Book Title: Sugama Vaisheshika Sutra Vrutti
Author(s): Ranganathacharya
Publisher: Ganganath Jha Kendriya Sanskrit Vidyapitham Prayag
View full book text ________________
पष्ठाध्याये प्रथममाह्निकम् कर्तबुद्धिपूर्वक वेन धर्मत्वादिति भावः । अत्र भोजामिति द्रव्यान्तरदानानामप्युगलक्षणम् ।
को दुष्ट इत्यत्राह२३५. दुष्टं हिंसायाम ॥ ७ ॥
हिंसायां सत्यां तस्या हिसायाः कर्तारं पुरुषं दुष्टं विजानीयात् । तराय भोजनं न धर्मः । नाभ्युदया।
ननु हिंसारहितः पुरुषो लोके दुर्लभ: । अन्ततः मशकपिपीलिकादिहिंसाया अवर्जनीयत्वात् । अत्राह
२३६. तस्य सममिव्याहारतो दोषः ॥ ८ ॥
हिंसाकारितया दुष्ट इत्यत्र दुष्ट इत्यनेन विवक्षितो यः पुरुषः तस्य समभिव्याहारतः संसर्गात् दोषः पातित्यं भवति । पातक्रिसंसर्गो हि पातित्यहेतुः । अतः यस्य संसर्गात् इतरस्य पातकं भवति तादृशः ब्रह्महत्यादिकरणात् पातकवान् कापुरुषः दुष्ट इतीहाभिप्रेतः । तस्य भोजनं नाभ्युदयहेतुः । न धर्म इति भावः ।
२३७. तददुष्टे न विद्यते ॥ ६ ॥
तत् “तद् दृष्टभोजने न विद्यते" इत्युक्त अबुद्धिपूर्वकत्वं तन्मूलकं अभ्युदयाहेतुत्वं वा अदुष्टे उक्तविघदुष्टमिन्ने भोक्तरि सति न विद्यते । तस्य भोजनस्य बुद्धिपूर्वकत्वं भवतीति भावः । “तददुष्टे विद्यते” इति नब्रहितः पाठः किमस्तीति युक्तमन्वेषणम् । अदुष्टेन भोक्त्रा तद्विद्यत इति योजनं यद्यपि सङ्गतं तथापि न स्वारसिकम् । दोषाभावमात्रेणापि पुरुषो दानयोग्यो भवतीति सूत्रकार इह विवक्षति ।
यद्यप्येवं तथापि गुणा अपि यत्र सन्ति स पात्रीकर्तव्य इत्याह२३८. पुनर्विशिष्टे प्रवृत्तिः ॥१०॥
पुनः किन्तु विशिष्टे स्वापेक्षयाऽपि अभिजनविद्यावृत्तादिभिः अधिके, उत्कृष्टे, पुरुषे प्रवृत्तिः दानविषयो यत्नः । कर्तव्येति शेषः।।
२३६. समे होने वा प्रवृत्तिः ॥११॥
विशिष्टस्यालाभे, आभिजात्यादिभिः स्वस्य समे सदृशे, होने अपकृष्टे वा प्रवृत्तिः कार्या । न तु अदुष्टलाभमात्रेण तृप्तिः कार्या । यथा यथा प्रतिग्रहीता गुणवान् तथा तथा दावस्य वीर्यवत्तरत्वादिति भावः । अत्र प्रवृत्तिरिति अनुषङ्गादेव लाभात् पुनः पाठः एतद्ज्ञापनार्थः । २४०. एतेन हीनसमविशिष्टधामि केभ्यः परत्वादानं व्याख्यातम,
॥१२॥
Loading... Page Navigation 1 ... 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154