabdheH / na ca
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 81 anusaMdhAna-20 vedayedevaikadobhayaM, prAgeva nirAsAt / kiJca, yAM srak-candana-vanitAdikAM sAmagrImavApya sukhI bhavatyAtmA, sA kimAtmanaH kaJcidupakAraM kurute na vA ? / yadi kurute tarhi sa upakAra Atmano'rthAntaraM anarthAntaraM vA? / yadyarthAntaraM tadA tena sahA''tmanaH sambandho na syAt, ghaTavat, arthAntaratvAt / tathA ca sati tadA'pi tadavasthAtvAnnA''tmA sukhI syAt / na cA'rthAntarabhUto'pi sa upakAra AtmanA saha sambadhyate, tasyA'dravyatvena saMyogAsambhavAt / saMyogarUpatve tu samavAyena sambadhyata ityeva tavA'bhiprAyaH / sa tvabhiprAyo vandhyAputreNa saha saMbhogAbhiprAyo yuvatyAM; samavAyasattve mAnAbhAvAt / tatsAdhakatvenA'bhimatasyeha ghaTe rUpamiti pratyayasya iha bhUtale ghaTAbhAvapratyayasyeva samavAyAsAdhakatvAt / athA'narthAntarabhUta upakAraH kriyata iti cet / sa kiM vidyamAnaH kriyate'vidyamAno vA ? / yadi vidyamAnaH, kathaM kriyate ? kRtasya karaNAyogAt / kriyate cet tInavasthA, vidyamAnasyA'pi karaNAbhyupagame vidyamAnatvAvizeSAt bhUyo bhUyaH karaNaprasaGgaH / athA'vidyamAno, vyAhatametat; sato'narthAntarabhUto'vidyamAnazceti vidyamAnAvyatirikto hi vidyamAna eva bhavati, anyathA tadavyatirekAyogAt / atha kimanena vAgjAlena ? sata eva hi vAsaso maJjiSThAdi dravyeNA'vidyamAnastadavyatirikto rikto raktatAdirUpa upakAraH kriyamANo dRSTaH / na ca dRSTe'pyanupapannateti cet / tarhi sphuTamAtmano'nityatvaM, Atmano'nantarabhUtasyopakArasya kriyamANatvAbhyupagamenA''tmana eva kriyamANatvApAtAt, tasya tadavyatiriktatvAt / atha srak-candanAdisAmagrI nA''tmana upakAraM karoti, tato na doSa iti cet / tarhi kiM tenApekSitena ? upakArAkArakatvena tata iva vastvantarAdapyAtmA sukhI vA duHkhI vA syAt; vastvantarAdiva tato'pi vA na syAt / athA'nyad vastvantaraM na sukhAdijananasvabhAvamiti na tataH sukhI duHkhI vA''tmA sambhavet; srak-candanAdi tu tajjananasvabhAvamiti, tatastathA tathA''tmA syAdeveti cet / nanu yadi tena kazcidupakAro na kriyate tadA tatsvabhAvavarNanamanarthakameva syAt / na hi paramANau cchedye khaDga-sarSapayoH svabhAvavizeSo varNyamAnaH saGgatimApnuyAt, ubhayorapi tatrA'kiJcitkaratvenA'
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 July-2002 vizeSAt / atha khaDgasya chedakA[di]svalakSaNaH svabhAvastu vartate, sarSapasya tu nA'sti iti ced vartatAM nAma, paraM paramANau cheditavye sa varNyamAno'narthaka eva, tatra dvayorapyakiJcitkaratvAt / athA''tmana evA'yaM svabhAvo yadanupakAryapi srak-candanAdikaM prApya sukhI duHkhI vA bhavati AtmA iti cet / vivakSitasahakArisannidhAnAt prAka ya AtmanaH svabhAvaH sa cet sahakArisannidhAne na nivartate tadA sa sukhI vA duHkhI vA na syAt, prAcInasvabhAvatvAt / atha nivartate tadA prAptamanityatvaM, pUrvasvabhAvaparityAgenottarasvabhAvotpAdAt / athocyate-anya evA''tmA'nyacca sukhAdi, ataH kathaM sukhAdiyogAnyathAnupapattyA''tmanaH pariNAmitvam ? / tanna / evaM pratiprANiprasiddhaH sukhAnubhava: kasya syAt ? AtmanaH sukhAnyatvena tadanubhavAbhAvAt / __ atha yathA sphuTikasyA'laktakayogAd raktatA bhavati tathA Atmano'pi sukhAdiyogAt tatpratibimbena tadanubhava iti cet / na / sphurikopalasya hi tattadupadhAnabhedena tattatpratibimbaM yuktam / tasyA'parApararUpApattiyogataH pariNAmitvAt / AtmA tu tvayaikAnto nitya iSyate / tatastasya tattatpratibimbarUpatApattilakSaNapariNAmazUnyatvAt sarvathA sukhaadiprtibimbmyuktm| yadi ca sukhAdisannidhAnAt AtmanaH aparAparasukhAdipratibimbarUpatApattilakSaNaH pariNAma: svIkriyate tadA prAptamAtmanaH pariNAmitvam / tathA ca sati tasya hlAdAdisvabhAvatvAt sukhAdInAmAtmadharmatvaprasaGgaH / na hi sukhamacetane, anubhavavirodhAt / kintvAtmanyeva / na caikAntanityapakSe sukhayogo ghaTate, sukhasAmagrIprAptyabhAvaprasaGgAt / kadAcit sukhasAmagrIprAptau pUrvasvabhAvaparityAgena niyamenA''tmano'nityatvAt / kiJca, yadyAtmA ekAntanityaH syAt tarhi pratiprANiprasiddho ghaTapaTAdivijJAnavivarto'pi na syAt / kintu AkAlaM ghaTAdyanyatarasyaiva kasyacid vijJAnaM syAt, ekasvabhAvatve bhinnabhinnavastuviSayakavijJAnAsambhavAt / krameNa bhinnabhinnavastuviSayavijJAnaM ca dRzyata evA''tmani iti svabhAvabhedAt sphuTamanityatvam / atha vijJAnaM yadghaTapaTAdiviSayakamutpadyate tadevA'nityaM, na punarAtmA'pi,
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna - 20 83 tasya tato'nyatvAt / tanna / jJAnaM hi yadi ekAntenA''tmano'nyat syAt tahi tasmAdAtmano'rthapratipattirna syAt, tadabhAvAcca tadAnayanAdau pravRttistu dUrApAstaiva / nahi devadattasambandhino jJAnAjjinadattasyA'rthapratipatti; loke mUrkhAbhAvaprasaGgAt / tataH kathaJcidabhinnamAtmano jJAnaM svIkartavyam / evaM ca yadyAtmA ekAntanityaH syAt tarhyekajJAnavAneva syAt jJAnAntaravattve jJAnAbhinnatvena pUrvajJAnavinAze Atmano'pi kathaJcid vinAzAt / kiJcaivaM hiMsAdipariNatirapyAtmano na syAt, ekAntanityatvena sadaikasvabhAvatvAt / dRzyate ca yadi seti svIkriyate tadA pUrvamahiMsAdipariNatilakSaNasvabhAvopamardena hiMsAdipariNatilakSaNasvabhAvabhAvAdAtmano'nityatvaM syAt / tadabhAvAcca bandho'pi kautaskutaH syAt ? athaitaddoSabhayAt sarvadaiva hiMsAdipariNatirabhyupagamyate tadA muktiH kadAcidapi na syAt / tathA ca yamaniyamAdikaraNamapi dRzyamAnamasaGgatameva syAt, prAgavasthAyAM tasya hiMsApariNatatvAt, atha hiMsA - pariNAmasya ca tvayA sarvadA'bhyupagamAt / kadAcidanabhyupagame cA''tmano bhinnarUpatvenA'nityatvApAtAt / na caikasvabhAva-. tve'pi kadAcid bandhaH kadAcidabandha iti vAcyaM / bandhAbandhakAla - bhede'bhyupagamyamAne Atmano'nityatvApAtAt / tathA hi-yadaivA'sya na bandhastadA bandhakAraNahiMsApariNatisvabhAvAM jaraseva yauvanamabandhakAraNahiMsAviratipariNAmasvabhAvenA'panIyate, anyathA tatpariNatisvabhAvabhAvena pUrvakAlavad balAd bandha eva syAt / na hi vahniranapagate dahanasvabhAve na dahatIti; tatpariNatisvabhAvApagame ca niyatamanityatA / mA'stu vA bandhAbandhakAlabhedaH, tathA'pyAtmA kathaJcidanitya eva / anyathA ya eva svabhAvaH prathamasamaye sa eva dvitIye, iti dvitIyasamayabandhanIyasyA'pi karmaNaH prathamasamaya eva bandhaH syAt, tatkAraNasya svabhAvasya vidyamAnatvAt, prathamasamayabhAvibandhavat / tato dvitIyAdikSaNe'bandha-katvamAtmanaH prAptamiti svabhAvabhedAdanitya evA''tmeti sthitam / kiJcaivamahiMsAdiviratipariNatirapi na sambhavati, jIvasyaikasvabhAvatvena hiMsApariNativicyutyabhAvAt / na ceSTApattiH, muktyabhAvaprasaGgAt, tatkAraNahiMsAdiviratipariNatyabhAvAt / atha hiMsAdiviratipariNatirabhyupagamyate tarhi sarvadA tadekasvabhAvata(vata:) muktireva syAt /
