Book Title: Sugama Vaisheshika Sutra Vrutti
Author(s): Ranganathacharya
Publisher: Ganganath Jha Kendriya Sanskrit Vidyapitham Prayag
View full book text ________________
[१०१
सप्तमेऽध्याये द्वितीयमाह्निकम् ननु कुतो भ्रम इत्युच्यते । स्वसजातीयरहितत्वमेव तत्र एकत्वमित्युपचर्यते । तेन औपचारिकोऽयं प्रयोग इति कुतो नोच्यते । अत्राह
२६१. एकत्नाभावाद् भक्तिस्तु न विद्यते ॥६॥
तुकारः उक्ताक्षेपनिवर्तकः । भक्तिरुपचारः । सा न विद्यते । न सम्भवतीति यावत् । स्वसजातीयद्वितीयत्वं हि स्वस्वसजातीयवृत्तिद्वित्वसङ्ख्यापूरकत्वम् । द्वित्वं च स्ववृत्ति यदेकत्वं यच्च स्वसजीयवृत्ति एकत्वं तदुभयवुद्धिरूपापेक्षाबुद्धिजन्यः सङ्खयाविशेष इति वाच्यम् । न च वक्तुं शक्यते । स्वस्मिन् वा स्वजातीये रूपान्तरे वा एकत्वाभावात् । अतो नात्र उपचारः । अपि तु भ्रम एव । ननु आश्रयद्रव्यगतमेकत्वं तत्र आरोप्य एकत्वव्यवहार इति चेत् तर्हि आहायंभ्रमोऽयं भवति । सर्वथा एकं रूपमित्यादिव्यवहारस्य आहार्योऽनाहार्यो वा भ्रम एव मूलम् । अथात्र एकपदस्य एकद्रव्यवृत्तित्त्वे लक्षणे ति चेत् इष्टमेवैतत् । अयं कर्मगुणानामेकत्वनिषेधः एकपृथक्त्वनिघस्याप्युपलक्षकः ॥
एवं कर्मणां गुणानां च एकत्वकपृथक्त्वयोरभाव उक्तः । अथ द्रव्य एव क्वचित् ते न स्त इत्याह
२६२. कार्यकारणयोरेकत्नैकपृथक्त्वाभानादेकत्वैकपृथक्त्वं न निद्यते ॥७॥
कार्यकारणयोः घटकपालयोः पटतन्त्वोः एवमन्ययोश्च एकत्वैकपृथक्त्वं एतदुभयमित्यर्थः । न विद्यते नास्ति । कुतः। एकत्वकपृथक्त्वाभावात् । एकत्वं च एकपृयक्त्वं च अनयोः समाहारः एकत्वैकपृथक्त्वम् । तस्याभावात् । परस्परं भिन्नत्वादित्यर्थः । समवःयिकारणात कार्य हि भिन्नम् । न च मियो भिन्नयोः द्वयोः घटपटयोरिव एकत्वं वा एकपृथक्त्वं वा.सम्भवतीति । यद्यपि भेदप्रतिपादनतात्पर्येण एकत्वाभावमात्रस्य एकपृथक्त्वाभावमात्रस्य वा उक्तिः पर्याप्ता तथाऽपि एकत्वाभावस्येव एकपृथक्त्वाभावस्यापि भेदव्याप्यत्वेन तदुपस्थापनक्षमत्वव्यञ्जनाय तस्यापि ग्रहणमिति ज्ञेयम् ॥
२६३. एतदनित्ययोर्व्याख्यातम् ॥८॥
अनित्ययोः कार्यकारणयोः विद्यमानं एतत् एकत्वैकपृथक्त्वं व्याख्यात अनित्यवृत्तिपरिमाणवत् अनित्यतया ज्ञयमित्यर्थः । नित्यवति नित्यमित्यपि ज्ञापितप्रायम् ।
एकत्वनिरूपणेन अनेकैऋत्वबुद्धिरूपापेक्षाबुद्धिजानि द्वित्वादीन्यपि सङ्ख्या. न्तराणि निरूपितानि भवन्ति । एवमेकपृथक्त्वनिरूपणेन द्विपृथक्त्वादीन्यपि। एकत्व
Loading... Page Navigation 1 ... 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154