Book Title: Sugama Vaisheshika Sutra Vrutti
Author(s): Ranganathacharya
Publisher: Ganganath Jha Kendriya Sanskrit Vidyapitham Prayag
View full book text ________________
म
वैशेषिकसूत्रवृत्ती दानार्थकधातुवाची ददातिशब्दः अत्र दद्यादिति दानविधिमाह । सः बुद्धिपूर्वः, "दाने कृते इदं फलं भवति । अतः एतत्फलकामैः दान कर्तव्यम् । तच्च एवं कर्तव्यम् ।" इति बुद्धिपूर्वकः । अनया बुद्धया वेदकर्ता दानविधि वेदे निबद्धवानित्यर्थः । एवं विहितं दानं "अभ्युदयसाधनतया" वेदेन बोधितत्वात् “यतोऽभ्युदयनिःश्रेयससिद्धिः स धर्मः' इत्युक्तलक्षणाक्रान्तं भवतीति धर्मपदवाच्यं भवति ।
__ अध्ययनं इज्या दानमिति धर्म स्त्रिविधः । वेदबोधितः । तत्र अध्ययनं वेदग्रहणधारणार्यतया दृष्टफलमिति स्पष्टम् । कालान्तरानुभाव्यस्वर्गादिफला इज्या अदृष्टफलेत्यपि स्पष्टम् । अतो धर्मानुष्ठानप्रथमसाधनशरीरधारणोपयुक्तदानप्रतिग्रहविषये किञ्चित् वक्त कामः प्रथमं दानस्य धर्मत्वं अत्राब्रवीदिति ज्ञयम् ।
२३२. तथा प्रतिग्रहः ॥४॥
परेण दीयमानस्य स्वीकरणं प्रतिग्रहः, सोऽपि तथा बुद्धिपूर्वः । प्रतिग्रहः कदा कस्मात् कथं कर्तव्य इति बोधपूर्वकं निबद्ध इति भावः । यथाविधि क्रियमाणः प्रति: ग्रहो धर्मो भवति । अन्यथा नेत्युक्तं भवति । दानेऽप्येतदनुसन्धेयम् ।
२३३. प्रात्मान्तरगुणानामात्मान्तरगुणवहेतुत्वात ॥५॥
प्रतिग्रहं विना दानस्यानिष्पत्त्या दानान्तर्भूत एव प्रतिग्रहः। तत् कथमस्य दानापेक्षया पृथक् धर्मत्वमिति शङ्कापरिहारार्थमिदं सूत्रम् । सत्यं दानं केनचित् क्रियमाणं परेण क्रियमाणं प्रतिग्रहमपेक्षते । न तु तावता दानांशः प्रतिग्रहः । दानं हि नाम वस्तुनि स्वस्वत्वनिवृत्तिपूर्वकं परस्वत्वापादनम् । अस्मा इदं न मम, इति ज्ञानविशेषः । अयं दातृनिष्ठः। तनिष्ठफलजनकः । दात्रा स्वस्वत्वनिवर्तनपूर्वकं आपाद्यमानस्य परस्वत्वस्य "इदं वस्तु मदीयं भवतु" इति परेण क्रियमाणा अनुमतिः प्रतिग्रहः । अयमपि ज्ञानविशेषात्मा। परनिष्ठः तनिष्ठफलहेतुः । एवं दानभिन्नस्य दातृभिन्ननिष्ठगुणरूपस्य प्र-िग्रहस्य दातृनिष्ठफल विशेषात्मकगुणहेतुत्वाभावात् प्रतिग्रहीतृनिष्ठफलजनकत्वाच्च दानात् पृथधर्मत्वमवश्यं वाच मिति भावः ।
सूत्रे प्रथमः आत्मान्तरशब्दः प्रतिग्रहीतृपरः । द्वितीयः दातृपरः । आत्मान्तरगतं ज्ञानं इच्छा अदृष्टं वा यात्मान्तरगताया इच्छायाः प्रवृत्तेः सुखादेर्वा हेतुर्न भवति । तथा प्रकृतेऽपीति दृष्टान्तज्ञापनाय गुणानां गुणेष्विति बहुवचनम् ।
२३४, तद् दुष्टभोजने न विद्यते ॥६॥ ___ अभ्युदयसाधनतया धर्मभूतस्य दानस्य इतरस्माद् विविच्य बोधाय इतरद् दर्शयति अनेन सूत्रेण । तद् उक्तविधबुद्धिपूर्वकत्वं, दुष्टस्य पुरुषस्य भोजने, णिजन्तात् ल्युटि इदं रूपम् । आशने इत्यर्थः । दुष्टाय अन्नदाने इत्युक्त भवति । न विद्यते नास्ति । दुष्टाय क्रियमाणं अन्नदानं न धर्मः । अदुष्ट सम्प्रदानकस्यैव दानस्य उक्त विधवेद
Loading... Page Navigation 1 ... 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154