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 July-2002 nanvayameva tasya svabhAvo yat kadAcid bandhaH kadAcinmuktiH / na cA'tra paryanuyogArhatvaM, svabhAvasya tathAvidhatvAt iti cet / nUnamunmatto'si yadevaM pralapasi / yato bandhasya kAraNaM hiMsAdipariNatirmokSasya punarahiMsApariNatiranayozca parasparaM viruddhatayA yauvanikAyAM zizuteva ahiMsApariNatau hiMsApariNatirniyatamapagacchet anyathA tatsadbhAvena prAgiva bandha evedAnImapi kevalo bhavenna muktiriti dhruvamanitya evA''tmA / atra vadanti- hiMsAdipariNatistadviratipariNatirvA aatmno'vsthaa-bhuutaa| avasthAzca avasthAturekAntena bhinnA, dharmadharmiNorekAntena bhedAbhyupagamAt / tato'vasthAnAM vinAze'pi nA'vasthAturapi vinAza iti nitya evA''tmA, avicalitasvarUpatvAt iti cet / na / ekAntabhinnatvena tAbhyAM devadattAtmano bandho mokSazca na syAt / evamapi yadi syAt tatiprasaGga eva, siddhAnAmapi tatphalApterbhedAvizeSAt // athA''tmA na badhnAti puNya-pApe, akartRtvAt / nA'pyasau mukto, bandhAbhAvAt / na cA'sau saMsarati, niHkriyatvAt / kevalaM prakRtireva satvAdisAmyAvasthArUpA saMsarati badhyate mucyate ceti / taduktam tasmAnna badhyate[na mucyate]nA'pi saMsarati kazcit / saMsarati mucyate badhyate ca nAnAzrayA prakRtiH // iti / taccintyate . yadi prakRtireva badhyate mucyate ca, na punarAtmA, tasya sarvadA'vikAravattvAt, tarhi bhavajihAsayA muktarUpAditsayA ca kathaM varataruNIvakSaH sthalazayanaM vihAya himavacchilAyAM zeSe yamaniyamavAn ? bhavApavargayorAtmano'viziSTatvAt / nanu bhrAntiriyaM bhavatAm / nA'haM yamAdau pravarteyaM, kintu dehendriyamanovikArasahitA prakRtireveti cet / nUnamudAro'si, svadhanamanyeSAM dadAsi / yat prakRteracetanatvena ghaTaderivA''locakatvAyogAt, muktyarthAnuSThAnasya cA''locanApUrkatvAt / athA'cetanA'pi prakRtirmanovikArAvasthA cetanasambandhAccidrUpA bhavati,
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-20 upAdhisambandhAt / sphuTiko'pi yathopAdhirUpaH / taduktampuruSo'vikRtAtmaiva svanirbhAsamacetanam / manaH karoti sAnnidhyAdupAdhiH sphuTikaM yathA // iti / cidrUpaM ca tat [A] locanAyAM pravartate iti / tadapyasamIcInaM / puruSasyaikasvabhAvatvenetthaM sadA prayojakatvApatteH / tathA ca sati sadaiva tadrUpatvAnmuktyabhAvaprasaGgaH / etena yathA candraH svabhAvenA'vikRtAtmA eva san candropalasya paya:kSaraNe kadAcit prayojakaH kadAcinna, tathA'yamapyAtmA kadAcideva prayojako bhaviSyati na tu sadeti nirastam / candrasyA'pi nityAnityatayA sarvadaivA'vikRtasvabhAvatvAbhAvAt / anyathA tasyA'pi sadA prayojakatvApatteriti / tasmAdAtmana eva bandhamokSau abhyupagantavyau / tathA ca tasya tadanyathAnupapattyA pariNAmitvameveti sthitam / anyasyA'pi ekAntanityatvena kathaM bandha - mokSau syAtAm ? pariNAmitve ca kathaM nA''tmanastau ? prakRtermokSAGgIkAre ca tasyA: svarUpahAnirevA'bhyupagatA syAt / yaduktam- "prakRtiviyogo mokSaH" iti / tatazca prakRteH prakRtitvaviyoge svarUpabhraMzAt / tathA ca kuto nityatvamasyAH / kiJcaivaM paJcaviMzatitattvajJo yatra tatrA''zrame rataH jaTI muNDI zikhI vA'pi mucyate nA'tra saMzayaH // 85 iti siddhAnto muktiprarUpako bhavatAM luptaH syAt prakRtermuktyabhidhAnAt / ato dRSTAdRSTayorvirodhabhAvAdekAntanityatvaM nA'styeva sarvasyA'pi vastunaH // nanvastu ekAntena tarhi anitya evA''tmA - iti ced / utsuko'si, paraM sthirIbhava / sthirabhAvamantareNa nirNayAnupapatteH / yadyAtmA anitya eva syAt tarhi kathaM dve api sukhaduHkhe vedayate ? | sukhavedakasya prAkkSaNa eva naSTatvena duHkhakSaNe'navasthAnAt / na cA'nya eva duHkhabhoktA, sakalaloka vyayavahArocchedaprasaGgAt / loke hi vyavahAro'yaM - ya evA'yaM prAg duHkhI AsIt sa evA'yamidAnIM sukhI / ya evA'yaM sukhasAdhanArthaM yatate sa eva kila sukhamApnoti / yenaiva pUrvabhave baddhaM karma, sa evA'smin bhave bhuGkte / ya -
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 July-2002 evedAnIM karoti puNyaM vA pApaM, sa evA''gAmibhave tatphalaM bhokSyati / ya eva bhavaviraktaH, sa evA'yaM saMyamarato dRzyate / yauvanAvasthApanno'pi sa evA'yaM madIyaH putraH ahameva cA'sya pitA'pIti / ya evA'sau saMsArI sa eva vairAgyAdivazAnmukta iti / yenaiva prAg ghaTAdikamanubhUtaM sa eva smarati na tvanyaH, ananubhUtasya smaraNAyogAdityAdiH / sa caikAntakSaNikatve AtmanaH kathaM syAt ? zubhAzubhakartustadAnImeva naSTatvena tatphalabhokturanyatvAt / cet ko'styayaM ya etAdRzaM vacanamavAdIt ? / ahamasmi buddhaziSya iti cet / vAkyoccAraNakSaNamAtravRttitayA kSaNikastvaM kathamadyApyasi ? asi cet kathaM kSaNikaH ? / tatkSaNanAze'pi tava samprati vidyamAnatvAt / athA'haM nA'smi, kintvanya evA'yaM vadati-iti cet / tahi asan tvaM kathaM vadasi 'ahaM nA'smi kintvanya evA'yaM vadati' iti ? / nAsat zazazRGga kadAcidapyahaM nA'smIti vadati, avidyamAnasyA'rthakriyAkAritvAbhAvAt / kathaM vA naSTena tvayA'nyo'yaM vadatIti nizcIyate ? anyA'stitvakSaNe tava sarvathA'pyabhAvAt / tasmAdasyeva tvamidAnImapIti kathamAtmA kSaNika: syAt ? / kiJcaivaM bAlyAvasthAnubhUtapAMzukrIDAdismaraNaM vRddhasya na syAt, krIDAnubhaviturbAlAtmanastatkSaNa eva naSTatvAt / idAnIntanavRddhAtmanastadAnImabhAvena krIDAnubhavitRtvAbhAvAt / na cA'nanubhUtasyA'pi smaraNaM saMgacchate, tava madanubhUtasya vidyAnagarAdinivAsasya smaraNApatteH / atha bhUta-bhavad-bhaviSyatkSaNapravAharUpArUpAt (pravAharUpAt) santAnAt sarvo'pi smaraNAdiko vyavahAra upapadyate / taduktam yasminneva hi santAne AhitA karmavAsanA / / phalaM tatraiva sandhatte kase raktatA yathA // iti // iti cet / na / sa santAnaH santAnibhyo'nyo vA syAt ? ananyo vA ? yadyanyastahi kiM nityo vA syAt ? kSaNiko vA ? / Adye "kSaNikAH sarvasaMskArA" iti pratijJAvyAghAtaH / dvitIye kathaM smaraNAdiko vyavahAra upapadyate ? santAnasya tatkSaNa eva naSTatvAt / atha santAnibhyo'nanya eva santAnastarhi santAnina eva, na kazcit santAnaH, tadavyatiriktatvAt, ttsvruupvt| tathA ca tadavastha eva pUrvavat vyavahAravilopaprasaGgaH /
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 87 anusaMdhAna-20 ____ atha na pUrvAparakSaNapravAhamAnaM santAno nA'pi tadvyatiriktaH kazcid vastvantarabhUtaH, kintu ya eveha pUrvottarakSaNAnAmupAdAnopAdeyabhAvaH sa eva santAnastatazca sarvo'pyanantarodito vyavahAra ityadoSa iti cet / na / vivakSitaikatamakAraNakSaNAd yathA santAnAntaravartI kSaNo bhinnastathA kAryakSaNo'pi bhinna eva, sarvathA kArye kAraNadharmAnugamAbhAvAt / tato yathA devadattajinadattayoratyantaM bhinnatvAdekakartRkaH smaraNAdiko vyavahAro na saGgatimaznute tathA vivakSiteSvapi pUrvottarakSaNeSu / nahi bhinnasantAnAntaravartinaH kSaNAdasya kAryakSaNasya kazcid virodho yannibandhano'tra sarvo'pi pUrvokto vyavahAra: pravarteta, netaratreti syAt / na ca bhinnasantAnAntaravatinaH kSaNAt kAryakSaNasyA'styeva vaiziSTyaM, kAryakAraNabhAvAt / na hi yathaikasantAnavartiprathamakSaNasya yathA svottarakSaNastasya kAryaM, svayaM ca tasya kAraNaM, tathA bhinnasantAnAntaravartI svottarakSaNo'pIti vAcyam / ekAntakSaNikapakSe kAryakAraNabhAvasyA'siddheH kSaNikaM hi kAryatvAbhimataM vastu pUrvakSaNa eva niranvayanaSTaM sat kathamuttarakSaNe(NaM) janayet ? / nAbhAvAd bhAvotpattiH, pUrvakAraNakSaNAt pUrvameva kAryotpattiprasaGgAt / tadabhAvasya prAgapi vidyamAnatvAt / ___atha kAraNapradhvaMsAbhAvAdeva kAryaM na tu tatprAgabhAvAdapIti noktadoSa iti cet / na / abhAvasya sarvopAkhyAvikalatvena vizeSAbhAvAdevaM vyavasthAnupapatteH / na hi kena[ci]dapi vizeSaNena vizeSayituM zakyo'bhAvaH, kharaviSANavat sakalazaktizUnyatvena karmatvazaktyayogAt / atha kAraNAdeva kArya, tadA'nvayasiddhiprasaGgaH, kAraNabhAvAvicchedena kAryasya bhAvAbhyupagamAt, bhAvAvicchedasyavA'nvayatvAt / __nanvanya eva kAraNabhAvo'nyazca kAryabhAvastatkathamiha bhAvAvicchede'pi anvayApattiriti cet / na / tattvato bhedakAbhAvena ekAntenA'nyatvAbhAvAt / kSaNayorhi pUrvAparayostadbhedakatvaM syAt / na ca tayovivakSitapUrvAparabhAvayoranyatvam, akSaNikatvaprasaGgAt / tadaparakSaNabhAve'navasthApAtAt / anavasthAprasaGgAbhAve'pi na tayoH kSaNayorbhedakatvameva, ubhayorapi bhAvayorbhAvarUpatAyA avizeSAt / AkArAdibhedAd vizeSasiddhiriti cet / na / AkArAdibhedavat avizeSeNa bhAvarUpatAyA api pratIyamAnatvAt / na cA'(nanva)dhikRtaghaTajanyakapAlavat ghaTAntarajanyakapAle'pi
