Book Title: Sugama Vaisheshika Sutra Vrutti
Author(s): Ranganathacharya
Publisher: Ganganath Jha Kendriya Sanskrit Vidyapitham Prayag
View full book text ________________
१२
वैशेषिकसूत्रवृत्ती सामान्ये नपुंसकम् । अत्र अपदेशं बुद्धौ कृत्वा पुंस्त्वम् ।
एते परं कथं हेतवो भवन्तीत्यत्र नियामकमाह१३२. प्रसिद्धिपूर्वकत्वादपदेशस्य ॥ १४ ॥
प्रसिद्धिः प्रमात्मको दृढो व्याप्तिनिश्चयः । तस्मिन् सत्येव कश्चिदर्थः अन्यानुमितिहेतुर्भवति । अन्यथा न । एवं प्रसिद्धिपूर्वकत्वात् सद्धेतोः उक्तानां हेतूनां च निश्चितव्याप्तिकत्वात् ते सर्वे सद्धेतवो भवन्तीति भावः। यस्मिन् फले रूपान्तरं तस्मिन् रसान्तरं, यदा पतनात् वृष्टिः न पतति तदा वाय्वभ्रसंयोगः, यदा वृष्टिः पतिता तदा उक्तसंयोगाभावः, या प्रसूते सा ततः प्राक् आहितगर्मा, इत्यस्ति निश्चिता व्याप्तिः। अत इमे सम्यञ्चोऽपदेशाः । व्याप्तिहेतोर्हेतुत्वापादिका । तदभावे हेतुरहेतुरिति सारार्थः ।।
सम्प्रति विवेकसिद्धये असद्धेतून निरूपयति :१३३. अप्रसिद्धोऽनपदेशोऽसन् संदिग्धश्चानपदेशः ॥ १५ ॥
अप्रसिद्धः एको हेत्वाभासः । असन् संदिग्धश्च अन्यौ द्वौ हेत्वाभासौ। आहत्य त्रयो हेत्वाभासाः । प्रसिद्धः निश्चितव्याप्तिकः । तद्विरुद्धः निश्चितविपरीतव्याप्तिका अप्रसिद्धः । विरुद्ध इत्यर्थः । असन् पक्षेऽवर्तमानः । असिद्ध इति प्रसिद्धः । संदिग्धः सपक्षविपक्षोभयवृत्तितया पक्षे साध्यसंदेहजनकः, अत एव संदिग्ध इत्युक्तः सव्यमित्रारः अनेकान्तिकापराभिधानः॥
अत्र आद्ययोर्द्वयोरुदाहरणम्१३४. यस्माद्विषाणी तस्मादश्वः ॥ १६ ॥
गां पक्षीकृत्य "अयमश्वः यस्माद्विषाणी" इति प्रयोगे विषाणित्वस्य अश्वत्वाभावव्याप्तत्वेन साध्यविरुद्धार्थसाधकत्वात् विरुद्धोऽयं हेतुः । अश्व पक्षीकृत्य तथा प्रयोगे विषाणित्वस्य हेतोः पक्षेऽश्व अवर्तमानत्वेन असिद्धोऽयम् ॥
अन्त्यमुदाहरति१३५. यस्माद्विषाणी तस्माद् गौरिति चानकान्तिकस्योदाह
रणम् ॥१७॥ विषाणित्वस्य गोत्वाभाववति महिषेऽपि विद्यमानत्वात् अनेकान्तिकत्वम् ।
Loading... Page Navigation 1 ... 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154