________________
9. SCHOOLS OF THOUGHT
221
the cycle of births; while others, philanthropic by nature, are moved to pity by the miseries of the world, and without taking thought of their own interest, consider all worldly beings as their own selves and strive for the salvation of all: kindness is the motive which prompts such men to betake themselves to Nairātmya-bhāvanā. All this will be clear from the following extracts from the commentary of Kamalasila on Tattvasaṁgraha :
या सादरनैरन्तर्यदीर्घकालविशेषणा भावना सा करतलायमानग्राह्यावभासमानशानफला तद्यथा कामातुरस्य कामिनीभावना... सर्वाकारसर्वमतनैरात्म्यभावना कारुणिकस्येति खभावहेतुः । (v. 3339) क्लेशज्ञेयावरणप्रहाणतो हि सर्वज्ञत्वम्, तत्र क्लेशा एव रागादयो भूतदशेनप्रतिबन्धभावात् क्लेशावरणमुच्यन्ते । दृष्टस्यापि हेयोपादेयतत्त्वस्य यत् साकारापरिज्ञानं प्रतिपादनासामर्थ्य च ज्ञेयावरणम् । तत्र क्लेशावरणस्य नैरात्म्यप्रत्यक्षीकरणात् प्रहाणिः। ज्ञेयावरणस्य तु तस्यैव नैरात्म्यदर्शनस्य सादरनिरन्तरदीर्घकालाभ्यासात् ।..........ये तावज्जात्याविदुःखोत्पीडितमानसाः संसारादुत्त्रस्तमनसस्तदुपशममात्मनः प्रार्थयन्ते, तेषां ...... संसाराद्भयमेव नैरात्म्यभावनार्थित्वनिमित्तम् । ये तु गोत्रविशेषात् प्रकृत्यैव परहितकरणैकाभिरामाः संस्कारादिदुःखत्रितयपरिपीडितं जगदवेक्ष्य कृपापरतबतया तदुःखदुःखिनः खात्मनि व्यपेक्षामपास्य सकलानेव संसारिण आत्मत्वेनाभ्युपगतास्तत्परित्राणाय प्रणिदधते तेषां करुणैव भावनाप्रवृत्तिनिमित्तम् । (v. 3339)
Among non-Buddhist writers earlier than Somadeva, Jayanta gives a clear and succint aocount of the theory of Nairātmya as part of the Buddhist argument in Nyāyamañjari (chap. 7), and his remarks may be compared with the statements of śāntarakṣita reproduced above and the views cited by Somadeva in Yasastilaka, Book V.' Jayanta says:
तस्मादुत्सृज्यतामेष मूर्धाभिषिक्तः प्रथमो मोह आत्मत्रहो नाम । तन्निवृत्त्या चात्मीयग्रहोऽपि विरंस्यति अहमेव न किं ममेति । तदिदमहंकारममकारप्रन्थिप्रहाणेन नैरात्म्यदर्शनमेव निर्वाणद्वारमालम्ब्यताम् । तस्य स मार्गः क्षणिकपदार्थनिश्चयः । क्षणिकेषु हि सर्वभावेषु निराश्रयेषु ज्ञानस्याप्याश्रय विरहात् कुतस्त्यमात्मकल्पनमिति ।
Somadeva, as we have seen, criticizes the Buddhist doctrine of Bhāvanā in Yaśastilaka VI. 1. An earlier criticism of the doctrine is that of Vidyānanda in Tattvārtha-sloka-vārtika 1.71:
भावनाप्रकर्षपर्यन्तस्तत्सियुपाय इति चेत् न, भावनाया विकल्पात्मक वेनातत्त्वविषयायाः प्रकर्षपर्यन्तप्राप्तायास्तत्त्वज्ञानवैतृष्ण्यखभावोदयविरोधात् । न हि सा श्रुतमयी तत्त्वविषया श्रुतस्य प्रमाणत्वानुषंगात् । ... सर्वथा भावनायास्तत्त्वविषयत्वायोगात् । तत्त्वप्रापकत्वाद्वस्तुविषयत्वमिति चेत् , कथमवस्त्वालंबना सा वस्तुनः प्रापिका।
Somadeva gives the following definition of the Buddhist view of salvation in Yasastilaka VI. 1: nirāśraya-cittotpatti-laksano mokṣaḥ and quotes the two verses ending with klesa-kṣayāt kevalam eti sāntim.? The medieval interpretation of this is found in Vādideva Sūri's Pramāna-nayam tattvalokālarnkāra 2. 26:
___ सौगतास्तु केचिन्निराश्रयचित्तसंतानोत्पत्तिर्मोक्ष इत्याचक्षते । तत्राविद्यातृष्णारहितं चित्तं निराश्रयमित्यभिधीयते । अविद्या रागद्वेषाभिलाषः । तृष्णा तु भाविभोगाभिलाषः ।
1 Soe preceding Chapter.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
