________________
૨૦૭ – ૧૦ : આખા કહે તે પ્રમાણ ! તો આખ કોણ? - 10 – 207 આપવામાં આવ્યો નથી, વ્યક્તિવાદી આ દર્શન નથી, પરંતુ યથાર્થ વસ્તુવાદી આ દર્શન છે.
જેના જીવનમાં અસત્ય ન હોય તે આપ્ત. જેના જીવનમાં અસત્ય બોલવાની, વિચારવાની કે કરવાની શક્યતા હોય તે ક્યારેય “આપ્ત’ ન હોઈ શકે.
ગઈ કાલે આપણે આગમમાં અપાયેલા પાઠના આધારે જોઈ ગયા કે કેવી વ્યક્તિ યથાર્થવાદી હોઈને આપ્ત હોઈ શકે? જે વીતરાગ-સર્વજ્ઞ હોય તે જ આપ્ત હોઈ શકે, બીજો નહિ. કેમકે જે વીતરાગ સર્વજ્ઞ હોય તે અસત્ય ક્યારેય ન બોલે.
અસત્ય બોલવાના ત્રણ કારણ હોય છે. ૧ - રાગ, ૨ - દ્વેષ અને ૩ – અજ્ઞાન.
કોઈ પણ વ્યક્તિ, વસ્તુ કે સંયોગ અનુકૂળ લાગે ને ગમે, તેના પ્રત્યે ખેંચાણ થાય, એનું આકર્ષણ થાય, એને મેળવવાનું મન થાય, એની માલિકી કરવાનું મન થાય, એનો સહવાસ કરવાનું મન થાય, તે બાજુમાં જ જોઈએ એમ થાય. તે ન હોય તો નહિ ચાલે એમ થાય, તેનું નામ છે “રાગ' !
કોઈપણ વ્યક્તિ, વસ્તુ કે પરિસ્થિતિ પ્રતિકૂળ લાગી, ન ગમી, તેથી તેના ઉપર અણગમો-અભાવ થયો, અરુચિ થઈ, તેનાથી દૂર રહેવાનું મન થયું, તેના તરફ નજર માંડવાનું પણ ન ગમે તેવું થયું. તે વ્યક્તિ-વસ્તુ કે સંયોગોનું અસ્તિત્વ જ ન જોઈએ એમ થયું, તેનું નામ છે : “વૈષ.” તે વ્યક્તિ-વસ્તુ કે પરિસ્થિતિનું વાસ્તવિક જ્ઞાન જ હોય નહિ તેનું નામ છે : “અજ્ઞાન' !
વસ્તુના અસ્તિત્વમાં કે સ્વરૂપમાં શંકા થવી તે “સંશય રૂપ અજ્ઞાન છે. વસ્તુ કે તેના સ્વરૂપનો ખ્યાલ જ ન હોવો તે “અનધ્યવસાય” નામનું અજ્ઞાન છે અને વસ્તુનું ઉંધુ જ્ઞાન હોવું તે “વિપર્યાસ કે વિપર્યય' નામનું અજ્ઞાન છે. શાસ્ત્રની પરિભાષામાં ત્રણ પ્રકારનાં અજ્ઞાન બતાવ્યા છે.
૧ - સંશય: વસ્તુ છે કે નહિ ? તેનું સ્વરૂપ આવા પ્રકારનું હશે કે નહિ ? તે બાબતોનો અનિશ્ચય તે સંશયરૂપ અજ્ઞાન છે. જે વસ્તુના બે છેડા ન હોય છતાં જેને એમાં બે છેડા લાગે, આવી પરિસ્થિતિ તે સંશય નામનું અજ્ઞાન છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