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 July-2002 mRttvAdilakSaNA bhAvarUpatA yathA pratIyate tathA'trA'pi, tathA cA'stu tatrevA'trA'pi anvayAbhAva iti / tanna, tadrUpazaktigandhaparimANAdisaGgatAyA bhAvarUpatAyA anvayasiddhinibandhanatvenA'dhikRtaghaTajanyakapAla iva ghaTAntarajanyakapAle'nvayAnApatteH / tatrevA'tra tathAbhUtAyA asyA ananubhavAt / atha yasminneva kSaNe kAraNaM vinazyati tasminneva kSaNe kArya jaayte| ato nA'bhAvAd bhAvaH, kAraNAdeva kAryotpAdAt / nApyanvayApattiH, kAraNasya niranvayanAzAt / tanna / kAraNakAryayovinAzotpAdau na kAraNakAryayobhinnau / tathA sati tatsambandhitvAbhAvaprasaGgAt, arthAntaragatavinAzotpAdavat / kintvbhinnau| tathA ca nAzotpAdayoH kAryakAraNabhAvaH syAt, kAraNakAryAvyatiriktatvAt, tatsvarUpavat / na caitad yuktam, vivakSitayoH kAraNakAryayoryugapadbhAvitvena yuvatikucayoriva kAryakAraNabhAvAnupapatteH / yugapadbhAvazca tayorabhinnakAlanAzotpAdAbhinnatvAbhyupagamAt / athaite utpAdavinAzAdayo na pAramArthikAH kintu kalpitAH / na hi vastUnAM tadatiriktA kAcit kriyA iti cet / tathA'pi nAzotpAdau tAvat pratiprANi pratyakSeNopalabhyete / tau ca tulyakAlAviti kathaM bhedAbhedodbhavA doSAH parihAryAH ? / nanu kSaNasthitidharmA bhAva eva nAzo na tu tadanyaH kazcit / taduktam"kSaNasthitidharmA bhAva eva vinAza" iti / tat kathamatra tatkalpaneti cet / tathA'pi kAraNasattAkSaNa eva kAraNavinAzakSaNaH, sa eva cet kAryotpAdakSaNastadA samakAlabhAvitayA kamalanayanAnayanayoriva kathaM tayoH kAryakAraNabhAvaH syAditi cintyam / atha yadi kAraNatannAzayodharmadharmibhAvaH parikalpita eveti brUSe tadA hetuphalabhAvo'pi kuta: ? kalpitasyA'paramArthato sattvenobhayasyA'pi dharmidharmalakSaNasyA'bhAvAt / na ca dharmadharmivyatiriktaM kiJcid vastvasti yad hetuH phalaM vA bhavet / na ca dharmidharmabhAvaH kAraNaM tadvinAzaH kAryaM tadutpAda ityevaMrUpo yaH sa eva parikalpito na tu dharmyapi kAraNa kAryalakSaNaH / tanna hetuphalAbhAvAbhAvarUpo doSa iti cet / na / yadi utpAdavinAzarUpo dharmaH parikalpitastadA kAryakAraNalakSaNo dharmI kutaH pAramArthikaH syAt ? / dharmarahitasya niHsvabhAvatayA
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna - 20 89 kharaviSANasyeva dharmitvAnupapatteH / svabhAvAbhyupagame ca svabhAvasya dharmatvAt azakyaH pAramArthiko dharmadharmibhAvo'pAkartum / syAdetat-sakalasajAtIyavijAtIyavyAvRttaM niraMzamevaikaM svalakSaNaM pAramArthikaM, vyAvRttayazca parikalpitAH, tAzca bhedAntarapratikSepavivakSAyAM bhinnA iva paratantratayA nirdizyamAnA dharmA iti vyapadizyante / tasmAd dharmadharmibhAva eva kalpito na tu dharmI / tanna kAraNasya kAryasya vA'bhAvaprasaGgaH / tathA ca sati yadi pUrvaM svalakSaNaM viziSTaM pratItyottaraM svalakSaNamutpatsyate tataH ko doSa iti cet / maivam / viziSTaM kAraNaM pratItya kAryamutpadyate, pratIyate ca tat yadupakAri bhavati / yadAha bhavadAcAryaH "upakArItyapekSaH syAt " iti / niraMzaM ca svalakSaNaM kiM karoti ? / kiM kAryAbhAvavinAzaM ? kiM vA kAryam ?, kimubhayaM vA ?, kiM vA'nubhayam ? / na tAvat kAryAbhAvavinAzaM svalakSaNaM kurute, vinAzasya bhavatA'hetukatvenA'bhyupagamAt / "ahetutvAd vinAzasya" iti vacanAt / abhyupagame vA sa kAryAbhAvavinAzaH kiM kAryAbhAvAd bhinnaH syAdabhinno vA ? yadi bhinnastarhi sa vinAzastasya na syAt, vastvantaravinAzavat / athA'bhinnastadA kAryAbhAva eva kRtaH syAt / sa ca prAgevA'stIti kiM tena kRtaM; kAryAbhAvAbhinne ca kAryAbhAvavinAze kRte sati na kAryabhAvaH syAt, prAgiva kAryAbhAvasyaiva sattvAt / atha kAraNakRtena nAzena kAryAbhAvasya virodhAnnAstitve sati kAryasya sAmarthyAdastitvaM bhavatyeva, bhAvAbhAvayorekatarapratiSedhasyA'paravidhinAntarIyakatvAt / tadA tatkAryaM nirhetukameva syAt, kAraNasya tadabhAvanAze vyApRtatvAt / nirhetukatve ca kAryasya sadA bhAvAbhAvaprasaGgo, "nityaM sattvamasattvaM vA hetoranyAnapekSaNAt " iti nyAyAt / na caitad dRSTamiSTaM vA / atha naivA'nyaH kazcit kAryAbhAva:, kintu kAraNameva / karoti ca tat kAryaM vivakSitaM nA'nyaditi cet / kasmAt tat kAraNaM kAryaM tadeva kurute nA'nyaditi ? | atha svahetubhyastatkAraNaM tatsvabhAvamevotpannaM yat tadeva kAryaM kurute nA'nyaditi cet / tat kiM satsvabhAvaM kAryaM janayet ? asatsvabhAvaM vA ?, AhosvidubhayasvabhAvaM ?, anubhayasvabhAvaM vA ? | nA''dyaH sato'pi karaNe'navasthApAtAt / na dvitIyaH asatsvabhAvasya kharaviSANasyeva kenA'pi kartumazakyatvAt / na tRtIyaH, ekAntavAdahAniprasaGgAt /
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 July-2002 jainA hi evamupadizanto viditayathAsthitavastusvarUpAH sadasi virAjante / yaduta- kAraNAvasthAyAM kAryaM dravyAtmatayA satsvabhAvaM paryAyAtmakatayA cA'satsvabhAvamityubhayasvabhAvamiti na caturthaH, sambhavAbhAvAt / na hyeva sambhavo'sti yathA na satsvabhAvaM kAryaM nA'pyasatsvabhAvamiti ekatarasvabhAvapratiSedhe sAmarthyAdanyatarasvabhAvavidhiprasakteH / na ca tatkAraNaM yadaiva kAryamutpadyate tadaiva satsvabhAvakAryajananasvabhAvamiti vaktuM yuktaM, vyAghAtAt / yadi prAgasatsvabhAvaM kAryaM tadA kathamadhunA satsvabhAvaM ? / vyomakamalAdInAmapi tathAbhAvaprasaGgAt / etena prAguktaM kimubhayaM vA karoti ?, anubhayaM veti vikalpadvayaM nirastam / athotpannaM vastu bhAvazabdAbhidheyaM, bhAvatvAdeva ca cintAviSayo nA'nyathA / dRzyate cA'tha tad vastu pratyakSeNa / tato nirathikA cintA, dRzyasyA'pahnotumazakyatvAt / adRSTasya cA'nutpannatvena cintAtItatvAt / iti cet / na / satyam / kintu 'idaM utpannatvaM dRzyamAnaM kathaM ghaTate ?' ityevaM yujyate cintA / yataH pratyakSeNa dRzyamAnamapi guNakriyAvayavyAdi tava yuktirUpayA cintayA bAdhitaM tanna dRSTameva pratyetavyaM, dRSTasyA'pi aindrajAlikakaNThacchedasya yuktyA bAdhitatvAt / kiJca, kAryaM hi kiM kAraNasattAmAtramapekSya bhavati, kAraNakriyAM vA? yadyAdyastarhi kAraNakAla eva kAryaM syAt, uparikSaNe kAraNasattAyA abhAvAt / astvevamiti cet / ekakSaNabhAvitayA savyetaragoviSANayoriva hetuphalabhAvAnupapatteH / na dvitIyaH / kAraNakriyA hi tadutpattireva / "bhUtiryeSAM kriyA saiva, kAraNaM saiva cocyata" iti vacanAt / tathA ca tatsattAmAtrapakSokto doSaH / atha kAraNAbhAvamapekSya kAryaM bhavati tadA tvabhAvAd bhAvotpattiriti kAraNasattAprathamakSaNe'pi tadutpattiH syAt / kAraNAbhAvasya ca kAraNAbhinnatvena kAraNakSaNa eva tadutpatterayuktatvAt / / nanu kAraNasattAmapekSyaiva yato bhavati kAryaM tata evA'nantarakSaNe bhavati / anyathA tadapekSaiva na syAt, tasya sarvAtmanA niSpannatvAt, iti cet / tahi anityatvaM kRtakatvamAtrasattAnibandhanaM na syAt, dvitIye'pi kSaNe kAraNasyA'nuvartamAnatvAt / kathamanyathA kAryamutpadyamAnaM tatkAraNamapekSate ?, tasya sarvathA vinAzAt /
