Tattvavatar

Author(s): Devchandra Kacchi, Bechardas Jivraj
Publisher: Meghji Thobhan Sheth

Page 27

१६
पर्याय- पदप्रसिद्धाः तयोर्द्वयोरपि श्रत्र नये संग्रहाय धर्मान् अर्थयते व्यवहारसाधनतया इति धर्मार्थिकः - अत्र ' धर्मार्थिक' पदेनैव गुणार्थिक - पर्यायार्थिकपदयोः सुसंग्रहाद् न तद्भेदविधानं लेखविषयं नीतम् - तत्सुस्पष्टीकरणाय च ' धर्म' शब्दस्यैव विशदा विपुला च व्याख्या व्याख्याता.
शब्दोऽपि ॥ ५ ॥
व्यवहाराणां वैचित्र्यात् तेषु केचिद् व्यवहारा यथा पदार्थान् तद्धर्मांश्च समवलम्बते, तथा केचिद् व्यवहारा नार्थविषयाः- न धर्मविषयाः - किन्तु केवलम् अङ्गीकृतार्थशब्दविषया एव. यथा पाको भविष्यति, सारथिर्गतः, नैतद् वर्तते रामराज्यम् - तेषां शब्दविषयाणां व्यवहाराणां नयनार्थमयम् शब्दोऽपि नयः - प्रवृत्तः शब्द- नाम्नैव प्रख्यातः । यद्यपि श्रोता पदार्थपदार्थधर्मप्रवणमेव शब्दं शृणोति वक्त्राऽपि च तथाप्रकारमेज वक्त इति श्रस्यापि शब्दनयस्य द्रव्यार्थिक-धर्मार्थिकयोरेव निवेशनं समुचितम्, किंतु व्यवहारे क्वचित् कुत्रचित् कदाचित् शब्दव्यवहारस्यापि प्रधानतासमीक्षणेन अयम् मुख्यनयद्वयान्तभृतः शब्दोऽपि नयो ग्रन्थकृता पृथगुल्लेखतां नीतः इति.
एष्वेव त्रिषु नयेषु सप्तानामपि नयानाम् तेषां सप्तशत्या वा समावेशः सुबोधः । तथाहि नैकगमो नैगमो धर्मिणमवलम्बमानः द्रव्यार्थिके, धर्मम्, धर्मान् वा समाश्रितो धर्मार्थिके निविशते.
वस्तुगत पराऽपरसामान्यं भजमानः पराऽपरनामविशिष्टः संग्रहो धर्मार्थिक एव स्वतनुं संधत्ते.
धर्मान् धर्मिणश्च संधारयन् व्यवहारप्रवणो व्यवहारनयः यथायोगं मुख्यनयान्यतरैकनये स्वात्मानं नयति.