________________
પઃ આરાધનામાં તિથિનું મહત્ત્વ - 5
-
71
મને લાગે છે કે આ વિષય તમને સારી રીતે સમજાવા લાગ્યો છે. માટે જ તમારા મનમાંથી આવો પ્રશ્ન ઉક્યો છે. હવે એનો વિગતવાર જવાબ આપું છું. જેને તમે પણ બરાબર ધ્યાન દઈને શાંતિથી સાંભળવાનો, સમજવાનો પ્રયત્ન કરશો તો તમને જરૂર સમજાઈ જશે.
હમણાં આપણે જે ‘યંમ ના તિદી' વાળી ગાથાનો અર્થ કરીને વાત કરી, તે “સામાન્ય નિયમ છે. જેને શાસ્ત્રની પરિભાષામાં “ઓત્સર્ગિક નિયમ' કહેવાય છે. આ નિયમ જે જે તિથિઓ સૂર્યોદય સમયે હોય અને જે તિથિ એક જ દિવસના સૂર્યોદયને સ્પર્શતી હોય તેના માટેનો છે. જે તિથિઓ બે દિવસના સૂર્યોદયને સ્પર્શતી હોય કે જે તિથિ એકપણ દિવસના સૂર્યોદયને ન સ્પર્શતી હોય તેના માટે આ નિયમ નથી.
જે તિથિ બે દિવસના સૂર્યોદયને સ્પર્શતી હોય તેવી “વૃદ્ધિતિથિ માટેનો અને જે તિથિ એક પણ દિવસના સૂર્યોદયને ન સ્પર્શતી હોય તેવી “ક્ષયતિથિ” માટેનો નિયમ સામાન્ય તિથિના નિયમ કરતાં જુદો છે. જેને “અપવાદિક નિયમ” કહેવાય છે અને તે સામાન્ય રીતે એક દિવસના સૂર્યોદયને સ્પર્શનારી તિથિઓ કરતાં જુદી પડતી વૃદ્ધિતિથિઓ અને ક્ષયતિથિઓ માટેનો નિયમ છે.
આ નિયમને રજૂ કરતાં શ્રાદ્ધવિધિકારે પૂર્વધર મહર્ષિ શ્રી ઉમાસ્વાતિજી મહારાજના પ્રઘોષ રૂપ શ્લોકને ટાંક્યો છે. તે શ્લોકમાં કહ્યું છે કે –
“ક્ષો પૂર્વ તિદિઃ , વૃદ્ધો તથોત્તર ' જે તિથિનો ક્ષય હોય તેની આરાધના પૂર્વના દિવસે કરવી અને જે તિથિની વૃદ્ધિ હોય તેની આરાધના
બીજા દિવસે કરવી.' એવો આ શ્લોકનો અર્થ છે.' સભા : આમ કરવાનું કારણ શું? તિથિની “ક્ષય-વૃદ્ધિ' એટલે ?
જે તિથિ એકપણ દિવસના સૂર્યોદયને સ્પર્શેલીન હોય તેને ક્ષયતિથિ કહેવાય છે.
આવી ક્ષયતિથિ ભલે સૂર્યોદય સમયે ન હોય, પરંતુ તે સર્વથા નથી હોતી તેવું તો નથી જ. માટે જ “પ્રવચન પરીક્ષા' નામના ગ્રંથમાં લખ્યું છે કે –
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