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 91 anusaMdhAna-20 atha kRtakatvAnityatvayorabhedAdanityatvaM kRtakatvamAtrAnu-bandhyevA'nyathA pazcAhnavadanityatvaM kAraNAntarasApekSatayA bhinnahetutvAt kRtakatvAd bhinnaM na syAt / ityanityatvaM kRtakatvAnubandhyeva iti cet / tarhi dvitIyakSaNe kAraNApekSAyA abhyupagamo na sundaraH syAt / tadA tasya vinaSTatvena kAryasya tadapekSAyA anupapatteH / athaiSa eva kAraNasya svabhAvo yat tasyA'nantarakSaNe kAryaM bhavati / kAryasyA'pi caiSa eva svabhAvo yat kAraNakSaNAnantaraM mayotpattavyamiti, tato na doSa iti cet / tathA'pi kAryasya kAraNAnantarakSaNabhavane kAraNasvabhAva eva nibandhanam / anyathA prAgapi tadutpattiprasaGgAt / na dvitIyakSaNe kAraNasvabhAvaH, tasya kSaNikatvAt / tat kathaM tadbhAvaH syAt ? / bhAve vA tasya tatsvabhAvopekSitayA na kAraNasya kSaNikatvaM syAt / nA'pyasataH kAryasya svabhAva: kalpayituM zakyaH, svabhAvino'bhAve svabhAvasyA'pyabhAvAt / jAtasya tasya sa tathA kalpyata iti cet / kimidAnImanena kartavyaM ? kAryasya prAgevotpatteH / atha sa svabhAva: parikalpita iti cet / na / tathA pratItyabhAvAt / etena yaduktaM prAk- "viziSTaM kAraNaM pratItya kAryamutpadyata" iti / tat saprapaJcamapAstam / vastutastu kSaNikatvenA'styeva kAraNasya vaiziSTyam / yugapad bhAvinAM pariniSpannatvena parasparamanAdheyAtizayatvena vizeSaNAbhAvAt / na ca- mA bhUt sahajAnAM pariniSpannatvena parasparamatizayAdhAnaM, dvAbhyAM punarUpAdAnasahakArikAraNAbhyAM prAktanAbhyAmekIbhUya viziSTaM tadutpAditam / tataH siddhaM vaiziSTyamiti-vAcyam / utpAdyaviziSTakAraNApekSayA bhinnAddhAnAM sahakAriNAM sambandhI kutaH vizeSaH syAt ? upAdAnasya vizeSabhAvamantareNa vivakSitasahakArisannidhAnAt prAgiva tata upAdAnato viziSTaphalAnupapatteH / atha vivakSitaphalasambandhina upAdAnasya vizeSabhAvaH sahakAribhiH kriyamANa AzrIyata iti cet / na / samakAlabhAvitvena tasyA'pyupAdAnakAraNasya sahakAribhyo vizeSAnupapatteH / na hi samakAlabhAvino'nyato bhavataH sahakAriNAkaraNAdanyata eva bhavata upAdAnakAraNasya vizeSabhAvo yujyate / syAdetat- utpAdyaviziSTakSaNopAdAnasya vivakSitopAdAnasahakAryupAdAnaistadupAdAnopAdAnAnAmapi tadupAdAnopAdAnairvizeSabhAva AdhIyate / tathA ca na doSaH / anAditvAccopakAryopakArakaparamparAyA nA'navasthA'pISTA bAdhikA
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 July-2002 iti / maivam / anAdipakSo'pi vizeSabhAvasyeSyamANa upakAryopakArakANAM yugapadbhAvitvamayugapadbhAvitvaM vA'ntareNa na bhavati / tatra cokto doSa iti / athopAdAnakSaNasya svahetuta eSa eva svabhAva utpede yadakiJcitkaramapi sahakArikAraNaM prApya upAdeyakSaNe vivakSitaviziSTakAryajananasamarthaM vizeSaM karoti / tato ghaTata eva vaiziSTyamiti cet / na / mAnamantareNa svabhAvaH kalpyamAno vastuvyavasthAnibandhanaM na bhavati, aniSTasyA'pi bhAvAntarasya kalpanApAtAt / api ca vivakSitaphalopAdAnopAdAnasyA'sthAnapakSapAto'yaM yat svakArya viziSTasvaphalasAdhanapravRttamatyantAnupakAriNaH sahakAriNo'pekSAyAM niyuktamiti / evaM ca sahakArikRtasya vizeSasya sarvathA'nupapadyamAnatvena viziSTaM kAraNaM na saMgacchata eva / kiJca vivakSitaghaTakSaNAdanantaraM taduttarakSaNavat avizeSeNa sakala lokabhAvinAM paTAdikSaNAnAM bhAve sati kuto'yaM niyamo nizcIyate yadasya vivakSitaghaTakSaNasyedameva vivakSitataduttaraghaTakSaNalakSaNaM kAryaM na tvanyaditi ? | __ athA'sti vivakSitaM kAraNaM vivakSitaphalajananasvabhAvaM nA'nyat / kAryamapi ca tadeva vivakSitatatkAraNajanyasvabhAvaM netarat, svabhAvasAmarthyAd, ato nizcIyate niyama iti cet / na / kAraNatvenA'bhimatasya ghaTakSaNasya paTAdikSaNa iva taduttaraghaTakSaNe'pi anugamavizeSasampAdanArahitasya na vivakSitaphalajananasvabhAva: stokazraddhAyA viSayaH, sarvathA kAraNagatadharmAnugamavizeSAbhAvAvizeSAt / naivA'sau svabhAvaH parikalpyamAnaH kathaMcidapyupapadyate / asati ca kAraNAntarakRtakArya iva vivakSite'pi kArye tadrUparasagandhazaktipariNAmAnugamAdirUpeNa prakAreNopakAre kathaM kAryamapi vivakSitaM tattatkAraNajanyasvabhAvaM ? / kAryAntaravat upakArabhAvAvizeSAt / atha vivakSitaghaTakSaNasya vivakSitakAryamevopakAro na tvanugamarUpa iti brUSe tarhi paTAdikamupakAraH kuto na bhavet, vizeSAbhAvAt ? / vivakSitakAraNajanyasvabhAvatvAbhAvAt paTAde!pakAratvamiti ceda / vivakSitakAryasya vivakSitakAraNopakAratve prayojakaM vivakSitakAraNajanyasvabhAvatvaM, tacca kiMkRtamiti vAcyam / kimatra praSTavyaM ?, hetusvabhAvakRtameva tat iti cet / kastasya hetoH svabhAvo yadbalAt kAryasya tatsvAbhAvyamupajAyate ? / nanvayameva svabhAvo yat tatkAryaM tadanantarameva bhavati / hetoH svahetuzaktitastAdRza eva svabhAva utpede yena
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna - 20 tadanantarameva tad vivakSitaM kAryaM bhavati / tathA ca tatkRtaM kAryasyA'pi tatsvAbhAvyamiti cet / pAderapi tatsvAbhAvyaM kathamevaM na bhavettasyA'pi tadanantarameva bhavanAt / I 93 nanu vivakSitameva taduttaraghaTakSaNalakSaNaM kAryaM vivakSita ghaTakSaNalakSaNakAraNAnukAraM, na tvanyat paTAdikSaNalakSaNaM kAryam / tena tadeva tasya kAryaM netaraditi cet / na / paTAderapyevaM tatkAryatvApAtAt vastutvAdinA tasyA'pi tatprAcInaghaTAnukAritvAt / api ca taddharmAnugamavirahe kAryasya kathaM tadanurUpatvaM bhavet ? / ghaTAderapi vA kuto na bhavet ? / pramANAbhAvasyobhayatrA'pi sattvAt / kAraNadharmAnugamAbhAvAvizeSe'pi cedamevA'sya kAryaM nA'nyadityatra na kozapAnaM vinA mAnamasti / iti kathaM tvaduktaM vinA vallabhaM ko'pyaGgIkuryAt ? / kiJcedaM kAraNamapekSya idaM kAryaM jAyata ityatra na kiJcinmAnam / kAraNakSaNavartino jJAnasya tadaiva vinaSTatvena kAryagrahaNAsamarthatvAt, kAryakSaNavartinazca jJAnasya kAryagrahaNa eva sAmarthyAt kAraNasya naSTatvena tadgrahaNAnupapatteH / api ca bhavanmate kAryakAraNabhAvaH kadAcidanupalambhapuraHsareNa pratyakSeNA'vagamyate / yaduvAca dharmakIrtiH "yeSAmupalambhe tallakSaNamanupalabdhaM sat upalabhyata iti tallakSaNam" iti upalabdhilakSaNaprAptam / etena copalabdhilakSaNaprAptAnupalambhena tasmin deze tasya dhUmAdikAryasya svahetoH sannidhAnAt prAgapi sattvam / tathA tasya kAryasya sata evA'nyato dezAdAgamanaM prAgavasthitakaTakuDyAdihetukatvaM cA'pAkRtamavaseyam / tathA kadAcit pratyakSapura: sareNA'nupalambhena gRhyate / yata uktam- "tatraikAbhAve'pi nopalabhyate tat tasya kArya" miti / tacca kathaM saMgacchate ? / kAryakAraNapratyakSAdInAM kSaNikatvena parasparavArtAnabhijJAnAt / atha kAraNaM vahnayAdi dhUmAdijananasvabhAvamiti tathAsvabhAvatayaiva tad gRhyate pratyakSeNa, nA'nyathA / kAryamapi ca dhUmAdi vahnayAddikAraNajanyasvabhAvamiti dRSTaM sat tat tathaiva gRhvate, nA'nyathA / tena tadagrahaNaprasaGgAt / tatsAmarthyaprabhavazca vikalpo'pi tathaiva pravarttata iti yuktaH pratyakSAnupalambhAdinA kAryakAraNabhAvAvasAya: / bhavati hi dhUmajananasvabhAvAnalagrAhakaM vijJAnamanalajanyasvabhAva dhUmavijJAnaM prati kAraNam / anyathA'nalagrAhakena vijJAnenA'nalasya dhUmajananasvabhAvataiva na
