Book Title: Sugama Vaisheshika Sutra Vrutti
Author(s): Ranganathacharya
Publisher: Ganganath Jha Kendriya Sanskrit Vidyapitham Prayag
View full book text ________________
प्रथमाध्याये प्रथमाह्निकम् धर्मविशेषप्रसूतादिति सुकृतरहितानां दुर्लमत्वज्ञापनद्वारा अस्य तत्त्वज्ञानस्य स्तुतिः । अस्य स्वयं पुरुषार्थत्वाभावात् पुरुषार्थपर्यवसायित्वस्य, तत्रापि उत्तमपुरुषार्थपर्यवसायित्वस्य ज्ञापनायोक्तं तत्त्वज्ञानान्निःश्रेयसमिति !
शास्त्रस्य यत् साक्षात् प्रयोजनं द्रव्यादिपदार्थतत्त्वज्ञानं तस्मिजाते नित्यानित्यहिता हित विवेकेन मोक्षे रागः अन्यत्र विरागश्च जायते । ततः मोक्षोपायं परिगृह्णाति, हेयस्य हानोपायं च । ततो निःश्रेयसं प्राप्नोति । अतो महाफलत्त्वात् अस्य तत्त्वज्ञानस्य तत्प्रयोजनकमिदं शास्त्रं युक्तारम्भमिति भावः ।
(५) पृथिव्यापस्तेजो वायुराकाशं कालो दिगाला मन इति
द्रव्याणि ।
प्रथमपदार्थस्य द्रव्यस्यायं नवधा विभागः । अत्र आकाशान्तानि पञ्चभूतानि । रूपं रसः स्पर्शः गन्धः इति चतुर्गुणायाः पृथिव्याः प्रथमं निर्देशः । गन्धवर्ज त्रिगुणानामपां ततः । गन्धरसवर्ज द्विगुणस्य तेजसः ततः परम् । गन्धरसरूपवर्ज स्पर्शकगुणस्य वायोरनन्तरम् । गुणचतुष्टयेनापि रहितस्य शब्दात्मकविशेषगुणान्तरवतः आकाशस्य ततः परम् । आकाशवद्विभुत्वानित्यत्वाज्जडत्वाच्च अनन्तरं कालो निर्दिश्यते । कालपरिच्छेदकतया कालत्वेनैव व्यवह्रियमाणपरिस्पन्दवता सूर्येणैव स्वोदयास्तमयाभ्यां निरूपणीयविशेषा दिक् ततः परम् । अथ अजड आत्मा। तदुपकरणं अन्ते ।
पूर्व विभागस्याभिप्रेतत्वेऽपि आर्थिकत्वेन साक्षात् अचिकीर्षितत्वात् पदार्थविशेषणतया द्रव्यादीनां समासेन निर्देशः । इह तु विभागस्यैव साक्षात् चिकीर्षितत्वात् असमासः । इतिकारार्थ च । इति द्रव्याणि-इत्येतावन्त्येव । इतोऽधिकं द्रव्यं किमपि नास्ति । इति सूत्रकारोऽत्र व्यवछेदं चिकीर्षन् इतिपदं प्रयुक्त । मनांसि द्रव्याणि, इति समासे सति तद्धठनं न शो भायै ॥५॥
Loading... Page Navigation 1 ... 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154