________________
૧૫૬
- ૧ - આગમ જાણો !
-
156
કષાય આદિમાં મન હોય તો આ સ્થિરતા ન આવે, માટે જ ક્ષાંત, દાંત, ગુપ્તા કહ્યા બાદ આ ધૈર્ય ગુણ કહ્યો છે.
બીજી રીતે વિચારીએ તો જેનાં વ્રતોમાં સ્થિરતા પ્રગટે તે પોતાના ગુણસ્થાનકમાં બરાબર સ્થિર રહી શકે. તેથી તેનું ચિત્ત પણ બરાબર સ્થિર રહી શકે. આવો સાધક ગુરુના સાંનિધ્યમાં રહી જ્યારે આગમની વાચના સ્વીકારે ત્યારે તે એકચિત્તે આગમના એક એક શબ્દને અને તેના અર્થને આત્મસ્થ કરી શકે અને સાચા અર્થમાં પરિણમાવી શકે. આમ દરેક રીતે વિચારતાં આગમ શ્રવણ માટે આ સ્થિરવ્રત ગુણ અત્યંત આવશ્યક બને છે.
અહીં બીજા ગુણમાં “દઢધર્મી' જણાવ્યું અને “સ્થિરવ્રત' જણાવ્યું, એ બેમાં શું ફેર ? એવો પ્રશ્ન થઈ શકે છે. પરંતુ થોડો ઊંડાણથી વિચાર કરીએ તો તેનું સમાધાન મળી રહે તેમ છે.
દઢધર્મીની જે વાત કરી તેમાં મુખ્યતા શ્રદ્ધા, સમ્યગ્દર્શનની છે. જ્યારે સ્થિરવ્રતમાં ગ્રહણ કરેલાં વ્રતો, મહાવ્રતોની બાબતમાં દઢતા રાખવાની વાત છે. એટલે આ બે વાતો સરખી દેખાતી હોવા છતાં જુદી જુદી છે, એ સમજાશે.
હવે તે પછી દશમાં ગુણ તરીકે જિતેન્દ્રિય ગુણનું વર્ણન કરાયું છે, તે જોઈએ. ૧૦ - નિતિ - જિતેન્દ્રિય :
જેણે પોતાની પાંચેય ઈન્દ્રિયોને બરાબર જીતી લીધી હોય તે જિતેન્દ્રિય કહેવાય.
આગમ વાચના માટે માત્ર ઈન્દ્રિયદમન પર્યાપ્ત નથી. એ માટે ઈન્દ્રિયજય પણ અતિઆવશ્યક છે. કારણ કે દમન કરેલી ઈન્દ્રિયો ફરી ઉછાળો મારીને સાધકને જ્ઞાનાદિ સાધનાથી ગમે ત્યારે પટકી શકે છે. પણ જો ઈન્દ્રિયોને જીતી લેવાય તો પછી એ ડર રહેતો નથી.
ઈન્દ્રિયદમન તત્કાળ પૂરતો લાભ આપી શકે પણ સ્થાયી લાભ પામવા માટે તો ઈન્દ્રિયજય કરવો જરૂરી બને છે.
ચોક્કસ પ્રયત્નોથી મર્યાદિત સમય માટે ઈન્દ્રિયોને નિયંત્રણમાં રાખવી, ઈન્દ્રિયોને પોતાના વિષયમાં ન જવા દેવી તે ઈન્દ્રિયદમન છે અને સદા માટે ઈન્દ્રિયોને એવી રીતે મહાત કરવી કે તે ક્યારેય અપ્રશસ્ત વિષયોમાં જાય જ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