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 July 2002 gRhItA syAt / tatazceta idaM bhavatIti pratyakSata eva siddhe sati nA'nyadA'nyatrA'bhyasmAdapi zakramUrdhAderdhUmAdi kAryaM bhaviSyatItyevA'siddhiH kAryakAraNabhAvasyA''zaGkanIyA / pratiniyatAdeva kutazcidagnyAdeH pratiniyatasya dhUmAderutpatteH / anyathA dhUmAdyahetukameva syAt / tathAhi yad yadanvayavyatirekAnuvidhAyi tat taddhetukam / anyadA(thA) cedanyasmAdapi dhUmAdi kAryaM bhavet tarhi na tad agnyAdivyatirekAnuvidhAyi syAt / tathA ca na tasyA'gnyAdirhetuH syAt / agnyAdezca bhavato dhUmAdikAryasya na ghaTAdivyatirekAnuvidhAyitvamiti na tadapi tasya heturbhavet / evaM cobhayasyA'pi taddhetutvAbhAvAt dhUmAdikamahetukameva prApnoti, ahetukatvAcca sadA bhAvAdiprasaGgaH / iti yad yata ekadA bhavad dRSTaM tat sarvadA tata eva netarasmAd- iti kimatra na yuktam ? iti cet / na / kAraNadharmAnugamAbhAvAvizeSAt sarvasya sarvakAryatvaprasaGgAt / atha svabhAva evA'tiprasaGgadoSapratiSedhaM karotIti ce [t]...... -X-
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ keTalIka prakIrNa laghu-racanAo saM. vijayazIlacandrasUri judAM judAM chUTAM pAnAMmAMthI maLI AvelI cAreka nAnI racanAo ahIM ApI che. teno paricaya A pramANe che :1. prathama, pAMca padyamaya, saMskRta tIrthaMkarastavana che. teno prAraMbha jotAM 'toTaka' chaMda samajAya che. jo ke sarvatra teno nirvAha thato nathI jaNAto. eTale toTaka chaMdAnukArI geya gIta hovAnuM mAnI zakAya. pAMcamuM padya harigIta chandamAM che. kRti zuddhaprAya che. kartA ajJAta che; nAmanirdeza kaLAto nathI. chellI paMktimA Avato 'rAjahaMsa' zabda kartAnA nAmarnu sUcana karato haze ? 'RSabhAdi' 'vIra' paryanta 24 jinanI nAmo-pUrvaka stavanA AmAM thaI che. A-paNa 24 jinanAM nAmovALu saMskRta stavana che- 4 padyonu. A padyo prAta:kAle mAMgalika pATharUpe bolavA-sAMbhaLavAnI abhilASAthI racAyu haze, tema temAM dareka zlokane prAMte AvatA 'mama suprabhAtaM' zabdothI lAge che. vasantatilakA chaMda che. kartA ajJAta che. azuddha racanA che, tethI yathAzakya sudhArIne AnI sAthe ja pharI A stavana Apela che. 'amRtadhuna' nAmaka trIjI racanA bhASAmAM che. geya che. kartA ajJAta che. eka 20mI sadInI pratinA cheDe A jovA maLatAM te yathAvat utArI atre ApI che. racanA saMvat no aMdAja Avato nathI. racanAnA zabdo vAMcatAM A koI rogAdi upadravo zamAvavA mATe racAelI maMtra-taMtramaya racanA ke 'chaMda' hovAnuM pratIta thAya che. bhASA tathA padaccheda, artha vagere samajavAnuM duSkara hovAthI jema che tema ja chApI che. koI jANakAra A vize prakAza pADI zake. 'amRtadhuna' evaM nAma paNa bhayajanaka sthitithI bacAvanAra bAbata hovA- samajAve che. khAsa konI stuti haze te spaSTatA natI thatI, chatAM bIjI kaDImAM 'caMDakA' zabda che te 'caMDikA'no saMketa karato jaNAya che.
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 4. July 2002 cothI racanA che 'mevADako kavita'. kartA che kavi jinendra nAmanA jaina muni mAravADI jabAnamAM lakhAyela A kavita hATakI chaMdamAM che. dvibhaMgI chaMda jevo A chaMda lAge. 'mevADa' dezanI nindA karatI A racanA banAvavA pAchaLano hetu e lAge che ke kavi - munine temanA gacchapatie mevADanA koI gAme cAturmAsa karavAnI AjJA ApI haze, tadanusAra teoe te pradezamAM comAsuM tathA vihAra karyAM haze. te samaye tene je vikaTatAo veThavI paDI hoya tenAthI nArAja thaIne A kavita joDI kADhyuM che. kavitanA prAMte kra. 9nA dUhAmAM temaNe gacchanAyaka sAhibane vinaMtI karI che ke 'udepura sivAya mevADamAM kyAMya javAnI AjJA have bhUlamAMye na dejo', sUcaka che. racanAsamaya 19mo saiko hovAnuM anumAnI zakAya. lekhana saMvata 1953 to prAMte lakhela che jaM. kavita mAravADI bhASAmAM hoI zabdArtha samajavA jarA kaThina che. chatAM thoDAka zabdonA samajAyA tevA artha pAchaLa ApyA che. bhUla hoya to dhyAna doravA tajjJone vinaMtI. ajJAtakartRkaM tIrthaMkarastavanam // surakinnaranAganarendranutaM praNamAmi yugAdimajinamajitam / sambhavamabhinandanamatha sumatiM padmaprabhumujjvaladhIranatam // 1 // vande'jasupArzvajinendramahaM candraprabhamaSTakakarmadaham / suvidhiprabhuzItalajinayugalaM, zreyAMsamasaMzayamatulabalam // 2 // prabhumarcaya nRpavasupUjyasutaM jinavimalamanantapabhaktimatam / mama dharmamadharmanivAriguNaM zrIzAntimanuttarakAntiguNam ||3|| kunthuzrI arumallIzajinAn suvratanaminemIMstamasi dinAn / zrIpArzvajinendramatendrasamaM vande jinavIramadhIratamam ||4|| iti nAgakinnaranarapurandarasevitakamapaGkajA nirjitya mahAripumohamatsaravAmamadamakaradhvajAH /
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 97 anusaMdhAna-20 vilasanti satataM sakalamaGgalakelikAnanasannibhAH sarve jinA me hRdayakamale rAjahaMsamaprabhAH // 5 // iti zrI 24 tIrthaMkarastavanam // suprabhAtaM' stavana (ajJAtakartRka) // zrInAbhinandanajino'jitasambhavezaM devo'bhinandanamune sumate jinendra / padmaprabhaH praNuta deva supArzvanAthacandraprabho'stu satataM mama suprabhAtam // 1 // zrIpuSpadantaparamezvara zItalAya zrIyAn jino vigatamAnasuvAsupUjyaH / nirdoSavAgvimalavizvajanInavRtte zrImAnananta bhava taM mama suprabhAtam // 2 // zrIdharmanAthagaNabhRtanazAntinAtha kunthurmahezaparamAravimAramalli / satyavratezamunisuvratasannamiha nemiH pavitra bhava taM mama suprabhAtam // 3 // zrIpArzvanAthaparamArthavidantareNa zrIvardhamAnahatamAnavimAnabodhaH / yuSmatpadadvayamidaM smaraNaM mamAstu kaivalyavastuvizadaM mama suprabhAtam // 4 // iti suprabhAtastavana samAptaH //
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 July-2002 (zuddha karelI vAcanA) zrInAbhinandanajino'jitazambhavezau devo'bhinandanamuniH sumatijinendraH / padmaprabhaH praNatadevasupArzvanAthazcandraprabho'stu satataM mama suprabhAtam // 1 // zrIpuSpadanta-paramezvarazItalo yaH zreyAn jino vigatamAnasuvAsupUjyaH / nirdoSavAgvimalavizvajanInavRttiH zrImAnantabhagavAn mama suprabhAtam // 2 // zrIdharmanAthagaNabhRnnatazAntinAtha: kunthurmahezaparamAra-vimAramalliH / satyavratezamunisuvrata sannamIha (mizca ?) nemiH pavitrabhagavAn mama suprabhAtam // 3 // zrIpArzvanAthaparamArthavidantareNa zrIvardhamAnahatamAnavimAnabodhaH / yuSmatpadadvayamidaM sma(za?)raNaM mamAstu kaivalyavastuvizadaM mama suprabhAtam // 4 // ajJAta-kartRka amRtadhuna likhyate // dharanaparadhukatadharasamaradhuranAdadhuH SiprasaracakranisataMkakhaMDaiH / sataSaNIsUlaunmAdaparasAdasuta chohabalaparagacukamAracaMDaiH //
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 99 anusaMdhAna-20 dina jihI rAta hara SAtasurarAtabala taralavivusiddharivasaralataMDaiH caMDakAcArauDuMDabhavaDaMDamaiH DamaraAkhaMDaravicaraNa maMDai // to maDaDamaraH akhaMDaDamaDamaH caMDaDulacataH maMDadharapataH zatrutrajata nisabhabhratajataH thaMbhabhayataH udabhabharAyataH jagagahataH mayaMgarabadaraMgataragamayaMgatajayuM madhu dhukatasamadhudhamadhamakaMdhadharaNavasadharaNI // 1 // kavi jinendrakRta mevADako kavita duhA // mana dhara mAtA bhAratI, kaviyAM kautika kAja / guNavarNana mevADanA, karasuM koika kAja // 1 // deza ghaNAI dekhIyA, ke vali suNIyA kAMna / medapATa sama ko nahI, dekhata hoi herAMna // 2 // chaMda hATakI / nahI unho khANo nahI dojhANo rANA kero deza java makkI roTA choTA khoTA khArI khAya hamesa / lukA sukA AhArI sahU naranArI kAlA pahiraNa vesa mevADe dese bhUle cUke mata karajyo paravesa // 1 // pagapaga jihA mAThA kAThA bhATA Thokara lAge Thesa bAlakane buDhA sahU nara mUDhA bhaNyA nahI lavalesa /
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 July-2002 adhanaMgyA jaMghyA pahiraNa nitakA vatakA kalesa mevADe dese bhUle cUke mata karajyo paravesa // 2 / / jihAM narane muDhe DADhI moTI choTI mothAM keza valI rAkhe paTTA jaTTA moTTA bhuMDA peTa visesa / muhaDA pIlarIyA nara villarIyA ojhAhIna naresa mevADe dese bhUle cUke mata karajyo paravesa // 3 // kahise barIyA valI Te ghaDIyA ehavA saheje bola so varasAseM ghAhuveAse ghAhIyA phuTA Dhola / nIpajeM bhASallA nahI te bhallA nahi kaMbala nahi khesa mevADe dese bhUle cUke mata karajyo paravesa // 4 // jihAM nara rogIlA valI yogIlA challI phIyA peTa nara vAMtA karatAM kare laDAI dhammAdhamma-capeTa / / pIye saba koI bhA(bhAM)ga tijArA AphU-gaMjA vesa mevADe dese bhUle cUke mata karajyo paravesa // 5 // navI cale gADI vahila na caleM ratha navI cale ema eka poThyA hIDe je dhAra]NI kheDe pUcha maroDe jema / gharabArI jogI jaMgama saMgama siMgI valI daravesa mevADe dese bhUle cUke navi karajyo paravesa // 6 // jihAM lage pAMNI khoTA khAMNI vAya corAsI geha mAkaNa ne mAchara chAchaNa ne suralA bahUlA dIse teha / jinadharmI thoDA ghaNA mithyAtI mAne deva mahesa mevADe dese bhUle cUke mata karajyo paravesa // 7 // mAthe pAgaDIyA bAMdhe jehavI ArIsAno myAna moTI rudrAchA bAMdI sarisI ghAla halAveM kAMna /
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 anusaMdhAna-20 nAse pahilAthI phojA phITI DuMgara kare praveza mevADe dese bhUle cUke mata karajyo paravesa ||8|| jihA DAyaNa sAyaNa gogA mogA bhUtapreta asaMkhya tasakara pAsIgara ghaNA ThagArA te valI ghAle khaMga / gachanAyaka sAhiba eka udepura vinA mata dIjyo Adesa mevADe dese bhUle cUke mata karajyo paravesa // 9 // iNavidha mevADako kavita kavijineMdrakRta chaMda / eka udepura he bhalo so rahajyo ciraMnaMda // 10 // iti saMpurNaM 1953 posa vadi 1 li. paM. kesarakusala / chaMdakra. caraNa caraNa mr my 1 2 artha dUjhaj, gAyajheza makAInA roTalA lUkhA sUkhA jhAMkharA-kAMTA mr zabda dojhANo makkI roTA lukA sukA kAThA bhAThA vatakA choTI, mothAM lh m h m patharA h h h m h lh paTTA h lh jaTTA coTI, mAthAM-mastaka lAMbA vALa (?) jaTA (?) moM-mukha pILA-phikkA(?) h llh h llh h lh muhaDA pIlarIyA villarIyA ojhAhIna barIyA h oja-rahita(?) h sh mr h
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 - July-2002 ____ yh 0 lh 3 mr lsh 3 ghAhuveAse bhASallA challI phIyA tijArA AphU chAchaNa suralA rudrAchA bh aphINa 3 bh 9 9 bh lh v lh ghAla phojA v 8 sh cAMcaDa saravalA-jantu vizeSa rudrAkSa(?) ghAlIne-nAkhIne phoja (?) DAkaNa zAkaNa gogAdeva-nAgadeva (?) cora Thaga-phAMsIgara or mr mr mr DAyaNa sAyaNa gogA mogA tasakara pAsIgara h or h
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ vasudhArA dhAraNI ane 'vasonuM vasudhArAmaMdira - vijayazIlacandrasUri 'vasudhArA' e hajAro varSo thayA atyaMta lokapriya ane sarvasvIkRta eka bAbata che. vaidika, jaina ane bauddha e traNe mULa bhAratIya dhArAo vasudhArAne eka ke bIjA svarUpe svIkAre che, balke dareka dhArA, 'enaM udgamasthAna potAne tyAM ja che' evaM paNa mAne che ane e ja AnI vyApaka lokapriyatAnI nizAnI che. " vaidiko AnAM mULa atharvavedamAM jue che. atharvaveda - prasiddha lakSmI ane kubera te ja vasudhArA ane teno (bauddha) sahacara 'jambhala' che. vedamAM tenA mATe 'vasudhAnI' ane 'vasudA' jevA zabdo prayojAyelA jovA maLe che. yajurvedamAM sAtamA - AThamA adhyAyamAM, vRSTi ane annaprApti mATe karavAnA eka havananuM nAma 'vasudhArA' che, ema paNa jANavA maLe che, je Aje paNa thatuM hovAnuM jovA - jANavAmAM Ave che. uttarAkhaNDanA kumAU pradezamAM, kahe che ke, atyAre paNa amuka vidhi-vidhAna prasaMge vasudhArA pravAhita karavAmAM Ave che.' gaDhavAlamAM paNa vivAhAdi prasaMge vasudhArAnuM vedokta vidhAna pracalita che. bauddhau - anusAra ratnasaMbhava buddha ke akSobhya buddha thakI udbhava pAmelI devI te ja vasudhArA che. vajrayAna saMpradAya enI utpatti paMcadhyAnI buddho thakI thayAnuM mAne che. bauddha dharmanA sAhityamAM vasudhArA dhAraNI, AryazrI vasudhArA nAma aSTottara zataka, vasuMdharAdevI vrata, sucandrAvadAna, vasudhArA dhAraNI kathA, Arya vasudhArAnAma dhAraNI, vasudhArA sAdhanA, vasudhArA dhAraNyupadeza, vasudhArAdhAraNIkalpa, vasuzrIkalpa jevI aneka, ke pachI aneka nAme oLakhAtI koI eka - kRtio upalabdha che, je bauddha paraMparAmAM pracalita karmakAMDamAM A dhAraNI, vizeSa ke khUba lokapriya haze tevuM sUcavI jAya che. jaina paraMparAmAM karmakAMDanA prakAra tarIke 'vasudhArA - dhAraNI' bahu pAchaLanA samayamAM pravezI hoya tema jaNAya che. jaina lekhako dvArA lakhAelI ane jaina bhaMDAromAM sacavAelI A dhAraNInI hastapratio 15mA zataka pUrvanI
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 July 2002 prAyaH prApya nathI, tethI lAge che ke 15mA zataka AsapAsa jaina karmakAMDomAM A vastune praveza maLyo hovo joIe. alabatta, bauddha paraMparAmAM to A dhAraNIno pracAra vikramanI trIjI sadImAM haze tema lAge che. jainoe tenuM ja anusaraNa kartuM che. paraMtu 'vasudhArA'nI vibhAvanA to jaina dhArAmAM paNa bahu purANI che. jaina tIrthaMkaro tathA viziSTa tapasvI munio jyAre tapanAM pAraNe AhAra grahaNa kare, tyAre te gRhasthanA AMgaNe pAMca divya pragaTe che, temAM vasudhArA paNa thatI hovAnI vAta jaina Agamo vageremAM prasiddha che. tIrthaMkaronA cyavana ( avataraNa ) pachI tathA janma samaye paNa AvI vasudhArA thatI hoya tenuM varNana paNa maLe ja che. bhagavatI - vivAhapatrattIsUtra nAme pAMcamA aMga- AgamasUtranA 15mA zatakamAM 'vasudhArA vuTThA' evo; to kalpasUtramAM 'vasuhAravAsaM ca vAsisu' evo pATha upalabdha che. samavAyAMgasUtra tathA sUtrakRtAMga ane jJAtAdharmakathAMga vagere sUtromAM paNa AvA ullekho maLI rahe che. to haribhadrasUrinI 'samarAiccakahA' mAM 'na savvahA maMdapuNNANaM gehe vasuhArAo paDaMti' evo pATha jovA maLe che. A tamAma ullekhogata 'vasudhArA'no saMbaMdha tapa vagerenA prabhAvane kAraNe divya zaktio dvArA thatI dhananI vRSTi sAthe samajavAno che. evI kalpanA thAya ke pahelAM to tapazcaryAno tIvra prabhAva ja devone vasudhArA karavAnI preraNA Apato haze. paNa kAlAMtare - samayanA vItavA sAthe tapa karavAnI vRtti tathA tevA tapasvImAM hovI joItI nirIhatAno hrAsa thato gayo, ane 'mArI ke mArA bhaktanI pAse dhana hovuM jarUrI che' tevI spRhA vadhatI gaI, tethI AvAM mAMtrika karmakAMDa ane te mATenA pATha tathA AmnAyonuM sarjana thayuM ho. e maMtra tathA anuSThAnathI AkarSAtA devo vasudhArA varasAvatA haze ke bhakta - upAsakane dhanasaMpatti ApatAM haze eka samaya evo hato ke vaidika, bauddha, jaina e traNe dhArAo bhArata varSamAM mahadaMze sarvatra sahaastitva dharAvatI hatI; ane vaLI te dhArAo vacce muThabher3o paNa thayA karatI, to AvI bAbatonuM AdAna-pradAna paNa thatuM rahetuM. AvA koI moke vasudhArA dhAraNIne jainoe apanAvI hoya to banavAjoga che. joke Ano koI AdhArapurAvo na maLe. Do. banArasIdAsa jaine noMdhyuM che ke
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-20 105 "jainaloga vItarAga dvArA pratipAdita nivRttimArga para calanevAle bhikSusamudAya ke upAsaka hai / aisI dazA meM maMtra, taMtra, yaMtra Adi meM unako ruci aura zraddhA nahIM ho sakatI / yUM to prAcIna jaina sAhitya meM maMtra-taMtra ke ullekha vidyamAna hai, paraMtu svArthasiddhi ke liye unakA prayoga niSiddha hai| aisA pratIta hotA hai ki vaidika aura bauddha maMtra se prabhAvita hokara jainoMne bhI inako apanAyA aura apane mantavyoMkA raMga dekara padmAvatI kalpa, namaskAra kalpa, zakrastava kalpa, sUrimaMtra kalpa AdikI racanA kI / pratIta hotA hai ki jaina dharma meM dhAraNI-pUjAkI pravRtti karAnevAle yati loga the|"5 eTaluM to spaSTa che ke 'vasudhArA dhAraNI' e nAmanuM mAMtrika anuSThAna, tenA pATha sAthe, bauddhomAMthI jainoe apanAveluM che. hajI hamaNAM sudhI, kyAMka krAMka to atyAre paNa, A anuSThAna dIvAlI vagere tahevAromAM jaino karatAM rahyA che-kare che. tenI vidhinI paddhati-AmnAya tathA maMtra-yaMtra- pATha vagere likhita tathA mudrita svarUpamA upalabdha paNa che ja. vasudhArA-dhAraNInI prApta vAcanAmAM nirdezyuM che te mujaba, garIba thaI gaelA sucandra nAmanA zrAvakane bhagavAna buddhe A dhAraNI ApelI, jenA prabhAvathI te punaH dhanika thayelo. Ano artha eke nirdhana jano dhanaprApti mATe A vasudhArAnuM anuSThAna karatA ane kare che. balina yunivarsiTInA prAdhyApaka sva. DaoN. candrabhAla tripAThIe eka pratyakSa vAtacItamAM kaheluM ke vasudhArA dhAraNInI traNa vAcanAo maLe che. eka, mULa bauddha vAcanA, je ekadama saMkSipta vAcanA che. be, bhAratIya vAcanA, je prathamanI tulanAmAM vistRta, jene jaina vAcanA tarIke paNa oLakhAvI zakAya; kema ke jainoe te vAcanA svIkArI hovAnu, jaina bhaMDAromAM maLatI seMkaDo pothIo parathI siddha thAya che. trIjI nepAlI-nepAlaprasiddha vAcanA che, je ghaNI vistRta che. DaoN. tripAThI pAse A traNe vAcanAo hatI, ane te viSe teo saMzodhana paNa karI rahyA hatA, tema temaNe ja kahelaM, teTaluM prasaMgopAtta noMdhI dauM. bAkI bIjA naMbaranI vAcanAnuM saMpAdana DaoN. padmanAbha jainIe karyu che, je prakAzita paNa che.6
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 (2) vasudhArA dhAraNI - vidhAna sAtha saMbaMdha dharAvanArI eka aitihAsika bAbata vize paNa ahIM vivaraNa karavuM che. gujarAtamAM carotara pradezamAM kheDA ane mAtara nAmanAM gAmonI samIpe vaso nAmanuM gAma che. A gAmamAM vasodhArA athavA vasuMdharA mAtAnuM maMdira che, temAM vasuMdharA ke vaso mAtAnI sthApanA hovAnA ullekho maLe che. jo ke teno saMbaMdha vasudhArA joDe hovAnuM koIe noMdhyuM nathI. pahelAM A aMgenA upalabdha AdhAro joIe : July 2002 'carotara sarva saMgraha' nAme, carottara pradezano sAmAnya paricaya Apato eka graMtha be khaMDomAM mudrita che. temAM chapAyelI vigato pramANe- " saMvata 1224mAM vAcchA paTele vaso gAma vasAveluM. vahIvaMcAnA copaDAmAM 'vAcchA'nA nAme 'vaso' vasyAnI noMdha che. te vakhate vasuMdharA mAtAnuM tyAM maMdira hatuM, ane te kheDAnA rAjA moradhvajanAM kuladevI gaNAtAM." graMthamAM vizeSa noMdha A zabdomAM che : "A ja pramANe 'vasuMdharA' mAtAnuM sthAna paNa vasonI madhye 'vasodhArA' mAtA tarIke Aje paNa mojuda che. eTaluM ja nahi, paNa samasta gAmanA kuLadevI tarIkenuM tenuM sthAna ane pratiSThA Aje paNa sacavAI rahyAM "che." Ama chatAM A vasudharA ke vasodhArA devI kayA che, athavA 'vasudhArA' sAthe temane koI saMbaMdha che ke kema, te viSe A graMthamAM koI nirdeza nathI maLato. gujarAtanA eka saMzodhaka zrIharilAla gaudAnI vasuMdharAdevIno artha bhU eTale ke pRthvI devI kare che. temanA hisAbe vacchA paTele vaso vasAvyuM te pahelAM paNa A sthaLe vasuMdharA mAtAnuM maMdira hatuM. balke vasothIye purANuM nagara siMhAnagara, je pAMcamI sadInaM hovAnuM zrIgaudAnI jaNAve che ane Aje siMholaDI nAme gAmaDArUpe astitva dharAve che tyAMnA rAjA moradhvajanAM vasuMdharAdevI kuLadevI hatA tema kahevAya che. zrIgaudAnI anusAra, hAlanuM vasuMdharA mAtAnuM maMdira, purAtana dhvasta maMdiranA sthAne bAMdhavAmAM AveluM 300 varSa (Azare) jUnuM che, temaja asala devI pratimAno kAM to dhvaMsa thayo hoya, kAM to te daTAI gaI hoya, paNa atyAre te sthAne mahiSAsuramardinI devInI pratimA sthApita che. zrI gaudAnI 'vasuMdharA 'no pRthvI artha karIne ja cAlyA
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 107 anusaMdhAna - 20 che, ane tenI koI svataMtra pratimA gujarAtamAMthI hajI maLI nathI AvI, tema noMdhIne, tenuM varNana mAnasAra, viSNudharmottara vagere graMthomAM hovAnuM sUcana Ape 'che. paraMtu 'vaso'ne ane 'vasuMdharA'ne 'vasudhArA' sAdhe paNa saMbaMdha hoI zake te vize teo ajANa ja lAge che. have A aMgenA navA upalabdha saMdarbha viSe vAta karuM. kavibahAdura paMDita zrIdIpavijayajI nAmaka prasiddha jaina muni 19 - 20mA saikAmAM thaI gayA. teo kavi hatA, vidvAna hatA. temaNe racelI geya racanAo Aje paNa jaina saMgha hoMze hoMze gAya che. A kavie 20mA saikAnAM AraMbhika varSomAM vaso - sthita 'vasudhArA' mAtAnAM darzana, tyAM ArAdhanA, temaja te devInuM citrAMkanakarela hoghAnuM teo pote nirdeze che. te uparathI keTalAka niSkarSo ni:saMdeha prApta thAya che : 1. 'vaso'nA maMdiranA devI vasomAtA, vasodhArA, vasuMdharA evA game te nAme oLakhAtAM hoya to paNa te vAstavamAM 'vasudhArA' devI ja hatAM. 2. zrIdIpavijayajIe te devIsanmukha sAdhanA karI che tathA tenuM citra paNa AlekhyaM che, tethI teo tyAM gayA te samaye tyAM mahiSAsuramardinI na hotAM vasuMdharA / vasudhArAnI ja pratimA hatI te spaSTa thAya che. 3 zrIdIpavijayajIe " vasudhArA maMDala 1, vasudhArAdevI citra 2, vasudhArAvidhAna 3, ema 3 vAnAMno uddhAra pote karyAnuM noMdhyuM che, tethI teo AnA sAdhaka hatA tevuM temaja temanA samayamAM A sAdhanA khUba pracAramAM haze tevuM phalita thAya che. paNa te badhAMthI vadhu, eka aTakaLa evI karavI prApta thAya che ke madhyakAlamAM, ke kadAca tethIye jUnA kALamAM, vaso ke siMhAnagara- e bauddha paraMparAnuM kendra rahyuM haze ane bauddha tAMtriko dvArA A vasudhArA- maMdira nirmANa pAmyuM haze. purAtattva - gaveSako tathA itihAsavido A viSayamAM sUkSma gaveSaNA kare ane prAcIna maMdira tathA mUla devI- pratimAnI zodha karavAnA prayatna kare, to jarUra kAMIka navo prakAza sAMpaDe. zrIdIpavijayajIe vasudhArA devIno citrapaTa Alekhyo che, te A aMkamAM ja ( mukhapRSTha para ) chApavAmAM Avyo che. te citramAM temaNe svahaste lakhelI noMdha Ama vaMcAya che :
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 "saMvat 1902 varSe tapAgacche bha. zrIvijayadhanesvarasUrIrAjye paM. dIpavijayakavirAjena pUrvaparaMparAgata uddharita vasudhArA maMDala 1 vasudhArAdevI citra 2 vasudhArAvidhAna 3. zrIgujarAtadesa caDottara madhyabhAge / zrIvasogrAme / bhaktajanakArApita mahAna devala / tanmadhyanivAsInI sakala janaicchita pUranI vasudhArAdevI citraM / zreyaH / hiraNyasuvarNavRSTivarasanI sucaMdragRhapatIsaMkaTauddharanI devI citraM / zreyaH / maMDalavidhAna pustakase karanA // " A pramANabhUta lakhANa eTaluM spaSTa che ke vasuMdharA eTale pRthvI - evI kalpanA nirAdhAra Thare leM. 2. 3. 4. July-2002 5. 6. 7. 8. pAdaTIpo : pUrNimA pANDe, vasudhArA: veda se loka taka kI yAtrA, navanIta (hindI) DAijesTa, julAI 1985 e ja. padmanAbha esa. jainI. vasudhArA dhAraNI, zrI mahAvIra jaina vidyAlaya golDana jyubalI vaoNlyUma. DA. banArasIdAsa jaina, jainoMmeM dhAraNI-pUjA, zrIjainasatyaprakAza - varSa - 10, aMka 8, pR. 163-64. eja. mahAvIra jaina vidyAlaya golDana jyubIlI volyuma, iMgliza sekzana, pR. 37 'carotara sarvasaMgraha' bhAga 1 - 2 Do. harilAla Ara. gaudAnI, 'mahAgujarAtanAM zilpa ane sthApatya' amadAvAda. I. 1992. mAM 'vasuMdharA mAtAnuM maMdira' lekha.
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ TUka noMdha 'yogabindu' - vRttinA eka pAThanI samasyA bhavavirahAMkita zrIharibhadrasUrikRta 'yogabindu' upara zrImunicandrasUrinI vRtti, mudritarUpamAM, prApta che. A vRttimAM saMpAdanane hajI khAso avakAza che. jarUrI sAmagrI - prato vagerenA AdhAre enuM punaH saMpAdana Avazyaka gaNAya. atre temAMnI eka nAnI samasyA pratye dhyAna dokhuM che. 'adhyAtma' yogathI 'samAdhi' yoga sudhInA yogonI sAdhanAnI phalazrutirUpe sAdhaka 'kevalajJAna' prApta kare che, e sthitinuM varNana zloka 420-26mAM thayuM che. te pachInAM be (427-28) padyomAM matAMtaro varNavyAM che, temAM zloka 427mAM be matAMtara che : 1. " kecit " ane 2. " anye", "kecit 'no paricaya vRttikAre " jaiminIya " tarIke Apyo che, ane "anye" no paricaya " sAMkhya" ema karAvyo che. je yogya ja che. zloka 428mAM paNa "anye" zabda to che ja. te zloka A pramANe che : "caitanyamAtmano rUpaM, na ca tajjJAnataH pRthak / yuktito yujyate'nye tu tataH kevalamAzritAH ||" A zlokagata 'anye' no artha vRttikAre " jainA: " ema karyo che, je gaLe uttare tema nathI. kemake mULa vAdI 'jaina' che. te potAne abhimata siddhAMtanuM nirUpaNa karI cUkyA che. tyAra pachI teo, e viSayanA matAMtarono nirdeza ApavApUrvaka, pachInA zlokomAM, tenuM khaNDana karavA mAge che. to mULa vAdI pote ja potAne 'anye tu kahIne ullekhe, e keTaluM visaMgata lAge che ! potAne 'vayaM tu 'kahIne ullekhe to te hajIye samajAya; paraMtu potAnI vAta mATe potAnA mata ne matAMtara gaNIne 'anye' tarIke potAne oLakhAve e to kema gaLe Utare ?
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 July 2002 bIjI vAta : 428mA padyanI vRttimAM " caitanyaM puruSasya svarUpaM " iti vacanaprAmANyAt", evo pATha che. have A pATha mULe to pAtaMjala yogasUtranA vyAsa bhASyanI paMkti che, (pAtaMjala0 samAdhipAde sUtra 9nA bhASyamAM) ane tethI A mata, yogadarzana' no abhimata hovAnuM sUcana maLe che. tethI 'anye tu no artha 'pAtaMjalAstu' ema kalpI zakAya. caitanya, AtmA ane jJAna - e badhAMno ekAnte abheda mAnanArA abhimatano temAM saMketa hovo joIe; je abheda 'syAd 'vAdI jainone saMmata na bane, to te samajAya tema che. athavA to pAtaMjaladarzanagata siddhAntanI koI sUkSma bAbatano A matAMtararUpe nirdeza thayo hoya to paNa zakya che. sUkSmaprajJa jano A vize vizeSa prakAza pADI zake. paraMtu, ATalA uparathI evA tAraNa para AvIe ke "anye tu jainAH" evaM vivaraNa, ane tethI ja tene anusarIne thayela bAkInuM padyavivaraNa barAbara nathI, to temAM kAMI bhrAMti nahi gaNAya chatAM tajjJo vizeSa spaSTIkaraNa Ape to AnaMda ja thaze. zI.
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzana - mAhitI ( 1 ) AcArya bhadrabAhu kRta Avazyaka niryukti (khaNDa 1 ) saM. DaoN. samaNI kusumaprajJA pra. jaina vizvabhAratI saMsthAna, lADanUM - 341306 ( rAjasthAna ) I. 2001 prasiddha Agama graMtha 'Avazyaka sUtra' paranI niryuktinA pAThanuM nirdhAraNa ane saMpAdana, A graMthamAM saMpAdikAe Apela che. bhASya ane niryuktinI gAthAo ekameka sAthe evI to joDAI gayelI che ke A gAthA bhASyanI che ke niryuktinI te kaLavu ghaNIvAra muzkela thaI paDe. teno viveka karI ApavAno prayAsa saMpAdikA dvArA A pustakamAM thayo che. TippaNo tathA pariziSTothI graMtha vizeSa samRddha temaja upAdeya banI gayo che. (2) bhagavatIcUrNi saM. rUpendrakumAra pagAriyA pra. lA. da. bhA. saM. vidyAmandira, navaraMgapurA, amadAvAda - 380009 I.sa. 2002 mULe vistRta, paNa truTitasvarUpe upalabdha, zrIbhagavatI-vivAhapannattI sUtra paranI ajJAtakartRka cUrNinuM A saMpAdana- prakAzana prathamavAra ja thayuM che. pahelAM 4 zatakanI cUrNi anupalabdha hoI pAMcamA zatakathI teno prAraMbha thayo che. vRttikAra zrIabhayadevasUrijIe potAnI vyAkhyAmAM anekatra nirdeza karela cUrNi te A cUrNi che, ema saMpAdake noMdhyuM che. cUrNi eTale mULa graMtha ke AgamanI prAkRta (keTaleka aMze saMskRtamizra) vyAkhyA.
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 (3) kartA : paM. haMsaratnagaNi upamitikathoddhAra saM. A. vijayamunicandrasUri pra.A. oMkArasUri jJAnamaMdira, gopIpurA, sUrata vi.saM. 2058 395001 aneka zrIsiddharSigaNie racela kathAgraMtha 'upamitibhavaprapaMcA ne kendramA rAkhIne, laghu graMtho racAyA che. keTalAka tadAdhArita paNa svataMtra kRtirUpa, to keTalAka tenA kathAsAra rUpa. 18mA zatakamAM vidyamAna zrIhaMsaratnagaNie racelo kathAsAra A pustakamAM prathamavAra prakAzita che. July 2002 (4) upadezamAlA bAlAvabodha (be bhAgamAM) kartA : zrI somasuMdarasUri saMzodhaka : Do. kAntibhAI bI. zAha, amadAvAda, (I. 2002) pra. prANaguru jaina philo. enDa li. risarca senTara, muMbaI - 400086 'upadezamAlA' e zrIdharmadAsa gaNikRta mahAna dharmagraMtha che, prAkRta bhASAmadhya gAthAbaddha. tenA para saMskRta - prAkRta TIkAo ghaNI racAI che. keTalIka mudrita paNa che. A saMpAdana tenA paranA bAlAvabodhanuM che. 15mA zatakamAM thayelA prabhAvaka ane parama vidvAn jainAcArya somasuMdarasUrijIe A bAlAvabodha racela che. bAla jIvone mULa graMthano bodha karAve tevI gujarAtI bhASAnibaddha vyAkhyA te bAlAvabodha. adyAvadhi apragaTa A vyAkhyAnuM hastaprationA AdhAre sarasa ane dAkhalArUpa saMpAdana karIne saMpAdake jaina sAhityanI rUDI sevA karI che. bAlAvabodha ApyA pachI, dareka gAthAne cheDe, sarala gujarAtI artha paNa mUkyo che. graMthAMte zabdakoza tathA anya upayogI pariziSTo paNa che.
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-20 (5) bhaktAmara eka sacitra-yaMtra aMgrejI prakAzana aMgrejI sAragarbha-padyAnuvAda : makaraMda dave yaMtra- citrAlekhana : sAdhaka zivAnanda sarasvatI pra. A Divine Darshan Publication, Chicago, U.S.A. I. 2002 jaina jagatanuM jagaprasiddha stotrakAvya bhaktAmara (mULa pATha) saMskRta (nAgarI) tathA gujarAtI - banne lipimAM; teno aMgrejImAM sAragarbhita kAvyAtmaka anuvAda; sAdhaka zivAnande AlekhelA yaMtra-citro; tenAM Rddhi-maMtro-mULa temaja aMgrejImAM, A badhuM A uttama rIte mudraNa pAmelA prakAzanamA samAvAyu che. makaraMda davee lakhela Amukha 'An Insight' mananIya che. bhAratamAM tenuM prAptisthAna kyAya jaNAvyuM nathI. (6) HEMACANDRA - The lives of the jain Elders A new translation by R.C.C. Fynes - OXFORD WORLD'S CLASSICS Oxford university Press, USA. (1998) zrIhemacandrAcArya kRta 'pariziSTaparva'nuM aMgrejI bhASAMtara - prakAzana. pariziSTo, TippaNo, bhUmikA vagere yukta. zramaNa bhagavAn mahAvIra (puna:mudraNa : I. 2002) le. paM. kalyANavijaya gaNi - pra. zAradAbena cimanabhAI ejyu. risarca senTara, zAhIbAga, ahamadAbAda-4 jANItA itihAsavida munirAje lakheluM bhagavAn mahAvIranuM A caritra,
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 July 2002 aitihAsika dRSTie ghaNuM mUlyavAna che. hindI bhASAmAM che. pUrve prakAzita hovA chatAM A saMskaraNane 'prathama AvRtti' tarIke kema gaNAvyuM che te savAla thaI zake. (8) nirgrantha aitihAsika lekha samuccaya (be khaMDamAM ) le. madhusUdana DhAMkI pra. zreSThI kastUrabhAI lAlabhAI smAraka nidhi, zAhIbAga, amadAvAda - 4 I. 2002 vikhyAta sthApatyavid, purAtattva, itihAsa, kalAo ane purAtana zAstronA jJAtA DaoN. madhusUdana DhAMkInA, jude jude samaye lakhAyelA ane anyAnya jagyAe prakAzita thayelA, aitihAsika tathA sthApatyakIya vagere saMzodhananA lekhonA saMcayarUpa A be graMtho che. jijJAsAnA ane madhyasthatAnA bhAvapUrvaka A graMtho parizIlanIya che.
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-20 115 smRtizeSa jaina siddhAnto, madhyakAlIna bhASA ane sAhitya, prAkRta, apabhraMza tathA saMskRta sAhitya ane bhASA, itihAsa vagerenA prakANDa abhyAsI zrAvaka vidvAn zrIbhaMvaralAla nAhaTAnuM kolakattAmAM tAjetaramAM (11 phebru. 2002) duHkhada avasAna nIpajyaM hovAnA samAcAra che. temaNe dAyakAo sadhI jaina vidyAnI athAga upAsanA karI che. asaMkhya zodhalekho to lakhyA ja, uparAMta aneka kRtionAM saMpAdana paNa karyAM, apabhraMza vagere bhASAomAM gadya-padya racanAo paNa karI, ane aneka pustako paNa lakhela che. temanI ciravidAyathI jaina sAhityanA kSetrane apUraNIya khoTa paDI che. 'anusandhAna' patrikA paratve temaN. UMDo sadbhAva dAkhavyA ko hato. temanA AtmAne zAMti ho !
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________